Wislava Szymborska

[Xhuxhumaku]

Ju kthej dashurine, por kujdes!


Wislava Szymborska (Nobel)

Poeti i sotem eshte skeptik dhe dyshues, madje e mbi te gjitha, edhe ndaj vetvetes. Ai ben te ditur publikisht fare pa deshire se eshte poet, sikur t’i vinte paksa turp per kete. Por ne boten tone te zhurmet, nga te tjeret pranohen shume me lehte te metat vetjake, sidomos kur paraqiten me buje, ndersa shume me veshtire te mirat, sepse jane te fshehura me thelle, aq sa edhe tek vetvetja nuk ekziston plotesisht besimi tek ato.
Ne anketa te ndryshme a biseda te rastit, kur poeti medoemos duhet te cilesoje me çfare merret, ai shprehet ne pergjithesi “shkrimtar”, ose permend emrin e ndonje pune tjeter shtese. Lajmi se kane te beje me nje poet, nga zyrtaret ose udhetaret ne autobus, pranohet me nje lloj mosbesimi te lehte e shqetesim. Ma do mendja se edhe filozofi paraqet probleme te ngjashme. Por ai gjendet ne nje situate me te kendshme, sepse zakonisht ka mundesi ta zbukuroje profesionin e tij me ndonje titull shkencor. Profesor filozofie – kjo tingellon me shume peshe.
Siç dihet, nuk ka profesore poezie. Kjo do te thoshte se do te kishim te benim me nje sipermarrje, e cila kerkon studime te specializuara, dhenie te rregullt te provimeve, pergatitje disertacionesh teorike te pajisura me bibliografi e shenime dhe, se fundi, ceremoni per marrje diplomash. Duke shkuar me tej, kjo do te thoshte se, per t’u bere poet, nuk do te mjaftonin copera letrash te mbuluara qofte edhe me vargje nga te mrekullueshmet, pasi mbi te gjitha e krejt i domosdoshem do te ishte nje dokument i vulosur.
Ne dekadat e para te shekullit te njezete, poetet pelqenin te terhiqnin vemendjen me veshjet e pazakonta apo me sjelljen e tyre eksentrike. Por gjithmone kjo ishte nje shfaqje per publikun. Vinte çasti pastaj kur poeti mbyllte deren pas vetes, flakte ne qoshe pelerinen, xhingla-minglat e gjithçka tjeter te jashtme dhe qendronte ne qetesi, duke pritur vetveten mbi faqen ende te pashkruar te letres. Sepse, ne te vertete, vetem kjo vlen... Frymezimi, çfaredo qofte ai, lind nga e perseritura pambarimisht “nuk e di”.
Njerezit e tille numerohen me gishta.
Shumica e banoreve te ketij planeti punon per te siguruar mjetet e jeteses, punon sepse duhet te punoje. Dhe nuk jane ata qe e zgjedhin nga pasioni punen e vet, jane rrethanat e jetes qe zgjedhin per ta. Puna e papelqyer, puna qe merzit, puna e vleresuar vetem per faktin se ne kete forme eshte e mundshme per te gjithe, ky eshte nje nga mundimet me te renda njerezore. Dhe zor se kohet e ardhshme do te sjellin ndonje ndryshim te lumnueshem ne kete mes.
Pra, me lejohet te them se, sadoqe ua mora poeteve monopolin mbi frymezimin, megjithate po i fus ata ne grupin e vogel te te zgjedhurve te fatit.


***
Boten dikur e njihnim me pellembe:
- ishte kaq e vogel, saqe mund te mbeshtillej me dy duar
kaq e lehte, saqe mund te pershkruhej me buzeqeshje,
kaq e thjeshte, si jehona ne lutje e te vertetave te vjetra.

Historia nuk na pershendeste me trumpeta triumfi:
- nuk na hidhte syve balte te piste.
Perpara nesh rruge te largeta e te verbra,
puse te helmuara, buke e hidhur.

Si plaçke lufte fituam dijet mbi boten:
- eshte kaq e madhe, saqe mund te mbeshtillet me dy duar,
kaq e veshtire, saqe mund te pershkruhet me buzeqeshje,
kaq e çuditshme, si jehona ne lutje e te vertetave te vjetra.



