Postuar më parë nga
lum lumi
Edwin Jacques: "Shqiptarët - Historia e popullit shqiptar nga lashtësia deri në ditët e sotme"
SHKAQET E PËRQAFIMIT TË FESË ISLAME NGA TË KRISHTERËT SHQIPTARË
Ndonëse shumë besime misionare në një kohë apo një tjetër, në këtë apo atë masë, kanë përdorur forcën në përhapjen e fesë së tyre, një gjë e tillë nuk ka qenë autorizuar në asnjë libër fetar. Vetë Kurani shprehimisht e ndalonte përdorimin e forcës në shndrrimin e të tjerëve në myslimanë. "Asnjë përdorim force në besim." Më tej: "Ata që besojnë, cifutët, sabeitët dhe të krishterët - kushdo që beson në Perëndinë dhe në ditën e gjykimit dhe bën atë që është e drejtë - mbi ta nuk do të mbretërojë frika, ata nuk do t'i zërë kurrë vaji" Në një vend tjetër thuhet: " E vërteta vjen nga Zoti: le të besojë kush të dëshirojë; le të mbetet i pafe kush të dojë." Dëshmi të tilla mund të grumbullohen për të vërtetuar se Kurani (ashtu si Bibla!) nuk i miraton ndërrimet e besimit me forcë.
Sa për islamizmin, ideali ose qëllimi i tij është krijimi i një monarkie teokratike universale. Profeti Muhamet dhe pasuesit e tij, kalifët, e shkrinë në një individ të vetëm pushtetin fetar e politik. Ata e ndanë botën në dy kategori: Daryl Islam (fusha e islamit) dhe Daryl Harb (fusha e betejës). Shpata komandohej nga Kurani si mjet për nënshtrimin e botës jomyslimane ndaj sulltanit si një autoritet politik. Ky nënshtrim politik do të hapte pastaj udhën për një propagandë fetare të shpenguar, që synonte shndërrimin e të pafeve haracpagues në fenë islame. Mirëpo disa idhtarë të zellshëm preferuan më mirë rezultate më të shpejta me shpatë, sesa rezultate të mundshme me propagandë fetare.
Kur një shkrimtar shqiptar i paditi turqit se kishin përdorur mjete nga më të turpshmët për shndërrimin e shqiptarëve në myslimanë, përgjigjja zyrtare ishte dredhuese: "Sikur Turqia të kishte përdorur metoda të tilla, do të kishte arritur të krijonte një unitet të plotë. Megjithatë, feja islame nuk i lejon metoda të tilla". Edhe më e drejtpërdrejtë është thënia e tyre: "Për pesë shekuj me radhë kombet e Ballkanit jetuan nën sundimin e Turqisë dhe askush nuk u detyrua të ndërronte fenë dhe gjuhën, përvec se atyre që dëshiruan ta bënin këtë me vullnetin e vet." Mirëpo kjo deklaratë kategorike është edhe më e pathemeltë.
...Historia nuk jep asnjë provë që të vërtetojë se përqafimi i islamizmit kishte filluar para se në Shqipëri të shfaqej JATAGANI TURK. Në të vërtetë, dervishi bektashian, Ali Tyrabi, pranoi se turqit e sollën fenë e tyre në Europë "më forcë dhe luftë".
Më lartë përmendëm historinë e fillimit të shek. XVIII nga Kantemiri, i cili u mbështet në dokumente turke për përshkrimin e ndërrimeve të besimit me forcë gjatë sundimit të Muratit II. "Murati urdhëron që ose të bëhen synet të gjithë Epirotët ose të lahet tradhtia e tij (Skënderbeut) me vdekje. Në këtë mënyrë, në një kohë fare të shkurtër i gjithë Arnauti u përfshi në besimin muhamedan." Ligji mysliman u jepte tri alternativa të pafeve ose jomyslimanëve: ndërrimin e besimit, pagesën e haracit ose luftën. Nëse të krishtërët pranonin të paguanin haracin, teorikisht ata i kishin shpëtuar kërkesës për ndërrimin e fesë. Mirëpo fanatikët e bëjnë vetë ligjin.
