S. Luarasi dhe Migjeni

[petrol]

George Gordon Byron(1788-1824) cilësohet si poeti romantik anglez më i famshëm dhe më i larmishëm.
Ai nderohet ndër shqiptarët si një nga miqtë më të sinqertë.
''Shtegtimi i Çajld Haroldit'' u botua nga Bajron i plotë, në katër vëllime, gjatë periudhës 1812-18. Atje përshkruhen mbresat e udhërtimeve të Bajronit në Greqi, Shqipëri, Spanjë, Itali e Zvicër. Në të skaliten edhe vlerat e shqipëtarëve: traditat, trimëria, fisnikëria e mikpritja.
Shqipërimi u botua më 1956.

Tamburxhiu ( f.79-81)

Tamburxhi! Tamburxhi! thirrja jote ushton;
U ngjall trimave shpresën; për luftë na fton
Gjithë djemt' e malsisë i thërret anëmbanë
Himariotët, Ilirët, Suliotët zeshkanë,

E kush është aqë trim sa Sulioti zeshkan,
Me fustane të bardhë e të zi tallagan?
Ja le tufën shqiponjës e bishës e zbret
Poshtë fushës me sulm si rrëkeja në det.

Të bijt' e Himarës që s'falin as mikun,
Si mundet ta lënë të gjallë armikun?
Si s'markan dot gjak me pushkat besnike,
Ka shenj' më të bukur se zemra armike?

Maqedhoni dërgon bijt' e tij fitimtarë
Lenë gjahun në pyll në gjak për të larë
Mandilet e kuqe, t'i skuqin më shumë
Në gjakun e luftës që rjedh posi lumë.

Kusarët e Pargës i ka deti shokë;
I zënë rob frëngjtë, i zbresin në tokë,
I shpien në burg, atje të kuptojnë
Se ç'janë vargonjt' e sa rëndë rëndojnë.

Të dobëtit blejnë, u duhen paratë;
Fitoj, çdo gëzim që dua, me shpatë;
Prej s'ëmës rrëmbej të bijën truphedhur,
Mar nusen e re, me flokët e derdhur.

E dua fytyrën e bukur si lule.
Që shpirtin ma deh me këngë e pekule,
Pa silljani lirën prej odës së vet
E këngës t'ia thotë për vdekjen e tet.

Kujtoni Prevezën, në dorë kur shtimë,
Armiqtë vajtuan por ne brohorimë;
Shtëpira që dogjëm, e plaçkë që ndamë-
Zengjinët i therrëm, të bukrat s'i ngamë.

Ne frikën s'e njohim, s'e njohim mëshirën,
Këto nuk i njeh kush lufton për Vezirin;
Që kur leu Profeti, s'ka parë Gjysmëhëna
Një trim kaq të madh sa Ali Tepelena.

I biri Myftari drejt Tunës po nget,
Gjaurët leshverdhë ta dinë ç'i pret;
Kur turren Delinjtë mbi lumin me gjak,
Të gjallë Moskovit i kthehen fort pak!

Silihtar! zhveshe kordhën e të Parit tonë;
Tamburxhi, kushtrimi ne shpresën na shton;
Ju male, që shihni si zbresin në zall,
Ja kthehemi mundës, ja nuk vimë gjallë.

[petrol]

O Shqipëri, ku lindi Iskanderi (f.67)dhe (f.68),(f.76)

O Shqipëri, ku lindi Iskanderi-
Këngë e rinis', fanar i t'urtëvet!-
Dhe Iskanderi tjetër, që i dërrmoi
Përherë armiqt' me Kordhn' e tij kreshnike:
Shqipëri, lejomë të kthej syt' e mi
Mbi ty, o nënë e rreptë burrash t'egër!
Kryqi po zbret, po ngrihen minaretë,
E zbeta hënëz ndrin nëpër lugina
Mbi pyje me selvi n'agor të çdo qyteti.

[petrol]

Të rreptë bijt' e Shqipes

Të rreptë bijt' e Shqipes! Po vetitë
Nuk u mungojnë; veç t'ishin më t'arrira;
Armiku ua pa kurrizin ndonjë herë?
Kush e duron si ata mundimn' e luftës?
Shkëmbinjt' e tyre s'janë më të patundur
Nga ata në çast rreziku dhe nevoje:
Ç'armiq për vdekje, po sa miq besnikë!
Kur besa a nderi i thrret të derdhin gjakun,
Si trima turren ku t'i çojë i pari i tyre.

Haroldi i pa në kullë t'Ali Pashës
Tek niseshin në luftë e në fitore;
Pastaj i pa kur vetë u ra në dorë,
Viktimë e dallgës s'egër n'udhë e sipër,
Kur rasti i bën të liqtë më të liq;
E pritën në shtëpi me gjith të mirat,
Gjind më pak t'egër presin ca më pak,
Bashkatdhetarët do ta linin vetëm-
Në zjarr, sa pakë zemra i bëkan ballë provës!

Kur ia përzuri sqotë e madhe lundrën
Kundrejt bregdetit me shkëmbinj të Sulit,
Qe natë e rreth e rrotull shkretëtirë;
Rrezik të zbrisnin, ca më keq të prisnin;
Detarët kishin frikë se mos binin
N'abuz katilash; zbritën më në fund,
Gjithmonë me shpirt në dhëmbë se mos vallë
Ata q'urrejnë një soj turk' e frëngun,
Mund t'ia fillonin punës s'moçme të kasapit.

Sa frikë e kot'! Suljotët u dhanë dorën,
Nëpër moçale e ckerka i përcuall,
Më njerëzisht nga skllevët e llustruar,
Pa lajka. Ndezën zjarr, u thanë rrobat;
Pa nasqirisën llambën, mbushën plloskën,
Dhe shtruan sufrën, me atë që patën:
Kësaj i thonë dashuri njerzore.
T'i japësh prehje e ngushullim fatkeqit,
I mëson fatbardhët e të liqt' i bën të skuqen.

[petrol]

Inez (f.50-51)

Mos qesh me mua; nga mërzia,
Medet! as kurrë s'do qesh dot:
Po mos e dhëntë perëndia
Që ti të qash, e ndoshta kot,

Më pyet se ç'hidhërim i fshehtë
Po ma bren zemrën në rini?
Dhe don ta dish edhe ti vetë
Një helm, që s'e shëron as ti?

Nuk është urrejtj' a dashuri
As nder i humbur, i lakmuar,
Që më largon me neveri
Nga sa kam patur më të çmuar.

Mërzia është, që buron
nga sa dëgjoj, shikoj e has;
As Bukuria s'më gëzon,
As syt' e tu s'më japin gaz.

Është helmi nxitës i shtegtarit,
Q'Ebreun shetitës e mundonte,
Që nuk kërkon asgjë veç varrit,
Por as për çlodhje s'do shpresonte.

Më zbon prej vehtes pikëllimi!
Dhe gjer në fund të dheut më ndjek
Demoni im i keq, Mendimi-
Si bastra që të lashtat djeg.

Të tjerët bredhin në dëfrime,
Kënaqen nga sa flaka vetë;
O, prorë rrofshin n'ëndërrime
Dhe mos u zgjofshin nga ajo jetë!

Harboj me nëmën e Kujtimit,
Gjersa me vdekjen do të ndesh;
Po kam një peng prej ngushëllimit-
Më e keqja ç'është, e mora vesh.

