Postuar mė parė nga
Hyj-Njeriu
Tani po i rikthehem edhe njehere rrenjes se supozuar indoeuropiane ‘ghel’ qe do te thote drite, shkelqim.
Nga kjo rrenje del khel e cila eshte ne rrenje te sh-kel-qej dhe khel - khyl qe dha hyll.
Mirepo pasojat e kesaj khel ne shqip nuk mbarojne me kaq.
Ne radhe te pare khel ashtu si jep hyl jep edhe hel e cila eshte ne rrenjen e Hel-loi ,sic i quan nje autor grek Sel-ojte Dodones dmth ky ben barazimin helloi-selloi.
Ky nuk eshte aspak i gabuar pasi selloi eshte satemizim i (k)helloi te pakten sipas indoeuropianisteve, nese mund tu besojme teorive te tyre.
Po ashtu kjo fjale khel-drite,shkelqim jep edhe Selen qe i thone henes ne greqisht pikerisht nepermjet satemizimit pra kthimit te kh - s.
Per kete arsye mua fjala helios nuk me dukej e ndyshme nga hyllios sepse vijne nga e njejta rrenje, shkelqim, drite.
Dmth midis Hyll-in e Hell-in nuk ka asnje diference kuptimore te pakten sipas ligjeve te indoeuropianisteve.
Tani shikojme sa thelle ka hyre rrenja khel ne shqip.
Satemizimi pervec selli jep edhe Diel, kalimi i ghel ne del-diell eshte i qarte. Keshtu kuptojme me ane te del=diell(pasi ne shqip dihet qe si i dhe e jep ie ose je) se perse ishulli i diellit Apollon quhej del-os apo pse orakulli i tij quhet Del-phi.
hmm shqipja me greqishten antike na dalin me te njejten fonetike, e cuditshme (po jo edhe aq).
Keshtu hoqem qafe deri diku edhe torturen etimologjike qe na vinte hyll e diell me te njejtin kuptim e faktikisht kemi te bejme me satemin diell e me kentumin hyll. Edhe fjala dyll mund te futet por ne kuptimin ‘i verdhe’ e buron nga fjala diell e faktikisht ne te folur ne sikur kemi frike te mos e themi te plote togun: dyll i verdhe- sikur fjala dyll duhet te jape kuptimin i forte,dmth nje e verdhe e forte, dyll i verdhe.
Mirepo ‘bemat’ e rrenjes khel nuk paskan te sosur ne shqip.
Nga kalimi logjik per shqipen khel-kjel na vjen fjala qell-qiell, qe na qenkersh latine sipas shkencoreve,ne nje kohe qe kemi nje kalim llogjik nga indoeuropianishtja.
Po ashtu kemi fjalen qelibar qe do te thote bari qiellor, ndersa greket i thonin elektron ndersa italianet i thone ambra. Iliret kane qene te dalluar te pakten arkeologjikisht per zoterimin e qelibarit e nese ne do e kishim marre nga latinet fjalen qeli-qiell atehere perse do mundoheshim te krijonim fjalen qelibar nese mund ta merrnim thjesht ambra sic e kane marre edhe anglezet amber.
Po bemat skane te sosur. Ngjyra e kalter ka po ashtu rrenjen kel e ketu na del gerqishtja ‘keltoi’.
Keta latinologet e grekologet duhet te bien dakort nga i kemi vjedhur gjithe keto fjale me rrenje khel, nga greqishtja, latinishtja apo thjesht nga indoeuropianishtja e kjo eshte detyra e tyre (sepse per kete paguhen nga taksat e popullit) e jo e imja.
Nderkaq fjala ‘kalk’ lidhet me letren kalk e po ashtu me fjalen e mocme greke kalk-o qe i thuhej bakrit.
Fjala shqip Kall qe jep Kallnuer-Janar ne gegerisht lidhet me ftohtesine e janarit apo bardhesine e akullt. Kall jep ftohte e po ashtu ‘fus drithma’ tek ‘me kalle daten’, apo ‘preve ne bese’, mos me kall.
Ketu pastaj gjejme nje mbivendosje te akull qe lidhet me nje khel te uji apo khul tek qull, tek akala frigjisht apo akel ne trakisht ku rrenja khel apo khael mund te mbivendoset me khel- shkelqim i bardhe i tejdukshem po kjo eshte ceshtje pak e komplikuar e faktikisht do nderthurej me alb- i bardhe e ala-uje-aul ne disa gjuhe indoeuropiane, po ky eshte problem shume i veshtire per mua.
Nderkaq nje deshmi qe ‘kel’ ka qene ne ilirisht na vjen nga fisi ilir ‘kelidon’ apo ‘chelidon’.
