Humori kinez

[Dita]

Humori kinez

Ishte pak pas orës gjashtë të një mbasditeje të freskët vjeshte. Për pak minuta më duhej të gjendesha në podiumin e një konference e megjithatë hapat i hidhja ngadalë. Shkelja me këmbë mbi gjethet e rëna. Kishte kohë që nuk kishte rënë shi e ato kërcisnin krrap-krrap si shkarpa në thyerje e sipër. Mbërrita tek ndërtesa e në sallonin e stërmadh pranë recepsionit vura re një zonjë që e njihja. Ishte Ingridi, asistentja e Ronaldit, mikut e kolegut tim që organizonte konferencën.
“Mirëmbrëma Eliza!” m’u drejtua tek i isha afruar. “Ronaldi më porositi të të prisja e shoqëroja deri në sallën e konferencës. Për çdo gjë të paqartë gjatë mbrëmjes mund të më drejtohesh mua.
“Jo me kaq ngut”, ndërhyra duke buzëqeshur. “Më lejo të them dhe unë mirëmbrëma.”
“Si gjithmonë jo keq me humor” tha e duke më kthyer buzëqeshjen, më bëri shenjë që ta ndiqja.
Në katin e dytë ishin ndezur të gjithë llampadarët; në hapësirat midis dyerve qëndronin pas mureve pasqyra të shumta me korniza të veshura me flori. Salla kryesore e këtij kati ishte ajo ku po mbahej konferenca që kishte pak çaste që kishte filluar. Ingridi m’u lut të prisja jashtë sallës, derisa të më thërrisnin e u zhduk në një nga dyert e shumta të korridorit të gjatë mes murit e parmakut të gurtë të punuar me gdhendje.
Në vend që të zija vend në një nga stolat pranë derës kryesore të sallës, ndalova para një pasqyre për t’u kundruar. Tualeti ishte në rregull. Edhe buzëqeshja ishte bindëse, krejt e bardhë brenda buzëve të kuqe që më sillnin shijen e pjeshkës në gojë. Buzëkuqi kishte pasur efektin e pritur mbi shikuesit. E çfarë dëshiron më shumë fytyra e një femre? Të shihet, e bukur apo jo e bukur qoftë.
Largova sytë nga pasqyra e thuajse në atë çast u hap dera kryesore e një zotëri në kostum të errët më ftoi të hyja. Emri im ish thirrur e duartrokitjet po më tregonin rrugën për në podium. Shkëmbeva një shikim me Ronaldin duke e falenderuar me zë të ulët. Përkulëm kryet lehtaz përballë njëri-tjetrit e më në fund ai më bëri vend para mikrofonit. Ishte rradha ime. E qetë nisa të flisja duke mbajtur sytë mbi publikun në gjysmëerrësirën e lindur nga dritat e rëna.

Të nderuar kolegë!

Ftesa për të ligjëruar në aktivitetin e sotshëm më befasoi, jo aq shumë se më duhej të shfaqesha para një publiku me një fjalim, sesa për tematikën që do më duhej të shtjellohej në të. Nëse nuk do ta njihja drejtpërdrejt zotin R., do të mendoja se është një shaka, një keqkuptim, apo një provokim i qëllimtë. Por duke pasur sigurinë, se ai bën pjesë në rrethin e miqve të mi më të mirë, kuptova se ishte serioz në ftesën e vet.
Unë pra duhet të ligjëroja mbi humorin kinez. Shumë prej jush do të jenë habitur, kur e kanë parë këtë temë të shënuar në brendësi të broshurës së këtij aktiviteti. Shumë mund të kenë pyetur veten, se ç’është humori kinez; të tjerë mund të kenë shkuar deri aty sa të pyesin veten, se ç’punë kanë kinezët me humorin.
Do të mundohem në vazhdim t’ju sjell në mënyrën time idetë që qëndrojnë pas humorit kinez, domethënien e tij për mua si individ e disa shqetësime të miat lidhur me të ardhmen e tij.

