Feja islame perputhet me demokracine.

[Shpirt Njeriu]

Historianet do te shenojne qe ne shume vende, perparimi i tregjeve dhe sipermarrjes se lire ndihmoi krijimin e nje klase te mesme qe ishte boll vetebesuese per te kerkuar te drejtat e veta. Do te tregojne rolin e teknologjise ne pengimin e censures dhe kontrollit qendror - dhe do te mrekullohen me fuqine e komunikimeve te castit per te perhapur te verteten, lajmet dhe kurajon neper kufij.

Sakrificat e amerikaneve nuk jane njohur apo vleresuar gjithmone, por ato ia kane vlejtur. Ngaqe ne dhe aleatet tane ishim te palekundshem, Gjermania dhe Japonia jane vende demokratike qe nuk kercenojne me boten. Nje perballim berthamor me Bashkimin Sovjetik mori fund ne menyre paqesore - ashtu si dhe vete Bashkimi Sovjetik. Vendet e Europes po levizin drejt bashkimit, jo duke u ndare ne kampe te armatosura dhe qe marrin tatepjeten drejt genocidit. Cdo vend ka mesuar, ose duhet te kete mesuar, nje mesim te rendesishem: Per lirine ia vlen te luftohet, te vdiset dhe te mbrohet - dhe perparimi i lirise con drejt paqes. Dhe tani, ate mesim duhet ta zbatojme ne kohen tone. Kemi arritur edhe nje tjeter pike kthese - dhe vendosmeria qe tregojme do te formesoje fazen tjeter te levizjes boterore demokratike.

Perkushtimi yne ndaj demokracise vihet ne prove ne Lindjen e Mesme, e cila eshte fokusi im sot, dhe duhet te jete fokus i politikes se jashtme amerikane per dhjetevjecaret qe do te vijne. Ne shume vende te Lindjes se Mesme - vende me rendesi te madhe strategjike - demokracia nuk ka hedhur ende rrenje. Dhe lindin pyetjet: A jane popujt e Lindjes se Mesme disi larg pikes ku arrin liria? A jane miliona burra, gra e femije te denuar nga historia apo kultura per te jetuar ne despotizem? A jane te vetmit qe te mos e njohin lirine dhe te mos kene kurre as edhe mundesi zgjedhjeje ne kete ceshtje? Une, per vete, nuk e besoj kete. Une besoj qe cdo njeri ka aftesine dhe te drejten per te qene i lire.

Disa skeptike te demokracise deklarojne qe traditat e fese islame jane jomikpritese ndaj qeverise perfaqesuese. Kjo "arrogance kulturore," sic ia ka ngjitur termin Ronald Regani, ka nje histori te gjate. Pas dorezimit japonez ne vitin 1945, nje i ashtuquajtur ekspert japonez deklaroi qe demokracia ne ate ish-perandori "nuk do te funksiononte kurre." Nje tjeter vezhgues deklaroi qe perspektivat per demokracine ne Gjermanine e pas-Hitlerit jane, citoj, "ne rastin me te mire, te pasigurta" - kete pretendim e deklaroi ne vitin 1957. Shtatedhjetekater vjet me pare, gazeta Sunday London Times deklaroi qe nente te dhjetat e popullsise se Indise ishin "analfabete qe nuk e vrisnin asfare per politiken." Megjithate, kur demokracia indiane u vu ne rrezik ne vitet 1970, populli indian tregoi perkushtimin e vet ndaj lirise ne nje referendum kombetar qe e shpetoi formen e tyre te qeverisjes.

Kohe pas kohe, vezhguesit kane ngritur pikepyetje nese ky vend, apo ai popull, apo ky grup, jane "gati" per demokracine - sikur liria te ishte nje cmim qe e fiton sepse permbush standartet tona perendimore te perparimit. Ne fakt, vete puna e perditshme e demokracise eshte pikerisht udha e perparimit. Ajo meson bashkepunim, shkembimin e lire te ideve dhe zgjidhjen paqesore te dallimeve. Sic po demonstrojne burra e gra, nga Bangladeshi ne Botsvana, ne Mongoli, pikerisht praktika e demokracise e ben nje vend gati per demokraci dhe cdo vend mund te futet ne kete udhe.

Duhet te jete e qarte per te gjithe qe feja islame - besimi i nje te pestes se njerezimit - eshte ne perputhje me sundimin demokratik. Perparimi demokratik gjendet ne shume vende kryesisht myslimane - ne Turqi dhe Indonezi, ne Senegal dhe Shqiperi, Nigeri dhe Sierra Leone. Burrat e grate myslimane jane qytetare te mire te Indise dhe Afrikes se Jugut, te vendeve te Europes Perendimore dhe te Shteteve te Bashkuara te Amerikes.

Me shume se gjysma e te gjithe myslimaneve ne te gjithe boten jetojne ne liri nen qeveri te ngritura ne menyre demokratike. Ata kane sukses ne shoqeri demokratike, jo pavaresisht fese se tyre, por per shkak te saj. Nje fe qe kerkon pergjegjshmeri morale individuale, dhe nxit ballafaqimin e individit me Perendine, eshte plotesisht ne perputhje me te drejtat dhe pergjegjesite e vete-qeverisjes.

Megjithate, sot ne Lindjen e Mesme ekziston nje sfide e madhe. Ne fjalet e nje raporti te koheve te fundit nga studiues arabe, vala globale e demokracise - citoj - "paksa i ka arritur shtetet arabe." Ata vazhdojne: "Ky deficit lirie minon zhvillimin njerezor dhe eshte nje prej manifestimeve me te dhimbshme te zhvillimit te manget politik." Deficiti i lirise qe pershkruajne ata ka pasoja te tmerrshme per njerezit e Lindjes se Mesme dhe per boten. Ne shume vende te Lindjes se Mesme varferia eshte e thelle dhe po perhapet, grave u mungojne te drejtat dhe u mohohet shkollimi. Shoqeri te tera mbeten ne vend numero nderkohe qe bota leviz perpara. Keto nuk jane deshtime te nje kulture apo te nje feje. Keto jane deshtime te doktrinave politike dhe ekonomike.