Kete e japin edhe si Helidon nga ka ardhur emri i sotem Elidon.
Keta kelidone apo helidone mund ti lidhim me Hellojte e famshem dmth gerket e leshte por me mire jo, se do na i bejne edhe kelidonet greke, nese ska dale akoma ndonje Hamond apo wilkes qe jane te thekur per tu ndryshuar kombesine fiseve sipas oreksit grek.
Tani do pyetet natyrshem pse rrenja eshte kel-hel ?
Pikerisht sepse -don ka nje kuptim tek Mage-don apo tek fisi thrak Mig-don.
Gerket nuk jane aq ne gabim kur thone se Magedon do te thote malsor, vecse si te squt qe jane (nuk ua ha qeni shkopin per fallsifikime) formen don e lidhin me or qe do te thote mal.
Mirepo -don nuk eshte or e nese do shkurtohej do lidhej me pare me -on qe i thone vendit ne ilirisht ashtu si edhe -ona eshte forma femerore e -on.
Mirepo -don ka patjeter kuptimin vend sepse lidhet me nje gjuhe tjeter indoeuropiane qe i thote ‘Dun-um’ e pikerisht keltishtja e po ashtu ngjan me dom-dhom apo me dam- vend ne trakisht e per dar-dan mund te kemi nje dar-dru ose dor dhe nje dan qe i thone vendit dmth vendpyjor ose vend i te forteve.
Por ka edhe dicka qe me ben te mendoj se ky vend -don ne origjine i perket nje vendi te thepisur malor e pikerisht forma kentum ‘Hon’ vend i thepisur e ky hon lidhen me fjalen ‘khon’ qe ka dhene gone-kend e normale fjala jehon do te thote perplasje zeri ne mes honeve malore.
Pra kemi Keli-don qe do te thote banore malesh deri ne kel apo ne shqipen moderne qiell,praktikisht do te thote malesor keshtu qe per kete fis duhet pasur kujdes neper harta mos te vihet absolutisht ne fushe, por ne mal.
Po ashtu Magedon qe ti leme menjane dhente e dhite, ne kane dhen apo jo nuk ka rendesi.
Mag vertet i thone i madh ne gerqisht por i thonin edhe ne Ilirisht , te pakten me cna japin ne ato pak fjale te sigurta te huajt e nderkaq madh vjen nga mag e shqipes antike, qe ne kete pike duhet te beje sherr ne e ka marre nga greqishtja apo ilirishtja.
Pra shqip magedon apo maqedon do te thote banor i maleve te medha apo malsor, fiks si gerqishtja vecse shqipja nga nje logjike indoeuropiane e paprekshme duke respektuar germat e jo duke i sjelle ato sipas qefit, sic bejne gerket apo ndonjehere edhe tanet.
Pra Keli-don verteton qarte nje rrenje Kel qe ka dhene qiell,qelibar, shkelqej, sel( cmi sheh yjet si shaljan?) diell, hyll,hell ,kall, kalter, kalk e me tej sal-zall- gur i shndritshem
Mendoj se edhe fjala Thell-esi duhet te vije nga kel e po ashtu fjala kthjell-et, nderkaq kjart do lidhej me nje kalt- i shndritshem i qarte, po kete po ja le latinologeve edhe ca, te lozin me nje fjale se mos ja merr kush, megjithese eshte per tu mahnitur sa mire i qendron logjikes fonetike shqiptare fjala khalt-kjart.
Eshte mire te mos ngaterrohemi me formen tjeter khel qe ka dhene shkel, kaloj, ngel(nkhel),cel(hap),shkallmoj,hell(hedh) e gjuej(guel) sepse keto duhet te vijne nga latinishtja caballum qe i thone kale e pastaj nga fjala kal ne ndertuam nje thes me fjale.
Kemi qene popull shume i zgjut ne, ndersa barbaret vershonin nga te kater anet ne morem persiper te perfeksiononim gjuhen shqipe duke vene te shquar e te pashquar, duke perfeksionuar kohet e menyrat e foljeve e duke i bere me perfekte e te artikuluara sesa latinishtja klasike, e duke krijuar nga rrenja latine kaballum nje thes me fjale te domosdoshme .
Une mendoj se atyre malsoreve qe ja mbathnin nga syte kembet prej barbareve , u duhet tu jemi mirenjohes si specialiste te mirefillte te gjuhes shqipe se te dyte nuk jemi tuj gjete edhe pse kemi nja 160 vjet albanologji e 50 vjet universitet per gjuhen shqipe.
Pėrgjigju Duke Cituar
Krijoni Kontakt