Ushtaraku Gjergj Vata, qarkomandanti i Shkodres

[Albo]

Historia e panjohur e djaloshit nga qyteti i Shkodrës, që u diplomua në Akademinë Ushtarake të Torinos. Lufta në male kundër forcave të Sigurimit dhe vrasja tragjike

Si ia prenë kokën në '46-ën Gjergj Vatës, qarkomandantit të Shkodrës

Lec Ndoc TAMARINDA

Gjergj Vata lindi në Shkodër më 14.3.1914 në një shtrat të ngrohtë fetar e atdhetar sepse gjyshi i tij, Gjelosh Deda, si luftëtar së bashku me kryeprijësin e Dukagjinit, Mark Lula, mori pjesë në Lidhjen e Prizrenit më 1878. Babai i tij, Vata, së bashku më udhëheqësin popullor të Shllakut, Gjetë Gega, me 300 luftëtarë u rreshtua në mbrojtje të tokave shqiptare të Plavës e Gucisë pas Kongresit të Berlinit më 1878, ndërsa nëna e tij, Sosja, ishte mbesë e njërit prej 7 shaljanëve që u vranë heroikisht e pabesisht nga veziri turk në kalanë e Rozafës më 1816. Në vitet 1921-1929, Gjergji vazhdon shkollën në kolegjin Saverian të Shkodrës, një institucion shkollor me tradita të shkëlqyera patriotike, fetare ku kishin mësuar Faik Konica, Ndre Mjeda (poet), Luigj Gurakuqi, Dr. Frederiok Shiroka etj. Më 1929-1932 vazhdoi gjimnazin e fretërve "Illyricum" ku mori maturën shkëlqyeshëm (6 maturantë gjithsej). Pedagogë në këtë shkollë ishin At Gjergj Fishta (drejtor), At Justin Rrota, At Gjon Shllaku, At Ambroz Martaska, At Anton Harapi, At Marin Sirdani, At Donat Kurti, At Pjetër Meshkalla të përgatitur në Perëndim. Nacionalizmi i Gjergj Vatës u brumos, në rradhë të parë, në familje, u thellua më tej në kolegjin saverian e gjimnazin e fretënve.

Në Akademinë Ushtarake të Torinos

Në vitin 1932, kur mori maturën, me përkrahejn e ndërhyrjen e At Gjergj Fishtës pranë ministrit të Arsimit Hilë Mosi, iu nxorr bursa për akademinë ushtarake në Torino (dega artileri) ku shkoi si student i kompletuar duke ditur italishten e frëngjishten. Nga viti 1932-1937 vazhdoi shkollën në akademi ushtarake ku manifestoi një përgatitje të shkëlqyer si student, me moral të lartë si fetar dhe antifashist. Urrente fashizmin si sistem diktatorial që me forcën e armëve synonte të pushtonte popujt e tjerë. Mendimet e tij i shprehte në një rreth të ngushtë shokësh të besuar duke iu ruajtur agjentëve të SIMIT (Sigurimi ushtarak Italian), OVRA-s (policia politike) se po të diktohej për mendime të tilla përfundonte në plumb, burg ose intnernim në ishujt e Italisë, Gaeta, Ventotone etj. Urrente propagandën fallso të Musolinit që me anë të 8 milion bajonetave aludonte për krijimin e një perandorie të madhe si në kohën e perandorit romak Jul Çezarit në territore të pushtuara si në Afrikën e Veriut, Ballkan, Lindjen e Mesme duke thënë për detin Mesdhe: "Deti ynë". Një popull,- thoshte Gjergji- s'mund të jetë i lumtur kur qeveria e tij synon të pushtojë popujt e tjerë. Në tetor 1936 në një bisedë të lirë një student napolitan e fyen Gjergjin si komb duke i cilësuar shqiptarët të egër, barbarë, primitivë, por ky i fundit me një oratori të rrallë, bazuar në argumenta historikë mbron kombin shqiptar duke përfunduar ligjëratën e tij: Unë krenohem që jam shqiptar. Në korrik të vitit 1937, kur kreu akademinë shkëlqyeshëm, i propozohet për të qëndruar oficer aktiv në Itali, por ky e refuzon bazuar në shprehjen "Guri i rëndë peshon në vend të vet". Po këtë vit kur kthehet në Shkodër për arsye personale nuk vishet ushtarak, por me ndërhyrjen e kryetarit të bashkisë Ndoc Çoba emërohet kryetar komune në Shllak (1938-1939). Për afro 4 vjet që ndenji si kryetar komune, për sa kishte mundësi, ndihmoi familjet e varfëra, mësoi dy fëmijë të ciklit fillor falas, bile në mjaft raste u blente libra, pajtoi ngatërresa familjare, për tokën, etj duke fituar një respect të jashtëzakonshëm në popull.