Lajmerime Personale

KUSHDO, qe e di ku fshihet
ndjenja per Tjetrin (imagjinata e zemres)
- le ta beje te ditur, le te therrase!
Me gjithe fuqine e zerit le te kendoje
le te kerceje, si i luajtur mendsh,
duke u gezuar nen shelgun e dobet,
te cilit gjithnje i mblidhet per te qare.

JAP MESIM heshtjen
ne te gjitha gjuhet,
nepermjet metodes
se shikimit pa nderprerje
te qiellit me yje,
nofullave te sinantropusit,
kercimit te karkalecit,
thonjve te foshnjes,
planktonit,
flokeve te debores.

JU KTHEJ dashurine.
Kujdes! Rast i paperseritshem!
Ne nje tufe bari te vjetshem
ne diell, deri ne gryke te mbuluar
shrtihuni, ndersa era kercen
(lodruesja e vjetshme e flokeve tuaj).
Ofertat – ne adresen: Gjumi.

I NEVOJSHEM nje person
Per te qare
pleqte, te cilet neper azile
vdesin. Ju lutem
kandidoni pa metrika
dhe oferta me shkrim.
Dokumentet do te grisen
pa flete-marrje.

PER PREMTIMET e bashkeshortit tim
qe ju genjeu me ngjyrat
e botes se gjalluar, zhurmen e saj,
kengen nen dritare, qenin pertej murit:
se asnjehere nuk do te jeni te vetmuar
ne erresire, ne qetesi, pa fryme,
- nuk mbaj pergjegjesi.
Hena, vejusha e Diellit.

Perktheu Rigels Halili


Ne Varrim

... kujt ia merrte mendja, papritur, pakujtuar...
... streset dhe duhani, e pata porositur, keshilluar...
... çka, mire, faleminderit...
... ato lulet te ndjerit...
... edhe vellai nga zemra, siç duket familjare...
... me kete mjeker qe ke lene s’te njoha fare...
... vete e pati fajin, gjithmone perzihej ne ca pune...
... sikur do fliste ai i riu, s’po shoh gje une...
... Kazeku ne Varshave, Tadeku jashte shtetit...
... lum si ti qe more çader me vete...
... e çfare pastaj se ishte i shkelqyer...
... paradhoma. Bashkes s’ka per t’i pelqyer...
... vertet kishte te drejte, po kjo s’do te thote...
... kapaku me luster, gjeje sa kushton...
... dy te verdha veze, nje luge sheqer...
... e ç’i duhet atij se perse...
... vetem ngjyre blu e numra te vegjel...
... pese here pa pergjigje, as me goje, as me leter...
... e zeme se pata mundesi, po edhe ti pate...
... mire qe ishte ajo ne ate post te pakten...
... nuk e di, ndoshta farefis nga...
... prifti Belmondose i ngjan...
... s’kisha qene ndonjehere te kjo parcele...
... te gjitheve nje fund na pret...
... para nje jave ne enderr, sikur çatia...
... e lezetshme e bija...
... ndiejme nje hidherim...
... ne latinisht kishte tjeter tingellim...
... ishte, shkoi...
... mirupafshim zonje, diten e mire...
... sikur t’ia shtronim diku me birre...
... e bisedojme, merr ne telefon...
... tramvaji ose metroja shkon...
... une ketej...
... ne andej...

Perktheu Petrit Dollani

[Syku]

Po shtoj dhe nje perkthim timin.

“Dashuri me shikim te pare” (Wislawa Szymborska)

Jane te dy te bindur
qe nje ndjenje e papritur i bashkoi.
Eshte e bukur nje siguri e tille
por nje pasiguri eshte me e bukur.

Duke mos u njohur qe me pare, besojne
qe te mos kete ndodhur kurre gje mes tyre,
por çfare mendojne rruget, shkallet e korridoret
ku prej shume kohesh mund te takoheshin?

