Personalitete

[Drini_i_Zi]

Vepra e Hoxhë Ef. Jakup Hasipit dëshmi e gjallë



Edhe pse u nda nga jeta e kësaj bote, hoxhë Jakup ef. Hasipi për shumë kohë do të mbetet në kujtimet e njerëzve.

Ai me veprimtarinë e tij të palodhshme arriti të bëhet një personalitet i cili depërtoi shumë shpejt në shpirtrat e njerëzve. Vepra e tij do të mbetet dëshmi për historinë. Historia gjithmonë ka rezervuar nën ombrellën e saj vend për njerëzit të cilët kanë lënë vepër prapa tyre. Sigurisht se edhe molla Jakupi me veprimtarinë e tij do ta ketë vendin e vete të merituar në historinë e këtyre trojeve. Nuk është e nevojshme të shkruhet për t'i ngritur lartë personalitetet si molla Jakupi, sepse në fund të fundit vet veprimtaria e tyre i bënë të mbeten të paharruar. Figurat si hoxhë Jakupi duhet të përkujtohen për mos t'i mbetur borxh gjeneratave që po i lëmë mbrapa, duke i mundësuar të kuptojnë se ky popull në mesin e vet ka pasur njerëz me të cilët ata do të krenohen dhe do të ndërtojnë ardhmërinë e tyre. Shumë personalitete shqiptare të jetës kulturore që i takojnë proniviencës islame kanë mbetur të harruar nën margjinat historisë. Qarqet elitiste intelektuale, në të kaluarën i qëndronin besnik koncepteve të realizmit socialist, të njëjtit tani të veshur me petkun e demokracisë na mbajnë leksione në emër të shtresimeve të reja kulturore drejt integrimeve evropiane, dhe kështu, gati për një shekull këto personalitete nga kjo elitë intelektuale e popullit tonë po vazhdojnë të mbeten të pa hulumtuara. Kontributi i këtyre personaliteteve të ndikuara ideologjikisht dhe të formuara intelektualisht nga kultura dhe qytetërimi islam, asnjëherë nuk mundë të kontestohet për sa i përket ruajtjes dhe formimit të identitetit tonë kombëtarë.



Jeta dhe shkollimi

Hoxhë Jakupi u lindë në fshatin Sllupçan. Familja e tij shquhej për një traditë fetare. Shkollimin fillor e kreu në vendlindje. Shkollën e mesme e mbaroi në Medresetul e Mesme "El- Furkan", në Damask të Sirisë. Me sukses mbaroi fakultetin në Universitetin e Al - Ez-herit të famshëm ku diplomoi më shkencën e tefsirit, në Kajro të Egjiptit. Kolegët gjithnjë e kujtojnë për aftësitë e jashtëzakonshme të memorizimit dhe hulumtimit të shkencave islame. I vazhdoi studimet pasuniversitare në Bejrut të Libanit në universitetin "Evzai".

Aktivitetin e tij e filloi si imam në Leverkusen të Gjermanisë. Në vitet e nëntëdhjeta të fundshekullit të kaluar kur të gjithë po vraponin për një jetë më të mirë ekonomike në Perëndim, për shkak kushteve të vështira në trojet tona, ai vendosi të kthehet në vendlindje.

Këto ishin vitet kur po bëheshin kthesa të mëdha jo vetëm në vendin tonë. Era e tranzicionit nga sistemi monist në atë pluralist i përfshiu edhe vendet tona. Trashëgimia e kaluar e sistemit monist do ta lëndoj thellë shpirtin e njeriut. Jemi dëshmitarë se edhe për një kohë të gjatë nuk do të mund të lirohemi nga njëmendësit, sjelljet, të perceptuarit e gjërave nga trashëgimia e të kaluarës. Me një trashëgimi të këtillë kulturore adoptimi me vlerat e sistemit demokratik është duke u bërë shumë i vështirë. Më së shumti që do të pësojnë nga të gjitha shtresat e shoqërisë në periudhën e tranzicionit do të jenë hoxhallarët. Kur të gjithë përpiqeshin të ballafaqoheshin me realitetet e reja të krijuara në periudhën post komuniste, të vetmit do të jenë hoxhallarët të cilët nuk do të tentojnë të mendojnë ndryshe, pa bërë përpjekje për të ndryshuar mentalitetin e vjetër. Në rrethana të këtilla shoqëroro historike shumë të vështira e filloi aktivitetin e vet hoxhë Jakup ef. Hasipi. Ndoshta ky është momenti vendimtarë ku ne duhet të vërejmë rolin dhe rëndësinë e paraqitjes së figurës së molla Jakupit. Ai ishte ndër të parët që solli një metodologji të re në mënyrën e të interpretuarit të Islamit. Deri në këtë kohë interpretimi i të vërtetave të islamit ishte shumë i kufizuar dhe atë, vetëm në disa aspekte selektive siç është fusha ibadetit - adhurimeve. Ligjërata e molla Jakupit në xhaminë e tij ishin një provokim për masat që të zgjohet nga letargjia më se gjysmë shekullore e besimtarëve shqiptarë. Ato filluan ta provokojnë edhe masën intelektuale duke argumentuar se islami prodhon vlera universale dhe se ai është një alternativ për njeriun bashkëkohorë i ngarkuar nga njëmendësit e filozofisë materialiste. Posedonte forcën e argumentit dhe asnjëherë nuk frikohej ta thoshte të vërtetën. Kishte aftësi të shprehurit, me një bagazh të madh të literaturës së lexuar që i mundësonte gjithnjë në ligjëratat e tij të jetë bindës dhe tërheqës. Kjo ishte arsyeja pse njerëzit ditëve të xhumasë kalonin me qindra kilometra për të prezantuar në ligjëratat që i mbante në xhaminë e tij.



Popullariteti dhe Rezistenca

Hoxhë Jakupi shumë shpejt do të bëhet i njohur me ligjëratat e tij në të gjitha viset shqiptare. Gjithnjë ishte në lëvizje, posedonte një energji të madhe për të vepruar. Shqipëria, Kosova, Maqedonia, Mali i Zi, Lugina e Preshevës ishin bërë itinerar i tij zakonshëm. Mbi pesë mijë ligjërata të mbajtura, Cd dhe kaseta të panumërta bënë të mundur që shpjegimet e tij mbi islamin të depërtojnë në shumë familje shqiptare.

Ky popullaritet kaq i madh për një kohë kaq të shkurtër, filloi të bëhet pengesë e shumë qarqeve të ndryshme të cilët ngritjen e tij nuk shikonin me sy të mirë. Çdo praktik e re e të menduarit sidomos në periudhën e transformimeve ballafaqohet me mospajtime dhe kundërshtime.