Qarkomandant i Shkodrës

Në tetor të vitit 1941 vishet ushtarak me gradën toger dhe caktohet komandant batalioni në Kukës ku qëndroi deri në pranverën e vitit 1942 prej kah transferohet në Shkodër zv. Komandant rrethi me gradën kapiten. Për aftësi profesionale në pranverën e vitit 1943 emërohet komandant rrethi me gradën Kapiten i Parë. Celulat komuniste të Shkodrës, krahas të tjerëve, kishin vënë në shënjestër për t'u vrarë edhe Gjergj Vatën. Në fillim të majt 1943 tek po shkonte në punë i pashoqëruar me roje atë ditë dy atentatorë të rinj komunistë, hipur në motocikletë tentuan ta vrasin pas shpine, por Gjergji i diktoi dhe me revole në dorë i detyroi atentatorët të largohen të lemerisur. Duke qenë njeri largpamës dhe vizionar i së ardhmes në fillim të korrikut 1943 së bashku me Pjetër Daragjatin dërgoi në Theth tre makina me armë e municion të cilat u shpërndanë në nëntë bajraqet e Dukagjinit. Pas kapitullimit të italisë fashiste në vend të tyre erdhën nazistët gjermanë që komandaturën e tyre e vendosën aty ku sot është konsollata italiane në Shkodër dhe shefi i Gestapos ishte kapiteni Hausding. Në shtator të vitit 1944 Gjergj Vata emërohet komandant qarku me gradën major. Si gjatë pushtimit fashist italian e më pas atij gjerman, ai punoi si oficer pa patur asnjë lidhje as me SIMIN, OVRA-n, e Gestapon, sepse duke pasur bindje nacionaliste ai urrente fashizmin italo-gjerman. Në vitin 1944, si shumë nacionalistë e patriotë të tjerë, Gjergji mendonte se nazizmi gjerman do të thyhej nga koalicioni antifashist, por për Shqipërinë ishte mundësia e ardhjes së komunizmit. Mbështetur në këtë situatë, për t'i dalë përpara rrezikut komunist, më 3-4 maj 1944 në kinema "Rozafa" të Shkodrës u mblodhën 152 përfaqësues të Malësisë së Madhe, Dukagjinit, Postribës, Anës së Malit, Pukës, Lezhës, Mirditës, Shkodrës. Në këtë mbledhje, krahas të tjerave, merrte pjesë Gjergj Vata, Mark Gjon Marku, patër Anton Harapi. U hartua një platformë veprimi dhe u përcaktua një shtab në krye të të cilit u caktua kolonel Luigj Mikeli, por vendimet e kësaj mbledhjeje, për mungesë të mosorganizimit, moskordinimit të veprimeve u venitën dhe ky dokument mbeti në letër. Në nëntor të 1944 ushtria partizane e organizuar në batalione, brigada, divizione, korpormata, pasi mori Tiranën më 17.11.1944 u drejtua në Veri me qendër në Shkodër. Në ato ditë ky qytet gëlonte nga turma nacionalistësh si nga jugu, Shkodra, dhe Shqipëria veri-lindore. Një pjesë e nacionalistëve mendonin të largoheshin nga Shqipëria, ndërsa Gjergj Vata, Llesh Marashi, Prek Cali, Shaban Elezi, Hasan Isufi, Jup Kazazi do të organizonin rezistencën e armatosur këtu në vend. Gjergj Vata si komandant qarku, intelektual me vision e kulturë të gjerë, përparësi i jepte sqarimit të njerëzve për rezikun e pasojat e komunizmit. Më 28 nëntor 1944, para prefekturës së Shkodrës u bë një tubim motoja e të cilit ishte Atdheu na thërret, të gjithë në këmbë për të mbrojtur vendin nga komunizmi. Folën oratorë të ndryshëm si Mark Gjon Markaj, Gjergj Vata, Pal Thani, etj. Po atë ditë, mbi 2000 burra të armatosur, me destinacion Dukagjinin, u nisën në këmbë me itinerarin Shkodër, Koplik, Bajzë. Gjergji si komandant Qarku kishte mundësi të largohej me autokolonat gjermane, por preferoi të ecte në këmbë me shokët e idealit.