Koha kur për herë të parë u vura në kontakt me idenë e humorit kinez qe në fëmijëri përmes prindërve të mi, kohë në të cilën (për të më sjellë sa më realisht tragjikomizmin e së shkuarës së hidhur të tyre e pjesës më të madhe të popullit tonë) ata më treguan subjekte të disa filmave kinezë që i kishin parë dikur në rini të vet, kur revolucioni kinez me gjithë pasojat e veta kishte pushtuar edhe vendin tonë. Në mes të këtyre pasojave bënte pjesë edhe shfaqja e filmave kinezë nëpër kinema, filma të cilët njerëzit dashur-padashur i kishin parë.
Ka kaluar shumë kohë prej atyre rrëfimeve, megjithatë titullin e njërit prej filmave që njëkohësisht zbërthente edhe përmbajtjen e tij e mbaj mend mirë. I përkthyer në gjuhën tonë filmi quhej “Gjithë kooperativa bleu një kalë”. Përveç këtij titulli më ka mbetur në mendje dhe shprehja “film kinez me ngjyra” që fillimisht prindërit e më pas edhe unë prej tyre e përdornim për filmat moralisto-revolucionarë që na jepej mundësia të shihnim. Nuk e mbaj mend saktësisht, se kur e bëra kalimin nga shprehja “film kinez me ngjyra” në “humor kinez”, por që prej asaj kohe, tashmë të zbehur në kujtesë, këtë shprehje e përdor rregullisht në rastet e një humori që vetëm humor nuk e meriton emrin. Këto farë gjërash që më vijnë në mendje përmes organeve të dëgjimit mund të jenë diçka për të cilën ndoshta të duhet të gudulisësh veten që të arrish të qeshësh, ose diçka që në kushte normale do të çonte në vënien e kujës e aspak në qeshje.

Kur zoti R. më njoftoi për temën, të cilën e dëshironte të shtjelluar prej meje, e kuptova se çfarë kërkonte të shihte të cekur brenda saj.
Shprehjen “humor kinez” unë e kisha përdorur disa herë në prani të tij, por vetëm njëherë ajo kish patur rëndësi të veçantë. Kjo kish ndodhur në shtator të vitit 2002. Frymëzuar nga ngjarja që kish ndodhur në kryeqytetin tonë (që njëkohësisht është dhe qyteti i lindjes për të dy ne), shkruajta diçka për të e ia dërgova me email. Sikurse dhe unë, ai i lexonte lajmet nga Shqipëria në internet, ose priste t’i shpërthenin si ndonjë bombë para syve në kanalet e huaja televizive që ndiqte.

Jua bëra të ditur sa më lart për t’ju futur pak më mirë në temë.
Duke qenë se prej Ronaldit mora lejen e plotë për bërjen me zë të një pjese të korrespondencës e bisedave tona, ju ftoj të më ndiqni si vijon, fillimisht me shkrimin tim për të.


“Humori kinez (Përmbytja e ...)

Në gjeografinë fizike na mësuan se ndër dukuritë e natyrës, të cilën ne si njerëz popullojmë, bën pjesë derdhja e lumenjve në liqene, dete ose oqeane.
Këtë fundjavë ne mësuam, se ç’është në gjendje të bëjë vullneti i njeriut; njeriu e mposhti edhe njëherë natyrën. Jo vetëm që nuk janë lumenjtë ata që derdhen në një liqen (të dashur nxënës), por liqeni është në gjendje të dalë ashtu zemërak dhe i vrullshëm si një egërsirë me dhëmbë të mprehur e të derdhet në formë lumi mbi qytetin.
Çudi e madhe do të kish qenë, nëse do të kish qenë liqeni ai që do të kish dalë nga porta me një qëllim të caktuar në vetvete. Një sensacion shkencor do të ndodhte; në Shqipëri do të zbulohej edhe një subjekt tjetër me ndërgjegje e aftësi llogjikuese, Liqeni.
Ndërkohë lumi rrjedh ashtu pa mend e përmbyt lagjen e pluhurt të Tiranës.
Por që në fillim u bë e ditur, se gjithë këtë e mundësoi vetëm shtypja e një suste. Pra supozimi im i mësipërm, sado revolucionues të ishte për shkencën, u rrëzua që në kokën time.
Këtë gjënë që ndodhi (se çudi e madhe nuk është, përderisa u përjashtua hipoteza e panxjerrë nga goja ime) në fundjavën e fundit të shtatorit tiranas, do ta zgjidhte bërja e njohur e personit të cilit i përket gishti shtypës...(Këtu unë supozoj prapë!) Sigurisht që fajtor do të jetë përsëri një i pafajshëm që mundësisht në atë kohë ishte në gjumë...Apo jo, do të jenë një ose dy fshatarë me gomerë me vete që i kanë lënë gjurmët ashtu padashur në rrethinat e vendngjarjes...Vetëm se këtë herë nuk do të jenë monedha floriri apo gjerdane vezulluese ato që do të gjenden...

