Hafëz Ali Korça Klerik, Mësues Dhe Veprimtar I Shquar I çështjes Kombëtare

[eldonel]

HAFËZ ALI KORÇA KLERIK, MËSUES DHE VEPRIMTAR I SHQUAR I ÇËSHTJES
KOMBËTARE.
Nga Apostol Bitraku

...një grumbulli njerëzish, shumica të rinj, ... kishin marrë në
krahë dhe e ngrinin lart një njeri me veshjen e klerikut islam duke
thirrur : - Rroftë shqipja, rrofshin shkronjat tona !
Po cili ishte ky klerik rreth të cilit ishin mbledhur kaq shumë
njerëz?

Nga APOSTOL BITRAKU


Ishte 14 shkurt i vitit 1910. Ditë e hënë para dreke.
Mbi 10 mijë burra e mbi 150 kalorës, jo vetëm nga Korca po edhe nga
krahinat për rreth, u ngjitën në kodrën e Shën Ilisë të qytetit tonë
për të marrë pjesë në mitingun që u organizua aty për të mbrojtur
shkronjat shqipe.(shih foton) Ishte dicka i vecantë ky miting, jo
vetëm nga numëri i madh i pjesëmarrësve, po edhe nga qëllimi i tij.
Populli nuk donte shkronja të huaja arabe e turke, as greke, po donte
shkronjat e tij, alfabetin e tij, donte shkronjat shqipe. Për këto
shkronja ishte luftuar shume në shekuj, ishte derdhur edhe gjak. E
tani kishte ardhur momenti që edhe një herë populli të ngrinte zërin
dhe të kërkonte të drejtën e tij. Tek të gjithë kishte vendosmëri,
kishte entuziazëm dhe dëgjoheshin thirrjet:
- Duam shkronjat tona ! Duam shkronjat tona !
E aty midis një grumbulli njerëzish, shumica të rinj, ky
entuziazëm binte në sy nga larg. Ata kishin marrë në krahë dhe e
ngrinin lart një njeri të veshur me veladonin e klerikut islam duke
thirrur : - Rroftë shqipja, rrofshin shkronjat tona !
Po cili ishte ky klerik rreth të cilit ishin mbledhur kaq
shumë njerëz? Ai ishte i mirënjohuri Hafëz Ali Korca, patrioti,
atdhetari, intelektuali dhe mbrojtësi i flaktë i abecesë shqipe. Në
miting, vec të tjerëve, foli me flalë të zjarrta edhe ai.
Të moshuarit e mbajnë mënd mirë Hafëz Ali Korcën , jo vetëm
për veprimtarinë e tij fetare, po më tepër për atë patriotike. Ai
lindi në Korcë 135 vjet më parë më 5 prill 1873. Rridhte nga një
familje intelektualësh. I jati i tij, Iliaz Efendiu, ishte njeri i
njohur në qytet, i nderuar dhe i respektuar nga të gjithë. Në qytetin
e lindjes Hafëzi mbaroi idadien dhe studimet e larta i kreu në
Stamboll. Aty në kryeqytetin e perandorisë turke ai ju shtrua punës
dhe studionte me zell e pasion të vecantë. Ishte i prirur
vecanërisht për gjuhët e huaja. Dhe perfeksionoi turqishten që e
kishte mësuar që në Korcë si dhe arabishten, persishten e
frëngjishten. Gjithashtu, aty në Stamboll ra në kontakt e u njoh me
veprat e klasikëve arabë, persianë e turq. Këto vepra i hapën
horizont dhe e paisën me njohuri të gjëra. Hafëz Ali Korca,duke qënë
ende student,u pais me një kulturë të mjaftë për kohën. Po vec kësaj,
aty në Stamboll, ra në kontakt edhe me patriotët e njohur e
rilindasit që punonin për zgjimin e ndjenjës kombëtare të popullit
tonë. Në sajë të kësaj njohjeje edhe ai u bë një aktivist i dalluar.
Pasi mbaroi studimet u kthye në atdhe dhe e vazhdoi me këmbëngulje e
pasion veprimtarinë e nisur në favor të cështjes kombëtare. Ishte
koha kur në kolonitë shqiptare po ngriheshin shoqëritë patriotike,
synimi kryesor i të cilave ishte fillimisht lufta për shkollën shqipe
si një element e kusht i rëndësishëm për zgjimin e ndërgjegjes
kombëtare. Po sa më tepër rriteshin këto përpjekje nga rilindasit
tanë të shquar, aq më tepër intensifikohej e ashpërsohej lufta e
pushtuesit të huaj ndaj cdo lëvizjeje patriotike. Pas shumë
ndërhyrjeve e ngatërresave, pas shumë kërcënimeve e shpifjeve,
qeveritarët turq arritën të mbyllin shkollën shqipe të Korcës dhe
mësuesin e saj të shquar Nuci Naci, bashkë me disa patriotë të tjerë
i plasën në burgun e Manastirit. Korca në atë kohë ishte bërë një
qendër e dëgjuar patriotike. Shkolla e parë shqipe që ishte celur