Dua te pyes ata,
nese sado perçart nuk kujtojne,
ndonje here nje balle per balle,
ndoshta ne nje dere rrotulluese?
nje “me fal!”, mes kallabllekut?
nje “keni gabuar numrin” ne telefon?
- por e di pergjigjen.
Jo, ata s’do kujtohen.

Do i habiste shume po te dinin,
qe qysh prej kohesh,
rastesia po luante me ta.
Jo akoma krejt i gatshem ,
qe te misherohej per ta, fati,
i afronte dhe i largonte,
ua priste rrugen
e duke dihatur nje buzeqeshje,
hiqej qafe me nje hap.

Ka patur shenja, kode,
s’ka rendesi nese te padeshifruara.
Ndoshta tre vjet me pare
apo te marten e shkuar,
nje gjethe e vogel fluturoi
nga njera shpatull ne tjetren.
Diçka u humb e diçka u ruajt.
Kush e di, ndoshta edhe topi
mesh gemushash ne femijeri.

Ka patur doreza e zile dyersh,
mbi te cilen para kohe,
njera prekje vihej mbi tjetren.
Valixhet e vura ne te njejten karroce.
Nje nate, ndoshta, te njejten enderr,
te turbulluar shpejt pastaj ne mengjes.

Ne fakt, çdo fillim
eshte nje ndjekje e vetme
e libri i ngjarjeve,
eshte perhere i hapur.

[Syku]

Asgje s’eshte dhurate (Wislawa Szymborska)

Asgje s’eshte dhurate, çdo gje eshte borxh.
Jam mbytur ne borxhe deri ne fyt,
do jem e detyruar te paguaj per veten
me vetveten time,
te kthej jeten ne shkembim te jetes.

Keshtu eshte vendosur,
zemra duhet kthyer,
mushkeria duhet kthyer
dhe secili nga gishtat.

Eshte teper vone qe te rrokim kontraten.
Aq sa detyrohem
do me hiqet me gjithe lekure.

Po rend neper bote,
mes nje turme tjeter borxhlie.
Mbi dike rendon detyrimi,
qe te paguaje krahet,
te tjereve do u duhet,
me zor o me dashuri,
te pergjigjen per secilen gjethe.

Ne kollonen “Dhenie”,
çdo cope qe eshte ne ne.
Asnje qerpik, asnje syth,
qe ta ruajme pergjithmone.

Lista eshte e sakte
dhe me sa duket,
do na duhet te rrime me asgje.

Nuk arrij te kujtoj,
ku, kur dhe pse,
kam lejuar qe te hapnin,
kete llogari ne emrin tim.

Protesten kunder kesaj
ne e quajme shpirt.
Ky eshte i vetmi ze
qe mungon ne liste.

[Askusho]

(In Memoriam 1923-2012)

Përktheu: Alket Çani
(Mehr Licht)

FËMIJËT E EPOKËS

Ne jemi fëmijët e epokës,
epoka është politike.
Të gjitha të tuat, tonat, tuajat
aktivitete të përditshme a të përnatshme
janë aktivitete politike.
Do apo s’do
genet e tu kanë një të kaluar politike
lëkura jote një ngjyrë politike
sytë e tu një aspekt politik.
Fjalët e tua kanë një jehonë
heshtjet e tua një domethënie
sidoqoftë politike.
Edhe nëpër fusha dhe pyje
ti bën hapa politikë
mbi një bazë politike.
Dhe politike janë edhe poezitë apolitike,
atje lart ndiçon hëna
që nuk është më një objekt hënor.
Të jesh a të mos jesh, është çështja.
Çfarë çështje?, përgjigju mik i dashur.
Një çështje politike.
Ti madje s’ke as nevojë të jesh njeri
për të fituar rëndësi politike.
Të mjafton të jesh naftë,
prodhim i ushqyeshëm apo edhe lëndë e riciklueshme.
Qoftë edhe një tryezë negociatash
për formën e së cilës kanë debatuar me muaj:
në ç’tryezë, rrumbullake apo katrore,
duhet të diskutojmë për jetën dhe vdekjen?
Ndërkohë njerëzit vdisnin,
kafshët ngordhnin,
shtëpitë digjeshin
dhe fushat mbusheshin me driza
si në epokat e qëmotshme
dhe më pak politike.

