Veshtrime Mbi Zotin Trinitar

[NoName]

VESHTRIME MBI ZOTIN TRINITAR

Vështrim biblik-teologjik-letrar-artistik



Me rastin e vitit jubilar 2000, Universiteti L'Aquila ka publikuar librin La Trinità: Approccio biblico teologico leterario artistico, a cura di: P. BERTONE GIUSEPPE S.J. Issra L'Aquila 2000. (Trinia, vështrim biblik - teologjik - letrar - artistik)

Këto studime meritojnë një konsideratë të veçantë, sepse vënë në dukje se Trinia Shenjte nuk është një realitet abstrakt, larg nga e përditshmja, por ka ekzistuar para krijimit të botës dhe se e udhëheq njeriun drejt një dashurie të pakufi që vetëdhurohet brenda jetës Trinitare e jashta saj, në hapësirë e në kohë.

Kohët e fundit janë bërë dhe po bëhen kërkime dhe studime të rëndësishme rreth misterit të Trinisë Shenjte si qendër të jetës dhe fesë krishterë.

Autorët (MONDI dhe BERTONE) në fushën e studimeve kanë si qëllim të vënë në dukje imanencën dhe në të njëjtën kohë trashendencën e Trinisë Shenjte në jetën e të krishterëve, dhe se të krishterët besojnë në një Zot të vetëm dhe Trinitar sikurse thotë edhe G.B. Mondin: «Misteri i Trinisë, d.m.th., misteri i Atit, i Birit dhe i Shpirtit Shenjt, përbën së bashku me misterin e Mishërimit zemrën e fesë së Krishterë». (MONDIN G.B., “Centralità del mistero Trinitario nella fede e nella vita cristiana”(Centraniteti i misterit Trinitar në fe dhe në jetën e krishterë). Duke lexuar librin e lartpërmendur, shohim qartë se autorët vënë në pah origjinën e Trinisë që në Besëlidhjen e Vjetër, aty gjejmë Hyjin si krijues, pra si Atë, Dijen e Hyjit d.m.th, Birin e Tij dhe Shpirtin e Hyjit si rigjallërues. Janë me rëndësi shumë të madhe edhe disa studime në Besëlidhjen e Re parë nga këndvështrimi Trinitar. Në Besëlidhjen e Re gjejmë formulimet e para të Trinisë Shenjte, në disa pjesë të veçanta të Ungjinjve e në letrat e Shën Palit. Në këto tekste ( Mt 28,18-20; 1 Kor 12, 4- 6; 2 Kor 1, 21-22; Ef 4, 3-6) shohim se të krishterët nuk pajtohen me monoteizmin hebraik, për të vetmen arsye, se ata kanë pasur përvojën e Hyjit Trinitar.

Shën Pali flet për Trininë Shenjte duke u bazuar në jetën e përditshme dhe jo nga përcaktimi i dogmave siç bënin koncilet. Si përfundim, këto studime, qoftë në Besëlidhjen e Vjetër, qoftë në Besëlidhjen e Re, vënë në dukje praninë e Trinisë si dashuri që shpreh dhe tregon kuptimin e jetës së njeriut, por jo të shprehur në dogma siç do të ndodhte në koncilin e Nicesë e më pas gjatë historisë së Kishës.

Si vijim ia vlen të theksojmë dy studimet mjaft cilësore të poetëve italianë dhe botërorë Dante dhe Leopardi.

Leopardi njihet si poet dhe prozator pesimist dhe këtë e vërejmë veçanërisht në “Veprat morale” të shkruara rreth viteve 1824-1832. Një nga tematikat që Prof. G. Bertone vë në dukje është ajo e lumturisë që për poetin është e paarritshme e që bie në kundërshtim me krishterimin. Po i njëjti studiues vë në dukje aspektin Trinitar që është një nga aspektet më kryesore në Komendinë Hyjnore të Dantes:

«Edhe besoj n'tri vehtjet e amshueme,

besoj n'një qenje t'treshit e t'njësisë,

tue çmue 'janë' edhe 'asht' si të bashkueme »

(Parajsa XXIV, 139-41), Dante Alighieri, Komedia Hyjnore, (përkthim) Rilindja, Prishtinë 1981)

Raporti mes tre Personave (vehtjeve) Hyjnorë është i karakterizuar nga një Dashuri që nuk ka kufi, një Dashuri e amshuar.