Një vështrim kritik dhe objektiv ndaj figurës së hoxhë Jakupit na detyron të flasim edhe për gjërat për të cilat ndoshta do të ishte më mirë të heshtet. Është e natyrshme që edhe idetë e molla Jakupit të hasin në rezistencë nga shtresa dhe qarqe të caktuara të shoqërisë shqiptare sidomos kur bëhet fjalë për mënyrën e interpretimit të islamit me koncepte krejt të reja të cilat ai me mjeshtri të rrallë ia ofronte auditoriumit shqiptarë. Bindjet e disa njerëzve të formuara për islamin me prapavijë qëllimkeqe të cilat vazhdojnë edhe sot e kësaj dite kurrë nuk do të pajtohen me konceptet të cilat i shtjellonte molla Jakupi mbi Islamin, dhe ndoshta deri në një masë të caktuar kjo ishte e kuptueshme, kur të merret për bazë rrethanat e formësimit të tyre ideor dhe intelektual. Mirëpo do të mbetet shumë e pakuptueshme dhe jo e natyrshme, rezistenca dhe propaganda qëllimkeqe e disa qarqeve nga vetë hoxhallarët që ia shkaktuan veprimtarisë së molla Jakupit. Kjo është ajo ana e errët e medaljes kundër kësaj figure të pazëvendësueshme për sa i përket domenit të ligjërimit ndoshta edhe për shumë kohë në mesin e shqiptarëve. Atakimet dhe nënçmimet nga më të ndryshmet për ta denigruar personalitetin e hoxhë Jakup ef. Hasipit nuk ndikuan në zbehjen dhe suksesin e aktivitetit të tij. Qëndrimi pranë të vërtetës duke u mbështetur në fuqinë e argumentit mundëson hapjen e shtigjeve të reja për depërtimin e të vërtetës sa do që e urrenin të tjerët. Ende na janë të freskëta akuzat e pabaza dhe tendencioze të cilat me qëllim drejtoheshin drejt kësaj figure e cila dal nga dal po ngjitej drejt zenitit. Përkundër gjithë këtyre ngjarjeve jo të mira që ndërlidhen me një periudhë të jetës së tij, ai thoshte se myslimanët e kanë për detyrë të falin por jo edhe të harrojnë. Duke falur dhe mos harruar do të jemi më të përgjegjshëm ndaj vetës dhe shoqërisë. Kështu veprojnë vetëm ata që kanë një kulturë të gjerë të diturisë dhe imanit - besimit në All-llahun e Lartësuar, thellë të ngulitur në zemrën e besimtarit. Ne hoxhallarët, duhet të mësohemi me kritikën dhe autokritikën objektive sepse kjo na mundëson të shërojmë plagët, t'i evidentojmë dhe evitojmë pengesat e paraqitura në rrugë, nëse do të donim të jemi konkurrues të denjë me të tjerët.

Pengesë tjetër evidente në veprimtarinë e tij ishin edhe strukturat e ndryshe të sigurimit të qarqeve sllavo maqedonase, të cilat që nga fillimi me kujdes kujdestaronin veprimtarinë e molla Jakupit. Shpesh herë ftohej në biseda të gjata informative. Ata e bënin punën e tyre ndërsa hoxha asnjëherë nuk luhatej nga këto presione dhe vazhdonte të bënte punën e vet.

Pjesë e veçantë e veçantë e veprimtarisë së figurës karizmatike të molla Jakupit, është periudha kur shqiptarët filluan rezistencën e armatosur ndaj forcave milibare dhe paramilitare të makinerisë ushtarake të Maqedonisë. Rezistenca e ushtarëve të UÇK-së në Sllupçan bëri jehonë të madhe te të gjithë shqiptarët. Lufta e përgjakshme e ushtarëve shqiptarë në Sllupçan u bë dëshmi e qëndresës heroike për dëshirën dhe sakrificën popullit shqiptarë për të jetuar të lirë dhe të barabartë me të tjerët, duke mos dashur asnjëherë të konsiderohen të përbuzur dhe të shtypur nga dikush tjetër. Pjesë e kësaj lufte dhe rezistence ishte edhe molla Jakup ef. Hasipi i cili jo rrallë herë në ligjëratat e tij kishte thirrur për përgatitje shpirtërore dhe fizike për këto momente vendimtare për popullin shqiptarë. Molla Jakupi u gjend pran popullit të tij edhe në paqe edhe në luftë atëherë kur më së shumti popullata kishte nevojë për të.





Nexhmedin Ademi

[Drini_i_Zi]

Ymer Haxhi Prizreni (1826-1886)

Veprimtar i shquar i Lëvizjes Kombëtare, një nga udhëheqësit kryesorë të Lidhjes Shqiptare të Prizrenit dhe kryetar i qeverisë së përkohshme të formuar në periudhën e fundit të saj. Pasi kreu studimet për teologji islamike, punoi në medresenë e Prizrenit ku u shqua qysh herët si përkrahës i shtresave të ulëta kundër padrejtësive të administratës osmane. Sapo filloi Lufta Ruso-turke (1877-1878), u ngrit së bashku me patriotë të tjerë shqiptarë për të mbrojtur tërësinë territoriale të Shqipërisë dhe për të kërkuar të drejtat e saj kombëtare. Organizoi komisionin e vetëmbrojtjes për sanxhakun e Prizrenit, i cili, si dhe komisionet e tjera që u formuan në Kosovë, mori përsipër të kundërshtonte synimet aneksioniste të Serbisë dhe të sistemonte muhaxhirët e shumtë që u dëbuan nga ushtria serbe. Më 1877 u zgjodh deputet në parlamentin e dytë osman. Po atë vit hyri dhe në Komitetin Qendror të Stambollit që u formua nën kryesinë e Abdyl Frashërit, me të cilin u lidh deri në fund. Në pranverë të vitit 1878 kryesoi komisionin që organizoi në Prizren mbledhjen e Kuvendit të Përgjithshëm, i cili themeloi Lidhjen Shqiptare. Kuvendi e zgjodhi Ymer Prizrenin anëtar të Këshillit të Përgjithshëm në gjirin e të cilit u rreshtua krahas patriotëve të rrymës radikale. Në tetor 1879 u zgjodh kryetar i Lidhjes Shqiptare, kurse në janar të vitit 1881, kryetar i qeverisë së përkohshme autonome. Si kryetar i saj drejtoi veprimtarinë politike që çoi në vendosjen e administratës shqiptare në vilajetin e Kosovës dhe në organizimin e qëndresës së armatosur të Lidhjes kundër ushtrive osmane në pranverë të vitit 1881. Pas shtypjes së Lidhjes Shqiptare të Prizrenit, Ymer Prizreni u arratis për të mos rënë në dorë të autoriteteve osmane. U vendos në Ulqin dhe nuk pranoi të kthehej, megjithëse sulltani i premtoi falje e ofiqe të larta. Vdiq në Ulqin ku gjendet dhe varri i tij.