Në Shkodër, famulltarti i fshatit tashmë të zhdukur të Kisanjës, në saje të "zellit të tij të flaktë për shpëtimin e shpirtrave të besimtarëve që kishin nën kujdes, ngjalli zemërimin e turqve. Më 1624 atë e kapën dhe, "pas refuzimit të tij për të përqafuar fenë myslimane", e ndëshkuan me vdekje. Besimtarët e famullisë së tij e morën trupin duke paguar para dhe e varrosën në fammulli. Më 1668 dy franceskanë nuk pranuan të braktisin detyrat e tyre në Shkodër, por u nxitën të krishterët që të vazhdonin në besimin e tyre. Atëherë pashai urdhëroi që t'i kapnin e t'i sillnin para tij dhe kur ata, pavarësisht nga dhuratat e kërcnimet e tij, prapë nuk u bindën që të mohonin fenë e tyre, u ndëshkuan me vdekje.
Një tjetër misionar franceskan u kap nga turqit më 1721 dhe u vu përpara dy alternativave: të mbulohej me nderë nëse mohonte fenë e krishterë, ose të vdiste nëse ngulte këmbë në besimin e tij. Fundi i tij ishte një vdekje mizore dhe e ngadaltë me anë të mbytjes.
Sansovino përshkroi përdorimin e eger të forcës nga turqit ndaj të krishterëve haracpagues. "Edhe sikur të të shajnë ty apo Krishtin me fjalët më të turpshme, mos nxirr zë dhe duro heshtje. sikur edhe gjysmë fjale e keqe të thuash kundër besimit të tyre, do të bëhesh synet me forcë; kurse, po hape gojë kundër Muhametit, digjesh menjëherë në zjarr".
Një rast i vecantë i përdorimit të forcës, i përshkruar nga Pujadi, kishte ndodhur pak para mbërritjes së tij në Janinë. një efendi i pasur mysliman kishte patur një shërbëtor të quajtur Gjergj, i cili kishte për detyrë të mbante cibukun e të zotit dhe rrogozin e tij të lutjeve në xhami. Ngaqë vetë nuk hynte kurrë në xhami, pasi kjo i ndalohej një të krishteri, ai priste në oborr derisa i zoti mbaronte së faluri. Megjithatë. i zoti zuri ta thërriste me emrin mysliman Mustafa dhe një ditë vendosi ta fuste në xhami. Ngaqë Gjergji nuk pranoi, i zoti u shti sikur Gjergji ishte bërë mysliman, sikur ai kishte hyrë edhe më parë në xhami, kështu që tani duhej të bindej. Këmbëngulja e këtij efendiu dhe mospranimi kokëfortë i shërbëtorit shkaktuan zemërimin e myslimanëve. Për ta kjo ishte fyerje ndaj besimit të tyre. Prandaj Gjergjin e futën në burg dhe e torturuan. Ngaqë nuk pranoi të bëhej mysliman, ai vdoq gjatë torturave. Për të shpëtuar fëmijët nga feja myslimane, bashkëshortja e tij i shpalli ata të jashtëligjshëm, duke preferuar më mirë humbjen e nderit të saj, sesa islamizimin e fëmijëve të saj.
Jo të gjithë të krishterët ishin kaq të vendosur. Lejtnant Adolf Serfber nga Strasburgu, që ishte në shërbim të Ali Pashës së Janinës si oficer artilerie dhe e maskonte identitetin e tij nën nofkën Manzur-Efendi, shkroi më 1818 se Ali Pasha i urdhëroi banorët e një fshati të krishterë në krahinën e Laberisë që të bëheshim myslimanë, pa u dhënë asnjë arsye për këtë veprim, që ishte në kundërshtim të plotë me Kuranin dhe me ndërgjegjen njerëzore. Megjithatë, ngaq¨'e kishin frikë të refuzonin, të gjithë burrat, me në krye priftërinjtë e tyre, u paraqitën që të bëheshin synet. Turqit dërguen një hoxhë që t'u mësonte besimin e ri dhe kërkuan djem të rinj si pengje.
