Papa Benediktit XVI katekizmat kushtuar Shën Palit

[toni77_toni]

Katekizmi i Benediktit XVI në audiencë: Shën Pali na mëson se të jesh apostull, do të thotë ta kumtosh gëzimin e Krishtit në botë.



Ambienti në të cilin jetoi Shën Pali

02.07.2008

Të dashur vëllezër e motra,

Po filloj sot një cikël të ri katekizmi, kushtuar apostullit të madh, Shën Palit. Atij, siç e dini, i blatohet ky vit, që vijon nga festa liturgjike e Shenjtorëve Pjetër e Pal e 29 qershorit 2008, deri më 28 qershor 2009. Apostulli Pal, figurë e jashtëzakonshme, pothuajse e paimitueshme e, megjithatë, nxitëse, është për ne shembull i përkushtimit të plotë ndaj Zotit e Kishës së tij, përveçse njeri që bashkëpunoi ngushtë me njerëzimin e me kulturat e ndryshme. Është e drejtë, prandaj, t’i kushtohet vëmendje e posaçme, e jo vetëm duke e nderuar kujtimin e tij, por edhe duke u përpjekur të kuptojmë atë që dëshiron të na thotë edhe ne, të krishterëve të sotëm. Në këtë takim të parë dëshirojmë të ndalemi pikërisht tek ambienti në të cilin jetoi e punoi. Një temë e tillë duket se na çon larg nga koha jonë, duke pasur parasysh se duhet të kthehemi për disa çaste në botën e dymijë vjetëve më parë. E gjithsesi, kjo është e vërtetë vetëm në dukje, e vetëm pjesërisht, mbasi vërejmë se, në aspekte të ndryshme, rrethanat shoqëroro–kulturore të sotme nuk ndryshojë shumë nga ato të atëhershmet.

Faktori i parë e themelor, që duhet pasur parasysh, është lidhja ndërmjet mjedisit në të cilin lindi e u rrit Pali e mjedisit global, në të cilin jetoi më pas. Ai i përkiste një kulture të mirëpërcaktuar e të kufizuar, natyrisht minoritare, asaj të popullit të Izraelit e të traditës së tij. Në botën e lashtë e sidomos brenda perandorisë romake, si na mësojnë studiuesit e kësaj çështje, hebrenjtë asokohe përbënin rreth 10% të popullsisë së përgjithshme; këtu, në Romë, pastaj, numri i tyre rreth gjysmës së shekullit I, edhe më i vogël, arrinte shumë-shumë në 3% të banorëve të qytetit.

Besimet e tyre e stili i jetës së tyre, siç ndodh edhe sot e kësaj dite, i dallonin plotësisht nga mjedisi rrethues; e kjo mund të kishte dy rezultate: talljen, që mund të çonte në intolerancë, ose admirimin, që shprehej në forma të ndryshme të simpatisë, si në rastin e njerëzve, të cilët e druanin Hyjin, ose të prozelitëve, paganë që mblidheshin në Sinagogë e besonin në Hyjin e Izraelit. Si shembuj konkretë të kësaj sjelljeje të dyfishtë, mund të citojmë, nga njëra anë, gjykimin e mprehtë të një oratori, siç ishte Ciceroni, i cili e përbuzte besimin e tyre e edhe qytetin e Jeruzalemit (cfr Pro Flacco, 66-69) e, nga na tjetër, sjelljen e gruas së Neronit, Popesë, që kujtohet nga Jozef Flavio si ‘simpatizante’ e Judejve (cfr Antichità giudaiche 20, 195.252; Vita 16), pa harruar se Jul Qesari u kishte njohur zyrtarisht të drejta të posaçme, për të cilat flet historiani i lartpërmendur, Jozef Flavio (cfr ibid. 14,200-216). Sigurisht numri i hebrenjve, siç ngjet edhe sot, ishte shumë më i madh jashtë trojeve të Izraelit, dmth në diasporë, sesa në trojet që asokohe të tjerët i quanin Palestinë.

Nuk na çudit, prandaj, fakti se edhe vetë Pali ishte objekt i vlerësimit kontrastues, të dyfishtë. Një gjë është e sigurtë: veçantia e kulturës dhe e fesë judaike zinte qetësisht vendin e vet brenda një institucioni gjithdepërtues, si perandoria romake. Më e vështirë e më e shqetë do të ishte pozita e grupit të atyre, hebrenj apo neopaganë, që do të pranonin me fe vetjen e Jezusit të Nazaretit, në atë masë që ata do të dalloheshin si nga judaizmi, ashtu edhe nga paganizmi sundues.

Sidoqoftë, impenjimi i Palit u favorizua nga dy faktorë. I pari ishte kultura greke, ose më mirë të themi, helenistike, e cila pas Aleksandrit të Madh, qe bërë pasuri e përbashkët, të paktën e Mesdheut lindor dhe e Lindjes së Mesme, duke përfshirë në vetvete shumë elemente të kulturave e të popujve që tradicionalisht mbaheshin si barbarë. Një shkrimtar i kohës pohon se Aleksandri ‘urdhëroi që të gjithë ta konsideronin si atdhe tokën mbarë… e që ndërmjet Grekut e Barbarit të mos bëhej më kurrfarë dallimi” (Plutarku, De Alexandri Magni fortuna aut virtute, §§ 6.8). Faktori i dytë qe struktura politiko-administrative e perandorisë romake, që garantonte paqen e stabilitetin nga Britania në Egjiptin jugor, duke njësuar një territor me përmasa të papara. Në këtë hapësirë mund të lëvizej me liri e siguri të mjaftueshme, duke shfrytëzuar edhe sistemin e jashtëzakonshëm rrugor e duke gjetur në çdo pikarritjeje karakteristika të njëllojta kulturore të cilat, pa dëmtuar vlerat vendase, përbënin një ind të përbashkët njësimi super parte, aq sa filozofi hebre Filoni Aleksandrin, bashkëkohas me vetë Palin, e lavdëron perandorin August sepse “ krijoi një bashkësi të harmonishme me të gjthë popujt e egër… duke u bërë ai vetë rojtar i paqes”. (Legatio ad Caium, §§ 146.147).

Vizioni universalistik, tipik për personalitetin e Shën Palit, të paktën për Palin e krishterë, pas ngjarjes së udhës së Damaskut, shtytjen kryesore, natyrisht, e merr nga feja në Jezu Krishtin, sepse figura e të Ngjallurit tashmë e kapërcen çdo kufizim sektar; e në të vërtetë për Apostullin ‘nuk ka më hebré as grek, skllav as të lirë, mashkull as femër, por të gjithë janë një gjë e vemte në Jezu Krishtin” (Gal 3,28). Por edhe situata historike-kulturore e mjedisi i kohës, nuk mund të mos ndikonin mbi rrugët që zgjodhi Apostulli. Dikush e ka quajtur Palin “njeri i tri kulturave”, duke pasur parasysh prejardhjen e tij judaike, gjuhën e tij greke e privilegjin e tij si ‘civis romanus’ (nënshtetas romak), siç e vërteton edhe emri i tij me origjinë latine.