Më e keqja ç'është?- O ki mëshirë,
E mos kërko ta dish; po qesh-
E mos ia shih njeriut zemrën
Se brenda ferrin do t'i gjesh.

[petrol]

Lamtumirë,Atdheu im (f.22-25)

O lamtumirë! Atdheu im
Po zhduket dalngadalë:
Gjëmon stuhia me tërbim,
Çaçri gërhet mbi valë;
Pas diellit që po flakëron,
Po nisemi të lirë;
Dhe ty, si atij që perëndon,
Atdhe, Natën e Mirë!


Kur nesër rishtaz ai diell
Do lindë me shkëlqim,
Do përshëndesim det e qiell
Po jo atdhenë tim,
Në vatrën time nuk ka zjarr,
Nëpër avllit' e forta
Të kullës sime rritet bar,
Im qen po leh te porta.

"Ti pazh i vogël, pa m'u qas!
Pse qan e po vajton?
Mos të tremb deti me tallaz,
A sqota të tmerron?
Pa fshiji lotët; anija jonë
E shpejtë është dhe e fortë:
Nuk ka skifter që fluturon
Më shpejt e më gazplotë".



"Le të kanosen erë e det,
Nuk trembem nga asnjë sqotë;
Po, zoti Çajld, mos u çudit
Që po më rrjedhin lotë;
Prej babës e prej nënës ik,
U ndava prej shtëpisë;
Tani s'më mbetet asnjë mik,
Veç teje e perëndisë.

T'im at e pashë që duron,
Kur më bekoi me mall;
Po nënën kush m'a ngushullon
Gjer sa të kthehem gjallë!"-
"Pusho, pusho ti djal' i mirë!
Të kanë hije lott;
Po të isha vetë zemërdlirë,
Nuk do t'i mbaja dot.

"M'u qas, m'u qas, ti trim besnik;
Përse më qenke zverdhur?
Mos trembesh nga një frëng armik,
Apo nga det' i ndezur?"-
"Sër Çajld, nuk jam aq frikacak.
As zverdhur jam prej frike;
Po kur kujtova gruan larg
M'u zbeh faqja besnike.

Rron ime shoqe me tim bijë
Në kullë te këneta:
Nd'e pyeçin ç'u bë babai,
Ç't'u thotë nënë-shkreta?"-
"Pusho, trimi im, të mora vesh,
Ta njoha brengën tënde;
Por unë zemërlehti qesh
Që shkoj nga këta vënde".

Kush u beson psherëtimavet
Të femrës që mbush sytë?
Ia than lotët qepallavet
Ndonjë dashnor i dytë.
S'qaj për gëzimet që humbas,
Rrezikun që më vjen;
Po vetëm qaj se nuk lë pas
Asnjë që lotn' e vlen.

Në botë mbeta fill i mjerë,
Në detin pa kufi;
Përse të qaj pra për të tjerë-
Për mua s'qau njeri.
Do t'angullijë ndoshta sot
Im qen gjer sa të gjejë
Ushqim nga ndonjë tjetër zot;
Nd' u kthefsha do më shqejë.

Pra, mermë, o lundër, dhe vrapo
Në detin plot buçim;
Dhe shpjermë në çdo vend që do,
Veç jo në vendin tim!
Të falem det i kaltr' i zi!
Dhe kur të shkel i lirë
Në dhé, të falem, shkretëti!
Atdhe, Natën e Mirë!

[petrol]

Per te ''thyer'' monotonine po ju ofroj nje material historik. Ftoj lexuesit per diskutim te kesaj teme

Skënder Luarasi: Kujtime ”Ç’kam pare e ç’kam dëgjuar’’ (kijtime)
Në shkollën shqipe të Negovanit
...Me punë në shkollë, në lëmë e në arë dhe në shoqërinë e ngushtë të botës sonë, babai (PetroNini Luarasi) mbushi një mot në mes të familjes që kur u kthye nga mërgimi (në SH.B.A). Atë vjeshtë, patriotët e klubit ''Dituria'' e thirrën Petro Luarasin të çelte shkollë shqipe në Manastir. Gazeta ''Bashkimi i Kombit'' e shpalli lajmin se me sa gëzim dëgjuan që Petro pati arritur atje shëndoshë e mirë. Porse xhonturqit nuk dhanë leje të çelej shkolla shqipe e veçantë në qendër të Vilajetit. Ata lejuan vetëm të mësohej shqip në gjimnazin turk. Këtë babai nuk e pranoi dhe qëndroi në Manastir si redaktor i gazetës ''Bashkimi i Kombit'' gjer në nëntor të vitit 1909.
Këtë muaj pleqësia për çeljen e mësonjëtores shqipe të Negovanit ( kryeplaku Sotir Kristo dhe anëtarët: Sotir A. Xoxe, Nasho Tipe, Gjeorgji A.Dhimo dhe Kristo S. Radimishi iu lutën Petro Luarasit të vinte në fshatin e tyre të çelte shkollë shqipe dhe ai pranoi me gëzim.
Botuesi i gazetës ‘’Lidhja ortodokse’’ Mihal Gramenon lajmonte:‘’Më 30-të të vjeshtës së tretë u çel shkolla shqipe (e Negovanit) pas sistemit pedagogjik me tre rjeshta, hë për hë nën drejtim të atdhetarit të flaktë z.Petro Nini Luarasit…’’(*)(*) Lajmet e të rat e vendit, Lidhja ortodokse, 16 dhjetor 1909 f.3 . Ndërsa në një letër pleqësia e Negovanit shkuante: ’’…më 30 të Brumorit (nëntorit), sot të hënën, nënë direksi të nderçmit atdhetar dhe të shumëvojturit mësonjës z.Pjetri Nini Luarasi…hapi dyertë Mësonjëtorja Shqipe e shumë pësonjësit katundit tënë Negovan, dhe zër i ëmbël i abecesë shqipe ep e merr nëpër buzët e ëngjëllta të fëmijëvet tanë… (*) Kur u çel shkolla shqipe e Negovanit, pati mësues-drejtor Petro Nini Luarasin dhe ndihmës Mihal Zikostathllarin. (*) gazeta ‘’Liria’’, nr.66, 1909.
Që prej tragjedisë së Ilindenit kur në luftë midis andartëve dhe komitaxhinjve bullgarë u dogj një mëhallë e tërë ku u shuan familje të tëra shqiptare dhe gjer në tragjedinë e 12 shkurtit 1905, ishin vrarë rreth dyzet e pesë patriotë shqiptarë se s'kishin pranuar të ndryshonin kombësinë e tyre. Barbarëve nuk u mjaftoi kjo tragjedi. Beharin e 1909-ës, andartët vranë patriotin Terja Tava dhe plagosën rëndë në Manastir të nipin e Papa Kristos, Papa Vasilin. Më 14 shtator ditën e Kryqit, kur Papa Vasili filloi meshën e Spironoit, Papa Thanasi i ndihmuar nga andartët grekë të Kristasi Dhoksojanit, e shtriu priftin shqiptar përdhe në mes të kishës dhe nisën ta rrahin me dru. Në rrëmujë e sipër u vra grekomani Papa Thanasi dhe u plagosën i vëllai Kol Joti dhe dhaskali grek Stavre Zëmërdeshi. Grekomanët që u arrestuan u liruan më 12 shtator 1909. Papa Vasili vdiq në burg duke qenë në Manastir. Të tre ne, babai, Dhimitri e unë, morrëm pjesë në varrimin madhështor që pregatitën shqiptarët e Manastirit, të krishterë e muhamedanë.
Para se të nisej prej hotelit ''Liria'' për në Negovan, Telemak Gërmenji e pyeti Petro Luarasin: ''Po s'ke frikë mos të të vrasin edhe ty?'' Dhe ai iu përgjegj: ''S'ka gjë. Sa më shumë të na vrasin aq më shumë do të shtohemi'' dhe me të dy bijtë e tij u nis për në Negovan.
Më kujtohet: Atë pasdreke kur qemë duke hyrë për të parën herë në fshatin Negovan na treguan se katër-pesë zotërinj që po shëtisnin kundrejt nesh ishin drejtori dhe dhaskenjtë e shkollës greke. Babai zbriti nga kali, iu afrua, e i përshëndeti miqësisht në gjuhën greke. Por ata nuk begenisën as të kthejnë sytë e të na shihnin.
Ky qe një deklarim i heshtur lufte, që ditën e parë.
Një tjetër rast më pastaj: Babai dhe unë po ngjitnim shkallët e larta të pazarit kur vumë re se sipër po priste dhaskali Petro Samarina që priste të zbriste sa të largoheshim ne. ''Kalimera sas!'' e përshëndeti mësuesi i shqipes, por i greqishtes heshti.
''Pse nuk më flisni?'' e pyeti i shqipes.
''Dhen me afisun'',(*) iu përgjegj Petro Samarina.
''Po mua përse më lenë?'' e pyeti Petro Luarasi
''Esis isthete eleftheri''.(*)
Gazeta ‘’Lidhja ortodokse’’ shkruante:
‘’Një letër të gjatë që muarëm nga Negovani prej atdhetarit të flaktë z.Petro Luarasi na lajmëron që grekomanët me ndihmën e madhe të dhespotit të Kosturit kërkojnë të përsëritin të vjetrat…Siç na shkruan zoti Luarasi aty përpara në një dasmë q'u bë atje me gjithë të luturat q'i bëri dhespotit fshati, ai ndaloi priftin të kurorëzojë këtë dasmë e kështu u shtrënguan të marrin një prift bullgar. Fshati për së shpejti kërkon nga qeveria t'i njihet një prift shqiptar e kështu të mos ngjasë ndonjë turbullim. Për këtë, thotë zoti Luarasi, duhet të lëvizë edhe ''Lidhja Orthodhokse'' që bashkërisht të përpiqen për të drejtat se me udhën që ka zënë Patrikana kurrë nuk do të na jepen të drejtat Përgëzojmë pra atdhetarët Negovanas për ndjenjat kombëtare edhe të rinj-martuesve u urojmë trashëgim e jetë të gjatë (*)
(*)Lidhja ortodokse, 5 janar 1910, f.4