Teologjia lindore mbi Trininë sipas T. Šplidlík

T. Šplidlík në librin e përgaditur nga P. BERTONE, në temën Trinia në teologjinë lindore, fillon studimin e tij duke u nisur nga “Besoj” që shpall Kisha Katolike dhe Kisha lindore duke vënë theksin në presje që vihet në Kishën Katolike mbas: “Besoj në një Hyj”, dhe mbas një pushimi të vogël “Atin e gjithpushtetshëm”, gjë që sipas autorit lënë pak në hije aspektin Trinitar. Ndërsa në “Besoj” të shpallur nga Bizantinët, presja vihet mbas “Besoj në një Hyj Atin e gjithpushtetshëm”.

Pastaj autori kërkon të bëjë lidhje mes fesë në Trininë Shenjte dhe kontekstit historik të kulturës evropiane. Ky qëllim është mjaft i dobishëm, sepse qoftë materialismi primitiv dhe ai shkencor, qoftë idealizmi dhe racionalizmi, nuk kanë arritur të japin zgjedhje konkrete për njeriun. Në këtë realitet vjen shpallja e Ungjillit.

Realiteti i ri që sjell Ungjilli është ky: “Na zbulohet që Hyji është Atë, person i gjallë, person krejtësisht i lirë e që jeton një relacion dashurie me Birin e tij dhe me Shpirtin Shenjt, por raportet e tyre zhvillohen në njësinë e një të vetmit Hyj absolut[...] Në atë gjejmë harmoni në dashuri dhe në ligje, zellin krijues e nevojën e ideve të përhershme, vlerën e personit të gjallë dhe bashkimin e përkryer me të tjerët”.

Autori vazhdon me studimin e tij duke trajtuar zbulimin e Trinisë Shenjte në Besëlidhjen e Re, por ky zbulim është i pranishëm që në Besëlidhjen e Vjeter: dashuria e Hyjit për Izraelin është si e një Ati dhe e konsideron popullin e zgjedhur si Birin e tij. Nëpërmjet Fjalës Hyji na jep vetveten; e nëpërmjet Dijes që na dëftohet si Person, sikurse Fjala, ne i afrohemi Hyjit. Si Fjala dhe Dija i përshtaten Krishtit. Edhe Shpirti i Hyjit na shfaqet si dhënës i jetës.

Jo vetëm në Shkrimin e Shenjtë na zbulohet misteri i Trinisë, por edhe në Kishën e shenjtë që është konsideruar ikonë e të Shejtërueshmes Trini, pra vepër e përbashkët e tre Personave Hyjnorë. Etërit e Kishës e kanë parë atë si një vreshtë të mbjellur prej Atit dhe përcjellëse e Krishti gjatë shekujve. Mos të harrojmë aspektin pneumatologjik që ripërtrin dhe gjallëron Korpin e Krishtit. Jo vetëm kaq! Misterin e Trinisë e shohim të zbuluar dhe të realizuar edhe tek sakramentet. Autori ynë ndalet në një trajtim të veçantë të sakramentit të martesës në raport me Trininë Shenjte dhe bën këtë përfundim: “ati i familjes është përngjasimi i Hyjit Atë, gruaja përngjasimi i Birit dhe fëmijët përngjasimi i Shpirtit Shenjt. Ky përngjasim bëhet sepse brenda dashurisë së Atit dhe Birit rrjedh Shpirti Shenjt” thekson ndër të tjera Prof. T. Šplidlík.



Trinia Shenjte sipas mësimeve të islamit

Edhe studiuesi tjetër Prof. G. Gharib, në të njëjtin libër të përgatitur nga P. BERTONE paraqet temën: Trinia Shenjte e parë sipas islamizmit

Islamizmi, feja e tretë monoteiste në botë dhe e dyta për nga numri i besimtarve, është bërë padyshim subjekt i dëshirueshëm studimesh i shumë studiuesve që kanë pasur si qëllim njohjen e saj dhe sesi ajo trajton misteret qendrore të fesë së krishterë. Autori vë në dukje sesi feja Islame e sheh Trininë Shenjte në raport me përceptimin e tyre që kanë mbi Zotin. Sigurisht problemet nuk mungojnë. Misioni i Muhamedit filluar në Mekë në v. 612 e që përfundoi në Medinë në v.632, që prej fillimit deri në fund, një luftë kundër paganizmit. Shumë prej arabëve në kohën e Muhamedit besonin në shumë zota. Kështu Muhamedi e ka të vështirë të predikojë një Zot të vetëm.