Është për t’u kujtuar në mënyrë të posaçme filozofia stoike, sunduese në kohën e Palit, e cila ndikoi, ndonëse në mënyrë të kufizuar, edhe mbi krishterimin. Nuk mundemi, prandaj, të mos i kujtojmë emrat e disa filozofëve stoikë, si nismëtarët e kësaj filozofie, Xenonin e Kleantin, e pastaj ata që kronologjikisht janë më afër Palit, si Seneka, Musoni dhe Epiteti: në veprat e tyre gjinden vlera të larta humaniteti e urtie, që natyrisht do të përvetësoheshin edhe nga krishtërimi. Një studiues i kësaj lënde, shkruan: Stoa1 … kumtoi një ideal të ri, që i impononte, po, njeriut, detyrat ndaj të afërmit, por njëkohësiht e çlironte nga të gjitha lidhjet fizike e kombëtare, duke e bërë qenie pastërtisht shpirtërore” (M. Pohlenz, La Stoa, I, Firenze 1978, faq. 565s).

Të mendojmë, për shembull, për doktrinën e universit, kuptuar si i vetmi trup i madh i harmonishëm e, rrjedhimisht, për doktrinën e barazisë të të gjithë njerëzve, pa asnjë dallim shoqëror, për barazimin, së paku në parim, ndërmjet burrit e gruas, e pastaj për idealin e thjeshtësisë në gjithçka e të masës së drejtë në sundimin e vetvetes, për të shmangur çdo teprim. Kur Pali u shkruan Filipianëve : “Mundohuni të keni për zemër gjithçka është e vërtetë, gjithçka është e ndershme, gjithçka është e pastër, gjithçka është e denjë për dashuri, gjithçka është e denjë për lavd, gjithçka është virtyt”. (Fil 4,8), nuk bën tjetër, veçse i rikthehet një koncepti humanistik, karakteristik për këtë tip filozofie.

Në kohën e Palit nisi të ndjehej fort edhe kriza e feve tradicionale, të paktën në aspektet e tyre mitologjike e qytetare. Pasi Lukreci, një shekull më pëpara, pati shprehur polemikisht mendimin se “Feja ishte bërë shkas për shumë krime” (De rerum natura, 1, 1001), një filozof si Seneka, duke kapërcyer çdo ritualizëm të jashtëm, mësonte se “Zoti është pranë teje, është me ty, është brenda teje” (Letrat Lucilit, 41, 1). Në të njëjtën mënyrë, kur Pali i drejtohet një auditori filozofësh epikurean e stoikë në Areopagun e Athinës, thotë tekstualisht se “Zoti nuk banon në tempujt e ndërtuar nga dora e njeriut… por jemi ne që në Të jetojmë, lëvizim e jemi”. (Vap. 17, 24.28). Me këtë ai natyrisht rikujton besimin judaik në një Zot të vetëm, që nuk mund të paraqitet me pamje njerëzore, por që mund të kuptohet përmes një feje, të cilën dëgjuesit e tij e njihnin mirë. Duhet të kemi parasysh edhe faktin se shumë kulte pagane nuk i kushtonin vëmendje të veçantë tempujve zyrtarë dhe e zhvillonin veprimtarinë e tyre në vende private, që ndihmonin për hapat e parë të ndjekësve të rinj. Nuk të çudit, prandaj, fakti, që edhe takimet e para të të krishterëve (ekklesíai), siç vërtetojnë sidomos Letrat e Shën Palit, mbaheshin në shtëpi private. Duhet të kujtojmë, së fundi, se askohe nuk kishte ende asnjë ndërtesë publike. Pastaj mbledhjet e të krishterëve duhet t’u dukeshin bashkëkohësve, si një variant i thjeshtë i praktikës së tyre fetare më intime. Gjithsesi ndryshimet ndërmjet kulteve pagane e atij të krishterë, nuk janë të pakta e kanë të bëjnë sa me ndërgjegjen identitare të pjesëmarrësve, aq edhe me pjesëmarrjen e përbashkët të burrave e të grave, me kremtimin e ‘Darkës së Zotit’ dhe me leximin e Shkrimit Shenjt.

Në përfundim të këtij shikimi të shpejtë mbi mjedisin kulturor të shekullit I të epokës së krishterë, duket qartë se Shën Palin nuk mund ta kuptojmë drejtë, në se nuk e vendosim në sfondin, sa judaik aq edhe pagan, të kohës. Në këtë mënyrë figura e tij fiton kuptimin e vërtetë historik dhe ideologjik, duke na zbuluar njëkohësisht përkimin, por edhe origjinalitetin e tij përballë ambientit. E kjo, në përgjithësi, vlen edhe për krishtërimin, duke pasur parasysh se Shën Pali Apostull, nga i cili të gjithë kemi akoma shumë për të mësuar, ishte paradigmë e tij e dorës së parë.

1 Në Greqinë e lashtë ‘stoà’ quheshin portikët, që shërbenin për t’i mbrojtur nga dielli e nga shiu, njerëzit që frekuentonin Sheshet (Agorà) ku zhvilloheshin veprimtaritë kryesore politike dhe ekonomike të polis (qytetit) e ku filozofë, si stoiku Xenon, mbanin fjalimet e tyre. Prej këndej termi stoicizëm për sistemin filozofik të Xenonit.

[toni77_toni]

Katekizmi i Benediktit XVI në audiencë: Shën Pali na mëson se të jesh apostull, do të thotë ta kumtosh gëzimin e Krishtit në botë.


Jetëshkrimi i Shën Palit


27.08.2008

Të dashur vëllezër e motra,
në katekizmin e fundit para pushimeve – dy muaj më parë, në ditët e para të korrikut, pata filluar një seri të re tematikash me rastin e vitit kushtuar Shën Palit, duke u ndaluar tek bota në të cilën jetoi Shenjti. Sot do të rifilloj e do të vijoj reflektimin mbi Apostullin e Popujve, duke propozuar jetëshkrimin e tij të shkurtër. Me qenë se do t’ia kushtojmë të mërkurën e ardhshme ngjarjes së madhe që ndodhi në rrugën e Damaskut, kthimit të Palit, që e ndryshoi plotësisht jetën e tij, pas takimit me Krishtin, sot do të ndalohemi shkurtimisht së bashku tek jeta e tij. Kulmet jetëshkrimore të Palit i gjejmë përkatësisht në Letrën drejtuar Filemonit, në të cilën e quan veten ‘plak’ (Fil 9: presbýtes) dhe në veprat e Apostujve, të cilat në çastin e mbytjes së Shtjefnit me gurë, e cilësojnë ‘të ri’ (7, 58: neanías). Të dyja cilësimet janë të përgjithshme, por, sipas llogarive të lashta ‘i ri’ quhej njeriu rreth të tridhjetave, ndërsa ‘plak’, kur arrinte të gjashtëdhjetat. Data e lindjes së Shën Palit varet, në mënyrë absolute, nga datimi i Letrës drejtuar Filemonit. Sipas traditës, letra u shkrua gjatë burgimit romak, në mesin e viteve ’60. Pali duhet të ketë lindur në vitin 8, kështu duhet të ishte pak a shumë gjashtëdhjetë vjeç, ndërsa në çastin e mbytjes me gurë të Shtjefnit, ishte 30 vjeç. Kjo duhet të jetë kronologjia e saktë. E Viti kushtuar Shën Palit, që po kremtojmë, ndjek pikërisht këtë kronologji. U zgjodh 2008-ta, duke menduar se Shenjti lindi pak a shumë në vitin 8.

