Fortlumturia e Tij Kryepeshkop Kristofor Kisi [1890 - 1958]

[Albo]

Fortlumturia e Tij Kristofor Kissi në 50-vjetorin e vdekjes



Kryehirësia e tij Imzot Kristofor Kissi, Kryepiskop i Kishës Orthodhokse Autoqefale të Shqipërisë, lindi në vitin 1890 në lagjen Kala të Beratit. I prirë për jetën shpirtërore, iu kushtua studimeve fetare. Ato i kurorëzoi me mbarimin e shkollës së lartë Theologjike të Halkit (Hejbeli) të Stambollit, më 1908.

Pas mbarimit të studimeve u emërua profesor në gjimnazin e Jovan Bangës, në qytetin e Korçës. Para Luftës Ballkanike, Kryepiskop Kissi u kthye në Stamboll dhe në vitin 1916 u hirotonis episkop dhe u emërua në selinë episkopale të Makriqojt të Konstandinopojës, duke qëndruar aty deri në vitin 1923. Atë vit u dërgua në Stamboll një komision i posaçëm nga qeveria shqiptare, me autorizimin që të zhvillonte negociata me Patrikanën Ekumenike rreth Autoqefalisë, të cilat dështuan. Pas dështimit të qëllimeve të këtij komisioni, për t’i dhënë fuqi dialogut dhe mbështetje kanonike këtyre përpjekjeve ndërhyri Patrikana Ekumenike duke dërguar një episkop erudit dhe me autoritet, si Imzot Kristofor Kissi. Ai la Stambollin dhe erdhi në Shqipëri dhe po këtë vit (1923) u emërua Episkop i Beratit.

Së bashku me episkop Jerotheun, me origjinë nga Përmeti, i dërguar edhe ky më parë si Eksark nga Pa- trikana Ekumenike, më 21 nëntor 1923 hirotonisën në episkop atë Fan Nolin, në kishën e Shën Gjergjit në Korçë.

Në vitin 1929 tërhiqet në manastir, për të mos marrë pjesë në veprimet antikano-nike që po kryheshin. Pas dorëheqjes së Imzot Visarion Xhuvanit, më 29 maj 1936, Imzot Kristofori pranon të vihet në krye të atyre që donin që Autoqefalia e Kishës Orthodhokse të Shqipërisë të njihej kanonikisht.

Më 12 prill 1937, Sinodi i Shenjtë i Patrikanës dekretonte njohjen e Kishës Autoqefale dhe po atë ditë, Tomosi Patriarkal i dorëzohej Imzot Kristofor Kissit. (Më 16 prill edhe Imzot Visarion Xhuvani kërkoi dhe mori faljen e Patrikanës dhe u tërhoq në Manastirin e Shën Joan Vladimirit).

Për shumë vjet në krye të Kishës Orthodhokse Autoqefale të Shqipërisë, Imzot Kristofori dha një kontribut tepër të madh për ruajtjen dhe zhvillimin e Orthodhoksisë në vendin tonë. Kështu, në vitin 1942 Kryepiskop Kristofor Kisi u thirr në Luogotenencë nga mëkëmbësi i ish-mbretit Viktor Emanuel i III, Jakomoni. Ai i bëri presion që në vendet episkopale, deri atëherë vakante, të emëroheshin në krye të hierarkisë orthodhokse të Shqipërisë episkopë unitë nga Kalabria, të cilët vareshin nga Papa, në përpjekje për ta kthyer gjithë Kishën tonë në unite. Këtë propozim Kryepiskopi Kristofor Kissi nuk e pranoi dhe thirri menjëherë teologun Ilia Banushi, që kishte mbaruar studimet teologjike në Beograd, i cili pranoi të hirotoniset, duke marrë emrin Irine dhe titullin Episkop i Apollonisë. Hirotonisja e tij Episkop u bë në manastirin e Shën Naunit në rrethin e Pogradecit, i cili në atë kohë ishte nën administrimin e Kishës Orthodhokse Autoqefale të Shqipërisë.