Andartët i zinin pusi babait përherë e kudo. Veçse tani jo vetëm patriotët shqiptarë por edhe grekomanët nisën ta simpatizojnë mësonjësin e shqipes, të pakën si njeri. Një prind i quajtur Kristo, vjehrri i kapedanit andart Ilo, i dërgoi të bijtë në shkollën shqipe. Në mbrëmje na ftoi edhe për darkë. Vamë. Porse, pa shkuar një gjysëm ore, djali i myftarit shqiptar, Nasho Tipes, erdhi dhe i pëshpëriti babait në vesh që shpejt të iknim. Babai shpiku një shkak, i lypi ndjesë Kristos, iu fal nderjes për ftesën dhe u ngritëm e shkuam. Ecëm përmes sheshit të xhamisë, kapërcyem urën, ngjitëm shkallën e madhe shpejt e shpejt dhe qëndruam në sheshin e pazarit sa të merrnim frymë. Sandejmi pamë tre veta të armatosur tek unjeshin prej mëhallës së sipërme, anës lumit, duke ecur dhjetë-njëzet hapa larg njëri-tjetrit. Hynë në shtëpi të Kristos.
Kur e pyeti babai Kriston për këtë vizitë të papandehur, ai iu përgjegj duke thënë: ''Po, qe Iloja. E thirra edhe atë. Desha të njheshit, të flisnit e të bënit që të ndjekë edhe dhëndëri im shembullin e Spiro Bellkamenit''. Vërtet, Kristoja qëndroi besnik i partisë shqiptare dhe qëllimi i tij duhet të ketë qenë i ndershëm. Sa për Ilon ai u largua në Amerikë atë mot. Por kur plasi lufta ballkanike, kapedan Ilo Pine (Opullos), tok me Xhoxhi Çarrën, u nis vullnetar për në ushtrinë greke veçse nuk arrinë dot, u mbytën në oqean.
Ndërsa mësuesit e shkollës greke i mbanin nxënësit mbyllur që në fillim e gjer në mbarim të lndëve, ata të shkollës sonë shqipe na nxirrnin për shëtitje çdo javë. Marshonim duke kënduar: ''Merr uratën bir prej meje'', ''O trima luftëtarë'', ''Sa të rronjë gjithësia'', ''Shkronjat tona janë të arta''. Vjershat e Gjerasim Qiriazit: ''Ditët e djalërisë'', ''Djal i varfër'' dhe ''O mëmëzë'', s'kishte nxënës që të mos i dinte përmendsh. Meloditë e tyre mbushnin udhët e buçisnin nëpër sheshet e kodrat e Negovanit.
Drejtori, Petro Nini jipte këndim dhe histori; ''Istorinë e Skënderbeut'', ''Bagëti e bujqësi'', ''Lulet e verës'', ''Kristomathinë'' dhe sidomos tregimet e vjershat e Papa Kristo Harallambit.
Më 12 shkurt 1910, në orën e parë të mëngjesit, babai hyri në klasë i armatosur dhe me gjallëri na urdhëroi të vishnim palltot e librat t'i linim në klasë se do të dilnim për shëritje. Qielli qe i kthjellët, dheu qe zbardhur me një cipë të trashë dëbore. Në rradhë dy nga dy dhe duke kënduar përzjerazi, kush ''Ditët e djalërisë janë për të kujtuar kohën kur e shkonim gjithë me gëzim''; kush ''Për mëmëdhenë'', dhe kush këngën ''Djal i varfër'', ecëm udhës së Follorinës. Në fund të fshatit qëndruam në një lëndinë. Kafshët kishin mlatur gjurmët mbi dëborë. Babai doli në ballë e foli:
''Fëmijë të dashur! Kjo lëndinë është vend i shenjtë, është Golgothaja e Shqipërisë. Këtu sipër, pesë vjet më parë andartët grekë na vranë Papa Kristo Harallambin dhe pesë patriotë shqiptarë të Negovanit se nuk deshën të ndëronin kombësinë e tyre. Këtu nuk do të shkelin njerëzit, veçse për t'u falur... Ne do të thurim lëndinën me shtylla, do ta mbjellim me pemë dhe do të ngrehim në mes të kopshtit statujën e dëshmorit të madh të Shqipërisë''. Dhe kur mbaroi së deklamuari elegjinë ''Papa Kriston na e vranë!'' ne të rinjve na u duk sikur vetë malet na thirrën ''Merrni gjakun!''
Shumë patriotë shqiptarë, me Ismail Qemalin në krye, patën bërë çmos që shqiptarët të kuptoheshin e të vëllazëroheshin me grekët porse pas tragjedisë së 12 shkurtit 1905, pas këtij krimi të klerit grek e të politikanëve katilë të Athinës, u venit çdo shpresë pajtimi. Shqiptarët u menduan se çfarë mund të bënin me krahët e vet për dobi të mëmëdheut. Ndaj kështu, po këtë mot, u krijua Komiteti i Manastirit.