[Drini_i_Zi]

MYDERRIZI SELIM EFENDI ÇOBA ( ? - 1900)



Fatkeqësisht, për një personalitet të tillë ka pak të dhëna biografike. Dihet që rridhte nga një familje e njohur qytetare, nga ajo e Çobejve myslimanë që, në ato vite banonte në lagjen Ajasëm. Fakti që për një periudhë ka qenë kryetar bashkie në Shkodër dhe anëtar i gjykatës së apelit për çështjet civile dhe penale (vitet 1894-97), duke qenë njëkohësisht edhe myderriz, dëshmon se ai qe një klerik aktiv dhe i kulturuar. 1

Aftësitë e tij të rralla do të shfaqeshin me tërë forcën e tyre në vitet shpërthyese të Lidhjes Shqiptare të Prizrenit, gjatë tërë periudhës së veprimtarisë së saj (1878-80), sepse që në fillimet e saj, myderrizi S.Çoba e përkrahu pa rezerva dhe qe një veprimtar i përkushtuar deri në fund, ashtu si shokët e miqtë e tij D.Boriçi, Jusuf Sokoli, etj. 2


Dimensionimi i figurës së tij si njeri i veprimit mund të bëhej vetëm përmes një ekspozeje të ngjeshur të ngjarjeve të atyre viteve dhe të rolit që luajti ai në gjirin e Degës së Lushnjës për Shkodrën. Njihen tashmë peticionet, memorandumet e protestat dërguar Kongresit të Berlinit e diplomatëve të Fuqive të Mëdha, ku shqiptarët parashtruan të drejtat e tyre të ligjshme në mbrojtje të trevave të tyre etnike, që rrezikoheshin të aneksoheshin nga fqinjët shovinistë, duke bërë të qartë njëheri vendosmërinë e tyre për të ruajtur me gjak tërësinë tokësore të atdheut.
Me tone të tilla luftarake qe memorandumi, dërguar diplomatie anglez, lordit Bikonsfild, nga qytetarët shkodranë me 13 qershor 1878. 1 kësaj natyre qe dhe ai i datës 15 qershor, nënshkruar nga përfaqësuesit e rretheve Shkodër, Ulqin, Tivar, Lezhë, Krujë, Tiranë, Kavajë e Podgoricë, ku fill pas firmës së D.Boriçit, është ajo e Selim Ef. Çobës, myderriz. Kujtojmë që nënshkrimi i këtij memorandumi qe shndërruar në një festë popullor, ashtu si dhe pritja e delegatëve, që me 5 korrik u kthyen nga Prizrem. Me këtë rast u bë dhe leximi i vendimeve të Kuvendit të Prizrenit, sipas t'ë cilave Plava dhe Gucia do të mbroheshin me armë. Gjithashtu do të ngriheshin dy organizma në shkallë vilajeti : Komiteti Politik Ndërkrahinor dhe Komisioni Ushtarak. Autori K. Frashëri 3 jep këtë shënim : "Sipas të dhënave të shkëputura që ndeshen në;dokumentet e kohës, del se anëtarët më aktivë (të Komitetit Ndërkrahinor të Lidhjes - shënimi ynë) ishin: Daut Boriçikryetar, Selim Ef.Çoba ... Komiteti i sapoforinuar iu vu punës dhe në bazë të vendimeve të Qendrës filloi të veprojë si organizëm administrativ i pavarur, duke nxjerrë urdhëresa të veta, si p.sh.: lëshimi i pasaportave, duke krijuar Milicinë Kombëtare të përbërë prej 100 xhandarësh, e cila hyri menjëherë në veprim dhe me anë të një sulmi, rrëmbeu 10 topa malorë Krupp, me bateri e municion).

Veprimtarët e mësipërm, të nxitur nga provokimet dhe kërcënimet malazeze në kufi dhe nga dëshira që t'i hiqeshin nga dora Malit të Zi treva të tilla, si: Tivari, Podgorica, Shpuza dhe Zhabjaku, që i kishte aneksuar në bazë të Traktatit të Shën Stefanit, në kundërshtim me Qendrën, bënë regjistrimin e shpejtë të 6 mijë vullnetarëve, të gatshëm për këtë qëllim, duke u solidarizuar dhe me demarshet politike të deputetit të Vilajetit të Shkodrës, Jusuf Efendiut nga Podgorica.

Shkodra u shqua dhe për tendenca autonomiste që avancoheshin nga grupi i patriotëve radikalë, të quajtur "Parti e aksionit" 4. Duke qenë se Komiteti Kombëtar i Lidhjes 'Iuk u tërhoq nga vendimi i mëparshëm për fatin e Podgoricës etj. që Mali i Zi e pushtoi, Shkodrës iu desh të përballonte fluksin e madh të "muhaxhirëve". Bëhej fjalë për 1000 familje, që u arrit të sistemoheshin gati krejtë§isht në qytet, falë humanizmit të shkodranëve si dhe të aftësive organizative të Degës së Lidhjes e të veprimtarëve të saj J. Sokoli, S. Çoba etj. Vendimet dhe veprimet e Degës së Shkodrës përherë e më shumë po merrnin karakter antiqeveritar. Mbas ngjarjeve të Gjakovës, vrasjes së emisarit të Stambollit, Maxhar Pashës, Porta e Lartë mori paralajmërimin e qartë se shqiptarët do t'ia sillnin pushkën sikur të bashkëpunonte me Fuqitë e Mëdha për copëtimin e tokave të tyre. Lajmet nga Shkodra bënin të ditur se administrata turke rrezikohej në atë qytet.

Në tetorin e vitit 1878 Shkodra caktoi si përfaqësues të vet për në Këshillin e Përgj ithshëm në Prizren dy vetë : Selim ELÇoben dhe Ali Beqir beun, të cilët nuk arriten të shkonin atje. 6 Pavarësisht nga kjo, Kuvendi Ndërkrahinor i Lidhjes për Shkodrën, pas kërkesës së Ali Pashë Gucisë, vendosi të dërgonte një forcë prej 700 vullnetarësh për mbrojtjen e Plavës dhe të Gucisë, forcë, e cila u reduktua në 40 vetë nga ndërhyrja e Valiut, nën preteksin se rrezikohej siguria e vetë qytetit. Kjo forcë, më shumë simbolike, iu besua komandës së Jusuf Sokolit, por me vonë shkuan edhe përforcime të reja. Ndër burrat e zgjedhur shkodranë ishin Beqo Qoshja, Filip Çeka, Seit Juka, Ymer Mani etj. Në dhjetorin e vitit 1879 u zhvillua ndeshja e përgjakshme e Nikshiqit, që përfundoi me disfatën e rëndë të malazezve. Sipas një letre që B.Qoshja i dërgonte Halil Kërpallës7 katër ditë pas përleshjes, shkruante se shqiptarët sollën në Guci më tepër se 100 krena armiqsh, ndërsa shqiptarët patën pak dëme.

Sipas,autorit H.Bushati 8, Ali Pashë Gucia i qe shumë mirënjohës Shkodrës për ndihmat që i dërgoi, në një kohë që pak të tjerë iu gjenden pranë, madje këtë e kujtoi dhe pas disa kohësh: thuhet se këtë vlerësim ia pat bërë të ditur dhe Sulltanit, në një takim me të.

Fitorja e bujshme shqiptare mbi forcat e zgjedhura të Mark Milanit e të të vëllait çoi peshë entuziazmin popullor, kështu që fitimtarët u pritën me ceremoni.