Sidoqoftë, ai lindi në Tars të Cilicisë (cfr At 22,3). Qyteti ishte kryeqendër e zonës e në vitin 51 pas Krishtit aty pati qenë prokonsull vetë Marko Tulio Ciceroni, ndërsa dhjetë vjet më pas, në vitin 41, Tarsi qe vendi i takimit të parë të Mark Antonit me Kleoptarën. Hebre i diasporës, Pali fliste greqisht, megjithëse kishte një emër me zanafillë latine, të prejardhur, për bashkëtingëllim, nga emri hebraik Saul/ Saulos, e kishte nënshtetësinë romake. (cfr Vap 22, 25-28). Pali, pra, ndodhej në kufirin e tri kulturave të ndryshme – romake, greke e hebraike - e ndoshta edhe për këtë arsye, ishte i gatshëm t’i përshtatej frymës universalistike, ndërmjetësimit mes kulturave, universalitetit të vërtetë. Ai mësoi edhe një punë dore, të cilën ka mundësi ta ketë ushtruar edhe i jati, atë të mjeshtrit ‘për prodhimin e çadrave’ (cfr Vap 18,3: skenopoiòs), që mbase duhet ta kuptojmë si zeje për punimin e leshit të ashpër të dhisë ose të fijeve të linit, për të bërë rrogoza ose çadra (cfr Vap 20,33-35). Rreth moshës 12-13 vjeç, moshë në të cilën djali hebre bëhet mitzvà (hyn në moshën e pjekurisë), Pali u largua nga Tarsi, për të shkuar në Jeruzalem, ku u edukua nga Gamalieli-Plaku, nip i Rabinit të madh Hillél, sipas rregullave më të rrepta të farizeizmit, duke u bërë zelltar i flaktë për mbrojtjen e Torahut mosaik (cfr Gal 1,14; Fil 3,5-6; At 22,3;23;6;26,5). “Pikërisht mbi bazën e ortodoksisë të fuqishme fetare, që e mësoi në shkollën e Hillélit, në Jeruzalem, ai pa në lëvizjen që njihej si e Jezusit të Nazaretit, një rrezik të madh për identitetin judaik, për ortodoksinë e vërtetë të etërve.

Që këtu shpjegohet fakti pse ishte krenar kur e persekutonte Kishën e Hyjit, siç e pohon ai vetë tri herë me radhë në Letrat e tij (1Cor 15,9; Gal 1,13; Fil 3,6). Ndonëse nuk është e lehtë ta përfytyrosh konkretisht këtë persekutim, gjithsesi sjellja e tij ishte shprehje e intolerancës. E megjithatë, pikërisht në këto rrethana, do të bënte kthesën e madhe në rrugën drejt Damaskut. Por kjo ngjarje do të jetë në qendër të vëmendjes në katekizmin e ardhshëm. Natyrisht, që nga ky çast, jeta e tij ndryshoi e ai u bë apostull i palodhshëm i Ungjillit. Në fakt Pali hyri në histori më shumë për atë që bëri si i krishterë, madje si apostull, sesa si farize. Tradita e ndan veprimtarinë e tij apostolike mbi bazën e tre udhëtimeve misionare, të cilave u shtohet i katërti: ai i shkuarjes në Romë si i burgosur. Të gjitha tregohen nga Luka në Veprat. Por kur flasim për udhëtimet misionare, të parin duhet ta dallojmë nga dy të tjerët.

Për të parin (cfr Vap 13-14) Pali nuk pati përgjegjësi të drejtpëdrejtë, sepse udhëtimi, në të vërtetë, i qe besuar Barnabës. Ata u nisën së bashku nga Anatolia mbi Oront, të dërguar nga kjo Kishë (cfr Vap 13,1-3) e pasi ngritën spirancën nga porti i Seleuçisë në bregdetin sirian, përshkuan ishullin e Qipros, nga Salamina, në Paf; prej këtu arritën në bregdetin jugor të Anatolisë, Turqia e sotme, e u kapën në qytetet e Atalisë, në Pergë të Panfilisë, Antioki të Pisidisë, Ikon, Listër e Derbe e, që këtu, u kthyen në pikënisje. Lindi kështu Kisha e popujve, Kisha e paganëve. E ndërkohë, posaçërisht në Jeruzalem, lindte diskutimi i vështirë: deri në ç’pikë këta të krishterë, të ardhur nga paganizmi, ishin të detyruar të hynin edhe në jetën e ligjit të Izraelit (në ndjekjen e riteve fetare e normave të ndryshme, që e veçonin Izraelin nga pjesa tjetër e botës), për t’u bërë vërtetë pjesëtarë të premtimeve të profetëve e për të hyrë faktikisht në trashëgiminë e Izraelit. Që të zgjidhej kjo çështje, themelore për lindjen e Kishës së ardhshme, u mblodh në Jeruzalem i ashtuquajturi Koncili i Apostujve, për të vendosur mbi këtë problem, nga i cili varej lindja reale e Kishës universale. U vendos të mos ua impononin paganëve të kthyer në fenë e krishterë, nënshtrimin ndaj ligjit të Moisiut (cfr Vap 15,6-30): pra nuk ishin të detyruar t’i respektonin normat e Judaizmit; e vetmja domosdoshmëri ishte t’i përkisnin Krishtit, të jetonin me Krishtin e sipas fjalëve të tij. Kështu, duke qenë të Krishtit, ishin edhe të Abrahamit, të Hyjit e pjesëtarë të të gjitha premtimeve. Pas kësaj ngjarjeje vendimtare, Pali u nda nga Barnaba, zdrypi në Siri e nisi udhëtimin e dytë misionar (cfr Vap 15,36-18,22). Përshkoi Sirin e Cilicinë, pa rishtas qytetin e Listrës, ku mori me vete Timoteun (figurë tepër e rëndësishme e Kishës në fasha, bir i një hebreje e një pagani), dhe e rrethpreu; përshkoi pastaj Anatolinë qëndrore e arriti në qytetin e Troades në bregdetin verior të Detit Egje. E këtu i ndodhi përsëri një ngjarje e rëndësishme: pa në ëndërr një maqedon nga ana tjetër e detit, dmth në Evropë, që i thoshte: “Eja e më ndihmo!”. Ishte Evropa e ardhshme, që kërkonte ndihmën e dritën e Ungjillit. I shtyrë nga ky vegim, hyri në Evropë. Që këtu ngriti spirancën për Maqedoni, duke hyrë kështu në Evropë. Zbarkoi në Neapoli, arriti në Filipi, ku themeloi një bashkësi të bukur, pastaj kaloi në Selanik e, i nisur që këtu për shkak të vështirësive që i krijuan Judenjtë, kaloi nëpër Berea e arriti në Athinë. Në këtë kryeqytet të kulturës së lashtë greke u predikoi, më parë në Agorà e më pas në Areòpag, paganëve e grekëve. E fjalimi në Areòpag, për të cilin flitet në Veprat e Apostujve, është model që tregon si duhet çuar Ungjilli në kulturën greke, si mund t’i bësh grekët të kuptojnë se ky Zot i të krishterëve, i hebrenjve, nuk ishte Hyj i huaj për kulturën e tyre, por Hyji i panjohur, i pritur prej tyre, përgjigje e vërtetë për pyetjet më të thella të kulturës së tyre. Nga Athina, pastaj, arriti në Korint, ku u ndalua një vit e gjysëm. E këtu kemi një ngjarje kronologjikisht shumë të sigurtë, më të sigurtën e gjithë jetëshkrimit të tij, sepse gjatë qëndrimit në Korint, atij iu desh të paraqitej para Qeveritarit të provincës senatoriale të Akajës, Prokonsullit Galioni, i akuzuar se ushtronte një kult të paligjshëm. Mbi Galionin dhe kohën e tij, në Korint ruhet një mbishkrim i lashtë, i gjetur në Delfi, ku thuhet se ishte Prokonsull në Korint ndërmjet viteve 51 e 53. Prej këndej, këtu kemi një datë absolutisht të sigurtë. Pali ndenji në Korint pikërisht gjatë këtyre viteve. Mund të hamendësojmë se arriti pak a shumë në vitin 50 e ndenji aty deri në vitin 52. Nga Korinti, pastaj, duke kaluar nëpër Çenkre, port lindor i qytetit, u drejtua nga Palestina, duke kaluar nëpër Çezarenë Bregdetare, prej nga u ngjit në Jeruzalem, për t’u kthyer, pastaj, në Antiokinë mbi Oront.

