ADHURIMI - Kapitulli III: Cikli ditor i Lutjes

[Albo]

Lutja

Lutja është themelore për jetën e krishterë. Vetë Jisu Krishti u lut dhe i mësoi njerëzit të luten. Ai që nuk i lutet Perëndisë nuk mund të jetë pasues i Krishtit.

Në Kishën Orthodhokse të gjitha lutjet janë Trinitare. Ne lutemi në Shpirtin e Shenjtë, me anë të Jisu Krishtit, Birit të Perëndisë dhe në emrin e tij tek Perëndia Atë. Ne i themi Perëndisë "Ati ynë", sepse Jisui na mësoi dhe na aftësoi për ta bërë këtë. Ne kemi mundësinë t'i drejtohemi Perëndisë Atë, sepse ne jemi bërë bijtë e Perëndisë me anë të Shpirtit të Shenjtë. (shih Romanët 8)

Gjithashtu, në Kishë ne i drejtojmë lutje Krishtit dhe Shpirtit të Shenjtë, Personave Hyjnorë, të cilët janë një me Perëndinë Atë dhe egzistojnë përjetësisht në unitet të përsosur me Atë, duke marrë pjesë në Qenien dhe Vullnetin e Tij Hyjnor.

Në Kishë, gjithashtu, ne i drejtojmë lutje edhe shenjtorëve - jo në të njëjtën mënyrë siç i lutemi Personave të Shën Trinisë, por si ndihmuesve dhe ndërmjetësve tanë, si bashkëanëtarëve të Kishës, të cilët tashmë janë lavdëruar me Perëndinë, në praninë e tij hyjnore. Por mbi të gjithë shenjtorët dhe mbi të gjithë njerëzorët, të cilët janë lavdëruar në Mbretërinë e Perëndisë, është Maria, Hyjlindësja dhe Mbretëresha e Qiellit, udhëheqësja ndër ndërmjetësit e shenjtë, të cilët ndërmjetojnë për ne para Perëndisë. Ne mund t'i lutemi gjithashtu ëngjëjve të shenjtë për të mbrojtur çështjen tonë para Perëndisë.

Në katekizmin tradicional të Kishës radhiten tre tipe lutjesh: kërkesë, falenderim dhe lavdërim. Ne mund të shtojmë një tip të katërt, që mund të quhet vajtim ose ankim para Perëndisë, duke e pyetur atë rreth kushteve të jetës dhe kuptimit të ekzistencës sonë, veçanërisht në kohëra fatkeqësie e turbullirash. Në Shkrimin e Shenjtë, ne i gjejmë shpesh këto katër tipe lutjesh.

Disa herë lutja është përkufizuar si një dialog me Perëndinë. Ky përkufizim është i mjaftueshëm, nëse mbajmë ndër mend, se ky është një dialog qetësie, mbajtur në qetësinë e zemrave tona. Në Kishën Orthodhokse, një përkufizim i vjetër tradicional, e quan lutjen ngritja e mendjes dhe e zemrës tek Perëndia, qëndrimi në praninë e tij, vetëdija dhe kujtimi i pandërprerë i emrit, fuqisë dhe dashurisë së tij. Kjo lloj lutje është quajtur "të ecësh në praninë e Perëndisë."

Qëllimi i lutjes, është që të kesh një Kungim me Perëndinë dhe që të bëhesh i aftë të përmbushësh dëshirën e tij. Të krishterët luten që ta aftësojnë vetveten për të njohur Perëndinë dhe për të zbatuar porositë e tij. Nëse një person nuk e ka dëshirën për të ndryshuar vetveten dhe për ta nënshtruar vetveten tek Krishti, në përmbushjen e Porosive të tij, ai nuk ka arsye ose qëllim për t'u lutur. Madje, sipas shenjtorëve është e rrezikshme t'i lutesh Perëndisë pa pasur mendimin për tiu përgjigjur dhe për të ecur në rrugën që lutja na udhëheq.

Të lutesh nuk do të thotë thjesht të përsëritësh fjalët e lutjes. Të thuash lutje nuk është njëjta gjë si të lutesh. Lutja duhet bërë fshehtazi, shkurtazi, rregullisht, pa shumë fjalë, me plot besim në Perëndinë që ai dëgjon dhe me dëshirën për të bërë çfarë Perëndia na tregon për të bërë. (Shih Matheu 6:5-15; Lluka 11 dhe 18; Joani 14-17)

Kisha Orthodhokse ndjek praktikën e Dhiatës së Vjetër të lutjeve sipas orëve të ditës. Të krishterët nxiten të luten rregullisht në mëngjes, në mbrëmje dhe në kohën e ngrënies. Gjithashtu, ka një lutje të shkurtër, që mund të thuhet e të përsëritet gjatë tërë ditës dhe në çdo rrethanë. Për këtë qëllim shumë njerëz përdorin Lutjen e Jisuit: "Zoti Jisu Krisht, Biri i Perëndisë, mëshiromë mua mëkatarin!" Natyrisht, forma e lutjes është sekondare dhe mund të ndryshojë nga personi në person. Por ajo që është esenciale, për të na çuar tek Perëndia dhe për të na fuqizuar që të bëjmë dëshirën e tij, është fuqia e lutjes.