“Këto ditë sipas shërbimit metereologjik, Tirana, kryeqyteti i Shqipërisë, është përmbytur nga shirat. Sot arsyeja e përmbytjes është një tjetër; një punonjës i “frustruar” ka shtypur sustën që hapte portën ...” Këtë e njoftonte njëri prej rrjeteve televizive lajmësjellëse më të njohur në Evropë në orën 19.30 të ditës së djelë.

Pra fajtori qenka gjetur ... edhe njëherë. Supozimi im u rrëzua ... edhe njëherë. Një urra për gjetësit e fajtorit ... Ndërkohë lumi vazhdon të rrjedhë, ashtu siç është jeta e qytetit tim (kryeqytetit tonë).”

Këtu mbyllet shkrimi im drejtuar zotit R. Të nesërmen e asaj dite mora një mesazh të shkurtër përgjigjës prej tij.

“Duhet të patentosh të drejtën e përdorimit të shprehjes “humor kinez”.
Për të tjerat do të nis një email tjetër gjatë ditës.”

Emaili i premtuar erdhi dhe u pasua dhe nga shkëmbimi i disa të tjerëve, brenda të cilëve ishte e pamundur që të mos kalonim tek ironitë lidhur me temën. Të paktën për një gjë ishim të qetë. Asnjë prej familjarëve tanë nuk gjendej me banim në zonën e përmbytur. Kur u takuam në Tiranë në verën pasardhëse, mes të tjerash sollëm në bisedë edhe liqenziun. As dëshirë s’kisha, të shkoja ta shihja. Ngjashëm me mua i kish ndodhur edhe Ronaldit. Por fjalët që qarkullonin, tregonin për kthimin e tij në moçal. Po për sëmundjet që do të shpërhapen prej tij, a e ka vrarë mendjen kush? Por ndoshta puna ka arritur deri aty, sa me gjithë sëmundjet që qarkullojnë në Shqipëri, një sëmundje më shumë apo më pak nuk do të bënte përshtypje. Çfarë katastrofe! Mund ta quaje këtë një humor kinez të llojit të rëndë. Kur më dëgjoi ta përdorja sërish si shprehje, Ronaldi si ta kish kurdisur dikush me çelës, solli në bisedë çështjen e patentimit të “humorit kinez”.