Kjo atmosferë hareje do të vlente shumë për mobilizimin e mëvonshëm mbarëqytetar për të mbrojtur Hotin e Grudën, në të vërtetë kushtrimi nuk vonoi dhe u dha, kështu që me mijëra vullnetarë u regjistruan. Ishte i ashtuquajturi "Projekti Korti", sipas emrit të vetë ambasadorit italian që e propozoi, i cili rekomandonte që Plava e Gucia, pas humbjes së dytë malaziase në Valikë e Pepaj, të këmbehej me Hotin e Grudën, nën paragjykimin absurd se gjoja "popullata katolike e këtyre viseve nuk do të kundërshtonte, sepse do të bënte pjesë në një shtet kristian" (?!). Njeri pas tjetrit u zhvilluan 2 kuvende krahinore në Shkodër për të kundërshtuar projektin e mësipërm: i pari u zhvillua me 3 prill dhe i dyti me 9 prill 1880, në të cilin qenë të pranishëm dhe krerët e Hotit, Grudës e Kelmendit dhe u vendos që pjesëmarrja të ishte mbarëpopullore, pa dallime fetare e krahinore, efektive dhe jo simbolike, siç qe një propozim. Të nesërmen, me 10 prill, kuvendi miratoi një shpallje, e cila u nënshkrua nga të gjithë pjesëmarrësit. 9 Kjo proklamatë, në të cilën ka qenë dhe firma e myderrizit S.Çoba, përinbante 7 kërkesa të forta me karakter të theksuar autonomist e që ishte në nderin e atyre që e hartuan dhe të atyre që e nënshkruan, duke venë në pah se problemet e trojeve për shqiptarët nuk spostonin ato të autonomisë e se mbeteshin në rendin e ditës.

Në mbrojtje të Hotit e të Grudës luftëtarët shkodranë shkuan të përcjellur me këngë, brohoritje dhe nga banda muzikore që i shoqëroi me tingujt e Hymnit të Lidhies. 10 Te Ura e Rrzhanicës forcat malazeze morën një mësim të mirë, sapo deshën të kalonin kufirin: ato qenë ndarë në dy kolona, por e para, sapo arriti te Ura, u ndesh me pararojën shqiptare ku bënin pjesë burra shkodranë, hotjanë, postribas etj. Sipas traditës përleshja përshkruhet kështu: 'Të gjithë këta burra ishin lidhë me dekë, sado që e shihnin të madhe fuqinë e shkjaut. shi n'atë kohë, kur ushtria malazeze niset drejt për në Tuz, baca Kurti, nji prej krenve të Grudës, burrë shum i njoftun për trimni e bujari, del para shokëve e thot këto fjalë: -Vëllazën! Anmiku po na mësyen; kush të duen me dekë sot për vend të vet e nder të armëve, le të vijnë mbas meje - dhe shpraz koburen. Nji shumicë vullnetarësh e ndjekin mbrapa; atëherë krisi pushka në fushë, në breg të Cemit. Mbas nji lufte të rreptë fitimi iu mbet shqiptarëvet dhe malazeztë zmbrapen për në Podgoricë" 11. Lajmi i kësaj fitoreje gëzoi tërë popullin dhe kënga popullore Shprehte ngazëllimin e tyre:

Krisi pushka e disa topa
Sa me shpejt u thye ordija,
E muer vesht e gjith Europa
Asqer trima paska Shqipnija" 12

Jehona e kësaj beteje i pat kaluar kufinjtë e vendit, por në letërsinë tonë asaj iu ngrit "një lapidai" i përjetshëm nga i Madhi Fishtë me këngën e papërsëritshme "Te Ura e Rrzhanicës":

"Hiku Marku, hiku ushtrija
Urra m'shpinë iu lshue Malcija,

Por ra nata e lufta u da.
Hiku Shkjau sa mujt me nga
E n'Rrzhanicë Malcija ra,
Zuni pritat për gjith va;
Pse thonë Shkjau se besë nuk ka." 13

Për muaj të tërë Shkodra i mbajti në gatishmëri forcat, numri i të cilave shkonte duke u rritur nga dita në ditë dhe duke kapur shifrat 10-12 mijë luftëtarë. Fronti fumizohej rregullishtme ushqime e municione në sajë të patriotizmit popullor dhe të angazhimit total të anëtarëve të Komitetit të Lidhjes për Shkodrën, të cilët përballuan situatat më kritike e serioze të krejt vendit, në harkun e viteve 1878-80. Ky Komitet bashkërendoi veprimtarinë e brendshme me atë të jashtme, duke qenë në dijeni të presioneve që Fuqitë e Mësha ushtronin ndaj Portës së Lartë për dorëzimin e tokave shqiptare. Hartoi Memorandumin e 18 majit, nënshkruar nga Daut Boriçil Selim Çoba etj., ku mes të tjerash thuhej: "Shqipëria, atdheu ynë i dashur dhe i pafat, i cili ka shkruar faqe të lavdishme në historinë e kombeve, nuk do as të shitet dhe, as të shkëmbehet dhe, as nuk do të durojë kurrë një pushtim të huaj, aq më tepër atë sllav ... Ne nuk dëshirojmë tjetër, veçse tëjemi shqiptarë, nuk duam, veçse tërësinë e vendit tonë, të atdheut tonë ... Ky ka qenë dhe është qëllimi i shenjtë ... të gjitha krahinat e Shqipërisë, me një unanimitet si kurrë ndonjëherë, vendosën të pranojnë më mirë vdekjen, për të cilën janë përgatitur, se sa t'i lëshojnë edhe një pëllëmbë tokë qeverisë malazeze" 14

Pavarësisht diversionit të konsujve të huaj për të thyer forcat shqiptare, vendosmëria e vullnetarëve mbeti e palëkundur në atë masë sa, si Mali i Zi, ashtu edhe Fuqitë e Mëdha, e kishin të qartë se duhej gjeturnjë zgjidhjetjetër diplomatike, kështu që u kombinua "Kompensimi i Ulqinit", një padrejtësi tjetër e turpshme në kurriz të shqiptarëve.

Ngjarjet e Ulqinit do ta bënin më shpërthyese situatën jo vetëm se ky qytet njihej prej shekujsh pjesë përbërëse e ekonomisë dhe e traditave shpirtërore e kulturore të Shkodrës, por dhe pse ndeshja do të bëhej tashmë në tre fronte, ku më i rrezikshmi dhe më i vështiri qe ballafaqimi me Portën e Lartë, e cila u detyrua, nën presionin e shantazhet e Fuqive të Mëdha, të zbatonte "vijën e ashpër" me shqiptarët, në një kohë të favorshme për të, sepse po jetonte kushtet e rënies së përgjithshme si perandori.
Në fillim turqit u përpoqën të dilnin nga situata me anë të gjuhës diplomatike, duke kombinuar këshillat me kërcënimet, me "heq e mos këput". Është i njohur fakti i dështimit të misionit të Riza Pashës, i cili nuk "korri" çka priste as me anë të përforcimeve ushtarake, as me anë premtimesh e dhuratash.