Rrethimi nga forcat e Sigurimit

Gjatë qëndresës e luftës në mal çeta e Gjergjit është rrethuar shumë herë nga forcat e ndjekjes e të sigurimit ku me guxim, trimëri çau rrethimet me humbje sa më të pakta në njerëz falë strategjisë ushtarake të sulmit e të tërheqjes për arsye taktike. Në gjysmën e janarit 1945, çetës së Gjergjit iu shtuan dy intelektualë. Prifti gjerman don Alfons Tracki dhe nacionalisti i ri Ndoc Kolë Jakova (vëllai i Artistit të Popullit Preng Jakova). Në sajë të punës së madhe propagandistike dhe aksioneve të vazhdueshme luftarake reputacioni i çetës së tij ishte shtuar shumë dhe për pasojë vazhdimisht shtohej me luftëtarë të rinj. Gjatë qëndresës dhe luftës në mal, në zona të ndryshme të Dukagjinit ka zhvilluar shumë beteja ndër të cilat përmendim ajo e Shpellës së Zezë në komunën Postribë të rrethit Shkodër ku më 13.2.1946 çeta e tij prej 8 vetësh: Gjergj Vata, Ndoc Jakova, Dom Alfons Tracki, Kolë Mark Toma, Pjetër Kolë Brahimi, Zef Mirash Zefi, Mark Mirash Zefi, Ded Mirash Zefi rrethohen prej forcave të sigurimit të komanduara nga toger Baba. Emri i tij i vërtetë ishte Hodo Habibi nga Kuçi i Kurveleshit kriminel, sadist, imoral. Në pamundësi për të luftuar para shpellës, për arsye taktike së bashku me shokët e armatosur ngjitet përpjetë në bjeshkët e Ndërmollnave tek vendi i quajtur Kroni i arit, ndërsa prifit dom Alfonsi mbante në dorë office uratë dhe bagnin e shenjtë. Rrethimi ishte bërë i plotë dhe rrezikonte jetën e të gjithëve, prandaj Gjergji me altruizmin e tij i drejtohet Zef Mirash Zefit. Koha s'pret se rrezikohemi të gjithë, prandaj merr shokët tuaj bashkë me priftin, gjeni shtegun për të çarë rrethimin se pritën e mbaj vetë sa të kem armë e municion, por dijeni këtë se i gjallë s'i dorëzohem komunistëve dhe fishekunm e fundit e ruaj për vete.