“Mos u tall!” i thashë duke qeshur.
“Përkundrazi”, m’u përgjigj. E kam patur seriozisht që kur ta shtrova si ide. Me të lexuar shkrimin tënd, vendosa ta nisja për publikim me emrin tënd në ndonjë gazetë në Tiranë, por m’u duk e rrezikshme për ty e familjarët e tu dhe e hoqa nga mendja. Megjithatë, disa ditë më vonë nuk munda të përmbahesha. Ia nisa një gazete duke iu lutur ta botonin pa emër, ose t’i vinin inicialet e një emrin inekzistent.”
Kur m’i tha këto fjalë, u preva. Jam e sigurtë që do jem zverdhur në fytyrë në ato çaste, sepse në vend shtoi:
“Po nuk ka gjë për t’u shqetësuar. Dërgimin nuk e bëre ti, por unë nga një adresë, ku as emri im nuk figuron. Pse të mos qeshnin pak edhe njerëzit në Tiranë?! Pastaj e nisa në gazetën që ti e lexon rregullisht në internet (po siç duket jo aq rregullisht, se ndryshe do e e kishe lexuar), jo në ndonjë armike”, dhe qeshi.
Kur ai po përfundonte, erdha në vete.
“Ti vazhdon të bësh shaka, por unë kam mundësi të kontrolloj arkivën e gazetës në fjalë e të shoh, nëse qëndron ajo që thua. Këtë kontroll mund ta bëj që nesër në Bibliotekën Kombëtare, por sot për sot le të supozojmë se qëndron; Pse nuk e dërgove në emrin tim? Nuk besoj se do t’i gjente gjë prindërit e mi nga një çikërrimë e tillë.”
Ndoshta i ndjerë në faj, nxitoi të përgjigjej:
“Vërtet që e bëra për të të mos shkaktuar ndonjë problem”.
“Fëmijë je fare”, iu ktheva. “Nuk ka pse justifikohesh për diçka të tillë, por për mua më shumë se shqetësimi nga ata që do të prekeshin direkt nga shkrimi, problematik do të ishte reagimi nga të tjerë që do të shqetësoheshin për titullin “Humori kinez”. Më njeh mjaftueshëm për ta ditur se unë mendoj në periudha afatgjata e si rrjedhim frikën nuk e kam nga ajo ç’do të mund të ndodhë tani afër, por pas shumë vitesh.”
Më pa në sy, si të donte të hetonte, nëse bëja shaka apo jo dhe kur vuri re shenja, se me shumë gjasa ishte një shaka, në vend të përgjigjes, shpërtheu:
“Hahaha...dmth ti po mendon që tani për persekutimin që do të bëjnë kinezët.”
Unë vazhdoja me seriozitet.
“Po. Duke ditur, se brenda pesëdhjetë viteve të ardhshëm parashikohet që Kina të jetë një nga superfuqitë ekonomike të botës (ndoshta superfuqia më e madhe, po të dëgjosh ata që mezi presin ta shohin Amerikën të zbresë nga froni), kam frikë për atë që mund të ndodhë me mua. Se siç dihet, ata shtete që kanë në dorë frerët e ekonomisë botërore, kanë edhe frerët e politikës. E në vende të vogla, siç ështe rasti i vendit tonë, nuk bën të merren në gojë të mëdhenjtë për të cilët kemi nevojë. Edhe sikur të bënte, nuk do të guxonte kush, sepse do të humbiste pikë të mëdha, të cilat do t’i regjistroheshin në ambasadat përkatëse e më pas “addio” vizës për në vendet e marra në gojë. Le të lëmë mënjanë këtu rastin e personave që dëshirojnë të bëjnë karrierë në insitucione shtetërore e ndërshtetërore.”
“Po atëherë ne do të jemi ne Bashkimin Evropian e le të na marrin të ligat gjithë vizashpërndarësit; do t’i kemi rrugët e hapura për kudo”, ndërhyri Ronaldi në qeshje e sipër.
“Ne në BE? Para pesëdhjetë vitesh nuk hyjmë ne aty. Por edhe kur të na vijë koha e hyrjes, kjo e fundit do të jetë përafërsisht e njëjtë me atë të daljes.”
“Me atë të daljes?” pyeti Ronaldi e sytë iu hapën shumë, ndërkohë që e qeshura vazhdonte ta mundonte.
“Po, përafërsisht në atë kohë thuhet se do të shpërbëhet BE.” Atij ndërkohë po i hapeshin sytë edhe më shumë. “Perandoritë me bazë të koklavitur si kjo e Evropës nuk munden ta kenë të gjatë. Madhështia e kombeve të veçantë nuk e lë të marrë frymë si njësi. E për prejardhjen e tyre kombëtare janë krenarë shumica dërrmuese e evropianëve, shtetas të BE-së.
Pastaj dhe po të ishim në BE (se u larguam shumë nga pikënisja), ç’lidhje ka kjo me Kinën? Unë psh., do të doja të vizitoja Kinën. Për çdo kontinent e kam një shtet që e simpatizoj më shumë se të tjerët e për Azinë ai është Tajvani, shteti-joshtet që duke parë zhvillimin e demokratizimin e Kinës duket se ka nisur rrugëtimin drejt ribashkimit me tokën amë. Mundësinë ekonomike që t’ia lejoj vetes një udhëtim të tillë, në qoftë e mundur vërtet, do të mund ta kem vetëm pas shumë vitesh. Duke e pasur parasysh këtë, si mund unë të rrezikoj marrjen e vizës në ambasadën kineze? E në rastin e bërjes së ditur të patentës së “humorit kinez” me autore Eliza B., Tajvanin më mbetet ta shoh në ëndërr, sepse do të gjendem në “listën e zezë” të shtetit kinez e s’do të më bëjnë dot punë as privilegje pashaportash të cilitdo shtet qofshin, qoftë edhe të BE-së. Mbetet vetëm të shkoj me identitet të rremë”, përfundova e mora frymë thellë. Doja të mbysja të qeshurën që më mbante frymën mbërthyer si në ngërç duke qenë se e pengoja të dilte prej trupit.
Ronaldi fshinte lotët nga sytë e përpiqej të qetësonte fytin duke marrë frymë thellë.
“Të marrtë e mira, të marrtë”, më tha. “Po unë as që e kam nisur shkrimin tënd e ti më sajove gjithë këtë gurgule. Sot je e ftuar nga unë. Djalë!” dhe ngriti dorën për t’i bërë shenjë kamarierit. “Edhe njëherë porosinë që ju bëmë në fillim.”
Kamarieri u largua e ne të mbetur përsëri vetëm, ndërruam temën e bisedës.