Lutjet e një personi në shtëpi ndryshojnë nga ato të Kishës, meqenëse lutja personale nuk është e njëjtë me lutjen e përbashkët të Kishës. Dy tipet e lutjes janë të ndryshme dhe nuk duhen ngatërruar me njëra-tjetrën. Kur ne shkojmë në Kishë për t'u lutur, nuk e bëjmë për të thënë lutjet tona private. Lutjet tona private duhen bërë në shtëpi, në dhomë, fshehurazi dhe jo në Kishë (Matheu 6: 5-6). Kjo nuk do të thotë që nuk duhet t'i sjellim në lutjen e Kishës problemet, dëshirat, shqetësimet, pyetjet dhe gëzimet personale. Sigurisht, ne mund dhe ne i sjellim ato. Por ne i sjellim shqetësimet tona dhe vetvetet tona në Kishë për t'i bashkuar ato me lutjen e Kishës, me lutjen e përjetshme të Krishtit, të Nënës së Perëndisë, të shenjtorëve dhe të vëllezërve dhe motrave të enorisë sonë.

Në Kishë ne lutemi me të tjerët, prandaj ne duhet ta disiplinojmë vetveten për t'u lutur së bashku, si një trup, një mendje, një zemër dhe një shpirt. Po e përsërisim, që kjo nuk do të thotë që lutjet tona nuk duhet të jenë personale dhe unike; por ne duhet ta vendosim veten përfundimisht në lutjen e Kishës. Megjithatë, në Kishë çdonjëri duhet ta vendosë personin e tij dhe veçantinë personale të tij në lutjen e përbashkët të Krishtit me Trupin e tij. Kjo e pasuron lutjen e Kishës dhe e bën atë të mrekullueshme dhe plot kuptim dhe mund të themi, "të lehtë" për ta kryer. Vështirësia në shërbesat e shumë kishave, është pikërisht, sepse ato janë lutjet e individëve të izoluar nga njëri-tjetri, të cilët janë të bashkur vetëm fizikisht dhe jo shpirtërisht.

Shërbesat zyrtare të Kishës Orthodhokse janë zakonisht më të gjata se në Kishat e tjera. Kjo ndodh sepse ne shkojmë në Kishë jo vetëm thjesht për t'u lutur. Ne shkojmë në Kishë të jemi së bashku, të këndojmë së bashku, të meditojmë së bashku kuptimin e besës, të mësojmë së bashku dhe të kemi bashkim e Kungim së bashku me Perëndinë. Kjo është veçanërisht e vërtetë për Meshën Hyjnore. (Shih më poshtë në kapitullin e V-të.). Nëse një person dëshiron thjesht për t'u lutur në qetësinë e zemrës së tij, ai nuk ka nevojë - dhe me të vërtetë nuk duhet - të shkojë në shërbesat e Kishës për këtë. Shërbesat e Kishës nuk janë bërë Për lutjen e heshtur. Ata janë për miqësinë plot lutje të gjithë popullit të Perëndisë me njëri-tjetrin, me Krishtin dhe me Perëndinë.

[Albo]

Mbrëmësorja

Në Kishën orthodhokse dita liturgjike fillon me mbrëmjen në perëndim të diellit. Kjo praktikë ndjek tregimin e krijimi në Shkrimin e Shenjtë: "Dhe ishte mbrëmje dhe ishte mëngjes - dita e parë" (Gjeneza 1:5).

Shërbesa e Mbrëmësores në Kishë fillon gjithmonë me këndimin e psalmit të mbrëmjes: "... Dielli njeh të perënduarit e tij. Ti përhap errësirë e bëhet natë..." (Psalmi 103:19-20). Ky psalm, i cili lavdëron krijimin e Perëndisë, është akti i parë i adhurimit nga njeriu, i cili, para së gjithash, e takon Perëndinë si Krijues.

Beko Zotin, o shpirti im, O Zot Perëndia im, Ti je shumë i madh...

Sa madhështore janë veprat e tua, o Zot! Të gjitha i ke bërë me urtësi. Tërë dheu është plot me krijesat e tua (Psalmi 103: 24).

Mbas këtij psalmi intonohet Litania e Madhe (paqësoret), lutja hapëse e të gjitha shërbesave liturgjike të Kishës. Në atë, ne i lutemi Perëndisë për çdonjërin dhe për çdo gjë. (Shih më poshtë në kapitullin V).