aty, pati ndikim e influencë të madhe në shtresat e popullit e
kultivoi tek ata ndjenjën e luftës për clirim nga pushtuesit e huaj.
Jo më kot një gazetë proqeveritare e Stambollit e asaj kohe shkruante
se të gjithë e dinë që Korca është cerdhe e " llatinxhinjve" dhe se
ata, korcarët, duan të ngjallin vetëqeverimin e tyre.
Në këtë kohë, në kushtet e këtij reaksioni të thellë, edhe
Hafëzi që kishte rënë në sy për veprimtarinë patriotike, u internua
larg Korcës së bashku me të tjerë si Orhan Pojani e Thimi Marko. Jo
vetëm kaq po edhe ndaj familjeve të tyre filluan ndjekjet dhe
persekutimet e ndryshme. Pas shpalljes së hyrrietit dhe vendosjes së
kushtetutës në Turqi, Hafëz Aliu u kthye në Korcë. Si të gjithë edhe
ai shpalljen e lirisë dhe premtimet e bëra nga turqit e rinj, i priti
me entuziazëm. Bile në mitingun që u organizua me këtë rast në
Korcë, më 10 korrik 1908, vec të tjerëve foli edhe Hafëz Ali Korca.
Emri dhe personaliteti i tij tani ishin bërë të njohur tek të gjithë.
Megjithëse në Korcë me shpalljen e lirisë pati disa
përfitime e u celën disa gazeta, me kalimin e kohës xhon turqit po i
shkelnin premtimet e dhëna dhe përsëri filluan politikën e shtypjes
dhe të shfrytëzimit. Kjo ishte dhe arsyeja që patriotët shqiptarë e
intensifikuan më tepër punën e i shtuan përpjekjet e tyre për
shkollën shqipe e për clirimin kombëtar. Hafëz Ali Korcën e shohim në
këtë kohë që të bashkëpunojë ngushtë me patriotët e tjerë dhe të
jetë në krye të të gjitha lëvizjeve e nismavë në favor të cështjes
kombëtare. Kështu,
kur klubi i Korcës filloi të mblidhte ndihma për hapjen e shkollave
fillore shqipe dhe për shkollën normale të Elbasanit që sapo ishte
celur, ai luajti një rol tepër të rëndësishëm dhe me personalitetin
që kishte krijuar dha një ndihmë të madhe në mbarëvajtjen e këtij
aksioni duke qënë kashilltar i klubit " Përparimi." Ai mbante lidhje
gjithashtu edhe me Sotir Pecin që ishte mësues në shkollën normale
të Elbasanit dhe përgatitëte edhe tekste shkollore për nevojat e
kasaj shkolle. Pas kësaj, Hafëz Ali Korcën e propozuan deputet për
në parlamentin turk. Sic dihet , pasi u zgjodh deputet, ai ia delegoi
këtë detyrë personalitetit të njohur të gazetarisë shqiptare Shahin
Kolonjës.
Edhe më vonë në të gjitha ngjarjet e rëndësishme kombëtare
e shohim Hafëz Ali Korcën pjesëmarrës aktiv në to. Në kongresin e
Dibrës që u mbajt në korrik të vitit 1909 ai luajti një rol të
rëndësishëm. Duke folur aty ai theksoi rëndësinë e mësimit dhe të
emancipimit të popujve. Në përmbajtje fjala e tij konsistonte në
faktin se kombet e tjera të Ballkanit, fqinje me ne, kanë arritur
përparime në shkolla dhe në arsim, kurse ne , për fat të keq, kemi
mbetur prapa. Në Shqipëri mesohen gjuhë të tjera të huaja, pse mos
mësohet edhe gjuha shqipe? Ai kishte mendimin se në cdo fshat të
vendit tonë duhet të celen shkolla fillore dhe të gjithë duhet të
mësojnë shkrim e këndim se pa arsim, pa shkollë, një popull nuk mund
të clirohet dhe nuk mund të shkojë përpara.
Ai kishte njohuri të gjëra për shkollën dhe arsimin,
ishte erudit i vërtetë e dha shumë mendime me vlerë në këtë drejtim.
Ai kërkonte zhvillimin e arsimit laik, krahas atij fetar dhe hapjen e
një shkolle të mesme pedagogjike që të përgatiste mësues për
shkollat fillore si dhe hapjen e shkollave profesionale. Këto shkolla
do të përgatisnin njerëz në profesione të ndryshme dhe kështu vendi
do të zhvillohej e do të përparonte. Nisur nga këto mendime ai
përshëndeti me entuziazëm Kongresin e Manastirit, ose Kongresin e
abecesë, sic u quajt ndryshe dhe e vlerësoi atë jo vetëm për anën
gjuhësore e kulturore, po edhe për atë politike. Ai mbronte me zjarr
alfabetin e Kongresit të Manastirit dhe si patriot i vërtetë dhe si