Në Suren 112 të Kur'an-it, në mënyrë të qartë shpreh se Allahu (Zoti) është Një (Ahad), nuk ka lindur dhe nuk është i lindur (lam yaled ëa lam yulad). Kjo frazë: “nuk ka lindur dhe nuk është i lindur”, i referohet më parë pantheonit të ndërtuar në Mekë, dhe mandej u është referuar edhe të krishterëve duke iu kundërvënë Trinisë Shenjte. Eshtë e veçantë Sura 53 e Yllit, ku gjenden në të “fjalët satanike” të cilat Muhamedi i pat shkruar pas një diskutimi të gjatë me kundërshtarët e tij paganë. Në këtë Sure gjejmë të përshkruara “tre hyjneshat e bukura” (Gharaniq) që duhen lutur si ndërmjetëse, por, thekson autori, porositë e tyre nuk kanë të bëjnë fare me fenë myslimane. Sipas traditës janë quajtur “fjalët satanike”.

Ky episod ka ndikuar shumë edhe në marrëdhëniet me të krishterët që quhen nga Muhamedi “njerëz të librit” dhe që i akuzon se adhurojnë një Trini të përbërë sipas tij nga Allahu i cili nëpërmjet Maryam (Marisë) ka një fëmijë (Issa) Jezusin: për këtë arsye janë më të këqinj e duhen luftuar. Ky është një gabim i Muhamedit në konceptimin e Trinisë Shenjte sepse për të krishterët Maria nuk është hyjneshë dhe se Trinia Shenjte është e përbërë nga tre Persona: Ati, Biri e Shpirti Shenjt në një Zot të vetëm.

Kur'ani nga njëra anë i vë të krishterët përkrah Monoteistave dhe nga ana tjetër i konsideronte triteista, d.mth. se besojnë në tre Zota. Kur'ani flet shumë edhe për Jezusin në Suret 5; 9; 19; duke e shikuar atë si një shërbëtor të Zotit e profet të madh, të dërguar prej Zotit, por jo si Birin e Hyjit, sepse për myslimanët Hyji nuk është Atë “Abb” por është “Rabb” Pronar dhe Krishti nuk është Biri por shërbëtori “Abd”. Edhe për Marinë Kur'ani ka shumë respekt dhe e konsideron si model për besimtarët. E ngre lart edhe amësinë e virgjërinë e Marisë, por nuk e konsideron atë si Hyjlindëse.

Pas Muhamedit shumë teologë dhe myslimanë të thjeshtë sipas mendimit të autorit - duke përvetësuar mësimet e Kur'anit kanë arritur në të njëjtat përfundime duke i konsideruar të krishterët si triteista dhe se i kanë afruar Zotit të vetëm hyjni të tjera.

Duke parë këtë keqinterpretim të Trinisë Shenjte nga ana e Kur'anit, të krishterët mbrohen dhe përgjigjen, duke treguar se e Shenjtërueshmja Trini është zbuluar në Shkrimin e Shenjtë dhe pohuar në traditën e Kishës dhe se tjetër është misteri i Trinisë në fenë e krishterë e tjetër është koncepti i Trinisë i paraqitur prej Muhamedit. Këtë gjë e bëjnë më së pari të krishterët lindorë duke u mbrojtur nga akuzat ndaj teologjisë së tyre e duke krijuar një teologji arabe të krishterë që prej shek. VIII e deri në kulmin e saj në shek. XIV, e cila ka ndikuar shumë dhe do të ndikonte edhe tani për dialogë me Islamizmin.

Të njëjtën gjë bën edhe Kisha perëndimore me teologët e saj të shquar në fushën e studimeve filozofike e teologjike duke e argumentuar Trininë Shenjte si qendër të fesë së krishterë. Kalojnë shekujt në mbrojtje dhe akuza pa arritur asgjë. I duhej Koncilit II të Vatikanit të bënte revolucionin kopernikan, duke vlesuar të gjitha religjonet, pa e mohuar identitetin e vet, në këndvështrimin e gjërave që na bashkojnë e jo të atyre që na ndajnë.

Duke e përfunduar këtë vëzhgim të shkurtër të këtij libri, mendojmë se është shumë e vlefshme edhe për ne sot që jetojmë në këtë realitet të njohim misterin kryesor të fesë sonë të parë nga botëkuptimi i krishterë dhe nga ai jo i krishterë për t'u rritur siç duhet në të vërtetën e zbuluar.