* * *
Me t'u shpallur hyrjeti në Manastir u mbajt kongresi i parë i alfabetit shqip. Akoma qe kohë paqeje dhe Valiu i Vilajetit vetë begenisi të vinte për ta inaguruar. Erdhi të përshëndeste delegatët shqiptarë edhe drejtori i gjimnazit grek Anagnostopullos, i shoqëruar nga mësuesit filoshqiptarë Mihal Petru dhe Jorgji Kizha, në krye të 1200 nxënësve, ndër të cilët doktorët e ardhshëm, Jani Basho dhe Theodhosi e kafazi Ali Panariti.
Më 20 mars 1910, kur populli shqiptar qe tashmë në luftë të hapur me xhonturqit, u mbajt kongresi i dytë i Manastirit, më shumë në seanca të fshehta, ndër të cilat u bisedua për koordinimin dhe forcimin e veprimtarisë së klubeve, për zhvillimin e arsimit kombëtar, për të protestuar kundër mbylljes së shkollave shqipe, kundër arrestimeve, internimit e dënimit të mësuesve dhe për të dënuar moralisht e botërisht barbaritë e Shefqet Turgut Pashës. Ky kongres, që mund të quhet edhe ''i kosovarëve'', për rrethanat e kohës dhe të vendit në të cilin u mbajt, është nga më të rëndësishmit e kongreseve kombëtare shqiptare( *)

(* )Ky kongres, qëndron në zenithin e të dy kuvendeve të Ferizajt që përbëjnë katër vjet nga më të lavdishmit në historinë e Shqipërisë.

Petro Nini Luarasi u zgjodh sekretar i tij. Këtu ai foli në emër të Lidhjes Orthodhokse dhe fjala e tij e botuar në ''Bashkimi i Kombit'' bëri përshtypje të fortë.
Atë dimër unë qeshë sëmurur rëndë nga pleuriti dhe babai më pati shpënë në spitalin francez të motrave stigmatine. Dola i shëruar kur pati filluar kongresi. Kur drekën e parë hyra në restorant të hotelit ''Ilira'', ku qenë mbledhur delegatët, babai më urdhëroi të vija të laja duart pastaj të kthehesha në sallën e bukës. Në të hyrë, më qëndroi përpara tyre dhe më foli:''Shikoji në sy këta zotërinj, mbaji mend mirë fytyrat e tyre dhe t'i nderosh gjithë jetën, se ata përpiqen të shpëtojnë Shqipërinë nga rrobëria!'' Dhe më tregoi emrat: ''Zotnitë Dervish Hima dhe Bedri Peja, Qazim be Dibra, Hysni Curri, Ali Hajdar i Riza beut...'' e kështu me rradhë.
Dhe unë i shikova në sy dhe i nderova me krye . Dhe ndenja në trapezë bashkë me ata dhe hëngra mish me fasule e një bakllava. Rrexhep beu nxorri të më falte një grosh, por babai, më shumë me shenja se me fjalë i tha: '' Jo, se mësohet keq.''
Fëmijët ndjejnë gëzim të veçantë kur shohin e njihen me njerëz të mëdhenj, kur i dëgjojnë ata të flasin me nderim për ndonjë tjetër që nuk gjendet pranë. Kur dëgjoja Dervish Himën të fliste me admirim për Ismail Qemalin dhe Hysni Curri po kështu për Isa Boletinin, mua më shkonte mendja në kohën heroike të Skënderbeut dhe gëzohesha që edhe ne shqiptarët kishim burra me famë.
Njerëz me dinjitet, burra e gra, gjeje kudo, në çdo mëhallë të katundit tonë, në çdo fshat të Kolonjës, në çdo qytet të Shqipërisë. Por ndryshe qe kur i shihja ata a dëgjoja për ta veç e veç dhe ndryshe kur i shihja ata tok e i dëgjoja të flisnin e të këshilloheshin bashkë për punët e mbarësinë e të gjithë popullit, si në Kongresin e dytë të Manastirit.
Në Negovan, mua të voglit , që nuk e vrisja mendjen për të kuptuar rreziqet që na përgjonin në çdo hap e çap prej armiqve të shkollës shqipe, çdo gjë m'u duk e bukur dhe e dashur. Ndonëse s'kisha pranë, si në shtëpi, as nënën, as motrat, atje na u bënë të tilla gjithë gratë e vajzat e patriotëve, që nga e veja e Papa Kristos e gjer te gruaja e vajzat e pojakut e të mullisit dëshmor të çështjes shqiptare. Dalë nga dalë filluan të na simpatizojnë e të na bënin miq edhe ata familjarë të cilët në fillim ishin treguar grekomanë.
Kur u çel shkolla e Negovanit, ditën e parë erdhën nja dhjetë nxënës. Kur u mbyll, në qershor, rreth njëqind nxënës e nxënëse morrën pjesë në provimet që u kremtuan me pohë e pasqyli.

Në festën e mbarimit të motit shkollor erdhën nga Follorina kryetari i Beledijes Haki bej Qafëzezi, komandanti i xhandarmërisë Qamil Efendi Elbasani dhe arkimandriti i komunitetit bullgar, për të nderuar bashkatdhetarët e Papa Kristo Harallambit.
Edhe motin shkollor 1910-1911 babai në Negovan vajti.(*)
(*)Në vitin shkollor 1910-1911 dhanë mësim Petro Nini Luarasi, Mihal Zikostathllari, Kosta Micehaxhi dhe Vasiliqia Koke nga Bellkameni
Mua më mori pas, por Dhimitrin e dërgoi në shkollën bujqësore amerikane në Selanik. Banuam përsëri në atë vilën e bukur, mbanë udhës së Follorinës, përballë kopshtit ku do të ngrihej monumenti i Papa Kristos, banorët e së cilës qenë vrarë të gjithë gjatë përpjekjes midis andartëve e komitaxhinjve bullgarë më 1903.
Babë e bir, të dy flinim në odën përdhese që kish vetëm dy dritare ballë kopshtit. Natën babai koburen e mbante nën jastëk, çiften varur në mur dhe dogranë fshehur mes dyshekut. Ai punonte edhe pas mesit të natës, se po pregatiste librin ''Mallkimi i shkronjave shqipe dhe çpërfolja e shqiptarit''.(*)
---------
(*) Kur ishim në Negovan, babai lexoi që gazeta londineze ''Times'' akuzonte Patrikanën e Stambollit dhe klerin grek në përgjithësi se ndalonin ''me mjete të panomta përparimin e shkronjave shqipe dhe qytetërimin e shqiptarëve''. Kur, organi i Patrikanës ''Eklisiastiqi alithia''( ''E vërteta kishtare'') e mohoi këtë akuzë, im atë filloi të përgatisë pamfletin ''Mallkimi i Shkronjave shqipe dhe çpërfolja e shqiptarit'' ku me dokumenta e fakte provonte të vërtetën se kleri grek edhe altarin e shenjtë e përdorte në shërbim të shovinizmit.