Këtu të nderuar kolegë përfundon paraqitja e shtjellimit nga unë. Në vazhdim do të mund të ndiqni pikat e nxjerra për diskutim për këtë aktivitet, që do të paraqiten nga kolegu im, zoti R. Më lejoni edhe një fjali për ta përmbyllur atë çka në mirëkuptim me Ronaldin e solla për ju.
Janë koklavitje të këtij lloji brenda rrjedhës së mendimi që e bëjnë me rëndësi një ide të dalë në dritë qoftë edhe pa ndonjë qëllim të caktuar.
Ju falenderoj për dëgjimin!

U dëgjuan duartrokitje, ndërkohë që në gjysmëerrësirën e dritave të rëna, në rradhët e para shquheshin buzëqeshje e buzë të hapura deri në qeshje. Ronaldi ishte i njohur për mënyrën e veçantë të prezantimit të temave dhe drejtimit të disktuimeve. Edhe atij vetë i shquhej në sy kënaqësia e realizimit me sukses të kësaj pike të programit. U ngjit në podium me hap të ngadalshëm e në buzëqeshje e sipër vazhdonte të më duartrokiste. Duke zënë vend para mikrofonit nisi të fliste:
“Falemnderit për shtjellimin Eliza. Duke dashur të theksoj rëndësinë e fjalisë përmbyllëse të koleges sime për ne si analistë, ju paraqes në vazhdim pikat për diskutim në konferencën e sotshme: “Përballimi i katastrofave në vendet në zhvillim”, “Kina dhe fuqizimi i rolit të saj në të ardhmen e afërt, atë të mesme dhe atë të largët” si dhe “BE, shanset për fuqizim e rreziqet për shpërbërje”.
Personave që dëshirojnë të marrin fjalën, iu lutem të shënojnë emrin në listën, të cilën zonjusha që shihni pranë rradhës së parë, do t’jua kalojë në duar. Diskutimi do të deklarohet i hapur pas pushimi një-orësh që do të fillojë pas pesëmbëdhjetë minutash.

Zbriti nga podiumi e më bëri shenjë të takoheshim pas pak minutash tek dera kryesore e sallës. Shkelqente akoma nga buzëqeshja që i ish qëndisur në fytyrë. Diplomat i thekur, thashë me vete.

Pas kaq vitesh po e sjell në mendje këtë episod, relike e kohës kur i kisha lënë vetes fushë të lirë veprimi në diskutimet e mia kundra falsiteteve të politikës, diplomacisë e atyre që merrnin pjesë në to.

E ndërsa shiriti po ndalet në magnetofonin e kujtesës, pi gllënjkat e fundit të një filxhani çaji. Mbathur me veshjet e shtëpisë jam rehatuar në kolltukun e preferuar; Radioja e ndezur më sjell në vesh tingujt e këngës “Wind of change”; E në prehër mbaj një libër mbi ndërtimin e murit kinez. Çfarë ironie!


Dhjetor 2003