Petro Cani babai i kirurgjisë shqiptare

[RTP]

Petro Cani babai i kirurgjisë shqiptare

Mjeku që operoi me një sharrë druri

Amaneti i fundit:
Kur të vdes më varrosni në sallën e Operacionit

Petro Cani lindi në Kudhës të Himarës, më 2 mars 1917. Ishte biri i mjekut
të dëgjuar të krahinës Mihal Cani. Të dy, babë e bir studiuan në Athinë. Petro
kreu shkollën e mesme në Greqi, në Korfuz që ishte një nga 7 ishujt e
influencës franceze. Mësoi krahas lëndëve të përgjithshme edhe greqishten e vjetër,
latinishten, italishten dhe frëngjishten. Gjatë jetës ai mësoi mjaft mirë
serbo-kroatishten, rusishten dhe spanjishten. Ishte i prirur për gjuhë të huaj.
Nëse i ati përfundoi studimet e larta, Petro nuk arriti të diplomohet për
shkak të luftës.

Me të ardhur në Shqipëri, ai përkrahu lëvizjen antifashiste dhe vihet në
shërbim të luftës krahas të rinjve të tjerë. Gjatë jetës studentore, atij i
pëlqen kirurgjia dhe ndjek urgjencat në spitalin ushtarak të Marinës. Kjo e
ndihmon të jetë një kuadër i përshtatshëm për gjendjen e krijuar të luftës. Për
herë të parë thirret për të hequr një plumb të ngelur në shpatullën e majtë të
një partizani. Operacioni mahnit të gjithë nga precizioni dhe shpejtësia. Edhe
vetë kirurgut kjo do t'i vlejë për të ardhmen. Gjatë luftës ai do të bëj
gjëra që nuk do t'i kishin imagjinuar.
Operacioni me sharrë druri
Pandi Kocaqi po vinte me një fije shprese në duart e kirurgut të luftës.
Dëbora e madhe në Operacionin e Dimrit i kishte marrë jetën të dy anësive.
Mjekët e kirurgjisë dhe ato ishin vrarë gjatë një prite disa ditë më parë. Vetë
Petro nuk ishte mirë nga gjendja shëndetësore. Çdo vonesë sillte vdekjen e të
sëmurit. Kërkohet një sharrë dhe një thikë e zakonshme, e cila gjendet në
fshat dhe pas një dezinfektimi me ato pak mjetet e ndodhura do të kryej
operacionin shpëtues. Sharra, sot një relike në Muzeumin Kombëtar, nxori atë ditë
pluhur kocke dhe palcë e gjak të përzier. Kirurgu i ri Petro Cani u ndesh me
gramën e fundit të një rezistence njerëzore, klithmat e së cilës ishin të
ngjashme me ulërimat dhe gulcimet e një kafshe të stërmadhe që po jepte shpirt. Dora
e fuqishme qëndroi e papërkulur. Jeta dhe vdekja këtu kishin të njëjtin
kuptim. Operacioni historik që kishte filluar shekuj më parë u realizua me sukses
në kohët moderne. Njeriut iu shpëtua jeta nga një vdekje që kishte
planifikuar prej kohësh viktimën e vet.
Vetoperimi
Pas këtij operacioni, Petro sëmuret. Ndoshta tensioni i madh që kaloi i
keqësoi këmbët që edhe atij i kishin ngrirë. Habitet me nxirrjen e shojeve dhe më
tepër kur me to kishte kryer operacionin. Edhe ai kishte të drejtë që të
shpëtonte. Gangrena mund të përparonte dhe këto male të mbushura me dëborë e të
pakalueshme do të ishin prehja e tij e fundit. Shpejt duhet të hiqte copat e
zeza. Ai duhet të vetoperohej. Petro kishte vetëm një dyshim. Po sikur të mos
ishte në gjendje të përballonte situatën e të vilanosej. Atëherë nuk do të
ishte jo vetëm kirurg, por edhe luftëtar. Po shkonte drejt një sfide, kësaj
radhe në provë të vetes. Në fillim preu dhe nuk ndjeu asgjë. Indet ishin pa
jetë, por kirurgjia kërkonte të shkohej deri në kufijtë e shëndoshë. Ky do të
ishte shërimi, ndryshe çdo gjë shkonte dëm. Petro i dinte të gjitha këto dhe
nuk kurseu asgjë për vete, duke kryer gjithçka ashtu siç duhej. Ky ishte
shpëtimi dhe ai vetëshpëtoi. Po nuk provove dhembjen tënde, nuk mund të ndjesh të
sëmurin, kjo ishte kredo moale e tij që me vendosmëri donte t'ja kalonte të
tjerëve.
Diplomimi në Zagreb
Më 11 nëntor 1946, Petro Cani i veshur major i ushtrisë shqiptare niset për
të përfunduar studimet në Zagreb. Kishte 2 vjet që punonte në spitalin
ushtarak dhe pa u diplomuar nuk do të realizonte ëndrrat e tij, të kohës së paqes.
Dr.Tika Theodhosi, një nga bashkëstudentët e Zagrebit tregon: - Përshtypja e
