Alan Marshall

[Askusho]

LETËRSI AUSTRALIANE

ALAN MARSHALL
(1902-1984)

Alan Marshall u lind më 1902, në Australi. Libri i tij më i njohur u botua më 1955, i cili bënte pjesë në një triologji autobiografike. Ka shkruar një numër të konsiderueshëm prozash të shkurtra me temë pyllin. Ka bërë udhëtime të shumta nëpër Australi e jashtë saj. Ka mbledhur dhe botuar legjenda e rrëfime nga indigjenët australianë.

Përktheu Eqrem Biba

PEMËT DINË TË FLASIN

Dëgjova ca hapa dhe ngrita kokën. Një njeri me kovë në dorë po zbriste nga bregu.
- Ai kurrë s'bisedon me njeri, - më tregoi dyqanxhiu i qytetit tre mila larg që këtej.
- Ç'është e vërteta, ndonjë ka dëgjuar ca fjalë, si hello, ose diçka të kësaj natyre. Të shumtën e herës, ai luan kokën dhe mjaftohet me kaq,
- Si është puna e tij, mos ka ndonjë dërrasë mangut? - pyeta unë.
- Jo. Po të dëshirojë, ai di të flasë. Atij i kanë vënë nofkën Xhoi i Heshtur.
Kur u afrua te vendi, ku përroi kish formuar një pellg, ai u ul galiç dhe mbushi kovën me ujë. Pastaj u ngrit dhe, si u kërrus, filloi të hedhë rërë në kovë.
Ngrita patericën dhe e gjuajta me guralecë, gjersa arrita në anën tjetër të pellgut.
- Tungjatjeta, - i thashë. - Sot është ditë e mrekullueshme.
Ai ngriti kokën dhe më vështroi. Sytë i kish bojë hiri, bojë hiri jeshil, si të kaçubeve. Vështrimi nuk ish armiqësor, po sikur diçka pyeste,
Sakaq, vështrimi i syve të tij ndryshoi, u bë më i qartë, sikur të thoshte me gojë; «po».
U ula dhe fillova të vështroj. Ai e derdhi ujin e turbullt.
Currili i ujit kaloi në fund të rërës, duke gjarpëruar poshtë me zigzage, gjersa u bë re e mjegullt dhe rryma.
Ai e lau shumë herë rërën që kish mbetur.
I rashë rreth pengut dhe vajta tek ai. - A nxorët gjë?
Ai më zgjati kovën, duke më treguar tri grimca ari, që ishin në fund të shtresës së rërës.
- Ky është ar, - i thashë unë. - Qenkan tri grimca! Gjysma e gjithë fatkeqësive në botë vjen nga këto grimca!
Ai vuri buzën në gaz. Buzëqeshja mezi i lindi në fytyrë. Ajo lulëzoi ngadalë, duke më kujtuar nuk di sepse një gatë të bardhë në fluturim, vrullin e fletëve dhe gata u zhduk,
Ai më shikoi me ngrohtësi dhe për një çast m'u duk, se para meje janë kaçube, jo të huaja, të largëta që më vështronin me keqardhje, po të afërta që më përshëndetnin, si mik Ai ju ngjante pemëve dhe këto flisnin me sytë e tij. Po të mundja t'ja zbuloja mendimet e tij, - mendova, - do t'i kuptoja dhe kaçubet».
Po ai u kthye dhe përsëri u bë i largët, si eukalipti, i mbyllur në heshtjen e tij, jo pa gojë, po në heshtjen elokuente të pemëve.
- Unë po vij me ju, - i thashë,
Ne u nisëm pranë e pranë. Ai e zgjidhte rrugën me vëmendje, që unë të lëvizja lirisht. Largonte shkurret, thyente degët e akacieve, që ishin varur poshtë në monopat dhe gjatë rrëzës së kodrës.
Pylli sa vinte bëhej më i dendur. Dielli depërtonte nëpër degë, duke lëshuar refleks e mbi supet tona. Frymëmarrja e tokës, e freskët, plot aromë gjethesh, vinte nga myshku. Monopati të shpinte në një përrua, që kish pranë një fushë. Bari i hollë, i rënduar nga fara, tundej me pikëllim rreth pemëve.