Kur zgjohesha, vija re si mbështetej në tryezë, si mendohej e shkruante, si ngrihej e ecte tutje-tëhu, si ulej e prapë shkruante. Herë-herë sikur fliste me vete, i helmuar, i gëzuar, ndoshta mallkimeve të dhespotit Fillaret:
‘’…I mallkuari dhe i shkishëruari Petro Luarasi ka shkuar në fshatra të ndryshme të rrethit të Kolonjës, duke u premtuar emërimin e mësuesve shqiptarë për mësimin e shqipes, një gjuhë e cila nuk ekziston… Shpallim se kushdo që ndikohet nga i mallkuari Petro Luarasi dhe shokët e tij, ose pranon mësues shqiptarë, do të shkishërohet nga i madhi Zot e do të marrë mallkimin e etërve të kishës ….(*)
-------
(*) Fragment nga mallkimi i Dhespotit të Kosturit, Fillaret, më 20 shtator 1892.

po u përgjigjej me fjalët:

''Ne shqiptarët i duam jo vetëm vëllezërit tanë grekë, po gjithë vëllezërit e botës, veç se dëshërojmë që të na duan edhe ata neve!... Kombi ynë është bashkësia e shqipëtarëve, dhe gjuha jonë është shqipja, të cilën e trashëguam nga stërgjyshërit tanë Pellazgët…Ta begatojmë gjuhën edhe kombin tënë me kulturë dhe qytetërim, dhe atëherë do të shohëm që gjithë sa folën liksht kundër gjuhës dhe kombit tënë do të turpërohen dhe si dylli përpara faqes së zjarrit do të treten prej nakarit. Le të mos frikësohemi përpara llomotitjeve e prrallave grarishte të atyre që nuk e dashurojnë po e urrejnë mbrothësinë e njerëzisë dhe nënë mask shenjtorësh e mendarësh duan të na gabojnë ne, dhe le të dimë se ai që është frikacak përkundrejt së drejtës - ai bëhet tradhëtor i mëmëdheut dhe i vetes së tij.(*)
---------
(*) Petro N. Luarasi:“Mallëkim i shkronjavet shqipe dhe çpërfolja e shqipëtarit’’, Manastir, 1911, f. 7.



Një ditë e pashë babanë të qajë. Sa m'u dhimbs! Kishte marrë një letër nga fshati ku i shkruanin se vëllai im i vogël Pirro pati vdekur nga kolla e mirë e fruthi, sëmundje që korrën gati gjithë fëmijët e fshatit atë dimër dhe që u përhapën nëpërmjet kungimit.

* * *

Motin e dytë në Negovan vizitat e patriotëve nga vende të ndryshme po bëheshin më të dendura në banesën tonë: më të shpeshta u bënë edhe përpjekjet e andartëve grekë për ta vrarë babanë. Dhe do ta kishin vrarë me siguri po të mos kishin qenë trimi me fletë Spiro Toli Bellkameni dhe djemtë patriotë të Negovanit që e ruajtën si sytë e ballit.
Edhe vetë e parandjente rrezikun. Në një letër nga Negovani, me datë 10 mars 1911, i shkruan Kristo Papa Stefan Luarasit në Sofje: ''Në kohë të keqe unë s'kam ndërmend t'ua le mësonjëtoren grekomanëvet, po do të qëndroj gjer në fund...para dy javësh e dërgova Skënderin në shtëpi, e largova...''
Unë, me të arrirë në Korçë, shkova drejt e në shkollën shqipe të çupave, të piqesha me time motër Thomaidhën. Ajo, sa më pa vetëm, u zbeh në fytyrë dhe sa s'ia dha të qarit. ''Po babai?'' më pyeti. E sigurova që qe mirë dhe s'dija përse më nisi aq herët.
Në fund të motit shkollor u kthye edhe vetë.
Në Korçë, një ditë më parë se të ngjiste përpjekja në Orhan Çiflik, e arrestuan. Kur i sollën të vrarët te sheshi i hyqymetit atë po e gjykonin në zyrën e mystendikut. Kur erdhi në fshat dhe u mblodhën miq e mysafirë që ta uronin për ''Mirë se na erdhe!'' ai i pari u dha lajmin e vrasjes së Bajazit Rehovës dhe të pesë djelmoshave - nxënës të tij! Kur zuri emrin e Kristaq Kosturit, babai i të cilit pati rënë pesë vjet më parë dëshmor i plumbave të andartëve në Selanik, lotët i rrodhën mbi faqe.
. Atë ditë të zezë korriku Korça mbajti frymën. Bijt e saj një çerek ore larg vatrës së tyre patën rënë në luftë me asqerët osmanllinj. Disa ditë më parë kapedanët Spiro Bellkameni, Qamil Panariti , Mendu Zavalani e Gani Sali Butka patën marrë pjesë në mbledhjen e Frashërit dhe sipas planit që vendosën mes tyre komitët, u nisën për në vendet e caktuara. Në Vithkuq u bashkua me ta Bajazit Rehova. Në Korçë, anëtarët e komitetit patën siguruar armë, bukë e veshmbathje për kryengritësit dhe prisnin që të vinte ndokush t’i merrte. Natën e 29 korrikut çeta e Qamil Panaritit me tetë vetë dhe e Spiro Bellkamenit me dymbëdhjetë që qenë nisur për në Mal të Thatë, pushuan në arat e Orman Çifligut e të Pojanit dhe prisnin t’u vinin armatimet.(*)
(*) Kishin vendosur të sulmonin burgun e Korçës për të çliruar patriotët.
Një çoban i Mehmet beut i diktoi dhe i kallzoi në Hyqymet. Të dy çetat ranë në pusi.
Zyrtarët turq thirrën familjarët e kryengritësve të vinin të identifikonin trupat e të vrarëve. Po kush guxonte t'i dilte tmerrit në sy? Kur u përhap fjala se plaku Vani Cico Kosturi u nis për te shesh i hyqymetit, jo të afërmit e dëshmorëve, por gjithë kasabaja i vajti pas.
Plaku i nderuar qëndroi përpara gjashtë kufomave të bëra copë-copë prej barbarëve anadollakë: asnjëra nuk njihej se e cilit trimi qe. I vështroi në heshtje të thellë sikur u fal përpara një altari. Dhe kur Rexhep Palla e pyeti për të parin në rradhë se e kujt qe, plaku i nderuar iu përgjegj: ''E djalit tim!''
''Po kjo tjetra?''
''Të gjitha të djemve të mij!'' iu përgjegj patrioti kryelartë, i hodhi renegatit të Resnjës një vështrim përçmues dhe i ktheu krahët. Të gjithë e përcollën në shtëpi. Atë ditë Vani Cico Kosturi u bë babai i gjithë Korçës.
Përparimi i shkollës së Negovanit, libri ''Mallkimi i shkronjave shqipe dhe çpërfolja e shqiptarit'', që goditi rëndë politikën e Patrikanës në Shqipëri dhe mbi të gjitha përpjekjet e tij për themelimin e një komiteti për bashkimin e gjithë çetave në Shqipërinë jugore, këto e shumë të tjera i bënë kundërshtarët e Petros që të përpiqeshin ta zhduknin sa më parë, sepse qe i ri, i fortë dhe i dashur prej kryengritësve shqiptarë.
Ndërsa s'kalonte javë pa u bërë ndonjë mbledhje në shtëpi të tij me ndonjë Vangjel .Gjikë a Memduh Zavalani, ose nga ndonjë bastisje e nizamëve turq kur ngutësisht në fillim të gushtit e thirrën në Manastir.
Më 10 gusht u nda nga shokët e Manastirit shëndosh e mirë.
Si e penguan edhe kësaj radhë nja dy ditë në Korçë arriu në fshat të dielën që në mëngjez. Pati vajtur drejt e në kishë dhe pas meshës gjerdisi me pleqtë e fshatit për urime.