Mbas paqësoreve këndohen një numur psalmesh, një grup i ndryshëm çdo mbrëmje. Normalisht, këto psalme janë hequr në shërbesat e kishave të enorive, por këndohen në manastiret. Psalmi 140 këndohet gjithmonë në Mbrëmësore. Grjatë këtij psalmi bëhet temjanisja e mbrëmjes.

O Zot, thirra te Ty, dëgjomë, dëgjomë, o Zot...
Le të drejtohet lutja ime si temjan.
Dhe ngritja e duarve të mia si therore e mbrëmshme. O Zot dëgjomë (Psalmi 140: 1-2).

Mbas kësaj, këndohen himne të veçanta, sipas ditëve të ndryshme. Nëse është një festë e Kishës, këndohen tropare për nder të kremtimit. Të shtunave në mbrëmje, vigjilja e Ditës së Zotit, këto tropare gjithmonë lavdërojnë Ngjalljen e Krishtit prej së vdekurish.

Normalisht, himnet e veçanta mbarojnë me një Hyjlindësore, në nderim të Shën Marisë, Nënës së Krishtit. Pas kësaj, këndohen himnet mbrëmësore. Nëse është një festë e veçantë ose vigjilja e së djelës, prifti me dhiakun (ose vetëm prifti, kur nuk ka dhiak) dalin me temjanicë nga dera e veriut me manal përpara dhe venë e qëndrojnë në mes të Kishës. Himni i mëposhtëm i përket çdo shërbese Mbrëmësore.

O Jisu Krisht, dritë gazmore e lavdisë së shenjtë të Atit të pavdekshëm qiellor, të shenjtë e të lumur, si arritëm në perëndimin e diellit dhe pamë dritën e mbrëmjes, himnojmë Atin, Birin dhe Shpirtin e Shenjtë, Perëndinë. Ti meriton në çdo kohë të himnohesh me zëra të mbara, o Bir i Perëndisë, që jep jetë; prandaj bota të lavdëron.

Krishti lavdërohet si Drita që ndriçon errësirën e njeriut, si Drita e botës dhe e Mbretërisë së Perëndisë, dritë që nuk do të ketë kurrë mbrëmje. (Isaia 60:20; Zbulesa 21:25)

Pastaj thuhet një varg nga Psalmet, paravargu (prokimenon) i mbrëmjes, i cili është i ndryshëm për çdo ditë dhe tregon temën shpirtërore të ditës. Nëse është një ditë e veçantë janë tre këndime nga Dhiata e Vjetër (profecitë). Pastaj kemi himne dhe litani të tjera, si edhe troparet shtesë për ditën e veçantë dhe të gjitha këto mbarojnë me Himnin e Shën Simeonit:

Tani përlëshoje shërbëtorin tënd, o Zot, simbas fjalës sate, me paqe, se sytë e mi panë shpëtimin tënd, të cilin Ti e përgatite faqe gjithë popujve, dritë për ndriçimin e paganëve dhe për lavdi të popullit tënd Izrael (Lluka 1:29-32).

Mbas proklamimit të vizionit tonë për Krishtin, Dritën dhe Shpëtimin e botës, ne themi lutjet e himnit Trishenjtor. Këndojmë këngën që ka temën kryesore të ditës, të quajtur Tropari (Përlëshorja) dhe ne jemi përlëshuar me bekimin e zakonshëm.
Shërbesa e Mbrëmësores na çon ne nëpër krijimin, mëkatin dhe Shpëtimin në Krishtin. Ajo na çon gjithashtu në meditimin e fjalës së Perëndisë dhe lavdërimin e dashurisë së tij për njerëzit. Ajo na mëson dhe na lejon ta lavdërojmë Perëndinë për ngjarjet ose personat e veçantë, përkujtimi i të cilëve kremtohet dhe bëhet i pranishëm për ne në Kishë. Ajo na përgatit për gjumin e natës dhe për agimin e ditës së re. Në vigjiljen e Meshës Hyjnore, ajo fillon lëvizjen tonë drejt Kungimit më të përsosur me Perëndinë, në misteret e Kishës. Në ditë të veçanta, sherbesës së mbrëmjes i shtohet një tjetër shërbesë, e quajtur Bekimi i pesë bukëve (Pendarto).

[Albo]

Shërbesa e Mëngjesit

Shërbesa e Mëngjesit, hapet me këndimin e gjashtë psalmeve të mëngjesit dhe me Litaninë e Madhe (paqësoret). Mbas këtyre, këndohen vargjet e psalmit 118:

Perëndi është Zoti dhe u shfaq ndër ne, i bekuar është ai që vjen në emrin e Zotit.