Udhëtimi i tretë misionar (cfr Vap 18,23-21,16) filloi si gjithnjë në Antiokinë, që qe bërë pikë zanafille e Kishës së paganëve, e misionit të paganëve e ishte edhe vendi ku lindi termi ‘të krishterë’. Këtu, për herë të parë, na thotë Shën Luka, ndjekësit e Jezusit u thirrën ‘të krishterë’. Që aty Pali shkoi drejt e në Efez, kryeqytet i provincës së Azisë, ku qëndroi dy vjet, duke kryer një shërbim, që pati ndikim të madh në zonë. Nga Efezi Pali shkroi letrat drejtuar Selanikasve e Korintianëve. Por popullsia qytetit u çua peshë kundër tij, duke u nisur nga argjendarët vendas, të cilëve po u pakësoheshin fitimet, për shkak të kufizimit të kultit të Artemidës (tempulli që i kushtohej asaj në Efez, Artemysion, ishte një nga shtatë mrekullitë e botës së lashtë); prandaj atij iu desh të ikte drejt veriut. Si përshkoi rishtas Maqedoninë, zbriti përsëri në Greqi, ndoshta në Korint, ku ndenji tre muaj e shkroi Letrën e famshme drejtuar Romakëve, që përmbledh gjithë kumtimin e tij. Që këtu u rikthye në Maqedoni e, me anije, arriti në Troade e pastaj, duke shkelur paksa ishujt Mitilenë, Kio, Samo, arriti në Milet, ku mbajti një fjalim të rëndësishëm para Pleqve të Kishës së Efezit, duke përshkruar portretin e bariut të vërtetë të Kishës (cfr Vap 20). Prej këndej u rinis, duke shpalosur velat drejt Tirit, prej nga arriti në Çezarenë Bregdetare, për t’u ngjitur edhe një herë në Jeruzalem. Këtu u arrestua për një keqkuptim: disa Judenj kishin marrë për paganë ca judenj të tjerë me origjinë greke, të cilët Pali i kishte lejuar të shkelnin në zonën tempullare ku mund të hynin vetëm izraelitët. Shpëtoi nga dënimi i caktuar me vdekje, falë ndërmjetësisë së tribunit romak të rojes në zonën e Tempullit (cfr Vap 21,27-36); kjo ndodhi kur në Judé ishte Prokuror perandorak Anton Feliçe. Pasi kaloi ca kohë në burg (nuk dihet mirë sesa), e me qenë se, si qytetar romak, kishte të drejtë apelimi nga Qesari (që asokohe ishte Neroni) Prokurori i mëpasëm, Porcio Festo, e nisi në Romë të shoqëruar me roje ushtarake.

Në udhëtimin drejt Romës preku ishujt mesdhetarë të Kretës e të Maltës, e pastaj qytetin e Sirakuzës, Regjo Kalabrien e Pozuolin. Të krishterët e Romës dolën ta prisnin në Rrugën Apia deri në Forin e Apios (rreth 70 kilometra në jug të kryeqytetit) e të tjerë, deri tek Tri Tavernat (rreth 40 km). Në Romë u takua me delegatët e bashkësisë hebraike, të cilëve u tregoi se ishte në zinxhirë për shkak të ‘shpresës së Izraelit’ (cfr Vap 28, 20). Por rrëfimi i Lukës përfundon duke zënë në gojë dy vjetët e kaluara në Romë nën mbikqyrje të lehtë ushtarake, pa cekur fare ndonjë vendim nga ana e Qesarit (Neronit) e aq më pak, vdekjen e të akuzuarit. Tradita e mëvonshme flet për lirimin e tij, që duhet t’i ketë krijuar, pastaj, mundësitë si për të bërë një udhëtim në Spanjë, ashtu edhe një tjetër në Lindje, e më saktësisht në Kretë, në Efez e në Nikopoli të Epirit. Gjithnjë mbi bazë hamendjesh, flitet për një arrestim të dytë e edhe për një burgim të dytë në Romë (ku duhet të ketë shkruar Letrat e ashtuqajtura Baritore, dmth dy letrat Timoteut e Titit), e një proces gjyqësor, me përfundim negativ.

