Thao Boun Lin

[Askusho]

LETËRSI LAOSIANE

THAO BOUN LIN

Përktheu Eqrem Biba

HEROIZMI I PLAKUT KSIENG MAI DHE I BIJËS SE TIJ

Qysh kur ushtria kukull ndërtoi një postë mbi kodrën Fukeo, jo larg fshatit Kengçon, khenët1) e djemve të fshatit ranë në heshtje e nuk u dëgjuan më, po ashtu, vajzat e reja i lanë harpat e tyre mënjanë. Me gjithë zhurmën monotone të rrjedhës së ujit, që vinte hera-herës i turbulluar midis shkëmbinjve, fshati dukej si i vdekur, pranë kataraktit.
Atë natë, notat e ksilofonit të plakut Ksieng Mai zgjuan nga gjumi, papritur e pa kujtuar gjithë bashkëfshatarët. Ai e kishte me dëshirë të madhe këtë vegël muzikore, ashtu si disa pula të egra që hanë me dëshirë të madhe barin e djegur. Një mbrëmje, vitin e kaluar, mori vesh se Ksieng Dangu, djali i tij i madh, kishte rënë në fushën e luftës. Menjëherë kish marrë ksilofonin dhe i kish rënë si i çmendur, pa pushuar e pa nxjerrë një pikë loti. Pastaj e kish fshehur në kuzhinë. Tani që kënga e tij po dëgjohej përsëri, diçka e pazakontë duhej të kish ndodhur.
Pasdreke, togeri që komandonte garnizonin fqinj kish ardhur në Kengçon me gjithë ushtarët e vet dhe thirri fshatarët në mbledhje. I ulur mbi një havan orizi, oficeri vërejti me kujdes gjithë turmën rreth vetes. Pastaj foli: - Cili prej jush e njeh më mirë këtë krahinë?
Heshtje. Po me të njëjtin ton të qetë, oficeri vijoi: - Nuk begenisni t'i përgjigjeni një togeri? Po e përsëris, cili prej jush e njeh më mirë këtë krahinë? Nuk ma merr mendja që të mos keni dalë ndonjëherë jashtë fshatit. Këshilltarët amerikanë kërkojnë një njeri, që t'i njohë mirë shtigjet e xhunglës e t'i udhëheqë për të gjetur orhide, se duan t'i shpien në Amerikë.
Pastaj ju drejtua oficerëve të shtabit, u dëfteu me gisht një plak të thinjur dhe bërtiti: - Përgjigju ti, o plak, që je ulur atje!
- Toger ne vemi përditë në xhungël, por nuk hyjmë thellë, - i tha plaku me gjakftohtësi. - Ju e shihni vetë se gjithë arat i kemi këtu afër, rreth e rrotull nesh. Vërtetë ne vemi larg kur nuk bën vit i mbarë për bujqësi, por ecim gjithmonë xhadesë.
Pa lëvizur vendit, oficeri ju ra këpucëve me shkop dhe ja hodhi sytë turmës me dinakëri. - I shihni këto këpucë? Janë amerikane, me gozhdë, dhe të modës së fundit.
Donte të thoshte se po të mos dilte kush kallauz në xhungël, ai do t'i shtypte të gjithë me këto këpucë amerikane, këpucë me gozhdë.
Pastaj, duke u ngritur në thembra pyeti: - cili është më plaku i fshatit?
Plaku Ksieng Mai u ngrit më këmbë, u nda me të bijën dhe u drejtua me hapa të ngadalshme për te togeri, për habinë e të gjithëve. Disa hapa para togerit, ai u ndal, ktheu kryet dhe u foli bashkëfshatarëve: -A nuk jam unë më plaku i fshatit?
Si nuk foli njeri, ai u kthye nga oficeri dhe i tha:
Toger, vite me radhë kam shkuar pas nënës që punonte në xhungël, dhe kam arritur të shoh gjer në shtatëdhjetë parcela toke të re, të hapur në vende të ndryshme të pyllit. E njoh këtë vend si në pëllëmbë të dorës dhe e di se ku ka orhide me bollëk. Vetëm kërkoj të na jepni oriz, sepse fshatarët janë të uritur dhe nuk kanë fuqi të punojnë tokat.
Togeri u çel në fytyrë dhe zëri i tij u bë më i butë.
Vetëm kaq? Këshilltarët amerikanë do t'ju japin shumë gjëra të çmueshme, mjafton që ju të silleni mirë.