Me kalimin e epokes koloniale, Lindja e Mesme pa ngritjen e shume diktaturave ushtarake. Disa sundimtare adoptuan dogmat e socializmit, moren kontroll total te partive politike, te medias dhe te universiteteve. U bene aleate te bllokut sovjetik dhe terrorizmit nderkombetar. Diktatoret ne Irak dhe ne Siri premtuan rivendosjen e nderit kombetar, kthimin ne lavdite e lashta. Ne vend te ketyre, kane lene pas trashegimite e tortures, shtypjes, mizerjes dhe shkaterrimit.

Te tjere njerez, dhe grupe njerezish, kane fituar influence ne Lindjen e Mesme dhe pertej saj nepermjet nje ideologjie terrori teokratik. Pas gjuhes se tyre te fese qendron ambicia per pushtet politik absolut. Sekte sundimtare si ai i talibaneve tregojne versionin e tyre te hyjnise fetare ne kamzhikimin publik te grave, shtypjes se eger te cfaredo dallimi apo kundershtimi dhe ne mbeshtetjen per terroristet qe armatosen dhe trainohen per te vrare te pafajshmit. Talibani premtoi pasterti fetare dhe krenari kombetare. Ne vend te ketyre, duke shkaterruar ne menyre sistematike nje shoqeri krenare dhe punetore, kane lene pas vuajtje dhe uri.

Shume qeveri te Lindjes se Mesme tani kuptojne qe diktatura ushtarake dhe sundimi teokratik jane nje autostrade e drejte, e niveluar per askund. Por disa qeveri ende qendrojne te kapura pas zakoneve te vjetra te kontrollit qendror. Ka qeveri qe ende kane frike dhe shtypin mendimin dhe krijueshmerine e pavarur dhe sipermarrjen private - cilesite njerezore qe sigurojne - shoqeri te forta dhe te suksesshme. Edhe kur keto vende kane burime te stermedha natyrore, nuk respektojne apo zhvillojne burimet e tyre te medha - talentin dhe energjite e burrave e grave qe punojne dhe jetojne ne liri.

Ne vend qe te merren me gabime te se shkuares dhe te fajesojne te tjeret, qeverite ne Lindjen e Mesme nevojitet te ballafaqohen me problemet reale, dhe t'u sherbejne interesave te verteta te vendeve te tyre. Popujt e mire dhe te afte te Lindjes se Mesme te gjithe meritojne udheheqje te pergjegjshme. Per nje kohe teper te gjate, shume njerez ne ate rajon kane qene viktima dhe subjekte - ata meritojne te jene qytetare aktive.

Qeverite ne te gjithe Lindjen e Mesme dhe Afriken Veriore po fillojne te shohin nevojen per ndryshim. Maroku ka nje parlament te ri te shumellojshem; Mbreti Muhamed e ka nxitur te zgjeroje te drejtat e grave. Ja si ia shpjegoi Madheria e Tij reformat e tij parlamentit: "Si mund te arrije perparim shoqeria nderkohe qe grate, te cilat perfaqesojne gjysmen e kombit, kane te drejta te shkelura dhe vuajne si rezultat i padrejtesise, dhunes dhe menjanimit, pavaresisht nga dinjiteti dhe drejtesia qe u jepet atyre nga feja jone e lavdishme?" Mbreti i Marokut ka te drejte: E ardhmja e vendeve myslimane do te jete me e mire per te gjithe me pjesemarrjen e plote te grave.

Vitin e kaluar, ne Bahrein, qytetaret zgjodhen parlamentin e tyre per heren e pare ne afro tri dhjetevjecare; Omani ka zgjeruar te drejten e votes per te gjithe qytetaret e rritur; Katari ka nje kushtetute te re; Jemeni ka nje sistem politik shumepartiak; Kuvajti ka nje kuvend kombetar te zgjedhur drejtperdrejt; dhe Jordania kete vere zhvilloi zgjedhje historike. Sondazhet e fundit ne vendet arabe shpalosin mbeshtetje te gjere per pluralizmin politik, shtetin ligjor dhe lirine e fjales. Keto jane nxitjet e demokracise se Lindjes se Mesme dhe bartin premtimin e ndryshimeve te medha qe jane duke ardhur.

Nderkohe qe ne rajonin e Lindjes se Mesme vijne ndryshimet, ata qe kane pushtetin duhet te pyesin veten: A do te mbahen mend sepse i kane rezistuar reformes, apo se e kane udhehequr ate? Ne Iran, kerkesa per demokraci eshte e forte dhe e gjere, sic e pame muajin e kaluar kur mijera u mblodhen per te t'i uruar mireseardhjen ne shtepi Shirin Ebadit, fitueses se Cmimit Nobel per Paqen. Regjimi ne Teheran duhet te marre parasysh kerkesat demokratike te popullit iranian, ose te humbase pretendimin e vet te fundit per legjitimitet.