Ndërkaq Degët e Lidhjes, si në Ulqin, si në Shkodër i bënin thirrje popullit që të mos lëshohej Ulqini pa luftë, duke e shtrirë thirrjen në krahina të tjera për të kërkuar vullnetarë. Në një anë regj istroheshin vullnetarë nepër këto qytete dhe mblidheshin ndihma në armë etj., në anën tjetër ndiqej rruga politike përmes protestash dhe memorandumesh. Përbuzjen ndaj kompromiseve shkodranët e shprehën jo vetëm në mënyrë kolektive, siç qe përgj igj a që iu pat dhënë ministrit të luftës, por dhe në mënyrë individuale, siç qenë tre rastet e mëposhtme, cituar më parë, por jo me hollësi. 15

"...Janë shumë karakteristike fjalët e njenit nga këta hoxhallarë qi i thot Pashës (lexo: Riza Pashës - shënimi ynë) Zotni, këto pare qi po m'i j ep mue, ta dish mirë qi unë gj ysmen po ia dërgoj djalit tem qi e kam n'Ulqin me vullnetarët, e gjysmen po e ha vetë; prandaj mos prit ndonji dobi prej tyne!"..."Shumë zotni të ndershëm kthyen shuma të mëdha paresh qi Pasha ua propozoj Janë për t'u përmendur Oso Mani, Hysen Beg Shazi etj. për drejtësinë qi diftuen, i pari ishte kontratçi e kishte për t'i dhanë qeverisë 17 mijë grosh dhe Riza Pasha i premtoi zbritjen e këtij borxhi, vetëm të hiqte dorë nga lëvizja, por ai nuk pranoi. I dyti kishte komandën e Urës së ShGjergjit; edhe këtij R.Pasha i dërgoi një sasi të madhe të hollash për t'i liruar Urën, por Hysen Begu iu përgjegj: Jo, këto pare, por edhe të gjithë thesarin me ma dhanë, shokët nuk i tradhtoj". 16

Edhe një përpjekje tjetër e turqve nuk pat rezultat : dërgimi i disa personaliteteve të larta me origjinë shqiptare për t'i bindur shqiptarët të hiqnin dorë nga Ulqini; dy prej tyre, me origjinë shkodrane, Pashko Vasa dhe Riza Beu, i biri i Mustafa Pashë Bushatlliut, gjetën pretekste dhe iu shmangën këtij roli të pahij shëm. 17

Turqit ndërruan taktikë, arma e fundit ishte konfrontimi ushtarak me shqiptarët, prandaj zgjodhën "dorën e fortë" për këtë qëllim. Për këtë operacion u caktua "Dervish Kasapi", siç i pëlqente të mburrej Dervish Pashës, i cili, pa vonuar mori një sërë masash me karakter ushtarak e administrative pastaj iu kushtua presioneve ndaj anëtarëve të Degës, si dhe diversionit me premtime për të asfiksuar veprimtarinë e Komitetit Ndërkrahinor, por pjesa e shëndoshë mbeti e patundur. Të tilla raste qëndrimi konsekuent dhe vendosmërie janë dhe rastet e mëposhtme, që na i përcjellin tradita e popullit e burime të tjera:

- Që në takimin e parë me anëtarët e Degës së Lidhjes, Dervish Pasha mendoi që, krahas tonit prepotent të bisedës, të krijonte .dhe një psikozë shantazhi, prandaj mbi tryezë kishte lënë të ekspozuara dy revole. Të pranishmit e kuptuan provokimin dhe mbete'n të fyer. I pari që reagoi plot nervozizëm qe myderrizi Selim Ef. Çoba dhe pa iu trembur syri iu drejtua prerazi: "-Pashë, nëse ke ardhë të bisedojmë, po bisedojmë, nëse mendon se na frikëson me koburet, i kemi dhe ne në brez e jemi gati!". Pasha hoqi koburet dhe ndërroi tonin e bisedës, sepse e pa që nën çallmën e hoxhës ishte një kokë shqiptari dhe se në sytë e të tjerëve lexohej po ajo krenari. 18
Edhe dy herë të tj era Pashës nuk i eci me shkodranët : rasti i letërkëinbimit me H.Sali Hylen dhe rasti kur thirri Jusuf Sokolin që s'iu paraqit ose i të birit të Hamz Kazazit që, nuk i shkoi në mbledhj e, në mënyrë démonstrative e provokuese. 19

Megjithatë, përpjekjet e Dervish Pashës, të përkrahur dhe nga zelli i konsujve të huaj, e bënë efektin e vet tek të lëkundurit dhe disa të moderuar, që u besuan premtimeve për të drejta autonomiste në këmbim të tërheqjes nga Ulqini. Ky diversion e dobësoi në një farë mase efektivitetin e Degës, çka ngialli zemërimîn e qytetarëve dhe çoi në përtëritj en e saj. Në përputhje me dëshirat e masës, në komitetin e ri bënin pjesë përkrahësit e zjarrtë të mbrojtjes së Ulqinit, kështu në krah të D. Boriçit do të gjëndeshin të dalluarit S. Çoba, Jusuf Tabaku, J. Sokoli, F. Dragusha, F. Çeka etj. 20
Kundërshtime të fuqishme ndaj agresivitetit e arrogances së D.Pashës nga ana e Komitetit të ri qenë: mitingu i madh populloi, armatosja e 3000 vullnetarëve, mbyllja e Pazarit e masa të tjera energjike. Koha qe shumë e shkurtër për veprime të tjera dhe D.Pasha, me spostime të befasishme trupash, pengoi vajtjen e përforcimeve të reja me vullnetarë, duke i krijuar vetes mundësinë qe me forca të shumta të armatosura më së miri, e mposhti rezistencën heroike të forcave vullnetare. Për shqiptarët, plagosja dhe vdekja e J.Sokolit qe një humbje e madhe dhe një dhimbje e thellë. Kjo qe njëheri dhe një goditje qe mori Dega e Shkodrës dhe gjithë rrethi i miqve të ngushtë, ndër të cilët bënte pjesë edhe S. Çoba. Goditja përfundimtare u dha me kthimin e Pashës në Shkodër, kur shpërndau Komitetin dhe burgosi anëtarët e tij. Ka një pohim nga të dhëna goj ore 21 se ndërmjet të të arrestuarve bënte pjesë dhe Selim Ef. Çoba, por në ç'masë qe dënimi nuk dihet. Ka mundësi që pasi kaloi pika kritike, Porta e Lartë, për shumë anëtarë ta ketë konsideruar të mbyllur çeshtjen, duke u kufizuar me internimin vetëm të pak prijësve kryesorë.