Në hirotonisjen e tij morën pjesë Episkopi i Korçës Agathangjel dhe Mitrofor Atë Vasil Marku. Kështu shmangu një rrezik të madh për Kishën tonë, që donte t’ia impononte pushtuesi. Menjëherë pas çlirimit të vendit, regjimi komunist e mënjanoi Kryepiskop Kristofor Kissin nga Kryetar i Kishës Orthodhokse Autoqefale të Shqipërisë, sepse nuk mund ta toleronte autoritetin e tij në Komunitetin Orthodhoks dhe e izoloi në kishën e Shën Prokopit, ku qëndroi deri sa ndërroi jetë më, 17 qershor 1958, në rrethana të dyshimta.

[Archon]

Kryehirësia e Tij, Kristofor Kisi ka lindur në lagjen Kala të Beratit në vitin 1890. Studimet e larta i ndoqi në Shkollën Patriarkale të Halkit ku u diplomua në vitin 1908. Tema që mbrojti diplomën ishte “Mbi prejardhjen e jetës monakale”. Me përfundimin e studimeve teologjike më 1908 u kthye në atdhe dhe filloi punë në gjimnazin “Jovan Banga” në Korçë. Para luftës ballkanike vajti në Kostandinopojë dhe në vitin 1916 u dorëzua në gradën priftërore. Ai ishte Kryefamulltar në Makrohor. Më vonë u hirotonis episkop i Sinadës, post të cilin e mbajti deri në vitin 1923. Pikërisht këtë vit duke parë përpjekjet e otodoksëve shqiptarë për autoqefali, Imzot Kristofori u kthye vullnetarisht në Shqipëri, ku mori në drejtim Mitropolinë e Beratit duke pasur titullin "Mitropolit i Beratit, Vlorës dhe Kaninës". Më 21 nëntor 1923 Imzot Kristofori së bashku me Imzot Jerotheun dorëzuan në gradën episkopale Imzot Theofanin në Kishën e Shën Gjergjit në Korçë. Ndërsa në vitin 1929 u tërhoq në manastir duke mos marrë pjesë në veprimet antikanonike që po kryheshin në Kishën Ortodokse Shqiptare. Në vitin 1937 u zgjodh Kryetar i Sinodit të Shenjtë dhe Kryeepiskop i gjithë Shqipërisë. Për shumë vjet qëndroi në krye të Kishës Ortodokse Autoqefale të Shqipërisë.

[Albo]

“Pas ardhjes së komunistëve në pushtet, kur Imzot Fan Noli nga SHBA-ja, i shkroi Atë Kristofor Kisit, duke e pyetur; ‘çfarë të bëj, a të vij’? ai iu përgjigj…”/ Misteri i vdekjes së ish-Kryepeshkopit Shqipërisë


Imzot Kristofor Kisi

Nga Ylli Pata

Një ditë jo të zakontë qershori, një person i dërguar në Tiranë nga Fan Noli (është ende mister mbi identitetin e tij), ndodhej në hotel “Dajti”. Kishte lënë orar atë pasdite, për të takuar ish-Kryepeshkopin e Kishës Orthodokse Autoqefale të Shqipërisë, Imzot Kristofor Kisin. Në Kishën e Shën Prokopit, pranë Universitetit të Tiranës më vonë, ku ndodhej dhe laboratori i Kimisë i ndërtuar me paratë e Atë Kisit, një shkencëtar nga më të mirët në këtë fushë. Ishte viti 1958. i dërguari, nuk dihet pse shkoi vonë, shumë vonë. Imzot Kisi, u gjet i vdekur buzë muzgut në rrethana të çuditshme. Siç duket, ishte sajuar një grabitje dhe kishte humbur skeptri dhe nishanet e tjera liturgjike, që natyrisht kishin vlerë monetare. Por Kristofor Kisi, shkon në spital ende gjallë. Dhe një njeri shumë i afërt i tij, ka dëshmuar më pas, se ai është lënë duke vdekur. Një vaskë e madhe e laboratorit, kishte shenja acidi dhe lëndësh toksike.