Per popullin palestinez, rruga e vetme drejt pavaresise, dinjitetit dhe perparimit eshte rruga e demokracise. Dhe udheheqesit palestineze qe bllokojne dhe minojne reformat demokratike, ushqejne urrejtjen dhe nxisin dhunen nuk jane aspak udheheqes. Ata jane pengesat kryesore ndaj paqes, dhe ndaj suksesit te popullit palestinez. Qeveria saudite po ndermerr hapat e para drejt reformes, duke perfshire nje plan per prezantimin gradual te zgjedhjeve. Duke i dhene popullit saudit nje rol me te madh ne shoqerine e vet, qeveria saudite mund te demonstroje udheheqje te vertete ne rajon.

Kombi i madh dhe krenar i Egjiptit ka treguar rrugen drejt paqes ne Lindjen e Mesme dhe tani duhet te tregoje rrugen drejt demokracise ne Lindjen e Mesme. Kampionet e demokracise ne rajon e kuptojne qe demokracia nuk eshte e perkryer, nuk eshte rruga drejt utopise, por eshte e vetmaj rruge drejt suksesit dhe dinjitetit kombetar.

Nderkohe qe vezhgojme dhe nxisim reforma ne rajon, jemi te kujdesshem qe modernizimi nuk eshte e njejta gje si perendimizimi.

Megjithate, keto jane parime thelbesore te perbashketa per cdo shoqeri te suksesshme, ne cdo kulture. Shoqerite e suksesshme kufizojne fuqine e shtetit dhe fuqine e ushtrise - ne menyre qe qeverite t'u pergjigjen vullneteve te popujve, dhe jo vullnetit te nje elite. Shoqerite e suksesshme mbrojne lirine me ane te sundimit te palekundur dhe te paanshem te ligjit, ne vend qe ligji te zbatohet ne menyre perzgjedhese per te ndeshkuar kundershtare politike. Shoqerite e suksesshme lejojne hapesire per institucione te shendetshme qytetare - per parti politike dhe sindikata, gazeta e media elektronike te pavarura. Shoqerite e suksesshme garantojne lirine fetare - te drejten per t'i sherbyer dhe per te nderuar Perendine pa frike persekutimi. Shoqerite e suksesshme privatizojne ekonomite e tyre dhe sigurojne te drejtat e prones. Ato ndalojne dhe ndeshkojne korrupsionin zyrtar dhe investojne ne shendetin dhe shkollimin e popullit te tyre. Ato njohin te drejtat e grave. Dhe ne vend qe te drejtojne urrejtje dhe percmim kunder te tjereve, shoqerite e suksesshme i bejne apel shpresave te popujve te vet.

Keto parime jetesore po zbatohen ne vendet e Afganistanit dhe Irakut. Me udheheqjen e qendrueshme te Presidentit Karzai, populli i Afganistanit po nderton nje qeveri moderne dhe paqesore. Muajin tjeter, 500 delegate do te mblidhen ne nje kuvend kombetar ne Kabul per te miratuar nje kushtetute te re afgane. Projekti i propozuar do te ngrinte nje parlament me dy dhoma, do te percaktonte zgjedhje kombetare per vitin tjeter dhe do te njihte identitetin mysliman te Afganistanit, nderkohe qe mbron te drejtat e te gjithe qytetareve. Afganistani perballet me sfida te vazhdueshme ekonomike dhe sigurie - do te ballafaqohet me keto sfida si nje demokraci e lire dhe e qendrueshme.

Ne Irak, Autoriteti i Perkohshem i Koalicionit dhe Keshilli Qeverises Iraken po punojne gjithashtu sebashku per te ndertuar nje demokraci - dhe pas tre dhjetevjecaresh tiranie, kjo pune nuk eshte e lehte. Ish-diktatori sundonte me ane te terrorit dhe mashtrimit, dhe la pas zakone te rrenjosura thelle te frikes dhe mosbesimit. Sigurimi i demokracise ne Irak eshte pune e shume duarve. Forcat amerikane dhe te koalicionit po sakrifikojne per paqen e Irakut dhe per sigurine e vendeve te lira. Punonjesit e ndihmave nga shume vende po perballen me rrezikun tek ndihmojne popullin iraken. Ngritja e nje Iraku te lire ne zemren e Lindjes se Mesme do te jete nje ngjarje madhore ne revolucionin demokratik global.

Megjithate, Amerika ka permbushur edhe me pare detyra te veshtira. Vendi yne eshte i forte; jemi te forte ne zemer. Dhe nuk jemi vetem. Liria po gjen aleate ne cdo vend; liria gjen aleate ne cdo kulture. Dhe nderkohe qe ballafaqohemi me terrorin dhe dhunen e botes, mund te jemi te sigurte qe autori i lirise nuk eshte indiferent ndaj fatit te lirise.

Me te gjitha sprovat dhe te gjitha sfidat e epokes sone, kjo eshte, mbi te gjitha, epoka e lirise.

* Pjese nga fjalimi i Presidentit te SHBA ne pervjetorin e 20-te te Fondacionit Kombetar per Demokracine

"Duhet te jete e qarte per te gjithe qe feja islame - besimi i nje te pestes se njerezimit - eshte ne perputhje me sundimin demokratik. Perparimi demokratik gjendet ne shume vende kryesisht myslimane, ne Turqi dhe Indonezi, ne Senegal dhe Shqiperi, Nigeri dhe Sierra Leone"

[Klevis2000]

SHIKOJE PAK KETE TEMEN
ISLAMI DHE DEMOKRACIA
http://www.forumishqiptar.com/showth...threadid=25946

[Klevis2000]

DEMOKRACIA DHE PARTITË POLITIKE

Në botë sot është i pranishëm mendimi se si ndërmjet participimit politik të popullit dhe demokracisë dhe ndërmjet demokracisë dhe partive politike ekziston korelacioni a priori i pashmangshëm. Unë mbaj qëndrimin e dyshimit jo vetëm kur është fjala për këtë, por edhe për dëshirën e konstituimit të lidhshmërisë së domosdoshme të tregut të lirë dhe të drejtave njerëzore me demokracinë.