Sidoqoftë, një sërë shkaqesh i shtyjnë shumë studiues të Shën Palit ta përfundojnë jetëshkrimin e Apostullit me rrëfimin e Shën Lukës në Veprat
Për martirizimin e tij do të flasim më pas, në ciklin e këtyre katekizmave. Tani për tani, në këtë listë të shkurtër të udhëtimeve të Palit, mjafton të shënojmë se ai iu kushtua kumtimit të Ungjillit, pa i kursyer energjitë, duke përballuar një sërë provash të rënda, listën e të cilave na e la në Letrën e dytë drejtuar Korintianëve (cfr 11,21-28). Nga ana tjetër është ai që shkruan: “Gjithçka bëj për Ungjillin’(1 Kor 9,23), duke u marrë bujarisht me atë, që e quan ‘shqetësimi për të gjitha Kishat” (2 Kor 11, 28). Shikojmë një impenjim, që mund të shpjegohet vetëm përmes një shpirti të rrëmbyer nga drita e Ungjillit, të dashuruar me Krishtin, një shpirti të mbështetur nga bindja e thellë: është e nevojshme t’i çohet botës drita e Krishtit, t’u kumtohet të gjithëve Ungjilli. Kjo, më duket, është gjithçka mbetet nga kjo përmbledhje e udhëtimeve të Palit: të shikosh pasionin e tij për Ungjillin, për të kuptuar madhështinë, bukurinë, madje nevojën e thellë që ka Ungjilli për ne të gjithë. Të lutemi që Zoti, i cili e bëri Palin ta shohë dritën e Tij, ta dëgjojë Fjalën e Tij t’i preku thellë zemrën, të na ndihmojë edhe ne ta shohim dritën e Tij, që edhe zemra jonë të preket nga Fjala e Tij e të mundemi edhe ne t’ia japim dritën e Ungjillit e të vërtetën e Krishtit botës së sotme, të etur për të”.

[toni77_toni]

Katekizmi i Benediktit XVI në audiencë: Shën Pali na mëson se të jesh apostull, do të thotë ta kumtosh gëzimin e Krishtit në botë


Kthimi është fryt i takimit personal me Krishtin.

03. 09. 2008

Të dashur vëllezër e motra,

katekizmi i sotëm do t’i kushtohet përvojës, që jetoi Shën Pali në rrugën e Damaskut e, prej këndej, ngjarjes, e cila zakonisht njihet si kthimi i tij. Pikërisht në udhën drejt Damaskut, në 30 vjetët e para të shekullit I, e pas një periudhe në të cilën e kishte përndjekur Kishën, në jetën e Palit ndodhi një ngjarje vendimtare. Shumë është shkruar për të e, natyrisht, në disa këndvështrime. Është e qartë se atje ndodhi një kthesë, madje një përmbysje e perspektivës. Atëherë ai, krejt papritmas, nisi ta shikojë si ‘humbje’ e ‘pleh’ gjithçka që më parë ishte për të kulmi i idealit, gati –gati, arsyeja e jetës së tij (cfr Fil 3,7-8). Ç’kishte ngjarë?

Lidhur me këtë, kemi dy tipe burimesh. I pari, më i njohuri, janë rrëfimet që dolën nga penda e Lukës, i cili e tregon tri herë me radhë këtë ngjarje në Veprat e Apostujve (cfr 9,1-19;22,3-21;26,4-23). Lexuesi mesatar ndoshta tundohet të ndalet tepër tek disa hollësira, siç është drita nga qielli, rrëzimi përdhe, zëri që thërret, verbimi, shërimi pasi i bie perdja nga sytë e ngjinesa. Por të gjitha këto hollësira na çojnë në qendër të ngjarjes: Krishti i ngjallur duket si dritë verbuese e i flet Saulit, ia shndërron mendimin e tij e vetë jetën. Shkëlqimi i të Ngjallurit e verbon: duket kështu, edhe nga jashtë, ajo që po ndodhte në shpirtin e tij, verbëria, që e pengonte për të parë të vërtetën, dritën e Krishtit. E pastaj, ‘po-ja’ përfundimtare, të cilën ia tha Krishtit në pagëzim, ia hap rishtas sytë e tij, e bën të shohë.

Në Kishën e lashtë pagëzimi quhej edhe ‘ndriçim’, sepse ky sakrament jep dritë, të bën të shikosh vërtetë. Kjo, që shprehet kështu teologjikisht, për Palin realizohet edhe fizikisht: i shëruar nga verbëria e tij shpirtërore, nis të shikojë qartë. Shën Pali, pra, u shndërrua jo nga një mendim, por nga një ngjarje, nga prania e papërballueshme e të Ngjallurit, për të cilën nuk do të mund të dyshonte kurrë më, sepse ishte tepër e fortë qartësia e kësaj ngjarjeje, e këtij takimi. E shndërroi thellësisht jetën e Palit; në këtë kuptim mund e duhet folur për kthim. Ky takim është në qendër të rrëfimit të Shën Lukës, i cili ka shumë mundësi të ketë përdorur një tregim, që mbase ishte krijuar në bashkësinë e Damaskut. Për këtë na bind ngjyrimi lokal, që jepet përmes pranisë së Ananisë dhe emrave, si emrit të rrugës, ashtu edhe të pronarit të shtëpisë, ku banoi Pali (cfr Vap 9-11).

Tipin e dytë të burimeve mbi kthimin, e gjejmë tek vetë Letrat e Shën Palit. Ai nuk flet kurrë me hollësira për këtë ngjarje, e unë besoj se e bën këtë nga që mendon se të gjithë i njihnin çastet kryesore të kësaj historie, të gjithë e dinin se nga persekutues, ai u shndërrua në Apostull të zellshëm të Krishtit. E kjo nuk ishte pasojë e një reflektimi, por e një ngjarjeje të jashtëzakonshme, e takimit me të Ngjallurin. Ndonëse nuk tregon hollësira, Pali e cek disa herë këtë fakt tepër të rëndësishëm, duke theksuar se edhe ai është dëshmitar i ngjalljes së Jezusit e se, njëlloj si Apostujt e tjerë, edhe ai mori nga Jezusi zbulesën, së bashku me misionin e apostullit. Teksti më i qartë mbi këtë pikë, gjindet në tregimin e tij mbi atë që përbën qendrën e historisë së shëlbimit: vdekjen e ngjalljen e Jezusit dhe dukjet para dëshmitarëve (cfr 1 Kor 15). Duke përdorur fjalë të traditës tepër të lashtë, të cilat edhe ai i mori nga Kisha e Jeruzalemit, thotë se Jezusi i vdekur në kryq, i varrosur e i ngjallur, i duket, pas ngjalljes, më parë Çefës, dmth Pjetrit, më pas të Dymbëdhjetëve, pastaj pesëqind vëllezërve, shumë nga të cilët në atë kohë jetonin akoma. Pastaj Jakut e pastaj të gjithë Apostujve. E pas këtij rrëfimi, të marrë nga tradita, shton “Më së fundi m’u dëftua edhe mua” (1 Kor 15,8). Kështu lë të kuptohet se kjo është baza e apostullimit të tij dhe e jetës së tij të re. Ka edhe tekste të tjera, të cilat tregojnë të njëjtën gjë: “Nëpër Jezu Krishtin ne morëm hirin të jemi apostuj” (cfr Rom 1,5); e akoma “Po a nuk e pashë unë Jezusin, Zotin tonë?” (1 Kor, 9,1), fjalë me të cilat nënkupton një gjë, që e dinë të gjithë. E së fundi, teksti më i përhapur lexohet në Gal 1,15-17: “Po kur Atij, që më zgjodhi qysh në kraharorin e nënës dhe më thirri me hirin e tij, i pëlqeu të ma zbulojë Birin e vet për ta shpallur ndër paganë, menjëherë, pa u këshilluar me asnjë njeri e pa u ngjitur aspak në Jeruzalem te ata që ishin apostuj para meje, shkova në Arabi e pastaj u ktheva në Damask”. Në këtë ‘vetmbrojtje’ nënvizon me forcë se edhe ai është dëshmitar i vërtetë i të Ngjallurit, ka misionin e vet, të marrë drejtpëdrejtë nga i Ngjalluri.