Në qendër të fushës ngrihej një kodër me deltinë të verdhë, që rrethonte të çarën, e cila të shpinte në minierë. Në majë të kodrës, mbi minierë ngrihej një çikrik. Një kosh i rëndë hekuri varej nga një cili
- Kjo është miniera jonë? - e pyeta.
Ai tundi kokën me kënaqësi, duke shikuar minierën. U ngjita në kodër dhe vështrova poshtë, në errësirë.
Një ajër i lagët më kundërmoi në fytyrë. Hodha poshtë një gur të vogël. Ai pa zhurmë u zhduk dhe ra në një pus të ngushtë e të errët dhe për një kohë pllakosi një qetësi e madhe, pastaj nga thellësia u dëgjua një tingull, që lajmëronte fundin e udhëtimit të tij.
- Sa i thellë! - bërtita unë.
Xhoi l Heshtur qëndronte pranë meje, i kënaqur, sepse miniera më bëri përshtypje të madhe.
- Ju zbrisni nga ato shkallë? - e pyeta, duke i treguar shkallët e drunjta të minierës, të veshura me mushama.
Ai tundi kokën.
- Unë di t'ju ngjitem shkallëve, - pëshpërita unë, duke menduar si të zbres poshtë, - po jo me shkallë të tilla. Ai më shikoi në shenjë pyetjeje, ju ngrys fytyra nga tronditja dhe mëshira.
- Paralizë fëminore, - i shpjegova, - ngandonjëherë kjo të pengon. A keni mundësi të më zbrisni me atë kosh? Desha të shikoja damarin e arit tuaj.
Mendova se do të më kundërshtonte, kjo ish krejt e natyrshme. Prisja që ai të tundte kokën, për të thënë se është rrezik.
Po ai nuk u tund. Më shtriu dorën dhe afroi koshin mu në kënd të minierës. Vura patericën në tokë dhe hypa në kosh, në një mënyrë, që këmbët më vareshin anëve, kurse doreza e koshit më shtrëngonte në mes të gjunjëve. Pastaj kapa me duar litarin dhe thashë:
- Gati. - Pastaj shtova, - ju do të zbrisni me shkallë, apo jo?
Ai tundi kokën.
Unë qëndroja mbi minierë. Koshi filloi të rrotullohej ngadalë, pastaj nisi të rrotullohej në drejtim të kundërt. Ahere ai kapi çikrikun dhe tërhoqi zinxhirin e frenave. E pashë, që ai i vuri të gjitha forcat. Duart e tij të forta punonin ngadalë, si boshte me bërryl. Fillova të mërdhij, aty kundërmonte erë bretkocash.
«Djall o punë, ç'm'u desh të zbres poshtë? - mendova unë. - Ama, budallallëk bëra».
Koshi, - duke zbritur, rrotullohej ngadalë. Para syve të mi, si spirale vezullonin shtresat e gurëve dhe deltinës. Sakaq, diçka e fortë më shtyu në ijë. Ai kish qenë muri i minierës. Më tutje, zbritja vazhdonte nga këndi, plasa e minierës pas pak u hap dhe unë mbeta vetëm.
Duke u larguar nga muret, që të mos më gërvishteshin këmbët nga gurët e mprehtë që ishin kudo, zbrita poshtë e më poshtë. Koshi lëvizte duke kërcitur, dhe merrte me vete copa deltine dhe pastaj u ndal.
Një errësirë e rëndë më mbuloi, duke më rënduar supet. Nxora dorën dhe preka fundin e minierës. Pastaj zbrita nga koshi dhe u ula aty pranë. Pas pak, dëgjova kërcitjen e shkallëve. Copa rëre të trasha dhe gurë të vegjël filluan të binin pranë meje. Ndjeva se dikush ishte pranë; në errësirën e madhe u ndez një shkrepëse, ai ndezi një qiri. Gjuha e verdhë e flakës u ngrit duke i ndriçuar fytyrën, pastaj, rrëshqiti poshtë te fitili. Ai mbuloi qiriun me dorë, që të mos shpërndahej hija në tunel.
- Sa budalla jam! - thashë unë. - Si nuk i mora me vete patericat?
Ai më shikoi i kredhur në mendime, dhe reflekset e zjarrit si flutura, fluturonin në fytyrën e tij. Pastaj, në vështrimin e tij u duk vendosmëria, dhe mua m'u duk, që ja kuptova mendimet e tij.