Është e saktë se partitë politike janë ato që i aktualizojnë dhe sjellin postulatet demokratike. Por, po ashtu, e konsideroj të nevojshme të pyes: a nuk është e mundur të zbatohet participimi politik, qoftë tërthorazi apo drejtpërdrejt, edhe jashtë ekzistimit të partive politike? Natyrisht, kjo pyetje do të ishte e tepërt në qoftë se ndërmjet participimit politik dhe demokracisë nënkuptohet a priori lidhshmëria. Pasi që pohohet se si e vetmja demokracia siguron ekzistimin e participimit politik, në atë rast bëhet i pashmangshëm pranimi i partive politike - institucioneve singulare demokratike - si mjete për realizimin e participimit politik brenda mekanizmit të planifikuar.

Demokracitë liberale konsiderojnë se ky participim i shoqërisë është i realizueshëm vetëm me anë të partive politike. Për konfirmim të qëndrimit të tillë si shembull i gjallë dhe në kohë i afërt, ceket demokracia popullore në vendet e bllokut lindor, aktuale deri para disa viteve. Perëndimi ato i ka quajtur vende pas perdes së hekurt. Në to ka qenë e pranishme pjesëmarrja e gjerë popullore politike, si psh. në Bashkimin Sovjetik dhe Bullgarinë e dikurshme, ku 99% të popullit votat e veta ua jepnin kandidatëve të caktuar nga kreu.

Mirëpo, është e vërtetë e pakontestueshme se ky nuk ka qenë participim i mirëfilltë politik, por vetëm formalitet i rëndomtë. Ende duhet pasur parasysh dukuritë e pranishme në të gjitha regjimet totalitare: presioni mbi zgjedhësit, mosekzistimi i administrimit autoritativ dhe pamundësimi i çfarëdo opozite dhe veprimit të saj. Demokracitë perëndimore, tipet lindore të sundimit me vite i kanë akuzuar për mosrespektimin e tyre të faktorit garues. Kjo vërejtje, pa dyshim, është me vend. Mirëpo, a është mbështetja e sistemeve politike në ngarendje, domosdoshmëri? Në qoftë se ne ngarendjen e konsiderojmë domosdoshmëri për çdo sistem politik, në atë rast obligues është pranimi i ekzistimit të domosdoshëm të partive politike.
Këtu është fjala për tentimin e demokracisë së tipit perëndimor që të ballafaqohet me kërkesën mjaft të çuditshme. Sipas parashtrimeve demokratike, në rast të mosekzistimit të participimit politik, nuk mund të ekzistojë rend, as i drejtë dhe i shëndoshë politik. Për konstituimin e participimit politik, vrapimi është i pashmangshëm. Për këtë është i domosdoshëm edhe ekzistimi i partive politike. Sepse, ngarendja është e mundur vetëm me anë të partive politike, kurse, në fund, ngarendja siguron participimin e drejtpërdrejtë të popullit, përkatësisht atyre mbi të cilët qeveriset. Modeli politik islam, duke zënë fill në filozofinë politike esencialisht tjetërfare, nuk i pranon këto dërdëllisje, me atë që është e nevojshme saktësisht të ceken shkaqet e mospranimit të tyre.

Para së gjithash, e theksoj nevojën për të treguar ekzistimin e reciprocitetit të ngushtë të karakterit garues të demokracive perëndimore, me përvojë 700 vjeçare politike të Perëndimit.

Siç është e njohur, ndarja dhe organizimi i shoqërisë gjatë historisë së Perëndimit është bazuar në komponentin shoqëror-ekonomik. Lloji i organizimit të tillë është e pamundur të kundrohet i veçuar nga realiteti në të cilin funksionojnë klasat. Bashkësia njerëzore në kohën e feudalizmit është organizuar në kategori të kmetëve (serf) dhe feudalëve (senjor), dhe këtë në parim të pronësisë mbi tokën, derisa në fillim të epokës kapitaliste dhe industriale bashkësia rishtazi është organizuar në parim të kategorisë së punëtorëve dhe pronarëve. Konflikti midis kategorive, klasave të shoqërisë, sipas Marksit, paraqet kërcënimin më të madh për bashkekzistencën dhe mbijetesën e tyre në bashkësi. Ka pohuar se ky rrezik mund të neutralizohet vetëm me krijimin e tepricës së kapitalit dhe lëndëve të para dhe këtë me përpjekje të jashtëzakonshme. Në këtë mënyrë të gjitha kategoritë në shoqëri më lehtë ndërmjet vete do të merreshin vesh dhe do të kuptoheshin. Nevoja e të kuptuarit të këtillë shpjegohet me faktin e sjelljes së tij të formulës së ngarendjes për pushtetin politik ndër kategoritë e ndryshme të shoqërisë të tubuara në organizatat e ndryshme politike që, sërish, progresin e vet e lidhin për rregullimin kushtetues. Edhe sot organizimi aktual politik ende e ka atë komponent klasik pa marrë parasysh që shtresa e mesme e shoqërisë, në raport me shekullin e kaluar, ka përparuar shumë dhe ndonëse në vendet perëndimore industrialisht lart të zhvilluara, nuk ekziston mundësia për rrezikun e lartpërmendur.

Edhe përkundër jetës shumëpartiake në Perëndim, pushteti politik sillet vetëm ndërmjet partive majtas nga qendra dhe atyre djathtas nga qendra. Kjo, njëkohësisht, është edhe treguesi më i mirë i saktësisë së pohimeve paraprake të shqiptuara.