Kurrë nuk u hodh dritë mbi shkakun e vdekjes dhe pasardhësit e Kristofor Kisit, e kanë ngulitur në mëndje prej vitesh, që njeriu i tyre u vra nga regjimi komunist në fuqi. Shkaku?! Ndoshta nuk është një. Por flitet për një letërkëmbim, mes Atë Kisit dhe Fan Nolit, të cilit jo një here, iu bë thirrje nga regjimi komunist, që të rikthehej në atdhe. Ka shumë të dhëna se ka pasur një letërkëmbim mes dy miqve të ngushtë.

“Atë Kristofor, çfarë të bëj, të vij”?, mësohet se i shkruante Noli, Kisit dhe ka marrë përgjigjen: “Bëj atë, që ke bërë deri tani”. Kjo fjali ka qenë fatale, siç duket për shkencëtarin që drejtonte Kishën Orthodokse Shqiptare. Njeriun që Autoqefalinë e kishte jo vetëm projekt (ishte kryepeshkopi që mori dekretin e Patriakanës për Autoqefalinë), por edhe synim, për të cilin luftoi e punoi dhe në fund dha jetën e tij.

Hirësia e tij, Kristofor Kisi, bëri edhe tratativa me Vatikanin, për të krijuar një presion balancues ndaj shtysës që vinte nga Patriakana, që të pastronte Kishën Orthodokse Shqiptare, nga rryma e Fan Nolit dhe Visarion Xhuvanit. Kisi, edhe pse erdhi në krye si një kompromis, kurrë nuk i ndau kontaktet me dy paraardhësit e tij, që i kishte jo vetëm miq, por edhe këshilltarë të ngushtë. Në kohën që Italia pushtoi Shqipërinë,

Atë Kisi, luftoi të bënte fakt të kryer, atë që ndodh edhe sot me arbëreshët e Kalabrisë dhe Siçilisë, pra një rit bizantin ortodoks i riteve fetare, por një lidhje vertikale me Vatikanin, çka konsiderohej si më mire, se me Patriakanën. Ndoshta e kishte mirë, ndoshta e kishte gabim. Por pas këtij veprimi, shkencëtari nga Berati, u sulmua nga pushtetet më okulte që e rrethonin. Që në fund pati një vdekje të tmerrshme dhe një persekutim për të gjithë pasardhësit e tij.

Por ama, përveç historisë së tij, ai la një trashëgimi të paçmuar, laboratorin dhe bibliotekën e tij shumë të pasur që u bënë dhe themeli i Fakultetit të Shkencave të Natyrës së Universitetit të Tiranës. Por kjo kurrë nuk u tha, as edhe një sallë, nuk e mori emrin e profesor Kristofor Kisit. Ndërkohë, askush, në radhë të pare, Kisha Orthodokse e Shqipërisë, nuk e kujton këtë drejtues të saj. Më pas historiografia shqiptare, që nuk ka hedhur fare dritë mbi hijen e madhe që rëndon mbi këtë figure, jo vetëm të fesë, por edhe të shkencës dhe kulturës shqiptare.

Krye-hirësia e tij, Imzot Kristofor Kisi, Kryepiskop i Kishës Orthodhokse Autoqefale të Shqipërisë, lindi në vitin 1890 në lagjen Kala të Beratit. I prirë për jetën shpirtërore, iu kushtua studimeve fetare. Ato i kurorëzoi me mbarimin e shkollës së lartë Theologjike të Halkit (Hejbeli) të Stambollit, më 1908. Pas mbarimit të studimeve, u emërua profesor në gjimnazin e Jovan Bangës, në qytetin e Korçës. Para Luftës Ballkanike, Kryepiskop Kissi, u kthye në Stamboll dhe në vitin 1916, u hirotonis episkop dhe u emërua në selinë episkopale të Makriqojt të Konstandinopojës, duke qëndruar aty deri në vitin 1923.