Në Shpellën e Cukalit

Në fillim të nëntorit 1946 Gjergji mbet me pak njerëz në mal dhe shkoi në zonën e Temalit ku fshatari Kolë Marash Prendi prej Arre e strehoi deri më 16 nëntor të vetëm se të dy shokët e tij i kishte nisur diku me shërbim. Meqënëse arma i ishte prishë, nëpërmjet Kolës i çoi fjalë Dedë Pjetër Ndout (Valaj) nga Dushmani i cili ia kreu porosinë duke i prurë armë të re fishekë e municion. Prej Temali i përcjellë nga Kolë Marash Prendi shkoi tek shpella e Shkëmbit të kuq rrëzë Cukalit në Shllak. Ku kaloi ditët e fundit të ejtës së itj, përbri së cilës ishte një greminë e thellë ka një moment të jetës kur ca njerëz, në rrethana të jashtëzakonshme gjenden para mëdyshjes me zgjedhë jetën ose vdekjen. Në rast se zgjedh jetën duke thyer idealin tënd për të cilin ke luftuar mbetesh njeri me ligështi njerëzore, në rast se zgjedh vdekjen mbetesh hero në kujtesën e njerëzve dhe në histori. Në rast se zgjedh vetvrasjen, në rrethana të caktuara, ligji kishtar s'ta pranon Nemo judex in causa sua (askush s'mund të jetë gjykatës i vetvetes) thotë një proverb latin, prandaj Gjergji e përjashtonte këtë verdikt. I vetëm në shpellë, në fund të fundit Gjergjin e shqetësonin dy gjëra se mos plagosej rëndë në përpjekje dhe e zinin të gjallë ose mos e vrisnin pas shpine se ballë për ballë s'ia kishte frikën askujt. Ai ndinte dhembje shpirtërore kur mendonte se si u shtrinë si kripa në ujë ato mijëra luftëtarë antikomunistë që në dhjetor 1944 e më pas mbushën mallet e Dukagjinit e të gjithë Shqipërisë me qëllimin e vetëm për të shporrur komunzimin nga vendi ynë, kur mendonte se mjaft shokë të idealit ishin vrarë ose të tjerë dergjeshin në burgjet e ferrit komunist ose në kampet e internimit. Gjatë jetës së tij të shkurtër (32 vjeç) ai shpalosi nacionalizmin e tij me vepra; mbrojti dinjitetin e kombit shqiptar nga shpifjet e studentit napoletan që shqiptarët i quajti të egër, primitiv, barbar, më 1937 kur kreu akademinë ushtarake në Torino (për artileri) si student I shkëlqyer, refuzoi propozimin për të qëndruar officer aktiv në Itali, më 28 nëntor 1944 si komandant qarku kishte mundësi të largohej nga Shqipëria, por me idealin e tij preferoi të dalë në mal për të luftuar komunizmin në gjysmën e shtatorit 1946 refuzoi gjeneralin anglez për t'u larguar nga Shqipëria me helicopter. Së fundi ai mendonte për familjen në veçanti për nënën Sose për të cilën kishte debulesë të veçantë, por mbi atë kishte vënë interesat e atdheut duke kujtuar thënien e poetit hungarez Shandor Petëf "Për dashurinë jap jetën, për atdhe jap dashurinë".

Misteri i vrasjes

Vritet pabesisht pas shpine më 7 dhjetor 1946. Kriminelët sadistë pasi e vrasin, i marrin çdo gjë që kishte, i presin kokën dhe kufomën e hodhën në greminë. Ky krim i shëmtuar nuk ishte i veçuar, sepse për analogji, nacionalisti Arap Sadikaj nga Kurveleshi vritet në luftë me partizanët e Memo Metos, kufomës i presin kokën dhe familjarët s'u lejuan ta varrosnin kufomën pa krye. Vrasja e Gjergj Vatës deri në vitin 1992 mbeti enigmë. Me interesimin e nipit të tij Kel Vata iu gjetën eshtrat të cilat u rivarrosën me ceremoni në varrezat e Rmajit në Shkodër në dhjetor të vitit 1993 në prani të autoriteteve lokale, të përndjekurve politikë të partive politike, pa pjesëmarrjen e përfaqësuesve të PS. Ish Presidenti i Republikës Sali Berisha, me dekretin 1045 dt 20.3.1995 i dha medaljen "Martir i Demokracisë" (pas vdekjes) me motivacionin "Intelektual dhe patriot i nderuar, dha jetën në luftë të hapur kundr diktaturës komuniste për një Shqipëri të lirë e të bashkuar".