Kësaj trashëgimie historike duhet shtuar edhe kërkesën bazore të liberalizmit që të gjitha segmentet e aktiviteteve ekonomike të zënë fill në garim (rekabet). Grupacionet shoqërore, në aspekt të ekonomisë, në vijën skajore paraqesin grupacione interesi. Ngarendja dhe garimi, domosdo të pranis hme në indin e tyre shoqëror-ekonomik të jetës, edhe në modelin politik kanë karakterin kryesor konstituitiv. Për këtë arsye, sot perëndimorët me një ton më të lartë dëshirojnë ta vënë lidhshmërinë radikale ndërmjet demokracisë dhe ekonomisë së tregut të lirë dhe gjatë pranimit të modelit të tillë të përvetësohen të gjithë të tjerët. Kurse është e ditur se në raportet dhe kushtet e pabarabarta, i forti e gëlltit të dobëtin. Por, sot kjo quhet ekonomi e lirë ose garim me anë të partive politike. Kështu ky sistem i ngarendjes jo të drejtë, i gjuan patat, kurse krokodilët i paraqet të dobishëm.1

Duke kundruar nga ky aspekt, assesi nuk është e rastit që në historinë tonë (islame - v. N.I.) demokracia nuk po shfaqet, kurse jeta shumëpartiake formohet mjaft vonë dhe këtë për shkak që te ne, në Islam, shoqëria në mënyrë primare nuk organizohet në bazën shoqërore-ekonomike, por në themele të fesë dhe të drejtës apo edhe në parimet shoqërore-kulturore. Në historinë tonë shoqërore nuk ka pasur klasa ekonomike; kanë ekzistuar vetëm grupacionet fetare dhe juridik.

Është e saktë se në historinë politike të muslimanëve, pas Mua ut, kanalet e pjesëmarrjes politike të popult janë mbyllur. Por, po ashtu është e saktë që edhe sot në demokraci veprohet sipas dëshirës së partisë politike që e ka siguruar pozitën më të lartë në vrapin për të cilin po flasim, dhe është e saktë që gati assesi nuk ka kujdes në shpërndarjen e drejtë të të drejtave dhe mundësive. Më në fund, është e saktë që grupacionet ekonomikisht dhe politikisht mirë të organizuara do t'i shfrytëzojnë ata që kanë mbetur pakicë.

Në atë situatë është e pamundur të ruhen institucionet natyrore të sistemit demokratik garues siç janë: drejtësia politike e realizuar me anë të partive politike, participimi gjerë i përhapur, opozita e mirëfilltë dhe shpërndarja e rregullt e të drejtave. Islami me skepsë shikon në tërë këtë dhe për këtë ka shkaqe të arsyeshme.

Pasi që gjendja është e tillë, as që mund të mendohet që një parti politike - pa marrë parasysh cila - me të vërtetë mund t'i zgjidhë të gjitha problemet e shtetit. Gjendja atëherë është totalisht e pashpresë, nëse të lartheksuarës ia shtojmë pragmatizmin dhe oportunizmin që burojnë nga rendi demokratik dhe i cili zhvlerëson dmth., mohon normat morale sikur edhe idealet afatgjate politike. Nga përvojat tona më të reja vrojtojmë që, për fat të keq, edhe muslimanët, të mbërthyer në pragmatizmin dhe oportunizmin, karakteristik për natyrën e mekanizmit demokratik, dëshirojnë të abdikojnë nga idealet universale islame dhe postulateve të tij morale.

Sipas meje, kjo gjendje duhet të na paraqesë ibretin (mësimin) më të madh.




--------------------------------------------------------------------------------

1. Me këtë autori aludon në fjalët nga poezia më herët e theksuar e Muhammed Ikballit (A.A.).


DEMOKRACIA DHE IDEALIZMI

Abraham Lincoln (1809-1865) demokracinë e definon si udhëheqje me popullin për dhe nga ana e popullit. Ky është vetëm një prej më se 300 definicioneve ekzistuese të demokracisë, për çka kemi folur më herët. Ne këtu dëshirojmë të marrim parasysh implikimet e të gjitha demokracive të tubuara rreth pikëcaktimeve të tyre të skajshme, të shpjegojmë përse pushteti i popullit konsiderohet vetëm një vlerë dhe të tregojmë në shkaqet kruciale të mosrealizimit të saj deri më sot. Definicioni i demokracisë i A. Lincolnit, pa dyshim - njeriut të pozitës së lartë në historinë politike amerikane, është tepër idealist. Praktika historike e vendeve që kanë kaluar në demokraci, prej Lincolnit e deri më sot, tregon se parimi i udhëheqjes me popullin për dhe nga ana e popullit tek ata kurrë nuk është realizuar. Në Turqi dhe vendet e ngjashme shihet se sistemi i udhëheqjes me popullin zë fill në formulën për popullin - me përjashtim të popullit.