Mund të shikojmë, kështu, se dy burimet, Veprat e Apostujve dhe Letrat e Shën Palit, përkojnë e përputhen në pikën themelore: i Ngjalluri i foli Palit, e thirri në misionin e apostullit, e bëri apostull të vërtetë, dëshmitar të ngjalljes, me detyrën e veçantë t’ua kumtonte Ungjillin paganëve të botës greko-romake. E njëkohësisht Pali mësoi se, ndonëse në marrëdhënie të drejtpërdrejtë me të Ngjallurin, ai duhet të hynte në bashkimin e Kishës, duhet të pagëzohej, duhet të jetonte në përkim me apostujt e tjerë. Vetëm në këtë bashkim me të gjithë, mund të ishte apostull i vërtetë, siç shkruan ai vetë në Letrën e parë drejtuar Korintianëve: “Si unë, ashtu edhe ata, kështu predikojmë e kështu edhe ju besuat” (15, 11). Kumtimi i të Ngjallurit është një i vetëm, sepse edhe Krishti është një i vetëm.

Siç shihet, në të gjitha këto fragmente, Pali nuk e shpjegon kurrë këtë çast si kthim. Pse? Ka shumë hamendje, por për mua shkaku është i qartë. Kjo kthesë e jetës së tij, ky shndërrim i gjithë qenies së tij, nuk qe fryt i një procesi psikologjik, i një pjekurie ose evolucioni intelektual e moral, por erdhi nga jashtë: nuk qe fryt i mendimit të tij, por i takimit me Krishtin Jezus. Në këtë kuptim, nuk ishte thjeshtë kthim, pjekuri e ‘unit’ të tij, por vdekje e ringjallje për atë vetë: vdiq një ekzistencë e tij e një tjetër, e re, lindi me Krishtin e Ngjallur. Në asnjë mënyrë tjetër nuk mund të shpjegohet kjo përtëritje e Palit. Të gjitha analizat psikologjike nuk mund ta sqarojnë e as ta zgjidhin problemin. Vetëm ngjarja, takimi i madh me Krishtin, është kyçi që na ndihmon të kuptojmë ç’kishte ngjarë: vdekje e ringjallje, përtëritje nga ana e Atij, që iu duk e foli me të. Në këtë kuptim më të thellë mund e duhet të flasim për kthim. Ky takim është përtëritje e vërtetë, që ia ndryshoi gjithë rrjedhën e jetës së tij. Tani mund të thuhet se gjithçka, që më parë për të ishte thelbësore e themelore, bëhet ‘pleh’; nuk është më ‘fitim’, por humbje, sepse tashmë vlen vetëm jeta në Krishtin.

Gjithsesi nuk duhet të mendojmë se Pali hyri në një shteg të verbër. Përkundrazi, sepse Krishti i Ngjallur është drita e së vërtetës, është drita e vetë Hyjit. Kjo ia zgjëroi zemrën, që në të të kishte vend për të gjithë. Në këtë çast ai nuk e humbi çka ishte e bukur dhe e vërtetë në jetën e tij, në trashëgiminë e tij, por e kuptoi në mënyrë të re urtinë, vërtetësinë, thellësinë e ligjit e të profetëve, të cilët i përvetësoi në një mënyrë të re. Njëkohësisht arsyeja e tij kuptoi në mënyrë të re edhe urtinë e paganëve: duke ia pasë hapur gjithë zemrën e vet Krishtit, fitoi zotësinë të dialogonte me të gjithë, u aftësua të bëhej gjithçka për të gjithë. Kështu mund të ishte vërtetë apostull i paganëve.

Duke parë tani veten tonë, nuk mund të mos pyesim ç’do të thotë gjithë kjo për ne? Do të thotë se edhe për ne, krishterimi nuk është filozofi e re, e as moral i ri. Jemi të krishterë, vetëm në se takojmë Krishtin. Natyrisht Ai nuk na duket në këtë mënyrë të pakundërshtueshme, të ndritshme, siç bëri me Palin, për ta kthyer në Apostull të të gjithë popujve. Por edhe ne mund ta takojmë Krishtin në leximin e Shkrimit Shenjt, në lutje, në jetën liturgjike të Kishës. Mund ta prekim zemrën e Krishtit e të ndjejmë se edhe Ai e prek zemrën tonë. Vetëm në këtë marrëdhënie personale me Krishtin, vetëm në këtë takim me të Ngjallurin, bëhemi vërtetë të krishterë. E kështu hapet arsyeja jonë, na hapet parasysh gjithë urtia e Krishtit e gjithë pasuria e së vërtetës. Prandaj t’i lutemi Zotit të na ndriçojë, t’i dhurojë botës sonë takimin me praninë e Tij: e kështu, të na japë një fe të gjallë, një zemër të hapur, një dashuri të madhe për të gjithë, të aftë për t’ia ndryshuar faqen botës.

[toni77_toni]

Katekizmi i Benediktit XVI në audiencë: Shën Pali na mëson se të jesh apostull, do të thotë ta kumtosh gëzimin e Krishtit në botë.

10.09.2008

Është katekizmi i katërt, që Benedikti XVI ia kushton Shën Palit. Të mërkurën e kaluar, Papa foli për rrugën e Damaskut, duke theksuar se kthimi është fryt i takimit të njeriut me Krishtin. Ndërsa sot u ndalua tek karakteristikat e Shën Palit si apostull dhe përfundoi duke uruar që dëshmitarët e Ungjillit në të gjitha kohët, të jenë kryesisht ‘apostuj të gëzimit të Krishtit’.