* * *

Qe gostia e tij e fundit. Atë të djelë rrodhën miq nga të gjithë anët e fshatrave që të ndodheshin në panair, ditën e Shën Mërisë, më 15 gusht. Për drekë, atë ditë, në mes të mysafirëve të tjerë, pati edhe Stefan Blushin, mikun e vjetër që, kur ishte vetë mësues në Bezhan më 1883, e pati kënduar në këngën e kapedan Xhemos nga Starja.
Po atë ditë pasdreke, priti në odën e vogël nga një burrë prej cilitdo fshati kufi me Luarasin, të krishterë e myslimanë. Nga Qyteza më kujtohet plaku Reiz, nga Luarasi Adem Karafili. U tregoi dëshirën për çeljen e një shkolle në Luaras për fëmijët e këtyre fshatrave, me një konvikt në shtëpinë e tij. Ai me dy të tjerë do të jepte mësim, i ndihmuar edhe prej së bijës së madhe, Thomaidhës, e cila atë vit mbaroi shkollën e Qiriazëve në Korçë.
Ai pati edhe një plan tjetër, që e bisedoi vetëm me ata pakë fshatarët e tij që kishin pjesë në arat e Pradellës. Sivanllarëve dhe Gjokollarëve do t'u falte selishtat e mëhallës dhe arat rreth e rrotull për hiset e tyre. Adem Karafilit e Fehimit nga Matorukët, u tha t'ua blinte me qëllim që të ndërtonte një shkollë bujqësore dhe ata i thanë se qenë gati t'ia falnin veç të bëhej kjo punë.
Të nesërmen, ditën e martë, pasi pati përcjellë miqtë e fundit, tek hidhte vrah, e thirrën të vinte në Ersekë. Dhe të mërkurën në mëngjes u nis për atje. Rreth orës pesë pas dreke u bë keq.
E shpunë në han të sëmurë. Kërkoi ndihmën e mjekut por s'i erdhi. Kërkoi të vinte Mihal Leshica por të dy xhandarët rojtarë te dera e hanit nuk e lanë të hynte. Nuk lanë asnjë burrë të hynte brenda ta shikonte, ta ndihmonte. E motra Jane dhe fshatari Kozo Dhima e ndihmuan pak. Gjuha i qe prerë. Dha shenjë që ta nisnin për në fshat...në Gostivisht. Po atë mbrëmje dha frymën e fundit, në shtëpinë e së kushërirës Parashqevi Kita. Fjalët e fundit, të folura me vështirësi, ia drejtoi së shoqes: ''Amanet fëmijët!'' dhe mbylli syt e shkoi. Të nesërmen e suallën në Luaras. Këtu erdhën edhe doktori grek, edhe xhandarë turq, një syresh i krishterë. Po përse erdhën tani?

* * *

Petro Nini ‘’paskish vdekur nga kolera’’ dhe kufoma duhej t'i digjej me gëlqere! Të krishterë e myslimanë, ndër të cilët edhe plaku Tahir Orgocka patën ardhur në varrim të Petros. Muhamedanët, të armatosur, qëndronin pakëz larg: në njërën anë shumica, miqtë e Jaçes e të Zenelit, në tjetrën anë Dake Mali me disa shokë, vrasësit e Jaçes e të Zenelit! E kur xhandarët guxuan të afrohen që të derdhin gurin përvëlonjës mbi trupin e Petros, Dakja, armiku i tij i pajtuar, u turr drejt varrit dhe u thirri të tjerëve: ''Qe miku juaj, hasmi im. Po më lehtë do të më përvëlojnë mua të gjallë se trupin e Petros!''
Xhandarët ua mbathën këmbëve pas doktorit që iku kaluar tok me suvarinjtë. Dake Mali qante si kalama.
Thanas Cico Duro-ah sa burrë i mirë, veç të mos kish patur të pirët! - hahej nga një herë me tim atë: ''Fol, o Petro, kush është më i pasur, ti me tri motra apo unë me tre vëllezër?''
''Prit sa të vdes, o xha Thanas, do ta marrç vesh prej kujës.''
Kur e mbuluan Petron, e mori vesh xha Thanasi që edhe Petrua paskish patur tre vëllezër, po jo prej kujes - se zemrat qenë zënë nga zemërimi- po prej asaj që ngjau rreth atij varri, që të huaj deshën ta çnderonin, dhe prej qëndrimit burrëror të atyre tri motrave.
Guri Sevo ndodhej larg Shqipërisë kur vdiq Petroja, por Leko Dhosi i dha një përshkrim të imët mbi varrimin e mësuesit të shqipes: ''N'atë çast njerëzia as që pyetën fare se ç'është frika. Kur vdiq ky njeri i mirë i fshatit tonë, le të vdesim edhe ne - le të vdesim!'' thanë. Dhe s'kishin se ç'të bënin asqerët se s'i mbanin dot njerëzit''. Kështu shkruante Leko Dhosi, nxënës i Petros, i cili edhe ai vetë tre vjet më vonë ra i vrarë mu përpara kishës së Katundit prej plumbave të andartëve. Ai shkoi theror bashkë me ata nxënës të Petros që i dogjën në Treskë dhe me ata dy dëshmorë të Gostivishtit, atë e bijë, Vasil e Paro Kita, që i therën, po në atë shtëpi ku vdiq Petro Luarasi, i helmuar nga shërbëtorët e kishs greke dhe xhonturqit e qeverisë turke.
Burrërisht qëndruan djemtë trima të fshatit rreth kufomës së Petros në atë çast, kështu burrërisht edhe rreth familjes së tij tre vjet më vonë, kur skllevër të shitur në të huaj deshën ta fshinin nga faqja e dheut.''
Një shok i Komitetit lajmëronte gazetat: ''Petroja vdiq dhe me vdekjen e këtij Atdheu shqiptar humbi një bir të vërtetë dhe Komiteti një anëtar të fortë dhe punëtor të parë.''
Gjithë gazetat u mbushën me nekrologji për Petro Luarasin: ''Dielli'', ''Lirija'', ''Drita'', ''Kalendari''...të gjitha botuan përshkrime të gjata mbi jetën dhe veprat e tij.(*)
(*) Ngushëllime vinin edhe nga ‘’Bota e re’’
Nekrologji për P.N.Luarasin dhe ora e fundit, Dielli , 28 shtator 1911, f.2.
Ngushëllim: Shoqëria ''Mall i Mëmëdheut'' dhe ''Përlindja Shqiptare'' e Jamestownit, dërgon ngushëllimet e saj të sinqerta familjes Petro Luarasi për humbjen e të dashurit tyre dhe atdhetarit tonë të palodhur, e fillonjësit të Shoqërisë ''Mall i Mëmëdheut'' , Dielli, 19 .10.1911, f.3.