njeri që i dëgjohej fjala, bënte propogandë dhe i këshillonte
nxënësit që të largoheshin nga idadija turke dhe të vazhdonin
shkollat shqipe.
Emri i Hafëz Ali Korcës si patriot dhe veprimtar i
cështjes kombëtare, sidomos për përkrahjen që tregonte vecanërisht
për arsimin sa vinte e afirmohej më tepër dhe bëhej më i dëgjuar. Një
nga personalitetet e njohura të asaj kohe, Hilë Mosi, e vlerësonte
lart figurën e tij dhe shkruante për të në vitin 1911: "Zotëri e tij
rrjedh nga një familje e ndershme dhe më e vjetra në Korcë"dhe më
poshtë vazhdonte se ai ishte nga më të mirët patriotë po e luftuan
shumë dhe e hoqën edhe nga mësimi që jepte në idadije. Kështu që
armiqtë në Korcë i ndoqën e i luftuan shqiptarët e ndershëm.
Megjithëkëtë, Hafëz Ali Korca edhe më vonë nuk e
ndërpreu veprimtarinë e tij në favor të cështjes kombëtare. Ai ishte
njeri i mësuar dhe intelektual i dorës së parë. Deri në vitin 1916
qëndronte në krye të lëvizjes kombëtare dhe të përpjekjeve që po
bëheshin për konsolidimin dhe përparimin e shtetit shqiptar.
Ndihmesa e tij ishte e dukëshme, sidomos në lëmin e arsimit. Duke
parë aftësitë dhe përpjekjet që kishte bërë ai në shërbim të vendit e
emëruan drejtor të arsimit për një zonë mjaft të gjërë që përfshinte
Tiranën, Elbasanin, Durrësin dhe Dibrën. Ky institucion i ngritur në
atë kohë bëri një punë të madhe për ngritjen e shkollave dhe
mbarëvajtjen e tyre si për ato laike ashtu dhe për shkollat fetare si
pjesë përbërëse e arsimit tonë. Vetë Hafëz Ali Korca punoi
intensivisht duke dhënë mendime me vlerë e duke përgatitur programe
për shkollat e porsangritura dhe duke ndihmuar mësuesit për rritjen
e nivelit të mësimdhënies, për forcimin e marrëdhënieve midis
shkollës e familjes e tj. Në këtë institucion bënin pjesë edhe
personalitete të shquara e patriotë të dëgjuar të asaj kohe si
Aleksandër Xhuvani, Sali Ceka, Dervish Hima e tj.
Po këtë vit Hafëz Ali Korca emërohet kryemyfti dhe në
të njëjtën kohë anëtar i Këshillit të naltë të Sheriatit në Shkodër .
Njëherazi ai ishte edhe anëtar i Komisisë Letrare ku, së bashku me
figura të tilla si Gjergj Fishta, Luigj Gurakuqi e mjaft të tjerë,
veproi me përkushtim e dha një ndihmesë të dukëshme në fushën e
gjuhësisë. Kontributi i tij ishte i vlefshëm sidomos për mendimet që
jepte për pastrimin e gjuhës shqipe nga fjalët dhe terminologjitë e
huaja të panevojshme si dhe për shkrimin me korrektësi të gjuhës
shqipe.
Në vitin 1923, Hafëz Ali Korca, për zgjedhjet e
asamblesë kombëtare u propozua kandidat nga grupi i Korcës dhe i
fshatrave për rreth ku vepronte partia liberale. Ai mendonte se
kandidatë për në këtë asamble duhet të ishin njerëzit më të mirë, më
të përkushtuar për vendin dhe për popullin. Po këto vite, me
përpjekje të mëdha, ai celi edhe mendresenë në Tiranë ku jepte edhe
vetë mësim. Këtu u dallua në përgatitjen e programeve të shkollës. Ai
synonte që këto programe të ishin bashkëkohore dhe që nxënësit që do
të mbaronin këtë shkollë të kishin mundësi të vazhdonin më tej
shkollat e larta pa asnjë pengesë.
Tërë jetën e tij Hafëz Ali Korca ia kushtoi cështjes
kombëtare. Ai ishte mësues dhe veprimtar i shquar i arsimit kombëtar
si atij laik dhe fetar. Shume njerëz , për punën e tij, për njohuritë
e gjëra që kishte në fushën e shkencës e kanë quajtur " Hoxha Tahsini
i RI", vlerësim ky që e meritonte plotësisht. Ai i përkiste atij
brezi atdhetarësh e rilindasish që bënë gjithcka për clirimin e
vendit nga pushtuesit turq dhe për zhvillimin e përparimin e tij.
Vitet e fundit , ne pleqëri të thellë, Hafëz Ali
Korca i kaloi në Kavajë, në një jetë të vetmuar ku edhe vdiq në
dhjetor të vitit 1956. Këtë vit që mbushen 135 vjet nga lindja e tij
ne kujtojmë me respekt e mirënjohje punën dhe përpjekjet e tij të
frutshme në shërbim të cështjes
kombëtare.