Në shërbim të Ungjillit ‘njëzet e katër orë mbi njëzet e katër’. Guximtar deri në vetëmohim, ai duroi – në emër e për dashuri të Jezusit - rrahje, burgime, mbytje në det, lodhje, udhëtime rraskapitëse. Pali i Tarsit – shpjegoi Papa - e dinte mirëfilli se fjala ‘apostull’ në greqisht do të thotë ‘i dërguar’, ambasador i dërguar nga dikush, për të cilin duhet të shkrish pa kursim vetveten. E duke qenë ky ‘Dikush’ vetë Krishti, që e pati rrëmbyer tek Portat e Damaskut, Pali e di po aq mirë – dhe e vë shumë herë në dukje në Letrat e tij – se ishte një thirrje e mirëfilltë shpirtërore që të bëhej apostull, e jo një akt që varej nga vullneti njerëzor:

“Si përfundim, mund të themi se apostullimin e krijon Zoti, jo hamendja vetjake. Apostull nuk bëhesh vetvetiu; është Zoti ai që të bën të tillë; prandaj apostullimi ka nevojë për lidhje të përhershme me Zotin. Jo më kot Pali thotë se është ‘i thirrur për të qenë apostull’, dmth jo nga ana e njerëzve, as nga ana e një njeriu, por nga ana e Jezu Krishtit dhe e Hyjit Atë”.

Ishte, prandaj, pothuajse i përzgjedhur nga hiri i Hyjit – shpjegoi Papa – e ndonëse nga njëra anë e pranon plotësisht epërsinë e të Dymbëdhjetëve, të zgjedhur nga Jezusi gjatë jetës së tij tokësore – duke u vetëmbrojtur në më se një rast si ‘i fundmi i apostujve’ – nga ana tjetër shpreh një koncept më të gjërë të impenjimit, që duhet të ketë kumtuesi i Ungjillit:

“Duket qartë, prandaj, se koncepti i Palit mbi apostullimin nuk kufizohet vetëm tek grupi i të Dymbëdhjetëve. Pa dyshim ai di ta dallojë mirë rastin e tij nga i atyre, që kishin qenë apostuj para tij: atyre u njeh një vend krejt të posaçëm në jetën e Kishës. E megjithatë, siç e dinë të gjithë, edhe Shën Pali e quan veten Apostull në kuptimin më të ngushtë të kësaj fjale. Sigurisht që, në kohën e bashkësive të para të krishtera, askush nuk përshkoi më shumë kilometra se ai, nëpër tokë e nëpër det, gjithnjë me një qëllim të vetëm: të kumtonte Ungjillin”.

Të jesh i përzgjedhur me nismë hyjnore e të jesh i dërguar, janë dy nga tri karakteristikat, që vuri në dukje Benedikti XVI, duke shpjeguar si e koncepton termin apostull në përvojën e Shën Palit. Karakteristika e tretë ka të bëjë me ‘ushtrimin e kumtimit të Ungjillit’, e si pasojë, me themelimin e kishave. Titulli i Apostullit – pohoi Papa – nuk është e nuk mund të jetë titull nderi. Ai e impenjon konkretisht e edhe dramatikisht gjithë qenien e subjektit përkatës:

“Një element tipik i apostullimit të vërtetë, që vihet mirë në dukje nga Shën Pali, është një lloj njësimi i Ungjilit me ungjillëzuesin, që të dy të paracaktuar për të njëjtin fat. Askush, si Pali, nuk e vuri kaq me forcë në dukje se kumtimi i kryqit të Krishtit duket si ‘shkandull e marrëzi’ e se shumëkush e keqkupton ose nuk e pranon. Kjo ndodhte asokohe e nuk është për t’u çuditur në se e njëjta gjë ndodh edhe sot.(…). Ky mbetet misioni i të gjithë apostujve të Krishtit, në të gjitha kohët: të jenë bashkëpunëtorë të gëzimit të vërtetë”.

Në çastin e përshëndetjeve përfundimtare, pasi iu drejtua posaçërisht pjesëmarrësve në Seminarin e komunikimeve shoqërore, organizuar nga Universiteti Papnor i Kryqit Shenjt, Benedikti XVI i kushtoi, duke pasur parasysh shtegtimin në Lurdë, për ku do të niset më 12 shtator, një mendim marian të rinjve, të sëmurëve e të sapomartuarve: “Për juve, të rinj – tha Papa – i lutem Zotit t’ju dhurojë një fe gjithnjë më të pjekur; për juve, të sëmurë, një fe gjithnjë më të fortë e për ju të sapomartuar, një fe gjithnjë më të thellë”.

[toni77_toni]

"Të jesh apostull, do të thotë ta kumtosh me gëzim Krishtin në botë".


10. 09. 2008.

Të dashur vëllezër e motra,
Të mërkurën e kaluar fola për kthesën e madhe në jetën e Shën Palit, pas takimit me Krishtin e ngjallur. Jezusi hyri në jetën e tij dhe e shndërroi nga persekutes, në apostull. Ku takim shënoi fillimin e misionit të tij: Pali nuk mund të jetonte si më parë, tani e ndjente veten të ngarkuar nga Zoti me detyrën për të shpallur Ungjillin e tij, si apostull. E pikërisht për këtë mënyrë të re jetese, kur ai u bë apostull i Krishtit, dua t’ju flas sot. Ne zakonisht, duke ndjekur Ungjillin, i njohim të Dymbëdhjetët me titullin e apostujve, duke kuptuar me këtë fjalë, ata që ishin shokët e jetës së Jezusit dhe që dëgjonin mësimin e tij. Por edhe Pali e ndjen veten apostull e duket qartë, prandaj, se koncepti i Palit mbi apostullimin nuk kufizohet vetëm tek grupi i të Dymbëdhjetëve. Pa dyshim ai di ta dallojë mirë rastin e tij nga i atyre, që kishin qenë apostuj para tij (Gal 1,17): atyre u njeh një vend krejt të posaçëm në jetën e Kishës. E megjithatë, siç e dinë të gjithë, edhe Shën Pali e quan veten Apostull në kuptimin më të ngushtë të kësaj fjale. Sigurisht që, në kohën e bashkësive të para të krishtera, askush nuk përshkoi më shumë kilometra se ai, nëpër tokë e nëpër det, gjithnjë me një qëllim të vetëm: të kumtonte Ungjillin.