Disa individë tanë me prirje ndaj mënyrës perëndimore të të përsiaturit, thellë besojnë se si në vendet perëndimore - në të cilat elita ka vënë monopol në jetën ideore dhe politike - jo vetëm që ekziston demokracia, por kjo është edhe mënyrë e udhëheqjes "afër ideales" përkatësisht "mënyra më ideale e udhëheqjes". Ndryshe nga ata, intelektualët dhe politikanët e vendeve perëndimore, djepit të demokracisë, nuk janë plotësisht të sigurt në këtë. Kështu për shembull njeriu i njohur anglez i politikës, Churchill (1874-1965), do të thotë: "Demokracia, nuk është lloji më i mirë i rendit, por është rendi me më pak të meta". Nga shpjegimi i tillë shihet se, në krahasim me regjimet tjera, ndaj demokracisë ekziston simpatia, me atë që nuk është mospërfillur edhe doza e preventivës. Të vërtetat, të fshehura në mënyrën e të shprehurit të Churchillit, përgjithësisht janë të vërtetat e Perëndimit. Perëndimi, sikur që këtë e bën edhe me të gjitha vlerat e veta të tjera, kundrejt shoqërive dhe kombeve joperëndimore, demokracinë e paraqet me mburrje, por njëkohësisht nuk e shpërfill preventivën vetjake kur është fjala për të. Kjo është, në të vërtetë, rezultat i qëndrimeve të dyfishta morale dhe politike të Perëndimit. Kështu Perëndimi, për shembull, jo vetëm që do ta nxisë, por, nëse nevojitet, nga burimet e veçanta do ta financojë diskutimin për kulturën, civilizimin e vet, modelin shoqëror-ekonomik dhe shkencën por vetëm brenda, në planin intern, derisa jashtë nuk do të lejojë as që të dyshohet në superioritetin e kategorive të numëruara, e lëre më që për to të polemizohet. Perëndimi në të kaluarën shumë ka profituar duke eksportuar kulturën, civilizimin dhe lirinë e vet. Natyrisht, ato shprehi të vetat profiterike dëshiron t'i mbajë duke eksportuar në tërë botën, si pohon, produktet e veta siç janë demokracia, të drejtat njerëzore dhe ekonominë e tregut të lirë. Për këtë, para se ta shprehim lojalitetin e verbër e fanatik të gjitha vlerave që i importojmë nga Perëndimi, do të duhej, në njëfarë dore të merren parasysh edhe faktet e cekura.

Para se të vijmë deri te mendimi vendimtar mbi demokracinë, është e nevojshme të respektohet parimi i qëndrimeve alternative dhe tjetërfare, dhe të gjitha të merren parasysh, ashtu sikur edhe te temat tjera.

Sot me të madhe flitet se si demokracitë parlamentare të Perëndimit kanë rënë në krizë të thellë. Institucionet e mëdha financiare, qoftë drejtpërdrejt apo tërthorazi, kanë ndikim të madh në mekanizmin demokratik të vendosjes. Herë pas here paraqiten edhe pyetjet serioze se a është demokracia, në të vërtetë, rend oligarkik apo jo. Shtresat e pasura të shoqërisë, kontrollorët e mjeteve të prodhimit, kanë ndikim të qartë në udhëheqësit e punëve shoqërore. Mendimtarët sikur Raymond Aroni e pranojnë këtë realitet, por pohojnë që, në njëfarë mënyre, as nuk mund të mendohet ekzistimi i rendeve jooligarkike. Me këtë, së paku fiktivisht, gjendjen dëshirojnë ta paraqesin të kuptueshme. Sipas tyre, vetë qëllimi i politikës nuk është marrja e vendimeve nga ana e popullit, por marrja e tyre për popullin. Pa marrë parasysh që demokracia në instancën e fundit është qeverisja e popullit, grupacionet qytetare nuk mund të përzihen në financat shtetërore dhe politikën e jashtme. Në të kundërtën kjo do të shpiente në rrënim dhe anarki totale. Me këtë argumentohet që çdo rend, pa marrë parasysh se si quhet ai, qoftë kjo demokracia liberale apo popullore, natyrisht nënkupton oligarkinë. Sipas R. Aronit, tërë kjo edhe nuk është me rëndësi, më thelbësore janë përgjigjet në pyetjet vijuese: cilat janë dhe çka janë parimet natyrore me rastin e aplikimit të pushtetit diskret - oligarkik? Çka i prokurohet me këtë shoqërisë dhe cilat fitime i sigurohen?1

Pyetja se çka i prokurohet me këtë shoqërisë është tepër konfuze. Është e njohur që në vendet e demokracisë kushtetuese, pjesët mjaft thelbësore të vendimeve politike i krijojnë pjesët ndikuese financiare dhe afariste të shoqërisë. Nje sekretar i Ministrisë së Mbrojtjes të SHBA, duke mbrojtur të drejtën e veprimit të oligarkisë, ka thënë se ajo që është e dobishme për General Motorsin, është e dobishme edhe për Amerikën. Natyrisht, këto fjalë kanë shkaktuar reagime të rrepta, caku kryesor i të cilave ka qenë të pamurit e pikarritjes së percepcionit popullor të këtij qëndrimi, e pos kësaj, vënia e tij në plan të parë. Megjithatë, e vërteta e shprehur e sekretarit është aspekt i rëndomtë i përsëritjes së mendimit liberalist prej Adam Smithit e deri në kohën më të re: "dobia e individit sjell edhe dobinë e përgjithshme të shoqërisë." Mirëpo, rezultati ka qenë i atillë që individët në demokracinë liberale shfrytëzojnë dhe zhvillohen përgjithësisht duke mos u dhënë rëndësi dobive të shoqërisë. Viteve nëntëdhjetë, të ardhurat nacionale 54%, në Amerikë janë realizuar vetëm nga një për qind e popullsisë. Do të ishte tepër naive të mendohet se kjo gjendje faktike, që quhet udhëheqje popullore, nuk reflektohet në mekanizmat demokratikë. Përkrahësi i rreptë i demokracisë, R. Aron, pasi që i ka parë dhe radhitur të gjitha këto fakte, ka qenë i detyruar, mu sikur Churchilli, ta pranojë këtë: "Rendet e lidhura për kushtetutë, përndryshe sikur edhe të gjitha rendet tjera politike, janë oligarkike, ashtu që ato janë më pak oligarkike se shumë rende që neve na janë të njohura."2