- Falemnderit. Unë s'jam i rëndë.
Ai u kërrus, më ngriti dhe më vuri mbi shpinë. E ndjeva si, nën këmishën e tij bojë qielli, ju tendosën muskujt e shpinës. Ecte i kërrusur, që të mos më takonte koka në copat e mineralit, që ishin andej e këndej në minierë. Ai ecte në errësirë dhe unë tundesha sipas hapave të tij të vendosura.
Flaka e qiriut lëvizte para nesh, duke ndriçuar rrugën. Në fund të tunelit ai u ndal dhe më uli me kujdes në tokë, Pastaj më solli qiriun afër fytyrës dhe më dëftoi me gishtin tregues damarin e ngushtë të arit, që, si një shenjë plage, priste shtresën në mënyrë diagonale.
- Ja, ku qenka! - bërtita unë.
Provova ta thyej një copë me dorë. Ai ngriti një copë të vogël nga toka dhe e futi në damarin e shtresës. Unë mora ca copa të thyera minerali dhe fillova t'i shikoj në dritë. Ai afroi kokën afër meje dhe e shikoi me vëmendje gurin, që po e rrotulloja në të gjitha anët. Pastaj zgjati dorën dhe e mori. Ai e lëpiu gurin me gjuhë, vuri buzën në gaz dhe ma afroi në sy, duke më treguar me gishtin e madh, grimcën e arit, që shkëlqente në sipërfaqe.
Gjëja e gjetur më gëzoi. Fillova t'i bëj pyetje pas pyetjesh. Ai rrinte ulur, me duar mbi gjunjë, dhe më përgjigjej duke u shprehur me rnimikë dhe duke tundur kokën. Flaka e qiriut filloi të lëkundej, mezi ngrihej mbi fitil.
- Erdhi koha të iki, - i thashë.
Ai u ngrit dhe më shpuri në fillim të minierës, I lidha këmbët me litar te gjunjët dhe i futa në kosh. Këmba ime e djathtë nuk punonte, po të mos e lidhja në këmbën tjetër, sepse varej. U ula në kënd të koshit dhe prisja i strukur të më shtynin. Qiriu menjëherë u ndez me një dru të fortë, pastaj flaka u shtua. Dëgjova kërcitjen e shkallëve, pastaj pllakosi heshtja.
Unë isha e vetmja qenie e gjallë në botë. Errësira kish peshën e vet. Errësira i ngjante një jorgani të zi. Rrija i menduar dhe i ngrysur, drita e diellit dhe kënga kishin ikur nga shpirti im. Bota e zogjve, e pemëve dhe e haresë ishte larg, më larg se yjet.
Menjeherë e ndjeva se më hodhi mbi vete, si një fluskë. Tundesha në zbrazëtirë, duke lëvizur në të, u nënshtrohesha ligjeve të sistemit diellor.
Duke prekur muret e minierës, unë ngadalë u ngjita nga errësira në dritë. Plasa mbi kokën time sa vinte zgjerohej.
Befas, më ranë rrezet e diellit në fytyrë. Mbi mua ish dora që shtrëngonte dorezën e koshit. Pas një shtytjeje e ndjeva veten në tokën e sigurtë. Sa mirë të qëndrosh në tokën e fortë, që nuk lëviz nën këmbë, dhe t'ju tregosh fytyrën rrezeve të diellit.
Si mbështeti dorën mbi pemën bojë hiri, që i ngjante shumë atij, ai po më shikonte.
E falënderova Xhoin dhe u ula mbi zhavorr, që të bisedoja me të. I tregova për veten time dhe diçka për njerëzit që kisha takuar. Ai dëgjonte pa luajtur nga vendi, po unë e ndjeja si i thithte ai fjalët e mia, ashtu si thith toka e thatë ujin.
- Mirupafshim, - i thashë dhe i shtrëngova dorën. U nisa dhe, para se të hyj në pyllin e dendur, u ktheva dhe ja bëra me dorë.
Ai qëndronte i mbështetur në pemën bojë hiri, që i ngjante shumë, drejtoi trupin dhe m'u përgjigj duke luajtur dorën.
- Mirupafshim, - tha ai, dhe mua m'u duk sikur po fliste pema.