Shumë atdhetarë të vërtetë e qanë me lot të nxehtë në vjersha të bukura vajtimtare. ''Dhe unë vetë e kam qarë Petron'', shkruan Guri Sevo, ''pse e kisha mik e mësonjës, dhe se natura i kishte dhënë një cilësi të veçantë në mendje dhe në zemër, karakterin që e çquante nga shumica, dhe si shqiptar e kemi dashur se na nderonte fshatin e kombin.''(*)
(*)


Në fillim të shekullit Patrikana greke pati marrë vendim që dhespotët të emëroheshin jo më pleq po të rinj, të zotët për të zbatuar çdo mizori kundër armiqve të elenizmit dhe dërgoi të tillë në Kostur, në Manastir dhe në Korçë. Njëri qysh në predikimin e tij të parë u tha besimtarëvet: ''Moisiu ka thënë: Përgjigjuni kundërshtarit sy për sy e dhëmb për dhëmb". Unë ju them: Ndë ju nxjerrtë armiku njërin sy, ju t'ia nxirrni të dy sytë dhe ndë ju theftë një dhëmb, ju t'ia thyeni të gjithë''.
Tjetri: ''Krishti u tha apostujvet: Lerini shtëpitë dhe ejani pas meje. Unë ju them: shitini shtëpitë, armatosuni dhe vrajini armiqtë e helenizmit''. Dhe kështu e në këtë mënyrë barbare predikonin dhespotët e Fanarit në vendet ku nuk flitej gjuha greke.
Kur mendoj që Karavangjeli i Kosturit dha urdhër që të bëhej masakra e 12 shkurtit, në të cilën humbën jetën Papa Kristoja, vetëm se meshoi shqip në fshatin e tij Negovan, Papa Theodhosi, vetëm se qe i vëllai i Papa Kristos, dhe Papa Vasili, vetëm se qe nipi i tyre, dhe të katër të tjerët, vetëm se donin të dëgjonin ungjillin shqip, dhe brenda pesë vjetëve edhe dyzet e katër të tjerë banorë të Negovanit u bënë fli vetëm se dërguan fëmijët në shkollën shqipe, çuditem, jo që e helmuan Petro Luarasin më 1911, po si nuk e vranë në Negovan që të nesërmen e ditës që çeli shkollën shqipe në atë fshat!
Po, vërtet, pse nuk e vranë?(*)
--------------
Kur Thoma Bezhani ia bëri këtë pyetje së gjyshes, ajo i qe përgjegjur : ''Plumbi nuk i ze trimat''. (90 vjetori i shkollës shqipe në Bezhan, ''Mësuesi'',14 janar 1974)

Se ja që Petro Nini Luarasi nuk kish ‘’thimjo ksillo’’, copë dru prej kryqit të Krishtit që t’i shërbente si hajmali. Po ç'djem besnikë e trima paskeshin qenë ata të Negovanit e të Bellkamenit! Këta të gjithë me kapedan Spiro Bellkamenin e ruajtën Petron si të dy sytë e ballit.
''Po pse ia bënë atë të keqe dhe e helmuan!''
Helmimi ka qenë një nga armët e ndyra që përdorte Bizanci për të zhdukur armiqt e tij; se vrasja me helm mund të maskohet. Dhe helmatimin e Petro Luarasit u përpoqën ta maskonin duke çpifur se vdiq nga kolera.
Për vdekjen e Petros prej helmit aso kohe u bind e gjithë bota, me gjithë përpjekjet që bënë konspiratorët grekë e xhonturq për të mbuluar aktin e tyre kriminal prej opinionit publik. Kur u kthye Petro Luarasi nga Manastiri në Kolonjë, domethënë dhjetë ditë para se të vdiste, ai ishte fare mirë nga shëndeti.
Gazeta ''Drita'' e Manastirit, më 16 Vjeshtë e Parë 1911, shkruan për vdekjen dhe lajmëron me këto fjalë: ''Ky atdhetar i flaktë vdiq në gusht të këtij moti në Ersekë. Disa thonë që e farmakosën armiqtë dhe disa të tjerë thonë se vdiq nga apopleksia. Dy javë më parë se të vdiste kish ardhur këtu në Manastir dhe ish fare mirë nga shëndeti.''
Po të kish qenë i sëmurë Petro Luarasi qëndronte në Manastir dhe atje mund të gjente mjekimin e nevojshëm. Pas dy ditësh udhë, të mërkurën, më 10 gusht arrin në Korçë ku përsëri e mbajtën nën vërejtje për nja dy ditë. Kur e lëshuan, po të kish qenë sëmurë, qëndronte në Korçë, ku mund të gjente mjekimin e nevojshëm më lehtë se në fshat.
Të djelë, më 14 gusht, u nis që me natë nga Korça për në Luaras me këmbë. Kur arriu në fshat, shkoi drejt e në kishë, ku pati nisur mesha. Të nesërmen qe panairi i Shën Marisë dhe u interesua të piqej me sa më shumë mysafirë, që t'u fliste e t'i bindte për të çelur shkolla shqipe. Tërë atë mëngjes bëri vizita nëpër fshat. U puth e u përqafua me miq e të dashurit e tij. Në shtëpi të tij priti e përcolli mysafirë, hëngri e piu bashkë me ta. Të martën shtroi vetë vrahun në lëmë dhe punoi gjithë ditën e ditës. Të mërkurën më 17 gusht, thonë se nuk kishte ndër mend të shkonte në Ersekë, por e thirrën. Edhe këtë ditë i la kafshët për punë e shkoi me këmbë në pazar. Kishte shpresë të kthehej shëndoshë e mirë në fshat.
Dihet se në Ersekë foli për punë të shkollës që dëshironte të çelej asaj vjeshte atje. Për këtë gjë foli edhe me tregëtarët grekomanë të atjeshëm, dhe me Pet Prodanin në dyqan të tij. Grekomanët kishin organizuar një shoqëri të tyre në Kolonjë me kryetar nderi dhespotin e Kosturit, Joakinin, me të cilin Petro Luarasi kishte qenë në luftë për vdekje. Pet Prodani qe kryetar i kësaj shoqërie, një doktor grek Joan Thanas Janulis ish sekretar i saj. Atë pasdreke fatale, prej dyqanit të Pet Prodanit shkoi në spicerinë e Janulit. Në këtë interval u sëmur Petro Luarasi. Që u helmua, s'ka dyshim. Pyetja është: Ku u helmua, në dyqan të Pet Prodanit apo në farmacinë aty ngjitur. Përpara spiceranës u rrëzua përdhe. Kur e shpunë në han, njerëz të porositur po thërrisnin nëpër pazar: ''Kolera! Kolera! Petro Luarasi ka kolerën!''
Këtë e bënë komplotistët për të humbur gjurmët e krimit të tyre. Në atë moment shpifja e bëri efektin e saj për të mbajtur njerëzit larg të sëmurit, po gjithë bota e kuptoi që Petro Luarasi vdiq i farmakosur.(*)
(*) Një fakt tjetër provon se tim atë e farmakosën. Gjatë kthimit nga Erseka, hipur mbi mushkën e Kozo Dhimës, villte përmbi qafën e saj. Të nesërmen ngordhi edhe mushka, që qe e shëndetshme e bënte përmbi 15 napolona asaj kohe.