Atë vit u dërgua në Stamboll një komision i posaçëm nga qeveria shqiptare, me autorizimin që të zhvillonte negociata me Patrikanën Ekumenike rreth Autoqefalisë, të cilat dështuan. Pas dështimit të qëllimeve të këtij komisioni, për t’i dhënë fuqi dialogut dhe mbështetje kanonike këtyre përpjekjeve, ndërhyri Patrikana Ekumenike, duke dërguar një episkop erudit dhe me autoritet, si Imzot Kristofor Kissi. Ai la Stambollin dhe erdhi në Shqipëri dhe po këtë vit (1923) u emërua Episkop i Beratit.

Së bashku me episkop Jerotheun, me origjinë nga Përmeti, i dërguar edhe ky më parë si Eksark, nga Patrikana Ekumenike më 21 nëntor 1923, hirotonisën në episkop Atë Fan Nolin, në kishën e Shën Gjergjit në Korçë. Në vitin 1929, tërhiqet në manastir, për të mos marrë pjesë në veprimet anti-kanonike që po kryheshin. Pas dorëheqjes së Imzot Visarion Xhuvanit, më 29 maj 1936, Imzot Kristofori, pranon të vihet në krye të atyre që donin që Autoqefalia e Kishës Orthodhokse të Shqipërisë, të njihej kanonikisht.

Më 12 prill 1937, Sinodi i Shenjtë i Patrikanës dekretonte njohjen e Kishës Autoqefale dhe po atë ditë, Tomosi Patriarkal i dorëzohej Imzot Kristofor Kissit. (Më 16 prill edhe Imzot Visarion Xhuvani kërkoi dhe mori faljen e Patrikanës dhe u tërhoq në Manastirin e Shën Joan Vladimirit). Për shumë vjet në krye të Kishës Orthodhokse Autoqefale të Shqipërisë, Imzot Kristofori dha një kontribut tepër të madh, për ruajtjen dhe zhvillimin e Orthodhoksisë në vendin tonë.

Kështu, në vitin 1942, Kryepiskop Kristofor Kisi u thirr në Luogotenencë nga Mëkëmbësi i Mbretit Viktor Emanuel i III-të, Francesko Jakomoni. Ai i bëri presion që në vendet episkopale, deri atëherë vakante, të emëroheshin në krye të hierarkisë orthodhokse të Shqipërisë, episkopë unitë nga Kalabria, të cilët vareshin nga Papa, në përpjekje për ta kthyer gjithë Kishën tonë në unite. Këtë propozim, Kryepiskopi Kristofor Kissi, nuk e pranoi dhe thirri menjëherë teologun Ilia Banushi, që kishte mbaruar studimet teologjike në Beograd, i cili pranoi të hirotoniset, duke marrë emrin Irine dhe titullin Episkop i Apollonisë.

Hirotonisja e tij Episkop u bë në manastirin e Shën Naunit në rrethin e Pogradecit, i cili në atë kohë ishte nën administrimin e Kishës Orthodhokse Autoqefale të Shqipërisë. Në hirotonisjen e tij morën pjesë Episkopi i Korçës Agathangjel dhe Mitrofor Atë Vasil Marku. Kështu shmangu një rrezik të madh për Kishën tonë, që donte t’ia impononte pushtuesi.

Menjëherë pas çlirimit të vendit, regjimi komunist e mënjanoi Kryepiskop Kristofor Kissin nga Kryetar i Kishës Orthodhokse Autoqefale të Shqipërisë, sepse nuk mund ta toleronte autoritetin e tij në Komunitetin Orthodhoks dhe e izoloi në kishën e Shën Prokopit, ku qëndroi deri sa ndërroi jetë më, 17 qershor 1958, në rrethana të dyshimta.