- Po, vetëm kaq: vetëm për oriz kemi nevojë.
Togeri shpërndau turmën dhe mbajti plakun Ksieng Mai. Zonjusha Dang u kthye në shtëpi, duke qarë nga frika se mos i ndodhte gjë të atit. Kurse fshatarët ja hidhnin me ironi: «Kësaj radhe do të bëheni të pasur, ti me gjithë babanë, se keni togerin me vete».
Ksieng Mai do të ish nisur menjëherë për në postë, po të mos kish kundërshtuar, meqë donte të gatuante orizin për të bijën dhe donte të përgatitej në shtëpi, para largimit. Veç kësaj, mendoi ai, orhidet kërkohen ditën e jo natën.
Megjithëse nuk pranoi menjëherë, togeri më në fund e la plakun por i mori drejtimin e shtëpisë.
Ksieng Mai u ul në kuzhinë dhe zu të hetojë të bijën, që po gatuante rrënjë kasave. Pas një copë here i foli me zë të dridhur.
Vajza e vështroi të atin me habi dhe emocion. Ajo kish lindur kur Ksieng Mai ish gjashtëdhjetë vjeç dhe e ëma e kish lënë një muajshe.
- Dil e shiko jashtë, u err apo jo, - i tha plaku.
Danga lëvizi një perde bambuje dhe ju përgjigj:
Është errur, sa s'ka ku të vejë më.
- Xhan, dua që të shkosh në fshatin Pung, për një punë shumë të ngutshme.
- Për ç'punë, baba?
- Me zë të ulët, ta tregoj pastaj. Shih mos më ndihmosh.
- Kam frikë, është errur tepër.
- Mos u tremb, i kam të gjitha...
Pastaj plaku mori ksilofonin e mbështjellë me cohë, e i tha - Do t'i bie këtij, si të nisesh për udhë. Do të të shoqërojë gjatë gjithë udhës.
Mori shkopinjtë dhe u ra tasteve të ksilofonit. Danga u çel në fytyrë. I pëshpëriti plakut: - Oh, sa kohë kam pa e dëgjuar ksilofonin tënd.
- Tani mund të më ndihmosh, apo jo? - i tha duke i rënë veglës.
- Po, muzika jote më bën tjetër njeri. Po pse të nxitojmë kaq shumë? A nuk e lëmë për nesër!
- Afrohu, bijë! - i tha, dhe Ksieng Mai i foli së bijës në vesh, me zë aq të ulët, sa dhe muret të mos e dëgjonin.
Si hëngri, ajo doli jashtë, në erë të ftohtë. Në fund të shkallëve, kur pa plakun që po dilte ta përcjellë, i tha me zë të ulët: - Mos dil jashtë, hyrë dhe bjeri këngës sate.
Misioni i saj qe aq i ngutshëm, saqë rruga që të çonte në fshat e që ajo e dinte shumë mirë i dukej tani si e panjohur. Nuk ish në gjëndje të dallonte bimësinë në të dy anët e rrugës, nuk ish në gjëndje të shquante pemët. Dolli nga fshati qetë-qetë, as qentë nuk e vunë re. Ndofta, sepse kënga e plakut jehonte dhe ndiheshin mbi të gjitha zhurmat. Si u largua njëfarësoj, shpejtoi hapin, zuri të vrapojë dhe u bë erë në errësirë. Ajo vraponte e vraponte, dukej sikur nga pas po e ndiqte muzika dhe muzika mundohej të ecte me hapin e saj. Kur dolli nga xhungla e dendur, muzika nuk dëgjohej më. Por ajo si duket e ndjente ende, e prekte muzikën, dhe rendi me gjithë fuqi, derisa mbërriti në fshatin Pung.
Kurse në Kengçon, plaku Ksieng Mai lozte a nuk lozte me ksilofonin e tij, me zjarr dhe pasion, si asnjëherë tjetër.
Pa u gdhirë mirë, ushtarët erdhën e muarën plakun dhe e shpunë në garnizon. Atje i thanë se do të bëhej kallauz për një kolonë trupash, që do të sulmonte një njësit të ushtrisë Pathet Lao2).
- Ju nuk thatë të vërtetën, - i tha plaku togerit, duke i hapur sytë me habi.
Oficeri qeshi sa u gajas: - sa budalla! Ç'kujtove ti, se do t'i tregoja fshatit që ne donim kallauz për të sulmuar trupat e Pathet Laosit? Mos u tremb, amerikanët do të ta shpërblejnë.