STACION

Mosmbërritja ime në qytetin N
ndodhi përpikërisht.
Të kisha lajmëruar
me një letër të padërguar.
Ti nuk erdhe në kohë
tamam siç qe parashikuar.
Treni mbërriti në skelën numër tre.
Trumba njerëzish zbritën.
Mungesa e personit tim
ndoqi turmën deri tek dalja.
Disa gra
zunë vendin tim
në atë ecje të ngutur.
Njërën prej tyre e priti
një person i panjohur për mua,
por sakaq i njohur prej saj.
Ata shkëmbyen një puthje
që s’ishte për buzët tona,
ndërkohë që humbi
një valixhe që s’ishte e imja.
Stacioni i trenit të qytetit N
e mori provimin e ekzistencës objektive.
Gjithçka ndodhej në vendin e vet.
Dhe çdo hollësi lëvizte
mbi shina të paracaktuara.
Madje edhe takimi
ndodhi.
Por pa praninë tonë.
Në parajsën e humbur
të mundësisë.
Tjetërkund. Tjetërkund.
Ç’muzikë te kjo fjalë.

[Askusho]

Përktheu Ben Meçe

TESHAT

I heq, i heqim, i hiqni; kapota, xhaketa, jelekë, këmisha;
prej leshi, të pambukta, terital;
funde, pantallona, çorape, të brendshme
duke i mbështetur, varur, hedhur mbi
karrige, divane, kolltukë;
«deri tani», thotë mjeku, «asgjë për t'u shqetësuar,
vishuni, pushoni, bëni një udhëtim,
në rast se.., pini, pas dreke, në darkë,
kthehu pas tre muajsh, gjashtë, një viti».
E shikon? Dhe ti mendoje, ne
ju trembeshim, preokupoheshit, ata supozonin.
Me duart që më dridhen akoma, lidh
lidhëset, mbyll zinxhirët, tokatë e rripave shtrëngoj,
komçat, kravatat, jakat, lidh, mbërthej
dhe nga mëngët, çantat, xhepat, nxjerr
të zhubrosur, me vija, me lule, me katrorë, shallin;
për ta përdorur, deri në një skadencë të shtyrë për herë tjetër.

TЁ SHKRUASH NJЁ KURIKULUM

Çfarë nevojitet?
Duhet bërë një kërkesë;
kërkesës i ngjitet kurikulumi.
Koha e jetuar nuk vlen,
mirë është që kurikulumi të jetë i shkurtër.
Përzgjedhja e fakteve, konçiziteti, janë të detyrueshëm
Vendet shndërrohen në adresa,
kujtimet në data fikse.
Nga të gjitha dashuritë, vlen vetëm kë ke martuar;
fëmijët, vetëm ata që kanë lindur
Vlen më shumë kush të njeh, se kë njeh.
Udhëtimet; vetëm ata jashtë shtetit.
Pjesëmarrja në diçka gjithashtu duhet, por pa përse.
Vlerësimet, më mirë të pa motivuara.
Shkruan sikur të mos kesh biseduar kurrë me veten,
i shmangesh,
anashkalon qentë, macet, zogjtë
vogëlsira të së kaluarës, miq dhe ëndrra.
Më mirë çmimi se vlera,
titulli ka banda përmbajtjen.
Më mirë numri i këpucës, se sa ku shkon
ajo, me të cilën je zëvendësuar. Vendos një fotografi me veshët jashtë flokëve.
Ka rëndësi forma, jo çfarë ndjen.
Çfarë ndjen?
Zhurmën e makinës që përtyp letrën.

PRESPEKTIVЁ

U kryqëzuan si të huaj,
pa një gjest, pa një fjalë.
Ajo shkonte te dyqani,
ai drejt makinës.

Ndoshta të humbur,
të shkujdesur, apo ndoshta pa kujtesë
të të qenit për një çast
të dashur të përjetshëm.

Kush e vë dorën në zjarr
të ishin tamam ata,
ndoshta nga larg po,
nga afër nuk thuhet.