Robërit e luftës dhe skllëverit e arratisur nga Europa shpesh trajtoheshin egërsisht nga efendilerët turq, derisa më në fund ndërronin besimin e tyre. sansovino, i gjendur vetë në pozitën e robit të luftës, u shpreh se turqit bënin gjithcka që t'i detyronin të krishterët të mohonin besimin dhe të bëheshin synet. Ai shkruante: "të tjerët, që nuk dëshironin të bëheshin synet, trajtoheshin shtazarisht; një mjerim të tillë e kam provuar për 13 vjet dhe mund të flas lirisht për kobet e asaj jete skëterrë."
Që disa u dorëzuan para këtij presioni, kjo vërtetohet nga një klauzolë e traktatit të paqës midis Turqisë dhe Venedikut, pas rënies së Shkodrës më 1478, si dhe në traktate të tjera të mëpasme. "Skllevëroit që arratisën nga venedikasit dhe bien në duart e turqve, do të kthehen mbrapsht; nëse ata përfaqësojnë fenë islame, atëherë të zotit të mëparshëm i duhet paguar 1000 aspra për cdo skllav." Duket qartë se, të paktën në disa raste, forca nuk u përdor vetëm për nënshtrimin e të krishterëve ndaj shtetit mysliman, por edhe për nënshtrimin e tyre ndaj fesë myslimane. Tashmë shumë njerëz pajtohen me mendimin se përdorimi i forcës, qöftë nga myslimanët apo nga të krishterët, duhet të konsiderohet si një faktor i turpshëm në ndërrimin e besimit.
DISKRIMINIMI EKONOMIK KUNDËR TË KRISHTERËVE
Duke i diskriminuar popullsitë jomyslimane, turqit ushtruan një trysni aq të rendë ekonomike, saqë shumë njerëz e kërkuan shpëtimin te përqafimi i fesë islame.
Taksat për jomyslimanët
Pagesa e haracit vjetor ishte një nga tri alternativat që ushtritë pushtuese myslimane vunë përpara të krishterëve. Në veprën e tij të njohur mbi ligjin islamik, kuduri radhiti taksat e ndryshme që vileshin. ato përfshinin HARACIN, TË DHJETËN dhe XHIZËN (taksën për kokë). Ndonëse shumat e kërkuara mund të duken sot të arsyeshme, varfëria e tejskajshme e fshatarëve shqiptarë nën feudalizmin turk i bente këto taksa të padurueshme. Përvec taksave të lartpërmendura, që u paguheshin drejtpërdrejtë nëpunësve të Portës së Lartë, kishte edhe të tjera që Porta ua vilte pashallarëve. Këta të fundit, në mënyrë të paarsyeshme, me anë të tagrambledhësve të tyre, kërkonin nga njerëzit shuma më të larta, në mënyrë që të mos humbnin asgjë nga rehatia vetjake.
Një historian francezshkroi se "grabitje të tilla binin kryesisht mbi kurrizin e të krishterëve. Selimi I qëllimisht i ngarkoi të krishterët me taksa të renda, por premtoi përjashtimin e një familjeje të tërë nga taksat, me kusht që të paktën një pjesëtar i saj të përqafonte fenë islame.
Në fillim të shek. XVI një aventurier venedikas ndenji në Shqipërinë veriore pranë një familjeje që kishte shtatë djem, ndër të cilët më i madhi ishte "bërë turk" për t'u shpëtuar taksave të rënda. "Një politikë e tillë zyrtare", vërejti ai, "kishte detyruar një numër të madh njerëzish që të clirohëshin nga taksa të tilla të renda." Në atë kohë u islamizuan fshatra e madje krahina të tëra si fusha e Kosovës dhe krahinat e Prizrenit e të Gjakovës. Grigor Mesareki, një misionar katolik nga Prizreni, në një raport të tij më 1651 i përmendi një për një fshatrat ku, me përjashtim të disa grave që mbetën të krishtera, praktikisht të gjithë banorët ishin bërë myslimanë. Ndonëse protestonin se në zemër nuk mund të ishin vecse të krishterë, ata njerëz thonin se e kishin ndërruar besimin, për shkak se ishte e pamundur të paguanin taksat e renda. Një raport i ngjashëm me këtë erdhi nga Etien Gaspari rreth vitit 1671.