Memorie.al

[Albo]

Por ama, përveç historisë së tij, ai la një trashëgimi të paçmuar, laboratorin dhe bibliotekën e tij shumë të pasur që u bënë dhe themeli i Fakultetit të Shkencave të Natyrës së Universitetit të Tiranës. Por kjo kurrë nuk u tha, as edhe një sallë, nuk e mori emrin e profesor Kristofor Kisit. Ndërkohë, askush, në radhë të pare, Kisha Orthodokse e Shqipërisë, nuk e kujton këtë drejtues të saj. Më pas historiografia shqiptare, që nuk ka hedhur fare dritë mbi hijen e madhe që rëndon mbi këtë figure, jo vetëm të fesë, por edhe të shkencës dhe kulturës shqiptare.

E rëndësishme në këtë jetë nuk është kujtimi i njerëzve, është kujtimi i Perëndisë për bijtë e denjë të Tij. Sot shqiptarët mbajnë në majë të gjuhës Imzot Theofanis Mavromatis, që e njohin si "Fan Noli", por jo këtë kolos të besimit dhe shkencës, që dha maksimumin për popullin e tij, e pagoi me jetën e tij. Fan Noli vdiq në pension nën diellin e ngrohtë të Florida në SHBA. Por Perëndia nuk i harron këta njerëz, i mban pranë Vetes në atë jetën tjetër përtej varrit që nuk ka mbarim. Prandaj Kisha na mëson që kur dikush ndahet nga kjo botë, të themi "I përjetshëm kujtimi!" Jo kujtimi i njerëzve e popujve, kujtimi i Perëndisë!

E vërteta gjithmonë del në dritë. Dielli nuk zihet dot me shoshë. Dhe për këto të vërteta, forumi shqiptar ekziston. Le t'i ruajmë e t'ua lëmë këto të vërteta trashëgimi brezave të shqiptarëve që do të vinë pas nesh.

Lutu o Hirësi atje në Qiell Perëndisë për popullin tënd!

Albo

[SERAFIM DILO]

Albo Fan Noli mbetet njëshi i ortodoksise shqiptare. Te tjeret me gjithe respektin qe meritojne jane zerot qe i shtohen mbas njëshit.

[Albo]

Intervista e mbesës së Hirësisë Kristofor me Radio Ngjallja:

[Albo]

Librin e autorit Andrea Llukani për jetën dhe vepren e Hiresisë Kristofor, e gjeni të publikuar të plotë në forum në këtë temë.

[Albo]

1949/Diktatori rrëzoi kryepeshkopin Kristofor Kisi



Nga Kastriot Dervishi

Fortlumtura e tij Kristofor Kisi (10.2.1883-17.6.1958) ishte prej vitit 1937 kryepeshkop i Kishës Ortodokse Autoqefale të Shqipërisë. Pas konfliktit të gushtit 1949, Enver Hoxha vendosi në mbledhjen e Byrosë Politike që ta heqë e denigrojë atë. Për t’u afruar me Kishën Ruse, ai kish menduar që kryepeshkop të bëhej peshkopi i Korçës, Pashko Vodica. Dhe ashtu u bë. Të gjitha procedurat e tjera që ndodhën nuk kishin asnjë rëndësi sepse kjo u vendos në Byro. Enver Hoxha përpilon vetë edhe planin e poshtërimit të Kisit në opinion dhe brenda radhëve të klerikëve. Pasi e shkarkuan, klerikët e vendosur e akuzuan Kisin si “antikishtar” dhe “antipatriotik”.

Kisi u vu në përpunim më 3.9.1949 nga operativi Rako Tasi në akuzën e “spiunit francez” me miratimin përkatës nga shefi i Seksionit të Klerit në Degëtn e 2-të Irakli Kocani, kryetari i Degës së 2-të të Drejtorisë e Sigurimit të Shtetit, Delo Balili. Operativë të tjerë që ndiqnin përpunimin e tij ishin Pali Spiro, Zenel Tafili, Feçor Shehu, Polo Lesko. Bashkëpunëtorët kryesorë që ndiqnin këtë aktivitet ishin “Dueli” dhe “Virtyti”, të dy për fat të keq brenda kishës. U propozua, por më pas u hoq dorë nga arrestimi i tij. U ndoq deri sa vdiq nga hemorragjia e rëndë në kokë.