I pashë nga dritarja,
kush shikon nga lart
gabon më lehtë.

Ajo u zhduk mbas portës së xhamit,
ai ndezi makinën
dhe u largua me shpejtësi,
sikur të mos kishte ndodhur asgjë
edhe pse kishte ndodhur.

Unë për një çast,
e sigurt për ç'kisha parë
doja t'ua thoshja edhe juve lexues,
me vargje të shkurtër e të rastësishëm.
Sa e trishtueshme ishte.
Sa e trishtueshme ishte.

FALËNDERIM

Iu jam mirënjohëse
atyre që nuk i dua.
për kënaqësinë e faktit
që nuk janë me mua, po me dikë tjetër.

Gëzimi i të mos qenit unë
ujku i qengjave të tyre,
nuk ka çmim.

Këtë paqe mes nesh
këtë liri,
dashuria nuk mund të na e japë
dhe as mund të na e heqë.

Nuk i pres
nëpër dyer apo dritare,
e duruar,
si një orë diellore.
Kuptoj
atë që dashuria nuk kupton.
Fal
atë që dashuria nuk do të falte kurrë.

Ndërmjet një takimi dhe një letre
koha, jo më një pafundësi,
vetëm disa ditë ose një javë.

Udhëtimet me ta shkojnë gjithnjë mire,
koncertet dëgjohen deri në fund,
vizitohen katedralet,
peizazhe të mrekullueshëm.

Kur na ndajnë
shtatë male apo lumenj,
janë male dhe lumenj
që gjenden në çdo atlas.

Ёshtë meritë e tyre
nëse jetoj në tre dimensione,
në një hapësirë jo lirike dhe jo retorike,
me një horizont të vërtetë, sepse është i lëvizshëm

Ata vetë nuk e dinë
çfarë mbajnë në duart e tyre bosh.

"Nuk u kam asnjë borxh",
do të thoshte dashuria
rreth kësaj çështje të hapur.

STACIONI

Mbërritja ime në qytetin N;
e përpiktë.

Ishe lajmëruar
me një letër të pa postuar.

Nuk erdhe
në orën e takimit, në asnjë orë.

Treni qëndroi në binarin e tretë.
Zbritën shumë njerëz.

Mosegzistenca ime
u drejtua nga dalja bashkë me turmën.

Gra të tjera më kishin zëvendësuar
me ngut
në atë ngut.

Drejt njërës vrapoi
dikush që unë nuk njihja
ajo e njohu
menjëherë.

I dhanë njeri tjetrit
një puthje, jo tonën,
ndërkohë kishte humbur
një valixhe, jo e imja.

Stacioni i qytetit N
e kaloi mirë provën
e ekzistencës objektive.

E përgjithshmja nuk ndërroi vend,
të veçantat lëvizën
mbi binarë të projektuar enkas.

U takuam
sipas parashikimeve.

Jashtë mundësisë,
larg prezencës,
në parajsën e humbur
të probabilitetit

Gjetkë.
Gjetkë.
Si tingulli i këtyre fjalëve bosh.

FLETЁ SHPJEGUESE

Jam ilaç qetësues.
Veproj në shtëpi,
funksionoj në zyrë,
përballoj provime,
prezantohem në procese gjyqësore,
ngjis me kujdes filxhanët e thyer.
Duhet vetëm të më pishë,
të më shkrish poshtë gjuhës,
pastaj të më dërgosh poshtë
me një gllënjkë ujë.

Di si të sillem me trishtimin,
si përballohet një lajm i keq,
tkurr padrejtësitë,
zbardh mosegzistencën e Zotit,
di të zgjedh një kapele të bukur për varrim.
Çfarë pret?
Ki besim te mëshira kimike!

Je burrë (apo grua) akoma i ri?
Duhet të sistemohesh në një farë mënyre?
Kush ka thënë se jeta përballohet me kurajë?

Dorëzomë thellësitë e tua.
Do t'i ngjesh me gjumë.
Ke për të më falënderuar,
kur të biesh në këmbë pas rrëzimit.

Shitma shpirtin.
Blerës tjetër nuk do të gjesh.

Një djall tjetër nuk egziston.