Vetëm në malësinë veriore, ku tagrambledhësit nuk guxonin të futëshin, të krishterët shqiptarë i shpëtuan trysnisë ekonomike. Në Shqipërinë jugore, kur aleatët venedikas u tërhoqën nga Himara në fillim të shek. XVII, hakmarrja mbi popullsinë vendese ishte aq e egër, saqë "shumë njerëz, që t'i shpëtonin tagrave të rënda, u bënë turq." Manzuri gjithashtu raportoi se në krahin¨en e Labërisë, në Shqipërinë e jugut, "shpesh ndodh që familje e madje fshatra të tëra përqafojnë fenë islame, me qëllimin e vetëm që t'i shpëtojnë taksës së quajtur HARAC, të cilin janë të detyruar ta paguajnë shtetasit jomyslimanë".
Konfiskimi i tokave
Ndonëse ligji mysliman i lejonte të krishterët e nënshtruar të mbanin pronësinë e tokës në këmbimin e pagesës së haracit, ata prapë binin viktimë e padrejtësive të pashallarëve të paskrupull.
Po t'i hipte dëshira të bëhej pronari i një fshati të lirë, ai i detyronte pronarët e vegjël t'i shitnin tokat me cmimet e diktuara prej tij. Po të dështonte ky marifet, ai mund t'ua grabiste tokën atyre me mashtrime, kërcënime e padrejtësi. Kur nuk ia dilte dot mbanë me mjete të tilla, atëherë vendoste në atë fshat një repart të madh e të padisiplinuar, mbajtja e të cilit do t'i varfëronte fshatarët. Kështu që ata do të ishin të gatshëm të siguronin qetësinë duke e paguar atë me tokat e tyre. Një taktikë të tillë përdorte Ali Pashai. Nganjëherë, kur qëllonte që pashai lakmitar i madh, ai linte mënjanë marifetet paraprake dhe u grabiste arbitrarisht tokën fshatarëve. Jeta mund të sigurohej disi vet'ëm duke u bërë mysliman. Hekardi tregoi për disa katolikë të papërkulur, të cilët i braktisën fushat e tyre afër qytetit dhe u strehuan nëpër male, në një kohë kur " për të ruajtur tokat, bashkëbesimtarët e tyre përqafonin fenë islame".
Kufizimet industriale
Gjatë pushtimit turk, taksat dhe kusaria bënë që industria të ngecte në vend numëro. Rrugër e karvaneve nëpër Shqipëri u braktisën, kurse eksportet ishin të papërfillshme. Pa eksport, import ose tregti fshatrat e madje familjet duhej të mbështeteshin te vetja për gjithcka. Edhe në këtë organizim fillestar industrial turqit e kufizuan rreptësisht pjesëmarrjen e të krishterëve. Në Shkodër ata i ndaluan të krishterët të ushtronin disa zeje, duke i kërcënuar me denim me vdekje. Myslimanet kishin monopolin e fabrikave të qëndismave e të regjjes së lëkurave, si edhe të nxjerrjes e të shitjes së kripës. Ngaqë Mustafa Pasha kishte rrobaqepës të krishterë, ky zanat u lejohej si të krishterëve, ashtu edhe myslimanëve. Mirëpo, deri në vitin 1857 ditë pazari në Shkodër ishte e diela. Që t'i mbanin gjallë zejet e tyre, trgtarët e krishterë ishin të detyruar t'i hapnin dyqanet edhe ditën e tyre të shenjtë. Familjet e krishtera ishin të detyruara ta bënin pazarin të dielave për gjithë javën. Për shkak të kundërshtimit të vendosur të myslimanëve, dita e pazarit u caktua të mërkurën vetëm në vitin 1857. Në Elbasan, pavarësisht se popullsia ortodokse ishte 20 përqind, deri në vitin 1860 tregtarët e krishterë e patën të ndaluar hapjen e dyqaneve në pazarin e qytetit. Kurse deri në shek. XX shitja e produkteve të derrit ishte rreptësisht e ndaluar në pazar; vetëm nëpër oborret e kishave ortodokse mund të guxoje të shitej mishi i asaj kafshe aq të urryer për shumicën myslimane. Pastaj skeletin e varnin në një kunj në murin e jashtëm të ndërtesës së kishës. Ndërsa më në jug, në Janinë, trysnia mbi tregtarët e krishterë ishte aq e madhe, saqë "shumë tregtarë të pasur të Janinës u detyruan të largohëshin nga qyteti për në Peterburg, Vienë e Trieste."
