Kapitalizmi Dhe Socializmi

[Klevis2000]

KAPITALIZMI DHE SOCIALIZMI
Në çfarë formash strukturale dhe trajtash politike do të manifestohet dhe sendërtohet rilindja islame e epokës sonë? A vlejnë disa trajta të organizimit të shtetit dhe shoqërisë, karakteristike për trevën e qytetërimit perëndimor - demokracia përfaqësuese, kapitalizmi, socializmi - edhe për shoqërinë islame, dhe a do të duhet pa tjetër edhe shoqëria detyrimisht të kalojë nëpërmjet kësaj dhe reformage të ngjashme?
Në dy shekujt e fundit në botë ishte rrënjosur bindja se çdo vend duhet pa tjetër të përjetojë kthesë kah demokracia përfaqësuese. Zhvillimi më i ri, e posaçërisht ndërmjet dy luftërave të mëdha, i ka afirmuar disa fakte të kundërta dhe ka treguar se demokracia klasike nuk është stadio i pashmangshëm në evolucionin e bashkësisë shoqërore dhe politike. Në menyre të ngjashme, disa sot përpiqen të dëshmojnë se socializmi është orientim i domosdoshëm me të cilin , dashtë e pa dashtë, lëvizin shoqëritë njerëzore. Zhvillimi bashkëkohor i të ashtuquajturave vendeve kapitaliste në Evropë dhe Amerikë, ndërkaq i demantojnë mjaft qartë këta predikues të domosdoshmërisë historike dhe tregojnë në disa drejtime të reja, të papritura të zhvillimit. Në skajin tjetër të botës, në Japoni, nga ekonomia feudale drejtpërdrejt u kalua në atë çka në Evropë do të quhej formë më e lartë e kapitalizmit monopolist. Skemat të cilat i kanë krijuar njerëzit që ta sistematizojnë zhvillimin historik,janë treguar si mjaft relative, kurse ligjësitë në zhvillimin e shoqërisë, ndonëse ekzistojnë, dukshëm nuk janë të asaj natyre çfarë na kanë përshkruar mendimtarët evropian të shekullit XVIII dhe XIX.
Ky determinizëm i imagiinuar e ka shtrënguar ndërgjegjjen ebrezevetëfundit,kursepërveç kësajështëeksploative edhe si mjet i fuqishëm psikologjik për përhapjen e ideve. Në të vërtetë, sistemi ndikon në gjendjen e një vendi vetëm aq sa që me më pak apo me më shumë sukses nxitë ose drejtpërdrejt e organizon punë i cili është burim i njëmendët i tërë pasurisë.
Të çliruar nga psikoza e domosdoshmërisë historike dhe duke iu falënderuar pozicionit të mesëm të citin e merrë Islami, ne mundemi pa paragjykime t'i shqyrtojmë anët e mira dhe të këqia të sistemeve ekzistuese, jo më tej si kapitalizëm dhe socializëm, por si praktikë e caktuar e shoqërive bashkëkohore në botën e sotshme.
Forma të pastërta dhe kapitalizmit dhe socializmit më nuk ekzistojnë askund. Zhvillimi i shpejtuar pas luftës së dytë. botërore i ka lënë larg pas vetes. Vetëm ekonomia e gurëzuar marksistike ekonomike, e cila gjithnjë e më pak është shkencë, kurse gjithnjë e më shumë shërbëtore e politikës, vazhdon t'i përsërisë konstatimet rillestare, sikur në botë në pesëdh ' jetë vitet e fundit nuk ka ndodhur asgjë. Duke gjykuar në bazë të shumë simptomeve të rëndësishme, kriteret klasike të "kapitalistes" dhe "socialistes" së shpejti do të bëhen absolutisht jopërkatëse për shënimin e fenomeneve ekonomike dhe shoqërore në fazën e zhvillimit e cila vijon drejtpërdrejt.
Duke mos u përkulur, pra, para parollave dhe emërtimeve dhe duke i marrë parasysh vetëm faktet siç i shohim në botë, ne duhet pa tjetër ta pranojmë evolucionin ejashtëzakonshëm të botës kapitaliste në tridhjetë vitet e fundit, dinamizmin e tij, aftësinë e ta vë në lëvizje ekonominë dhe shkencën dhe të sigurojë shkallë të lartë të lirive politike dhe sigurisë juridike, sikur që nuk mundemi t'i injorojmë të arriturat e sistemit socialiste veçmas në sferën e mobilizimit të burimeve materiale, në fushën e arsimimit dhe në eliminimin e formave klasike të varfërisë.
Poashtu, ne nuk mund t'i harrojmë anët e errëta dhe të papranueshme të përparimit të tyre dhe krizat e thella tê cilat kohë pas kohe i trondisin të dy këto sistemet..