***
Armiku e kish kuptuar që një njësi e ushtrisë çlirimtare ishte ndalur diku, në këtë krahinë, dhe prandaj dërgoi dy kompani të drejtuara nga këshilltarë amerikanë, për ta goditur në befasi.
- Kurrë në jetën time nuk jam marrë me punë lufte, - tha plaku Ksieng Mai. - Si kallauz që jam, duhet të qëndroj në krye, por kam frikë se vritem. Të gjithë ju keni armë. Unë nuk kam.
- Dakord, do t'ju jap një pistoletë-mitroloz dhe do t'ju mësoj si ta përdorni, - i tha togeri. - Nuk ka ndonjë gjë të madhe. Të dish ta mbushësh dhe ta shkelësh këmbëzën. Mos u shqetëso në rrugë, në krye do të kesh një ushtar timin.
Pastaj i dorëzoi armën dhe shikoi se si plaku po stërvitej me njërin nga ushtarët.
- Mirë, në rregull, e mësove.
Dhe menjëherë, oficeri ju dha urdhër trupave për nisje.
Sapo duallën nga garnizoni, plaku Ksieng Mai i ra për shkurt. Po i dolli një hall: si do të udhëhiqte në errësirë, kur nuk ishte në krye të kolonës? Dhe kështu u detyrua të ecte në krye, i shoqëruar me një ushtar. Me pistoletën-mitroloz në njërën dorë dhe me një thikë xhungle në tjetrën, ai e futi armikun në pyllin e dendur. Mezi bënë një copë rrugë për dy orë.
Ushtarët laosianë, që janë mësuar mirë me ecjen në xhungël, kësaj radhe ndjeheshin shumë të lodhur, për të mos përmendur këshilltarët amerikanë. Herë pas here, togeri pyeste plakun për situatën dhe, duke menduar se mos padroni i tij amerikan ndjehej i këputur i kërkoi leje kapitenit për një pushim. Dhe me ton kërcënues i bërtiti Ksieng Mait: - Përse zgjodhe këtë shteg kaq të vështirë?
- Është më i fshehti, - ju përgjigj plaku. – Të paktë janë ata që kanë shkelur kësaj ane. Rruga është e keqe, po trupat e Pathet Laosit nuk e njohin.
Dhe togeri i zgjati një shishe uji. - Pi, është ujë me sheqer. Besoj, do të na futësh shpejt në rrugë të mirë.
- Si urdhëron, zotni.
Kështu kolona u vu përsëri në udhë, pas plakut.
Kish aguar, kur erdhi çasti që armiku te dilte nga pylli i dendur e të hynte në një luginë të vogël. Të gjithë morën frymë me kënaqësi. Këtu të dy kompanitë po çanin mes për mes luginës, Ksieng Mai, që kish arritur i pari në anën tjetër të pyllit, u ndal, dhe kolona mbeti në vend, në mes.
Natën e kaluar, kur togeri po kërkonte kallauz, Ksien Mai e kish nuhatur menjëherë planin e orhideve. Menjëherë dërgoi të bijën te një aktivist i Neo Lao Haksatit, që punonte në ilegalitet, në fshatin Pung. I propozonte që në luginë të dërgoheshin trupa për pritë.
Kolona po qëndronte në vend dhe togeri u turr gjithë zemërim drejt plakut: - Përse ndaluat këtu?... - ju çor me tërbim.
Plaku Ksien Mai u kthye nga oficeri, i drejtoi pistoletën-mitroloz dhe shkeli këmbëzën; togeri dhe disa ushtarë ranë menjëherë.
Gjyle dhe granata dore, shpërthim pas shpërthimi, mbuluan luginën. Trupat kukulla dhe këshilltarët amerikanë mbetën shakull në vend. Ushtarët e ushtrisë popullore çlirimtare dhanë kushtrimin e sulmit dhe në luginë nuk mbeti frymë armiku gjallë.
Plaku Ksieng Mal solli ndër mend ksilofonin dhe ndjeu se, bashkë me të bijën, kishte kryer një detyrë nderi.

----------------------------------------------
1) Vegël muzikore.
2) Pathet Lao – emër i mëparshëm i ushtrisë popullore çlirimtare të Laosit.