Titujt e gradat
Feja muhamedane u përhap në fillim në Shqipëri ndër prijësat e vendit. Disa prej tyre e ndërruan besimin jo të detyruar me forcë, por të joshur nga ambicia e tyre egoiste. Në fillim, sulltani e kishte qeverisë Shqipërinë e pushtuar duke emëruar turqit si pashallarë, bejlerë e agallarë. Megjithatë, këta ofiqarë osmanë, ngaqë nuk i njihnin zakonet shqiptare, shkaktonin zemërime e trazira të panevojshme. prandaj sulltani e la qeverisjen lokale në duart e prijësve vendas, të cilët duhej të bëheshin myslimanë e t'i jepnin besën atij. Në këtë mënyrë, këta prijës mbanin ushtrinë e tyre, mbronin interesat e sulltanit, vilnin taksat e mbitaksat dhe e paguanin sulltanin sipas rregullit. Prijësit shqiptarë që u treguan besnik, u graduan në ofiqe më të larta si pashallarë, gjeneralë, deputetë, ministra, kryeministra e ambasadorë. Në këtë mënyrë, turqit i nxitën prijësit vendas që të ndërronin besimin, duke u premtuar tituj e duke u dhënë tokë, prestigj e autoritet në qeveri.
Gjurmët e një praktike të tillë janë gjetur që në kohën e Balshajve, rreth vitit 1400. Guvernatori i Krujës, i rrezuar prej fronit nga goditja e beftë e Skënderbeut, ishte një shqiptar i islamizuar që në atë periudhë të hershme. Madje, edhe malësorët e veriut, të pacënuar nga taksat, konfiskimi i tokave dhe kufizimet industriale, nuk ishin të paepur ndaj joshjes së ambicies personale. Hekardi vuri në dukje se në Rapsh të Hotit kishte dhjetë familje që kishin përqafuar islamin me qëllim që të gëzonin favoret e pashait. Ky u kishte dhënë atyre privilegjin e zgjedhjes së BYLYKBASHËVE nga fisi i tyre - një pozitë kjo e fuqishme, aq edhe fitimprurëse. Prijësit e fisit të Shkrelëve, ndonëse ishin katolikë të devotshëm, kishin përqafuar fenë islame për të fituar vend pune e ndere. Ngaqë fiset e Recëve e Lokajve cmohëshin për besnikëri e urtësi, pashallarët, që kishin nevojë për shërbimet e tyre, u ofruan ndere e dhurata, duke kthyer shumë prej tyre në myslimanë.
Ky dezertim i prijësve, i shtyrë më shumë nga nevoja për t'u përshtatur ose oportunizmi, u bë një shembull fatal për pjesën tjetër të popullsisë. Në atë organizim shoqëror feudal rajaja ishte e varur nga pronarët feudalë dhe kishte prirje të ndiqte shembullin e tyre. Në studimin e lindjes dhe përhapjes së islamizmit, Stube vuri në dukje këtë vecanti të turqve: "Duke i ngarkuar të krishterët me taksa dhe harace e duke i mbajtur larg pozitave e gradave, jo vetëm që arritën t'i mbanin të nënshtruar, por islamizuan më shumë syresh me premtimin për tituj e grada, sesa c'kishin mundur me anë të përndjekjes".