***

Në mbledhjen e Byrosë Politike të datës 24.8.1949, Enver Hoxha për çështjen e kryepeshkopit Kristofor Kisi deklaroi:

“Ky njeri nuk munde dhe nuk duhet të jetë shefi i Kishës Ortodokse se është armik i yni dhe çështja e kishës ka një rëndësi të madhe. Ne në vendin e tij duhet të kemi një patriot të ndershëm që të krijojë në besimtarët një atmosferë të shëndoshë për pushtetin tonë. Kjo çështje lidhet edhe me luftën që po bëjnë grekët me Fanarin e Stambollit që zhvillojnë një polikë proamerikane. Ne duhet të forcojmë marrëdhëniet me Kishën Ruse dhe kjo gjë nuk bëhet duke patur në krye të Kishës Ortodokse Kisin, prandaj më mirë të vëmë aty Pashko Vodicën, të cilin unë e thirra dhe bisedova me të për këtë çështje. Bisedova gjithashtu edhe për shtimin e rrogave të klerit ortodoks dhe këtë gjë, t’ia hedhim mosinteresimit të Kisit. Për këtë çështje unë bisedova edhe me Manolin (Konomi, ministri i Drejtësisë-shënim). Një çështje tjetër është se tani te Sinodi janë vetëm 4 veta në vend të 5 që duhet të jenë. Duhet të shohim nëse mund të futet në vendin vakant Irene Banushi (por kjo nuk u duk me vend pse ai porsa ka dalë nga burgu dhe nuk do të bëjë përshtypje të mirë). Kisin ata do ta rrëzojnë nga Sinodi, po tani duhet ta fusim në burg dhe për të ne kemi plot akuza dhe mund ta bëjmë fare leckë që edhe reaksioni vetë mos të ketë çfarë thotë. (Kjo aprovohet nga Byroja Politike që t’i jepet autorizimi Sinodit të Shenjtë të rrezojë Kisin, ta transferojnë në Berat dhe pastaj pa i lënë kohë që të shkojë atje, ta arrestojnë".


55 News

[Albo]

Kujtimi i Hirësisë në 60 vjetorin e vdekjes, në Kishën Orthodhokse të Shën Prokopit, Tiranë.

[Albo]

Më 17 qershor 1958, ndërroi jetë kryepeshkopi ortodoks Kristofor Kisi



Më 17 qershor 1958, ndërroi jetë kryepeshkopi i Kishës Ortodokse Autoqefale të Shqipërisë, Imzot Kristofor Kisi.

U lind në lagjen kala të Beratit dhe studimet i kreu ne “Shkollën Patriarkale” të Halkit, ku u diplomua në vitin 1906. Në 1908-n filloi punë në Korçë në gjimnazin e qytetit. Ndërsa, në 1916 do të niste pa kthim rrugëtimin kushtuar besimit, duke u shuguruar si prift.

Pas pavarësisë së Shqipërisë, Imzot Kisin e vërejmë si një nga anëtarët më aktiv në instancat e Kishës Ortodokse. Gjatë periudhës së pushtimit fashist, pranoi idenë e “binjakëzimit” të ortodoksisë me katolicizmin, që u konsiderua e papranueshme nga qeveria e dalë pas lufte.

Imzot Kisi vdiq në rrethana të paqarta në kishën e "Shën Prokopit". Në këto rrethana, qeveria e Hoxhës do të mbyllte siparin e drejtimit të komunitetit ortodoks, duke vendosur në krye të tij një mbështetës të farkëtuar në Luftën Nacionalçlirimtare, siç ishte Paisi.

Më poshtë, një portret i mitropolitit, dokumenti i pranimit të postit, si edhe fragmente të zbardhura të një mbledhjeje të zhvilluar në Kryeministri, ku theksohej nevoja për shkarkimin e menjëhershëm të Kisit.





Syri