parë për këtë oficer të hijshëm, vetull-ngrysur e shtatlartë ishte jo aq e
mirë. Ndoshta serioziteti i tepruar i një fillimi të ndrojtur e paraqiste
kështu. Edhe ata që do ta njihnin më vonë do ta kishin me të një vështirësi
relacionale që më vonë largohej. Eshtë interesant, thotë dr. Tika, se më vonë ai
befasoi të gjithë. Pedagogët vunë re se kishin të bënin me një njeri të rrahur
me punë të vështira, njeri të butë e të thjeshtë. Ata e trajtuan shpejt si
koleg në mes të grupit të kirurgëve. Diplomën e mbrojti jo vetëm si student,
por edhe si një mjek i sprovuar. Ai gjatë luftës e kishte kapërcyer disa herë
këtë dokument, duke trashëguar kështu virtytet e rralla që arrijnë të gëzojnë
vetëm njerëzit e luftës. Më 28 shkurt 1948, në moshën 31-vjeçare Petro Cani
kërcen valcin e përfundimit të studimeve të larta, merr patentën për të ngarë
një makinë të stërmadhe, të cilën kishte mësuar ta ngiste prej kohësh. Pak
kohë kalon kur diplomanti martohen me të bijën e dr.Panos, një mjeku të
dëgjuar. Nga kjo martesë lindin 3 fëmijë, 2 djem e 1 vajzë, të cilët nuk pati kurrë
kohë t?i përqafojë e t'i dojë si të gjithë prindërit e tjerë. Operacioni i
Mehmet Shehut
Petro Cani shumë shpejt u afirmua si kirurg i talentuar dhe novator, falë
gjithë asaj përvoje të ngjeshur që mori gjatë luftës. Thuajse të gjithë të
huajt e akredituar në Shqipëri, udhëheqësit e shtetit të izoluar në shumë raste
si vetë populli, njerëz me zë të Shqipërisë, miq e shokë nga lufta e jeta,
bashkëfshatarë e tjerë kërkonin të operoheshin nga dora e Petros. Ai operoi
ministra e zëvendësit e tyre, anëtarë të Byrosë së atëhershme si Mehmet Shehun e
Haki Toskën, dekanin e fakultetit të Mjekësisë, shkencëtarin Hiqmet Dibra,
kolegun e tij të talentuar Jul Koliqin etj. Mehmet Shehu mbahej nën kurën e një
grupi mjekësh rus për një sëmundje që nuk ishte. Gjendja e tij shëndetësore
sa vinte e keqësohej. Në një ndjenjë ëndrre dhe zhgjëndre, atij i del përpara
figura më trimërore e luftës, Petro Cani. Komandantit të Brigadës së Parë po
i vinte vdekja. Me një ndjenjë lutjeje dhe keqardhjeje, Kryeministri i
ardhshëm i vendit kërkonte mëshirë. Petro e vizitoi mikun dhe vuri shpejt
diagnozën. Kërkoje Federik Shirokën. Të dy, njëri kryekirurg i spitalit civil, e
tjetri i atij ushtarak, ranë dakord për operacionin. Federiku me gjithë
propozimin e Petros për të asistuar nuk pranoi. Një letër ishte dërguar kundër
Shirokës në Ministrinë e Brendshme. Por Petro e kishte kuptuar mikun. Gjatë luftës,
Petro Cani kishte marrë një tifo exantematike, të cilën ja kishte kuruar vetë
Shiroka në shtëpinë e tij. U vendos që asistente do të ishte një kirurge
ruse, me emrin Drozdova. Ishte ora 4 e mëngjesit dhe kirurgët po laheshin. I
sëmuri po merrte narkozë. - A jesli njet apendesit (po nëse nuk do të jetë
apendesit), i foli rusisht Drozdova. - Eto stidna (kjo është turp), i përgjigjet
Petro, diskutimi ka marrë fund atje, dhe i hodhi një shikim derës së jashtme.
- Ma largoni këtë kirurge disfatiste u tha Petro të tjerëve. Dhe kjo nuk
ishte aq kollaj sa mund të tregohet. Drozdova ishte ruse. Petro e kreu
operacionin me një tjetër asistent dhe çdo gjë doli me shumë sukses. Punët vajtën
mbarë, Petro arriti suksese të tjera, por edhe miku që shpëtoi u bë Kryeministër i
Shqipërisë. Në darkat e drekat e shumta që rrinin së bashku, Kryeministri
asnjëherë nuk i foli për problemet e kirurgjisë dhe Petro për punët e shtetit.
Kur vinte nga Mehmeti ai shpesh na thoshte: - Vetëm kur shkoj te Mehmeti
ndjehem i ngopur. Makina trupore e Petro Canit e vënë në veprim që në periudhën e
luftës nuk do të pushonte së punuari, paçka se trajtimet nuk shkonin në
përputhje me ato harxhime që bënte.
Petro Cani babai i kirurgjisë shqiptare
Në statistikat që kemi pasur mundësi të shfletojmë në Historikun e IKMU