APOSTOL BITRAKU

[extreme]

kesi fetarsh i duhen edhe sod kombit dhe them se kogja na mungojn sod kesi njerz


MULLA ISUF KRAJA
(Krajë, 1849 - Shkodër, 1912)

Isuf Kraja është një nga personalitetet e larta fetare dhe shoqërore me prejardhje nga zona e Krajës, një trevë etnikisht e pastër shqiptare, trevë e njohur si vatër albanologësh të shquar shqiptarë, si dhe për hoxhallarë me emër e personalitet të afirmuar me punë e studime.
Isuf Kraja, i biri i Aliut, nga fshati Kështenjë i Krajës, i lindur atje në vitin 1849, i nxitur nga kushëriri i tij i parë, Abdullah Begu, një krajan që kishte ecur e ngjitur lartë në hierarkinë shtetërore të Perandorisë Osmane, si Komandant i Gardës së Perandorisë, apo siç thuhej në një burim tjetër, si Ministër i thesarit i Perandorisë, me ndihmën e të cilit përfundoi me sukses studimet e larta për teologji.
Jeta e gjatë në Stamboll dhe rrethi miqësor e fisnor i krijoi mundësi të qendronte e të njihej thellë me personalitete të shquara shiptare që punonin në Stamboll, me burra të shquar të Rilindjes sonë, lidhjet me të cilët i ruajti edhe pas ardhjes së tij në Shqipëri. Pas kthimit nga Stambolli, duke sjellë me vetë një bibliotekë shumë të pasur, u shqua për ndihmë konkrete në ngritjen arsimore e sociale të bashkatdhetarëve, duke mësuar të vegjlit e të rriturit.
E ushtroi veprimtarinë e hoxhës e të mësuesit në Krajë, Postribë, në Nenshatë dhe në Shkodër, duke marrë pjesë aktive në jetën politike, fetare e sociale të Shkodrës. Shkollat e hapura në zonën e Krajës, si shkolla e Ostrosit të Vogël, që ishte hapur që në vitin 1896, në Arbnesh që në vitin 1895, në Skie që në vitin 1892, mbanin lidhje të ngushta me intelektualë krajanë në Shkodër, ku Molla Isuf Kraja kishte një rol të veçantë. Ai ishte funksionar fetar në një repart të madh ushtarak dhe njëkohësisht kryente edhe detyrën e hoxhës në qytet. Veprimtarinë e tij fetare e harmonizoi natyrshëm me atë kombëtare, madje edhe duke bashkëpunuar ngushtë me klerikë të tjerë, përfshirë edhe të feve të tjera, siç kishte mik të ngushtë klerikun katolik të Nenshatit, etj, çka ndikonte dhe rrezatonte nga miqësi në mes dy teologëve, në miqësi e harmonizim në mes bashkëqytetarëve të besimeve të ndryshme. Isuf Kraja shërbeu nga viti 1900 edhe si mësues i historisë dhe i gjeografisë në shkollën Ruzhdie të qytetit.
Profesor doktor Hajrullah Koliqi, në monografinë "Kraja ndër mote". në mes tjerash shkruan: "Një shkodran tjetër me prejardhje krajane, ishte edhe Isuf Kraja. Ai ishte një nga veprimtarët më të shquar të Rilindjes Kombëtare në Shkodër dhe i arsimit kombëtar shqiptar. Isuf Kraja, krahas Luigj Gurakuqit, Musa Boriçit, Anton Xanonit, Ali ulqinakut, Daut Boriçit, Ndre Mjedës, Gaspër Jakovës-Mërturit, Shtjefën Gjeçovit., etj ishte një nga burrat e atdhetarët më të shquar shkodranë e më gjerë".