TRYSNIA SHOQËRORE MBI JOMYSLIMANËT
Ndonëse gjatë gjithë kohërave shqiptarët ishin mësuar me zotër të huaj, ata kurrë nuk ishin ndodhur nën peshën e një sistemi që të nguliste aq fort tek ata ndjenjën e inferioritetit. Ligji islamik shprehej qartë: "Haracpaguesve u kërkohet të dallohen prej myslimanëve nga veshja, kafshët e transportit, shala e kafshëve dhe kapelat e tyre. Ata nuk duhet të përdorin më kuaj e as të mbajnë armë." Sansovino ishte edhe më i qartë. Të krishterëve nuk u lejohej të mbanin armë ose të vishnin kostumin turk. Kur një i krishterë mbi kalë donte të parakalonte një mysliman ose një njeri që kishte përqafuar besimin turk, atij i duhej të zbriste nga kali dhe të përulte kokën. Po të mos e bënte këtë, kishte rrezik që ta fluturonin nga kali me dru. Nëse myslimani qëllonte në këmbë e i lodhur, ai kishte të drejtë të hipte mbi kalë, kurse i krishteri të vazhdonte më këmbë.
Në librin e tij të titulluar "Të Krishterët e Turqisë: Gjendja e tyre nën Sundimin Osman", Dentoni citoi Mutkën (qitapin e ligjit zakonor turk) si më poshtë:
Haracpaguesi (ose i krishteri) duhet të dallohet nga kafsha që kalëron dhe nga shala e saj; atij i ndalohet të ecë me kalë dhe të mbajë armë në vendin e punës; i ndalohet të kalërojë mbi shalë me jastëk prapa, përvec rasteve kur është e domosdoshme, dhe duhet të zbresë prej saj në vendet publike; ai nuk duhet të veshë rroba që veshin të diturit, të devotshmit dhe paria. Gruaja e tij duhet të dallohet në rrugë e në banjo dhe ai duhet të vendosë në shtëpinë e tij një shenjë, në mënyrë që njerëzit as të mos luten për të e as të mos e përshëndesin. Rruga për të duhet bërë e ngushtë dhe ai duhet ta paguajë haracin në këmbë, kurse haracmarrësi të jetë ulur; ky ka të drejtë ta mbërthejë për jake, ta shkundë mirë e t'i thotë: "Paguaje haracin, o haracpagues! Hë, pra, o armik i Perëndisë!"
Një program i qëllimshëm e sistematik për poshtërimin e jomyslimanëve shihet në traktatin midis Kalifit Omar dhe popullit të Jerusalemit në vitin 638. Ky i ngjan më shumë formulës së mëvonshme të kapitullimit. Kuduri e ruajti tekstin i sigurt se shumë nga kushtet e atyshme ishin ende rreptësisht të detyrueshme për popujt jomyslimanë që ishin nën zgjedhën turke.
Më poshtë po radhitim kushtet e vëna nga Omari (Perëndia e ndjeftë!) në kushtetutën e tij mbi të drejtat e haracpaguesve, kushte të cilat ishin aq të detyrueshme, saqë, po të shkeleshin nga këta të fundit, jeta dhe prona e tyre kalonte në dorë të tjetërkujt. haracpaguesit duhet:
1. Të mos ndërtojnë as kisha e as sinagoga të reja në territor muhamedan.
2. Të mos i rindërtojnë ato të rrënuar.
3. T'i mbajnë dyert hapur për të gjithë udhëtarët myslimanë.
4.T'u ofrojnë gjithmonë mikpritje myslimanëve deri në tri ditë.
5. Të mos përzihen në punët e myslimanëve e të mos raportonin për to të pafeve.
6. Të mos i kundervihen dëshirës së njerëzve të gjakut të tyre, të cilët duan të përqafojnë fenë islame.
7. Të sillen me respekt ndaj myslimanëve.
8. T'u lirojnë vendin myslimanëve kur këta janë të pranishëm, pasi ato vende janë të myslimanëve.
9 Të mos mbajnë kurrë rroba apo zbukurime të ngjashme me ato të myslimanëve.
10.Të mos përdorin emra myslimanë.
11.Të mos ecin mbi kuaj me shalë e kapistër.
12.Të mos mbajnë harqe, shigjeta, shpata e armë të tjera.
13.Të mos mbajnë kurrë në gisht unazë të zbukuruar me gur të cmuar.
14.të mos shesin kurrë verë e të mos e pijnë atë në publik.
15.Të mos vishen kurrë si idhujtarët.
16.Të mos kopjojnë kurrë doket apo zakonet e idhujtarëve.
17.Të mos blejnë shtëpi ose banesa në lagjet e myslimanëve.