Populli e përjetoi në këngë luftën për mbrojtjen e Ulqinit. Po shkëputim vargjet e fundit:

Shkruejnë gazetat anë për anë,
Vojt xhevapi ndër shahllarë,

Krisi pushka n'istiqame,
Duel mileti me faqe të bardhë 22

Shpirtërisht populli nuk ndihej i mposhtur, sepse luftoi me dinjitet në tre fronte dhe i goditur pas shpine. "Lufta e Miletit" qe një ngangjarjet më të shënuaratë popullittonë, një lëvizje që bashkoi shqiptarët pa asnjë dallim dhe që përgatiti kushtet për ngjarjet që çuan në shpalljen e pavarësisë. Në këtë vështrim, përkushtimi dhe sakrifica e atyre që u vunë në krye të kësaj veprimtarie disa-vjeçare me karakter politik, organizativ e ushtarak mbetën të pashlyera në kujtesën e Kombit. Emrat e tyre gdhenden ndër larpidare e përmendore, historia i shkruan me shkronja të mëdha. Një ndër ta është dhe emri i myderrizit shkodran SELIM EFENDI ÇOBA.

Referenca


1. Hamdi Bushati, "Shkodra dhe motet", doreshkrim.
2. Xhevat Repishti, "Isuf Sokoli dhe lufta per mbrojtjen e Ulqinit", Tirane, 1979.
3. Kristo Frasheri, "Lidhja Shqiptare e Prizrenit", Tirane, 1989, fq. 228.
4. Po aty, fq. 236, sipas Lippich.
5. Po aly, fq. 230, sipas F.Suma, rap. 53, Shkodër, 26 gusht 1878.
6. Po aty, fq. 313-314.
7. Hamdi Bushati, vepër e cituar.
8. Hamdi Bushati, "Lufta e Miletit", ne "Kaiendari Kombiar", viti 1928, fq. 64.
9. Kristo Frashëri, vepër e cituar, fq.356.
10. Mikel Prendushi, gazeta "Drita", Tirane, 16.4.1978.
11. Hamdi Bushati, "Lufta e Miletit", veper e cittiar, fq. 66-67.
12. Koli Xoxe, "Lidhja Shqiptare e Prizrenit", Tiranë 1978, fq. 101.
13. At Gjergj Fishta, "Lahuta e Malcisë", Kanga XIV, "Te Ura e Rrzhanices".
14. Koli Xoxe, veper e cituar.
15. Hamdi Bushati, "Lufta e Miletit". veper e cituar, fq. 70-7 1.
16. Xh.Belegu, "Lidhja Shqiptare e Prizrenit", Tiranë, 1979.
17. Kristo Prifti, "Lidhja e Prizrenit ne dokumentet osmanc", Tirane, 1978, fq.76-77, dokumenti nr. 51, date 3.7.1980.
18. Hamdi Bushati, "Lufta e Miltetit". vepër e cituar, fq. 71.
19. Xh.Belegu, veper e cittiar, fq. 132.
20. Xhevat Repishti, veper e cituar, fq. 123-124.
21. Hamdi Busliati, "Lufta e Miletit", veper e cituar, fq. 73.
22. K.Taipi: "Zana popullore", Shkoder 1933, fq. 1 12

[Drini_i_Zi]

Personalitete islame-kombetare


HAXHI ALI ELBASANIT
Përfaqësuesi i Unitetit Kombëtar


Jeta dhe veprimtaria e Haxhi Ali Elbasanit shtrihet më se gjysmë shekulli në shekullin e kaluar dhe më se një çerek në të sotmin. Ai përjetoi ngjarje të dhëmbshme të vëllezërve të tij: betejat, copëtimin e vendit, mërgimet e detyruara, varfërinë e popullit, përçarjen që mbillte propaganda e huaj greke e sllave etj.
I pajisur me kulturën e lartë fetare, të cilën e kishte fituar në aulat e Universitetit të Stambollit, dhe i frymëzuar nga idealet kombëtare, Haxhi Ali Elbasani fitoi besimin e popullit, i cili e zgjodhi deputet e më pas dhe anëtar i Senatit. Vajtja në Haxh e pasuroi botëkuptimin e tij me ndjenja fisnike të moralit Islam.
Në mënyrë të vaçantë Haxhi Ali Elbasani u shqua si publicist, veprimtar shoqëror e patriot. Gjatë kohës që qe në Turqi, drejtoi gazetën "Zemra" ("Yrek"), që botohej në dy gjuhë: shqip dhe turqisht, me alfabet arab. Në dalje të saj, kjo gazetë u bë tribunë e pikëpamjeve lidhur me nevojën e organizimit të arsimit në Shqipëri. Haxhi Ali Elbasani ishte dhe kryetar i Klubit "Bashkimi", i cili kishte si organ të vetin gazetën "Fjala e drejtë".
Pikëpamjet e Haxhi Ali Elbasanit lidhur me arsimin, mirëkuptimin në mes besimtarëve të feve të ndryshme etj, janë pjesë e ideve të rilindësve. Ai propagandonte tolerancën e mendimit, në bazë të së cilës shtronte bashkëpunimin në mes myslimanëve dhe kristianëve: "Myslimanët duhet t’u shtrijnë dorën kristianëve, sepse kjo e forcon kombin shqiptar".
Më 1913-1914 ai drejtoi "Komitetin e Zgjimit dhe të Besës Shqiptare", me qendër në Elbasan. Me qëndrimet e tij, me kulturën që zotëronte si myderiz dhe përvojen që kishte fituar sa kohë shërbeu në organet legjislative të Turqisë, Haxhi Ali Elbasani fitoi një popullaritet jo vetëm në Elbasan, por dhe në të gjithë zonën e Shqipërisë së Mesme.
Haxhi Ali Elbasani vdiq i nderuar në vitin 1928.

[Drini_i_Zi]

ARIF SHALA
Vëllezër Mos e Braktisni Drenicen

Arif Shala është biri i Drenicës së Kosovës. Lindi më 1909 dhe që në moshë të re, kur ishte ende nxënës në mejtepin e Mulla Rifatit, shquhej në mes të shokëve të tjerë për zgjuarsinë e tij, shkathtësinë dhe karakterin e fortë. Duke qenë ende i ri, ai arriti të mësojë Kur’anin përmendësh dhe të dallohej për deklarimin e bukur që bënte. Më 1927 mbaroi medresenë e Gjakovës dhe në ato vite të rënda për Kosovën vazhdoi gjimnazin në Tiranë. Në fshatin Koroticë e Epërme, ku u caktua si imam, ai, së bashku me mësimet e fesë, u mësoi nxënësve në mënyrë ilegale dhe lexim-shkrimin e gjuhës amtare shqipe. i tronditur nga krimet që bënte xhandermaria serbe mbi popullin shqiptar, i dërgoi më 1933 letër proteste krajlit serb, Pjetrit. Më 1935, me anë të një panfleti, ftoi popullin e Kosovës të bojkotonte zgjedhjet. Por, ajo që e bëri popullor imam Arifin ishte kushtrimi i tij për te mos u shpërngulur kosovarët ne Turqi, por të qëndrojnë në trojet e veta. Falë aktivitetit të tij, asnjë familje shqiptare nga Drenica nuk emigroi në Turqi.
Imam Arif Shala iu kundërvu fashizmit italian. Ai mori pjesë në çlirimin e Prishtinës dhe të Ferizajt. Arifi ishte njeri me karakter të fortë, me botëkuptimi të qartë islamik, me devocion patriotik deri në vetëmohim, me një dashuri të papërshkruar për vendlindjen dhe për Kosovën. Demokrat me ndjenjë dhe me zemër.
Arifi nuk mund të pajtohej me politikën diskriminuese sllave antishqiptare dhe antikosovare. Ai doli ilegal, komit për të luftuar për lirinë e popullit dhe lirinë e besimit islam. U ndesh disa herë me patrullat e UDB-së dhe më 1 janar 1947 policia serbe, pasi e diktoi, e rrethoi dhe e vrau në mënyrë barbare, pikërisht në ditën e parë të vitit të ri. Me gjithë kundërshtimet e policisë serbe, populli i Miranit e varrosi me nderime imamin nga Drenica, Arif Shalën.