Mungesa e një shteti të organizuar në viset shqiptare, i kishte lënë shumë shtigje vjedhjeve e grabitjeve jo vetëm të individëve, por edhe lagjeve e fshatrave, nga cubat, që kusarinë e kishin bërë mjet jetese. Në vaset që jepte, molla Isuf Kraja shtronte edhe problemet aktuale që e preokuponin xhematin e tij, sidomos në fshatrat ku shërbeu, duke u dalur hapur që të organizohen për vetëmbrojtje të shtëpive, pasurive e nderit të tyre, ndaj cubave, që dukeshin sa në një anë në një tjetër. Duke mos u pajtuar me qëndrimin pritës, hoxha që rrinte gjithnjë i armatosur, për të njëjtën arsye, organizoi një lloj vetëmbrojtjeje dhe nuk la këmbë cubi që të hynte ne fshat. Të gjendur para një mase të tillë, cubat vendosën të grabisin disa krerë bagëti pikërisht në fshatin ku punonte molla Isufi. Me të dëgjuar lehjet e qejve, hoxha vëzhgoi me kujdes dhe konstatoi se fshati ishte bërë pre e hajdutëve. Ndezi dritën e llambës së vajgurit, por menjëherë pushka qëlloi drejtë e në llambë, dmth, hajdutët kishin marrë masa për parandalimin e hoxhës në veprimtarinë mbrojtëse. Por, hoxha e dha alarmin me pushkë, sipas sinjaleve që kishin kombinuar me fshatin, duke u ngritur i madh e i vogël në këmbë në mbrojtje te fshtit, çka i bëri të iknin me të katra hajdutët, që nuk e parashikonin një organizim të tillë vetëmbrojtës kundër tyre.
Në atë trevë në Krajë, pas vdekjes së Isuf Krajës, në vitin 1912, në Shkodër, vazhduan dy nipa të tij veprimtarinë fetare dhe arsimore. Djali i motrës së Isufit, Tahir Kandaqi, për të cilin shkruhet: "Janë dhjetra e dhjetra banorë dhe intelektualë të krahinës, të cilët i janë mirënjohës që i mësoi dhe i edukoi. Njeri me kulturë të gjerë, ai ishte shpirt nxitës e frymëzues i rinisë. Biblioteka e tij e pasur në shtëpi kthehej shpesh në parlatore e vend mbledhjesh. Dinte përmendesh përmbri dy mijë vargje të Naimit dhe ua lexonte të rinjve. U fliste atyre për mëmëdhenë, për lirinë, për gjuhën amtare dhe i nxiste si dijetar, si mësues dhe si atdhetar".
Është një tyrbe në Krajë, pikërisht varri i Tahir Kandaqit, i kthyer nga banorët në një tyrbe të rrethuar bukur me mermer e në mjete estetike të denja për një vend të shenjtë, një vend ku njerëzit venë..
Një tjetër nip i Isuf Krajës, djali i vëllaut, është molla Hysa nga Kështenja i njohur si hoxhë i devotshëm, edukator edhe me peshën e fjalës së tij dhe trim. Trimëria e tij është shfaqur në mbrojtje të njerëzve të persekutuar nga pushteti jugusllav, përfshirë edhe të vdekurin, nderimet e të cilit ia ka bërë në kundërshtim të hapët me urdhërat e prera të organeve për ta braktisur, etj.
Isuf Kraja la edhe djalin në Shkodër, vajzat...
Por, mungesa e aftësive intelektuale e bashkëshortes, për arsye që dihen për femrat tona të asaj periudhe, i la shteg të tjerëve të merrnin me thasë librat e rralla e shumë të vlerta, pasuria e vetme e molla Isufit, e të shpërndaheshin sa andej këndej nga individë, që i kishin apo jo mundësitë e shfrytëzimit e mbase edhe të ruajtjes së tyre, si një fond i rrallë kulture