(Instituti i Kërkimeve të Mjekësisë Ushtarake) vëmë re se kryekirurgu i ushtrisë
Petro Cani ka një aktivitet të ngjeshur pune me një vdekshmëri të përafërt me
atë botërore dhe padyshim më e mira në Shqipëri, krahasuar me kirurgët më të
mëdhenj të kohës. Ai është i pari profesor në kirurgji dhe ndër të parët
Hero i Punës. Në fushën diagnostike, ai është primarius në aplikimin e
bronkografisë, limforgafisë dhe i laparaskopisë. Petro Cani është eksperimentues. Në
vitin 1954, kryen operacione te kafshët dhe kërkon të njoh sesa duron zemra në
hypotermi (temperatura të ulëta) dhe se si mund të bëhet transplanti i
veshkës, teknika që i arrin me një mjeshtëri të admirueshme. Vlen të theksohet se
me botën është pak muaj me vonesë, gjë që tregon se ai është në kontakt me të
renë. Gjatë një vizite zyrtare në Gjermaninë Demokratike, ai shkruan në
ditarin e tij, që fatmirësisht e kemi të ruajtur. - Në pulmone dhe në zemër janë
po atje ku jemi ne. Asnjëherë nuk ka qenë kaq afër kirurgjia shqiptare me
kirurgjinë e vendeve evropiane më të zhvilluara. Kjo do të kujtohet si një
ngjarje e madhe në historinë e mjekësisë shqiptare për të gjithë ata që merren ose
duan të njihen me të. Më 1 mars 1951, dr.Cani operon në një moment
ekinokokun e mushkërive, gjë që uli ditë qëndrimet në spital në formë krize. Ai lidh
arterien pulmonare dhe më 12 shkurt 1952 heq i pari në Shqipëri të gjithë
mushkërinë e kjo vetëm me ndihmën e anestezisë lokale. Gjatë vitit 1953, ndërhyn
në ezofag i detyruar të shpëtojë një ushtar që i kishte ngelur një kockë n
fyt. Kjo është regjistruar si ndërhyrja e parë në këtë organ. 5 tetor 1957, me
iniciativën e tij direkte kryhet për herë të parë në Shqipëri narkoza
endotrakeale, që do të hapi rrugën e detyrimeve të vështira kirurgjikale. Pas kësaj
arritjeje, Petro Cani është i papërmbajtshëm. Ai vendos në një nga damarët
kryesorë transplantin artificial, hyn në ezofag, duke e hequr dhe zëvendësuar
atë, në retroperitoneum, në zemër, tru, sistemin urinar, endokrin etj. Ai është
kirurgu i parë që ndërhyri në të gjitha organet e organizmit njerëzor. Ai
kreu kirurgjinë e fëmijëve dhe është themeluesi i saj, kirurgjinë ortopedike,
onkologjike, të hipertensionit portal, kirurgjinë tradicionale të sistemit
urinar etj. Petro Cani krijoi shkollën e instrumentistëve dhe të infermierëve të
kirurgjisë. Ai themeloi shkollën e anestezisë dhe të kirurgjisë shqiptare,
duke drejtuar punën e kirurgjisë në rolin e kryekirurgut për 33 vjet. Do të
mbyll këto radhë me atë që kam shkruar në intervistën që i mora prof. dr. Ylli
Popës, kryetarit të Akademisë në librin që i kam kushtuar Petro Canit. Ja
çfarë thotë ai: - Petro Cani, një ndër të parët profesorë të mjekësisë tonë, me
autoritetin e tij rrezatoi jo vetëm brenda specialitetit të kirurgjisë, por
edhe jashtë tij. Prezenca e tij ndihej kudo. E kam njohur si një
antikonformist të madh, gjë që ishte shumë e rrezikshme për kohën. Kjo tregon se liria
ishte gjë e çmueshme për të. Prof. Petro Cani nuk mund të futej në klishet e
kohës. Ai nuk duronte tutelën dhe kam mendimin se ato që thoshte ishin shumë pak
me ato që kishte brenda vetes. Prof. Petro Cani ishte një rebel, në kuptimin
e mirë të fjalës. Ai kishte një dinjitet personal të rrallë. Krahas kësaj
pune sa voluminoze aq dhe cilësore në favor të kirurgjisë, ai luftoi si asnjë
tjetër për lirinë e individit. Prof. Petro Cani s?e ka njohur servilizmin e
ndoshta ishte kjo arsyeja që servilët kanë dashur ta denigrojnë, sepse shihnin
tek ai atë që nuk mund ta realizonin vetë. Për çfarë ka bërë në kirurgji,
duke qenë i pari thuajse kudo, nga operacionet trimësore në zemër e deri në
përgatitjen e kirurgëve të rinj, ai e meriton plotësisht të quhet babai i
kirurgjisë shqiptare.

Prof.dr. Lluka Heqimi
Autor i librit "Petro Cani - babai i kirurgjisë shqiptare"