Sali Butka dhe Spiro Bellkameni të cilët ndodheshin në mal me çetat e tyre, erdhën fshehurazi në shtëpinë e të vdekurit për ngushëllim dhe biseduan rreth katilëve që duhej ta paguanibn me kokë vrasjen e mikut të tyre. E shoqja e Petros iu lut me lot në sy: ’’Aman veç gjak jo, se i kam fëmijët të vegjël!’’( )
(*) Populli ia ruajti kujtimin Petros dhe nuk i harroi bashkëfajtorët. Më 1920, kur Kolonja hyri nën administratën shqiptare, patriotët kërkuan dhe bënë që doktor Janulis të shporrej prej Ersekës nën akuzën si bashkëpunëtor për vrasjen e Petros. Ndërsa Pet Prodani, agjenti kryesor i dhespotit të Kosturit dhe i xhonturqve, i lidhur ngushtë me ta si vegël për zhdukjen e Petros, mbrohej nga bejlerët dhe e ndjente veten aq të sigurtë sa njëherë kur ra fjala për vdekjen e Petros u mburr duke thënë: ’’Miqtë e Petros e muarrën vesh se unë jam më i madh se Perëndia’’.
Aq e urrenin këta grekomanë Petro Luarasin, sa më 1926, pas rikthimit të Zogut, rrugës në të cilën Petro Luarasi pati shkuar i sëmurë dhe i kishin vënë emrin e tij, ia hoqën tabelën, dhe në listën e gjatë që u pregatit prej bashkisë së Korçës me rastin e 25-vjetorit të Indipendencës shqiptare ndërmjet gjithë atyre veteranëve dhe patriotëve mungonte emri i Petro Nini Luarasit, (Gazeta ''Drita'', nr. 207, 4 gusht 1937).
Kundër kësaj ''harrese'' njerëz të popullit dërguan protestën e tyre të fortë në gazetën zyrtare ’’Drita’’ të Tiranës. ( Gazeta ''Drita'' , nr.212 10.8.1937, f.3)
Shënim: ''Bëjmë me dije se në periudhën 12.12.1936-13.8.1945, Skënder Petro Luarasi, gjendej jashtë shtetit (në gusht 1937 në Spanjë) pra është i pabazuar çdo hamendësim se ''pikërisht ai'' është autori-anonim i kësaj proteste Nuk dihet se në ç'rrethana është ngjizur kjo ide që të vërë nderin e shenjtorit ortodoks Petro Nini Luarasi në duart e Skënder Petro Luarasit, '' të birit plangprishës, heretik e të indoktrinuar me internacionalizëm''.
Një nga dialogjet e mbajtur në provimet e shkollës shqipe në Korçë midis dy nxënësve shqiptarë dhe një nxënësi grekoman, i cili mburr antikat e Greqisë, mësuesi i shqipes e mbaron me fjalët:
Vëlla, ç’na duhen të teprat?
Nuk vështrojmë punët ne?
Grekët qofshin të vjetrit,
Për ne qoftë çdo e re.
Ai vdiq në luftë e sipër për të renë.
Kur vdiq i la së shoqes pesë lira borxh të cilat ajo i shleu duke shitur bagëti e drithë që t'ia mbante të pastër emrin. Fëmijëve nuk u la trashëgim talanta por karakterin e emrin e mirë.
Në kujtimet e tij Sali Butka shkruan: ’’Në qoftë se në Kolonjë do të ngrihet në kohën e ardhshme ndonjë përmendore për atë që e shpëtoi dhe e nderoi këtë vend, kjo përmendore duhet të jetë e Petro Nini Luarasit, që na zgjoi, na bashkoi e na lartësoi dëshirat e veprimet’’.( )
( )Mbas çlirimit, Kolonja ia ngriti bustinPetro Nini Luarasit dhe ia përjetësoi emrin në shkollën e Ersekës të cilën e pati ngritur që gjatë Rilindjes Kombëtare .
Epitaf i thjeshtë: ‘’Mësues i lavdishëm i shkollës shqipe’’.

[petrol]

Zoti Brari.
Shpresoj qe t'ju kenaq edhe me disa poezi te Uitmanit nen shqipërimin e Skender Luarasit.
Walt Whitman(1819-1892) cilësohet poeti lirik i demokracisë amerikane, një nga poetët më të lexuar të letërsisë amerikan .
Fije Bari eshte kryevepra e tij. Kjo përmbledhje poetike (12 poema) u botua më 1885 dhe përbën një nga arritjet më të mëdha të letërsisë botërore.
Ajo u botua ne Shqiperi më 1956 në kuadrin e festimit ndërkombëtar të 100-vjetorit të botimit të ''Fije Bari''.


Veten këndoj

Veten këndoj - çdo Njeri të veçantë, të thjeshtë;
Po them dhe fjalën Demokratike, fjalën En - masse,
Këndoj Fiziologjinë nga koka gjer te thëmbrat;
Jo vetëm fytyra dhe jo vetëm truri qënkan të denjë për muzën
them se gjithë Trupi është më i denjë;
Këndoj Femrën në barazi me Mashkullin.
Jetën pa fund, me dëshira, damarë e fuqi,
Gazmoren - e cila, nën ligjet hyjnore, u gatua për veprat
më të lira,
Këndoj Njeriun e Kohës së re!

[petrol]

Shteteve

U flas Shtetevet, a njerit nga ata, a çdo qyteti në Shtetet:
“Kundërshtoni shumë, binduni pakë”;
Se bindja e verbër të shpie në skllavëri të plotë;
Prej skllavërisë së plotë asnjë popull i botës
Nuk e fitoi dot përsëri lirinë.

[petrol]

Një këngëtareje

Na, prano këtë dhuratë!
E ruajma për ndonjë hero, orator, a gjeneral,
Ndonjë q’i shërben çështjes së shenjtë,
Idealit, Mbarësis’ e liris’ së njerëzimit;
Për kundërshtarin e despotërvet - rebelin trim;
Po shoh se ç’pata vluar për ata, të përket ty aq fort sa kujdo tjetri.

[petrol]

Për ty,Demokraci- një këngë

Ej, do ta bëj kontinentin Një të pandarë;
Do bëj më të shkëlqyeshmen racë që pa dielli;
Do bëj vise hyjnore magnetike,
Me dashurin e shokëve;
Me dashurin jetëgjatë të shokëve.

Do mbiell vllezëri tok si pemët gjatë gjithë lumenjve
t’Amerikës e buzë liqejve të mëdhenj e tejpërtej gjithë padeve.
Do t’i bëj qytetet të papërçarë, me krahët e tyre përqafe njëri-tjetrit;
Për dashurin e shokëve,
Për dashurin burrnore të shokëve.

Këto për ty, Demokraci, prej meje! Urdhro, ma femme!
Për ty! për ty ligjëroj këto këngë
Në dashurin e shokëve
Në dashurin e lartë të shokëve.