L. Lipson, autori i librit Civilizimi demokratik dhe përkrahës i demokracisë në planin më të gjerë, edhe përkundër përpjekjes së dhënë, ka ardhur deri te rezultatet e njëjta sikur edhe Churchilli dhe Aroni. Në argumentet që i ka cekur, drejtpërdrejt është i dukshëm paradoksi tragjik. Në një anë mungesa, e në anën tjetër dëshira idealiste. Kjo është e pazgjidhshme, është e pamundur të lidhen ato. Sepse, i përkryeri, dmth. Ideali, nuk mund të lindet nga i mangëti. Kjo është në kundërshtim me të vërtetën universale. Gjykimin tonë në rezultatin e këtillë Lipsoni e lidh për vijuesen: "Ne nuk mund të dimë ç'është e përkryer. Prandaj duhet ta pranojmë mundësinë e gabimit të çdo rendi që e përmbajmë. Atëherë, pasi që e argumentojmë dijen tonë jo të plotë, të cilën e shfrytëzojmë, me lehtësi i pranojmë gabimet dhe veprojmë në pengimin e përsëritjes së tyre. Sistemi i udhëheqjes që të gjitha këto i pranon dhe respekton, është mundësia jonë më e mirë".3

Duke u nisur nga supozimi i paaftësisë sonë të arritjes së të përkryerës, Lipsoni shpreson në dy mundësitë që na shpien te udhëheqja më e mirë dhe ideale: e para, që populli nuk do ta gënjejë vetveten, dhe e dyta - edhe në shkencë mundësia që vlen - administrimi i karakterit eksperimental që, pas vërejtjeve dhe korrigjimit të gabimeve të tij, na shpie nga ajo më e mira, e përkryera. Megjithatë, jemi dëshmitarë se në shoqërinë demokratike është i mundur mashtrimi i popullit, si me automatizëm ashtu edhe anash. Me anë të mekanizmit të shumicës, dëshira e pjesës së madhe të popullit mjaft lehtë mund të transformohet në diktaturë. Mundësia e vetëpërcaktimit popullor të lirive dhe ndërrimit të pushtetit, në mënyrë të skajshme është diskutabile. Për këtë besimi tejmase në mundësinë e parë të cekur, nuk është edhe aq trimërues.

Shikuar teoretikisht, udhëheqja është lloj i eksperimentimit që kushtetutave demokratike u siguron liri më të madhe dhe mundësi më të mira të vlerësimit të rezultateve të tij praktike. Por, a na shpie kjo deri te zgjidhjet ideale? A kemi ndonjëfarë garancie në atë drejtim? Sipas Lipsonit, pa vërejtje - kemi: "Në praktikën reale politike jetësore, nuk mund të synojmë të arrijmë vetëm deri te një cak, që më parë i caktuar, para se të kalkulojmë dhe mendojmë për të gjitha zgjidhjet që na ofrohen. Pasiguria, lotaria dhe fati janë elemente që zënë hapësirë shumë më të madhe në udhëheqje, nga ajo që racionalisht mund ta konceptojmë dhe supozojmë. Demokracia përbëhet nga rrjedha stihike e gjendjes dhe administrimi me vetëdije i planifikuar. Të dy komponentët bazohen në eksperimentin dhe gabimin e mundshëm."4

Përveç një realiteti, kjo analizë paraqet edhe tradhti të tmerrshme. Kultura dhe shkenca perëndimore në mënyrë mjaft narcisoide dëshirojnë të na bëjnë të lumtur me anë të fatit, lotarisë, sistemit ndoshta ka sukses dhe përpjekjeve tjera të pakuptueshme, kalimthi duke refuzuar konsultimin e burimeve shkencore që shpien në zgjidhjen më të mirë. Mund të mendojmë se çfarë rreziqesh tërësisht na presin nga ky naivitet, që mendon se në mënyrën e përmendur do të na sjellë deri te rezultatet ideale në jetën reale politike. Na ka mbetur, pra, vetëm të mbështetemi në fat: fat, lotari (profeci) dhe supozimet e pabazuara. Do të eksperimentojmë, gabojmë, e sërish eksperimentojmë dhe gjithnjë ashtu derisa nuk e gjejmë zgjidhjen më të mirë.

Në rregull, por sa kohë? Dhe a do të zgjasë për ne çmimi i lartë që për këtë po e paguajmë në mënyrë permanente? Duket se po - pasi nuk ka dalje tjetër. A nuk është kjo e njëjta si edhe lidhja e shpresës për ardhmërinë imagjinare?

Nuk është ky i vetmi tregues që demokracia nuk paraqet rendin më ideal. Njëkohësisht është edhe dëshmi që mohon ekzistimin e zgjidhjes me anë të Shpalljes dhe urtësisë së Zotit dhe shpjegimin e pafuqisë absolute të Perëndimit në të gjitha problemet.

Gjurmimi permanent për idealen, deri te zbulimi i më ideales është në thelb të krijesës njerëzore. Ne në këtë botë kemi ardhur nga Xhenneti, vendi i pagabueshëm dhe më ideal, dhe vazhdimisht jemi në kërkim të përsosurisë së vendqëndrimit tonë zanafillor. Vetëm aktivitetet dhe shfaqjet në harmoni me harmoninë e Zotit janë ideale. I tillë është rendi kozmik i botës shfaqëse.