Çiltëria pragmatike e Islamit në zgjedhjen e çështjeve të rregullimit të botës, kjo sot do të thotë përparësi që pa paragjykime të studiohen dhe përdoren përvojat pozitive dhe negative të tjerëve, para së gjithash, SHBA-ve, BRSS-së dhe Japonisë. Këto tri vendet paraqesin, parimisht dhe praktikisht, tri hyrje të ndryshme të zgjidhjes së pyetjeve themelore të mirëqenies dhe fuqisë.
Zhvillimi i kapitalizmit tridhjetë viteve të fundit ka treguar pasaktësinë e disa tezave themelore të marksizmit. T'i përmendim këtu tri:
1. Kundërthënia ndërmjet forcave prodhuese dhe raporteve prodhuese në kapitalizëm nuk është treguar e domosdoshme. Kapitalizmi jo vetëm që e ka ngadhnjyer këtë kundërthënie, por ka mundësuar zhvillim dhe hov deri atëherë të papashëm të prodhimit, diturisë dhe produktivitetit të punës.
2. Klasa punëtore në vendet kryesore kapitafiste nuk ka shkuar rrugës revolucionare, dhe;
3. Raporti ndërmjet qenies dhe vetëdijes, "bazës" dhe "superstrukturës", nuk është i atillë siç e ka pohuar atë Marksi. Ne kemi kapitalizmin në Suedi dhe kapitalizmin në Argjentinë. Ndryshimet në bazë në këto vende janë ndryshimet në shkallë (të dyiat janë kapitaliste); ndryshimet në superstrukturat e tyre (format e pushtetit politik, ligiet, regjionin, filozofmë dominuese, artin e të ngjashme) janë ndryshime në esencë.
Në bazë të të gjitha këtyre zhvillimi në botë nuk ka shkuar rrugës të cilën e ka trasuar Marksi. Vendet përparimtare e kanë mbajtur dhe më tej e kanë zhvilluar kapitalizmin, kurse socializimi ka ngadhnjyer në një varg vendesh të pazhvifluara, çka nga botëkuptimi mirksist është anomali e pashpjegueshme.
Me çka duhet të komentohet interesi i vendeve të pazhvilluara për disa forma të ekonomisë socialiste?
Para së gjithash, kjo formë e ekonomizimit tregohet më e dobishme për organizimin e ekonomisë ekstenzive, në të cilën janë përudhur vendet të cilat nuk kanë kurrfarë bazashi në atë kuptim çka nuk kanë kapital, kuadro ekspertësh, shprehi të zhvihuara të punës e të ngjashme.
E dyta, mjedisi më i prapambetur më lehtë pajtohet me kufizimet e ndryshme (me zvogëlimin e lirisë personale, centralizmin, pushtetin e fortë e të tjera) të cilat gjithnjë e përcjellin disa tipa të socalizmit, dhe;
E treta, edhe pse është tejkaluar si dituri, socializmi ka mbetur i gjallë si mit dhe aventurë. Kjo formë mjaft e rëndësishme e socializmit nuk i shpjegon vetëm shkaqet e ndikimit të tij shprehimisht më të madh në vendet katolike dhe romane në krabasim me vendet protestante dhe germane.
Përkundrazi, fryma pragrnatike e kapitalizmit më mirë i përgjigjet racionalizmit të shoqërisë së zhvilluar. U tregua se format e zhvilluara të ekonomisë kapitaliste me sukses funksio nojnë në shoqëri me format demokratike të pushtetit, me nivelin e lartë kulturor të mjedisit dhe me shkallën e lartë të lirive personale dhe politike. Përbri këtyre kushteve mundet madje në masë të konsiderueshme të neutralizohen disa aspekte johumane të ekonomisë kapitaliste, pa zvogëlimin qenësor të efikasitetit të saj.
Nuk ka, pra, asgjë nga domosdoshmëria e trilluar e këtij apo atij sistemi. Ajo çka me të vërtetë është e domosdoshme, ajo është të lëvizurit e pàndërprerë të ekonomisë, të zënë fdl në përparimin e përhershëm të shkencës dhe teknikës. Përkryerja e veglave dhe procesit të punës është, si duket, aktivitet i vetëm në këtë suazë, të cilën njerëzit "duhet pa tjetër" ta punojnë.
Sandejmi, para Islamit, sikurse edhe para botës përgjithësisht, nuk shtrohet dilema: kapitalizmi ose socializmi - dilema e atillë është e trilluar dhe artificiale - por pyetja e zgjedhjes dhe përkryerjes së përhershme të një sistemi të raportit të pronësisë dhe prodhimit i cili në mënyrë efikase dhe n ë pajtim me botëkuptimet islame të drejtësisë shoqërore, në mënyrën më të mirë do ta stimulojë punën dhe aktivitetin dhe t'i zgjidh problemet, që zhvillirni i pashmangshëm i prodhimit dhe teknikës i imponon.