[Drini_i_Zi]

VILDAN FAIK DIBRA
Mrojtësi i Alfabetit Shqip


Reka e Dibrës është një nga vendet ku kanë lindur shumë përsonalitete të lëvizjes kombëtare. Ata nuk janë vetëm luftëtarë me armë, por edhe luftëtarë me penë. i tillë ishte edhe Vildan Faik Dibra, nga Rimnica e Rekës.
Vildani arsimin fillor dhe atë të mesëm e bëri në Dibër, ku kishte një arsim të zhvilluar në gjuhë të huaj turko-arabo-persiane, nga ku dolën shumë patriotë të shquar si Haxhi Vehbi Dibra, Said Najdeni (Hoxhë Voka i Dibrës), Hfz.Maliq Tanusha, nga Tanusha e Rekës, idhtar i zjarrtë i Klubit të Stambollit, Hfz.Abdurrahim Dauti, propagandues dhe mësues i gjuhës shqipe etj.
Studimet e larta i vazhdoi në Stamboll, kur, si shumë shqiptare të tjerë, dhe ky pati rezultate të shkëlqyera në përfundimin e medresesë së lartë. i vlerësuar për përgatitjen e lartë që kishte fituar, u emërua profesor në medresenë e lartë të Yskydarit. Në këtë pjesë të Stambollit, gjatë dhjetëvjeçarit të fundit të shekullit të kaluar dhe sidomos gjatë dhjetëvjeçarit të parë të shekullit tonë, ku ky shërbente aty, pati shumë shqiptare në këtë qytet. Më vonë aty u hap edhe një shkollë shqipe, shkolla "Kosova" me nxënës refugjatësh shqiptarë.
V.F.Dibra u aktivizua në lëvizjen kombëtare të fillimit të shekullit XX, duke përqafuar programin e saj. Mori pjesë në Klubin "Bashkimi" të Stambollit dhe e përfaqësoi atë në Kongresin e Manastirit të 1908-ës.
Qëndrimi i tij në këtë Kongres, pro ose kundër alfabetit të Stambollit, kishte një peshë të madhe. Shumë nga pjesmarrësit prisnin nga do të anonte Hfz.Vildani. V. Dibra, duke shprehur pikëpamjen e tij në bazë të thënieve Kur’anore, theksoi: "Feja dhe Kur’ani nuk kanë kurrfarë lidhje me alfabetin. Mësimi i gjuhës shqipe me alfabetin latin nga pikëpamja fetare s’ka asnjë ndalim". Duke pasur parasysh anen praktike, ai tha se mësimi i gjuhës shqipe me këtë alfabet është më i lehtë.
Hfz.V.F.Dibra është autor i disa veprave letrare-fetare e filozofike në gjuhët e Lindjes. Gjithashtu ai është autor edhe i monografive në lëmin e drejtësisë, në kuadrin e të drejtës së Sheriatit.
Ai, me cilësinë e përfaqësuesit të Komitetit të Stambollit mbajti një varg ligjeratash gjatë vitit 1908 në disa qytete të Shqipërisë. Këto ligjërata dëshmojnë për erudicionin e tij, pathosin patriotik dhe elokuencën profesionale. Vdiq në Stamboll më 1925.

[Drini_i_Zi]

MULLA HASAN MASURICA
Hoxha Inovator


Mulla Hasan Masurica është bir i një familjeje kosovare të madhe nga Krileva e Kamenicës.
Studimet e para i bëri në shkollën ruzhdije të Gjilanit, kurse shkollën normale të fesë islame e mbaroi në Shkup në vitin 1907. Që nxënës në normale, Hasan Masurica u dallua për një imagjinatë dhe fantazi krijuese të pasur, për një kujtesë fenomenale, për aftësi aplikative për t’u admiruar. Që në shkollë plotore ai kishte përvetësuar gjuhët turke, arabe dhe perse, gjuhë të cilat i dhanë mundësi të shfrytëzonte literaturën islame.
Gjatë kohës që ishte student, edhe më vonë, atij i pëlqente letërsia fetare dhe ajo shkencore. Me pasion të madh lexonte çdo libër fizike, matematike apo të shkencave teknike, që i binte në dorë. Në mënyrë të veçantë ai ishte i dhënë pas astronomisë. Astronomia dhe astrologjia ia ushqenin atij fantazinë, i nxitnin ëndrrat dhe dëshirat për të shpikur diçka. Frymëzimet që i vlonin në mendje dhe që nuk e linin të qetë filloi t’i vizatonte në fletë të bardha. Ai kërkonte bashkëpunëtorë në ndërmarrjet e tij.
Pasi i drejtonte lutjet Allahut(xh.sh.) dhe pasi i kryente më së miri detyrat e tij si imam, Mulla Hasani jepte mësim, mbante vaze, ku, veç të tjerave, u tregonte nxënësve të tij si dhe xhemmatit, qysh në vitin 1900, se njeriu brenda pak dhjetëvjeçarëve do të arrijë në planete të tjera, se do të mund të komunikojë me të afërmit e tij nga një vend i largët, se do të zbulojë aparate që do të flasin dhe do të shihen brenda dhomës etj.
Ai vetë ishte i pajisur me një intuitë prej shpikësi të mrekullueshëm. Me guxim të madh filloi ndërtimin e një mjeti fluturues (ballone) dhe për këtë punë kërkoi ndihmën e farkëtarit të fshatit. Për këtë ballonë përdori dërrasa plepi, pelhurë të lyer me dyllë dhe në prani të fshatarëve të Zarbicës, në vitin 1899, bëri provë me djalin e tij 12 -vjeçar, i cili u ngrit në një lartësi 50-70 metra, duke përshkuar një largësi rreth katër kilometra.
Mulla Hasan Masurica ishte një "Edison" i vërtetë, por në kushtet e vendit të tij ai u kufizua vetëm me projektimin, ndërtimin dhe aplikimin e disa aparateve që mbetën si relike, duke dëshmuar gjeninë shqiptare. Ai ngriti mullirin e fshatit me ndihmen e ujit e të erës, ndërtoi mullirin e kafesë etj. Më vonë ai projektoi dhe ndërtoi një tip armë, e cila mbushej dhe zbrazej disa herë, shpikje për të cilën u vu në dijeni edhe Sulltani.
Aktiviteti i Hasan Masuricës qe i shumanshëm, ai shtrihej edhe në veprimtarinë fetare, si imam dhe mësues feje, edhe si aktivist i hapjes së shkollave për mësimin e gjuhës shqipe. Ai zotëronte një bibliotekë shumë të pasur.
Në vitin 1916 ai luftoi me armë në dorë për të mbrojtur trojet shqiptare nga pushtuesit bullgarë. Bullgarët ia dogjën shtëpinë dhe bibliotekën, ku ishte edhe kalendari mbi poziten e planeteve në gjithësi, të cilin e kishte filluar ta ndërtonte që me 1911 e që e rikapi më vonë për ta përfunduar në vitin 1925. Vdekja e tij u shndërrua në një manifestim popullor.