Ne mund të vijmë deri te njohja e vlerave, orientimeve dhe mekanizmave të mirëfilltë për idealizimin në sistemin politik dhe shoqëror të jetës! Mbase nuk do të arrijmë ta konstituojmë sistemin më ideal, pasi që njeriu, pikërisht për shkak të gabimeve dhe mangësive të veta, nga hapësira e përkryer ka ardhur këtu dhe kalon nëpër sprova të mëdha në rrugën e vet të kthimit të sërishëm në vendlindjen ideale zanafillore (Daru's-Selam, vend i paqes, sigurisë dhe shpëtimit). Por edhe në atë rast, dmth. kur njeriu nuk do të mund të vinte deri te idealja, së paku do të evitohen paqartësitë rreth asaj çka është sistemi ideal, përkatësisht nuk do të pengohemi në njohjen e referencave dhe rrugëve të mirëfillta deri te idealizmi, natyrisht pasi që t'i mbikalojmë dobësitë vetjake. Pa dyshim, me këtë nuk aludojmë në shtetin ideal të Platonit ose në Medinetu'l-fadile (Shteti shembull) të Farabiut. Mendojmë në modelin e shtetit - qytet në Medine, në një çast historik të konstituuar nga ana e një njeriu të rëndomtë sikur të gjithë njerëzit - Muhammedi a.s., që ka mundur dhe mund të aplikohet në jetë në cilëndo pjesë të botës.

Ne, natyrisht, nuk mund ta arrijmë përsosurinë, por neve për këtë na drejtohet i Përkryeri duke na dëftuar rrugët më të mira. Çdo kthim i joni i shpinës nga Rruga e Vërtetë (Siratu'l-mustekim) do të na kushtojë me humbje fatale dhe destruksione të mëdha. Kërkimi i Dijes së Mirëfilltë nëpërmjet pushtetit fodull që jeton në formulën eksperimentimi i gabimeve nuk mund të jetë specifikum veçan i ndarë i qenieve tona me logjikë. Idealizmi i çdo sistemi politik matet me lartësinë e përfaqësimit të drejtësisë në të. Modeli politik islam është thelbësisht i karakterit të shumicës dhe participimit, kurse bazohet në drejtësi. Qendra e botës ekzistenciale është tevhidi (monoteizmi islam) kurse drejtësia është, si projeksion i kësaj të vërtete, qendër e çdo modeli të qeverisjes. Në literaturën ekzistuese për demokracinë, për fat të keq, fjala drejtësi fare nuk përmendet.

Në fund, në aspekt të demokracisë dua diçka të nënvizoj. Sikur që tashmë kam thënë, demokracia është rend më i mirë dhe përparimtar, në krahasim me sistemet reciproke siç janë, për shembull, oligarkia, monarkia, aristokracia, sistemi njëpartiak e të tjera.5 Por, fatkeqësisht, demokracia nuk është pa mangësi dhe në tërësi nuk i plotëson kërkesat njerëzore në këtë segment të politikës. Të konsiderohet demokracia e arritura më e madhe është gabimi më i madh. Demokracia kundrejt të tjerave është e suksesshme, por, sipas pikëpamjes sime, në krahasim me Kartën e Medines dhe pluralizmin që ajo e përkrah, demokracia është mjaft e cunguar. Këtu kam pasur për qëllim, në të vërtetë, t'i shpjegoj shkaqet e qëndrimit të këtillë.

Nëse tashmë gjurmimi vazhdon, atëherë arritja e sistemit më të mirë shoqëror, ende është e mundshme. Unë jam i bindur se trashëgimia kulturore e njeriut është mjaft e pasur. Por, Hegeli qëndrimin e vet mbi paranojën e njeriut të Perëndimit e ka vënë në qendër të mendimit dhe historisë evropiane njerëzore. Ajo tendencë e paranojës shtrihet edhe në inteligjencien dhe politikanët joperëndimorë. Kjo gjendje paraqet sëmundjen alarmuese dhe, në rastin më të mirë, me të dhembja vetëm mund të kufizohet, por jo edhe të evitohet.
Shumë intelektualë tanë, sigurisht si rezultat të paranojës së përmendur, demokracinë, përpos mënyrës së sundimit, e perceptojnë edhe si mënyrën më të mirë të jetesës, duke i refuzuar të gjitha mënyrat tjera. Kjo në tërësi është jokorrekte, sepse demokracia, ndonëse posedon supozime fundamentale filozofike, është vetëm mënyrë sundimi, domethënë udhëheqjeje dhe lloj i mekanizmit administrativ.

Por, demokracia, me parashtrimet e saj thelbësore, është e mundur të kritikohet edhe nëpërmjet burimeve kyç demokratike, siç janë humanizmi, individualizmi dhe modernizmi. Në atë kritikë këtu nuk jam ndalur, sepse e kam shtruar në librat tjerë të mi6, ku në bazë të mësimit islam kam dëftuar në kontradiktën thelbësore të mendimeve në botën bashkëkohore, kur është fjala për postulatet e përmendura demokratike.

Në fund, megjithatë, duhet theksuar se njerëzit të cilët mirë i njohin të metat e demokracisë më lehtë mund ta kuptojnë Kartën e Medines, për dallim prej atyre që jetojnë në regjimet totalitare dhe autokrate. Kjo vërejtje është mjaft thelbësore dhe përudh në përfundimin se është i domosdoshëm transformimi i sistemit demokratik.




--------------------------------------------------------------------------------

1. Raymond Aron, Ibid., fq. 122.
2. Ibid., fq. 134.
3. L. Lipson, Ibid., fq. 487.
4. Ibid.
5. Shih: David Spitz, Antidemokratik Dü½ünce ¼ekilleri (Llojet e mendimeve antidemokratike), përktheu në turqishte S. Yalç¢n, Stamboll, 1969.
6. Ali Bulaç, ¡nsan¢n Özgürlük Aray¢½¢ (Gjurmimi i njeriut pas lirisë"), Stamboll, 1993; dhe: Ali Bulaç, Nuhun Gemisine Binmek (Hipja në barkën e Nuhut"), Stamboll, 1992.


__________________