18.Të mos i varrosin kurrë të vdekurit në varrezat e myslimanëve.
19.Të mos ankohen kurrë kur u bien fatkeqësi e të mos derdhin lotë para njerëzve kur u vdesin të afërmit.
20.Të mos blejnë kurrë skllevër myslimanë.
Në përfundim të këtyre kushteve të kapitullimit, Omari përcaktoi se, nëse i krishteri i shkelte ato, asnjë dhuratë e argjendtë nuk mund t'ia shpëtojë jetën dhe cdo mysliman kishte të drejtë ta ndëshkonte me vdekje.
Nuk është e vështirë të imagjinohet efekti i këtyre masave të shqiptarët: kalorës të lashtë, krenarë, të pavarur e gjithë jetës të armatosur. Malet e padepërtueshme të veriut ishin mbrojtës të statusit social të këtyre shqiptarëve të krishterë. Kështu, kur më 1804 disa myslimanë nga Shkodra varën brutalisht një murg kapucin, fjala u shkoi në vesh mirditorëve katolikë. Ata kapën pesë turq, të cilët më vonë u gjetën të varur në portat e qytetit, së bashku me një letër drejtuar pashait. Në të lexohej: "Pesë kokë për një; po të ndodhëherë tjetër një krim i tillë, do ta paguash me kokën tënde." Pashai e qetësoi hakmarrjen e mirditorëve me dhurata e premtime. Mirëpo gjetkë, në fusha e kodra të pambrojtura, pakica e krishterë vuante pa iu ankuar kurrkujt.
Hekardi raportoi se pashai i Ipekut (Pejës) rrëmbente vajza të reja dhe fëmijë nga familjet e krishtera për t'i përdorur si shërbëtore ose skllevër. Kur Hasan Asllani nga Shoshi, së bashku me një bandë myslimanësh, vranë pashanë e tyre, inspektorin osman të dërguar për të dënuar kriminelët e mashtruan. ai u kthye në Konstandinopojë duke marrë me vete kokat e disa të krishterëve nga Shkreli, gabimisht të paditur për atë krim! Për gjygj apeli as që bëhej fjalë. Dëshmitë e të krishterëve nuk u morën parasysh nga KADIU. Duke shkruar në vitin 1919, rumuni Jorga raportoi se në Krujë të krishterët nuk lejoheshin të kalonin natën deri në kohët e vona.
Në Shqipëri duket se turqit e zbutën pak ligjin e të veshurit për jomyslimanët. Megjithatë, në Berat e gjetkë myslimanët i ndalonin gratë ortodokse të ecnin nëpër rrugë, po të mos ishin të mbuluara me percen e gjatë dhe po të mos i mbanin duart t'ë kryqëzuara në gjoks. ngaqë myslimanët i konsideronin gratë e pambuluara të turpshme e të përdala, shumë vajza të krishtera në qytetet myslimane zunë të përdornin percen që në moshën dymbëdhjetëvjecare. Pujade vuri në dukje se gratë e krishtera i përdornin shpesh maramat e bardha. Shumë kohë pas pavarësisë nga Turqia, gratë e moshuara ortodokse në Elbasan ende ecnin në rrugë me marama të bardha në kokë, ndonëse tashmë pjesa e fytyrës ishte zbuluar. Ndikimi turk në komunitetin e krishterë shihet gjithashtu në ndarjet me kangjella në pjesën e prapme të kishës ortodokse, pas të cilave rrinin gratë gjatë meshës. Pujade shkruante se kishte takuar në Janinë një fisnik ortodoks, të quajtur Kir Aleksi, i cili vishej si efendi turk me callmë dhe ecte ngadalë me një palë tespie në dorë. Shqiptarët që jetonin në tokën e tyre, nuk mund të duronin që të trajtohëshin si qytetarë të dorës së dytë. Poshtërimi sistematik i këtyre njerëzve, kaq krenarë për trashëgiminë e tyre shqiptare, nuk kishte se si të mos ndikonte në islamizimin e tyre.
(faqe: 240 - 248)
--- vazhdon ---
Përgjigju Duke Cituar
Krijoni Kontakt