[Drini_i_Zi]

QAMIL BALA
Drejtori i parë i medresesë (tiranë)


Në vitet ’20 ishte pjekur mendimi për të krijuar një shkollë të mesme fetare islame me fizionomi bashkëkohore. Ithtarë të kësaj ideje dhe iniciatore të kësaj ndërmarrjeje u bënë përsonalitete të shquara të politikës shqiptare të atyre viteve. Me shkatërrimin e Halifatit, ngritja e një shkolle të tillë shtrohej si një çështje emergjente. Grupi i iniciatorëve kryesorë përfaqësohej nga Hfz.Vehbi Dibra, senatori Sali Vuçiterni, intelektualët e shquar Qamil Bala, Mehdi Frashëri, e Ferit Vokopola etj.
Medreseja që do të ngrihej synonte të përgatiste klerikë të ditur, të pajisur me njohuri të larta fetare, filozofike e shkencore, në përkatësi me arritjet e arsimit bashkëkohor.
Drejtimi i kësaj medreseje iu caktua Q.Balës. Qamil Bala i lindur në Gilan të Kosovës, dhe që kishte mbaruar studimet në Stamboll, kishte një përvojë të gjatë pedagogjike si mësues në gjimnazet e Janinës, Selanikut dhe Manastirit, si dhe drejtor i gjimnazit në Jeruzalem, drejtor arsimi në Damask e Elbasan. Ai kishte marrë pjesë në Kongresin arsimor të vitit 1922 dhe qe anëtar i Komitetit "Mbrojtja Kombëtare e Kosovës".
Këtij përsonaliteti iu besua drejtimi i Medresesë të Tiranës më 1 mars 1924. Ai paraqiti planin mësimor të kësaj shkolle fetare, ku do të jepeshin lëndët: Kur’ani, Fikhu,gjuha arabe, gjuha shqipe, gjuha frënge, historia e Shqipërisë, gjeografia, shkencat, aritmetika e gjeometria, higjena dhe lëndët e djathtësisë (vizatim, gjiimnastikë dhe muzikë).
Për nga programi dhe plani mësimor, kjo medrese ishte e barazvlershme me gjimnazet bashkëkohore. Në këtë traditë eci ajo, nga bankat e së cilës dolën klerikë të aftë, studiues, shkrimtarë e deri akademikë

[Drini_i_Zi]

Kadri Gjata
Dëshmori i çështjes kombëtare

Kadri Gjata është një nga figurat e shquara të Rilindjes sonë kombatare. Arsimin fillor dhe atë plotor (Ruzhdijen) i bëri në Libohovë, vendlindja e tij. Arsimimin e mesëm fetar e bëri në Janinë, ku mbaroi medresenë e atyshme. Aty dhe u vendos.
Më 1908, kur u shpall Hyrijeti, Kadri Gjata ishte burrë i pjekur, 43 vjeçar. Ai mbulonte postin e myftiut të Janinës dhe gëzonte një autoriet të ndjeshëm në tërë popullatën shqiptare të Janinës. Në klimën e formuar pas ardhjes në fuqi të turqve të rinj në Janinë, u krijua klubi patriotik dhe filloi botimin gazeta "Zgjimi i Shqipërisë".
Për organizimin e klubit si dhe për nxjerrjen e gazetës në këtë nyjë të rëndësishme, shkoi atje patrioti Bajo Topulli, kryetar i Komitetit Revolucionar të Manastirit dhe organizues i çetave patriotike në Jug. Në mbledhjen që u organizua për krijimin e klubit, në praninë e 300 përfaqësuesve, Kadri Gjata u zgjodh anëtar i kryesisë dhe, pas njëzet muajsh veprimtarie, ai u zgjodh kryetar i atij klubi. Në këtë periudhë u lidh ngushtë me Nuçi Naçin, i cili qe drejtor i gazetës "Zgjimi i Shqipërisë", që nxirrte ky klub. Klubi, nën drejtimin e Kadri Gjatës, mori emrin "Bashkimi" dhe kishte një program shumë ambicioz. Ai synonte në sigurimin e të drejtave kombëtare, shtrirjen e arsimit shqip, botimin e librave dhe të materialeve të tjera etj.
Pranë klubit ngriti një shkollë shqipe dhe organizoi qarkun letrar "Toskëria"(1910). E rëndësishme është veprimtaria e këtij klubi në zonat e Çamërisë. Të gjitha këto veprimtari e bënë shumë popullor emrin e Kadri Gjatës, por, nga ana tjetër, shtuan edhe urrejtjen e xhonturqve dhe të shovinistëve grekë. Këta të fundit, më 12 korrik 1912, organizuan vrasjen e tij nga një çetë e përbërë prej 22 vetash, që kryesohej nga kapedanët: Jani Puteci, Gogua dhe Farmaku. Shtypi shqiptar dhe tërë trevat shqiptare e qanë "Dëshmorin e Kombit", "Patriotin e pavdekshëm", "Shpirtin dhe zemrën e shqiptarizmës në Janinë", "Djalin e Shqipërisë", myftiun e nderuar të Janinës.

[Drini_i_Zi]

HAZIZ LILA.
Mësuesi i gostivarit dhe i strugës


Në agim të shekullit XX një Hafiz i ri nga Strebleva e Gollobordës, i porsaardhur nga studimet që kishte bërë në Stamboll, u emërua mësues i frëngjishtes në Gostivar, në Strugë e më pas drejtor i shkollës "Idadije" në qytetin e Dibrës.
Ky është Haziz Lila, që më vonë do të bëhej myfti, zhvilloi një aktivitet të gjerë fetar dhe patriotik në periudhën para shpalljes së Pavarësisë. Ai solli me vete mjaft libra në gjuhën shqipe dhe i shpërndau ato fshehurazi, propagandoi te bashkëfshatarët, në mes të të cilëve banonte, frymën patriotike dhe, mbi të gjitha, përhapi alfabetin shqip, duke propaganduar njëkohësisht mospajtimin me politikën serbe dhe duke iu kundërvënë propagandës serbe dhe përpjekjeve për pushtimin e tokave shqiptare.

Aktiviteti patriotik dhe antisllav i tij i ra në sy naçalnikëve serbë, të cilët e arrestuan, e shoqëruan me një njësit ushtarësh prej tetë vetash dhe e vranë me të shtëna armësh, në vendin e quajtur "Gezden të Stebleves", më 7 qershor 19915. Haziz Lila i përket martirëve të gjuhës dhe të shkollës shqipe.