Pastaj këndohet Tropari dhe në manastire lexohen grupe të veçanta psalmesh, të cilët ndryshojnë çdo ditë. Përsëri, si në Mbrëmësoren ashtu edhe në Shërbesën e Mëngjesit, ka himne me temën e ditës. Në festat e mëdha këndohen lavdërime dhe psalme të veçanta, ndërsa në Ditën e Zotit (të Dielën) këndohen himne të Ngjalljes së Krishtit prej së vdekurish (Ngjallësoret). Gjithashtu në festa të mëdha dhe të dielën këndohet Ungjilli.

Mbas Ungjillit, është një lutje e gjatë ndërmjetimi, e pasuar nga një seri himnesh dhe leximesh, i quajtur Kanoni. Këto himne janë bazuar në këngët e Dhiatës së Vjetër dhe mbyllen me këngën e Marisë, të ashtuquajturën Madhërimi (Lluka 1:46-55). Mbas litanive të mëngjesit këndohet Doksologjia e Madhe. Tropari përsëritet edhe një herë para se të behet përlëshimi.

Shërbesa e Mëngjesit bashkon elementët e psalmodisë dhe të lutjes së mëngjesit me meditimin mbi këngët biblike, këndimin e Ungjillit dhe temën e veçantë të ditës, të dhënë në vargjet dhe himnet. Temat e zbulesës së Perëndisë dhe të dritës janë gjithashtu gjithmonë tema qëndrore të shërbesës së mëngjesit. Disa herë, veçanërisht në Kishat Ruse, shërbesat e mëngjesit dhe të mbrëmjes janë kombinuar në një shërbesë të gjatë, të quajtur vigjilje (agripni).

[Albo]

Orët, Pasdarka dhe Shërbesa e Mesnatës

Përveç shërbesës së Mbrëmjes dhe të Mëngjesit, në ciklin ditor janë gjithashtu edhe Orët, Pasdarka dhe Shërbesa e Mesnatës. Këto shërbesa bëhen në manastire, ndërsa në Kishat e enorive bëhen rallë, përveçse gjatë Kreshmës së Madhe dhe Javës së Madhe, si edhe në ditë festash të veçanta.

Shërbesat e Orëve quhen e Para, e Treta, e Gjashta dhe e Nënta.

Ora e Parë korrespondom me orën gjashtë të mëngjesit; e Treta me orën nëntë të mëngjesit; e Gjashta me mesditën dhe e Nënta me orën tre të pasdrekës. Shërbesa përbëhet kryesisht nga psalme, të cilët, në përgjithësi, lidhen me ngjarjet e pësimit të Krishtit, që ndodhën në orë të caktuara të ditës. Ora e Tretë i referohet, gjithashtu ardhjes së Shpirtit të Shenjtë mbi apostujt në Rushajet (Penteko-stinë).

Gjithashtu, tropari i ditës këndohet në Orët. Gjatë ditëve të para të Javës së Madhe, si edhe në festat e mëdha, lexohet edhe një pjesë nga Ungjilli gjatë Orëve. Në ditët kur nuk ka Meshë Hyjnore, mbas Orës së Nëntë, lexohen të ashtuquajturit Psalme Tipikë, që përfshijnë elemente të Meshës Hyjnore të tillë siç psalmet liturgjikë dhe Lumurimet. Gjithashtu, thuhet edhe Simboli i Besimit.

Pasdarka, siç edhe vetë emri e tregon, është shërbesa që bëhet pas ngënies së darkës. Kjo shërbesë përbëhet prej psalmesh e lutjesh. Në ditët kur Mbrëmësorja është e lidhur me Meshën Hyjnore, si në vigjiljet e Krishtlindjes dhe Ujit të Bekuar, Pasdarka e Madhe i shtohet Mëngjesores, duke formuar një shërbesë vigjilje (agripni). Gjatë javës së parë të Kreshmës së Madhe, Kanoni Pendimtar i Shën Andreas së Kretës këndohet në Shërbesën e Pasdarkës.

Shërbesa e Mesnatës, siç edhe emri e tregon bëhet në mesnatë. Në manastire, zakonisht, ajo e fillon vigjiljen e gjithë-natës. Ajo përbëhet nga një numër psalmesh dhe lutjesh, që gjenden edhe në shërbesat e tjera, të tilla si Himni Trishenjtor, Ati Ynë, Tropari, etj. Tema e saj është nata dhe nevoja për vigjilencë. Në enoritë, ajo bëhet në shërbesën që paraprin Mëngjesoren e Pashkës, në të cilën epitafi vendoset mbi altar.*

* Epitafi vendoset në altar në këtë kohë në Kishat Ruse, ndërsa në kishat tona vendoset në shërbesën e mbrëmjes të së Premtes së Zezë, mbasi mbarojnë Vajtimet e Epitafit.