Pra Pali kishte për apostullimin një koncept më të gjërë, se ai që lidhej me grupin e të Dymbëdhjetëve, koncept që e ndeshim kryesisht tek Shën Luka në Veprat (cfr Vap 1,2,26;6,2). Në të vërtetë, në Letrën e parë drejtuar Korintianëve, Pali i dallon qartë të ‘Dymbëdhjetët’ nga ‘të gjithë apostujt’, duke i përmendur si dy grupe të ndryshme, që patën fatin të jenë dëshmitarë të dukjeve të të Ngjallurit (cfr 14,5.7). Në të njëjtin tekst, më pas, ai e quan përvujtërisht vetveten si ‘më i fundmi i apostujve’, duke e krahasuar deri me një dështak e duke pohuar tekstualisht: “Unë nuk jam i denjë as të quhem apostull, sepse e kam salvuar Kishën e Krishtit. Por në saje të hirit të Hyjit, jam ky që jam, dhe hiri i tij në lidhje me mua, nuk ka qenë i kotë; madje u mundova të veproj më shumë se të gjithë ata, jo unë vetëm, por edhe hiri i Hyjit me mua” (1 Kor 15,9-10). Metaforën dështak, përmes së cilës shprehet kulmi i përvujtërisë, e gjejmë edhe në Letrën drejtuar Romakëve nga Shën Injaci i Antiokisë: “Jam më i fundmi i të gjithëve, jam dështak; por do të më jepet hiri të jem diçka, në se arrij tek Zoti” (9,2). Këtë, që thotë Ipeshkvi i Antiokisë lidhur me martirizimin e tij të afërt, duke parashikuar se ai do ta përmbysë gjendjen e tij si njeri i padenjë, Shën Pali e thotë lidhur me detyrën e tij apostolike: në të gjen shprehjen fekonditeti i hirit të Hyjit, që di ta shndërrojë një njeri të papërkryer, në një apostull të shkëlqyer. Nga persektues, në themelues Kishash: këtë bëri Hyji me një, që në pikëpamje ungjillore, mund të shikohej si fundërri!

Po cili është koncepti i dytë i Shën Palit, ai që i bën atë e të tjerët apostuj? Në Letrat e tij duken tri karakteristikat themelore, që duhet t’i ketë apostulli. E para është ‘të ketë parë Zotin’(cfr. 1 Kor 9,1), dmth të ketë pasë me Të një takim vendimtar për jetën e vet. Edhe në Letrën drejtuar Galatëve (cfr 1, 15-16), do të thotë se ishte i thirrur, pothuajse i zgjedhur, me hirin e Hyjit, të cilit i pëlqeu t’i zbulonte Birin e vet, për ta shpallur ndër paganë. Si përfundim, mund të themi se apostullimin e krijon Zoti, jo hamendja vetjake. Apostull nuk bëhesh vetvetiu; është Zoti ai që të bën të tillë; prandaj apostullimi ka nevojë për lidhje të përhershme me Zotin. Jo më kot Pali thotë se është ‘i thirrur për të qenë apostull’ (Rom 1,1), dmth jo nga ana e njerëzve, as nga ana e një njeriu, por nga ana e Jezu Krishtit dhe e Hyjit Atë” (Gal 1,1). Kjo është karakteristika numër një: ta kesh parë Zotin, të jesh i thirrur prej Tij.

Karakteristika e dytë është ‘të jesh i dërguar’. Vetë termi grek ‘apóstolos’ do të thotë pikërisht ‘i dërguar’, dmth ambasador, mbartës i një mesazhi; ai që duhet të veprojë si i dërguar e përfaqësues i dikujt. Prandaj Pali e quan veten ‘apostull i Jezu Krishtit’ (1 Kor 1,1; 2 Kor 1,1), dmth delegat i tij, i vënë plotësisht në shërbim të tij, aq sa të quhej edhe ‘shërbëtor i Jezu Krishtit’(Rom 1,1). Edhe një herë del në plan të parë ideja se nisma është e dikujt tjetër, e Hyjit në Jezu Krishtin, të cilit i detyrohesh plotësisht; por sidomos nënvizohet fakti se mori një mision, të cilin duhet ta kryejë në emër të tij, duke vënë plotësisht në plan të dytë çdo interes vetjak.

Karakteristika e tretë ka të bëjë me ushtrimin e ‘kumtimit të Ungjillit’, e si pasojë, me themelimin e Kishave. Titulli i ‘apostullit’ nuk është e nuk mund të jetë titull nderi. Ai e impenjon konkretisht e edhe dramatikisht gjithë qenien e subjektit përkatës. Në Letrën e parë drejtuar Korintianëve, Pali thotë: “Po unë, a nuk jam apostull? Po a nuk e pashë Jezusin, Zotin tonë? A nuk jeni ju vepra ime në Zotin?’ (9,1). Po kështu në Letrën e dytë drejtuar Korintianëve, pohon: “Letra jonë jeni ju…, letra e shkruar prej Krishtit, e shkruar jo me bojë, por me shpirtin e Hyjit të gjallë” (3,2-3).

Nuk na çudit, prandaj, fakti që Gjon Krizostomi flet për Palin, si për ‘një shpirt prej diamanti” (Panegirici, 1,8), dhe vijon të thotë: “Ashtu si zjarri, kur i shtojmë materiale të ndryshme, ndizet më shumë, kështu edhe Pali, me fjalën e tij, i fitonte për çështjen e vet të gjithë ata, me të cilët lidhej, e edhe ata, që e luftonin, të cilët pushtoheshin nga fjalimet e tij e bëheshin ushqim i ri për këtë zjarr shpirtëror” (ibid., 7,11). Kjo shpjegon pse Pali i quan apostujt ‘bashkëpunëtorë të Hyjit’ (1 Kor 3,9; 2 Kor 6,1), hiri i të cilit vepron me ta. Një element tipik i apostullimit të vërtetë, që vihet mirë në dukje nga Shën Pali, është një lloj njësimi i Ungjillit me ungjillëzuesin, që të dy të paracaktuar për të njëjtin fat. Askush, si Pali, nuk e vuri kaq me forcë në dukje se kumtimi i kryqit të Krishtit duket si ‘shkandull e marrëzi’ (1 Kor 1,23), e se shumkush e keqkupton ose nuk e pranon. Kjo ndodhte asokohe e nuk është për t’u çuditur në se e njëjta gjë ndodh edhe sot. Fatit që të dukej ‘shkandull e marrëzi’, nuk do t’i shpëtonte as Pali Apostull, i cili e di mirë këtë: kjo është pervoja e jetës së tij. Korintianëve u shkruan, jo pa një hije ironie: “E pra unë mendoj se Hyji ne, apostujve, na vuri në vendin e fundit, si të dënuar për vdekje, sepse u bëmë lojë për botën, për engjëjt e për njerëzit. Ne të marrë për shkak të Krishtit, ju të urtë në Krishtin; ne të dobët, ju të fortë; ju të nderuar e ne të përbuzur. Deri tani s’ngihemi me bukë as me ujë, jemi të zhveshur e të shtypur, të paplang e të pashtëpi, lodhemi duke punuar me duart tona. Na shajnë, e ne flasim mirë për ta. Na salvojnë, e ne durojmë; na shpifen e ne ngushëllojmë. U bëmë deri më sot, si fundërritë e botës, porsi plehrat e gjithkujt”(1 Kor 4,9-13). Është autoportreti i jetës apostolike të Shën Palit: ndërmjet gjithë këtyre vuajtjeve, mbizotëron gëzimi se është mbartës i bekimit të Hyjit e i hirit të Ungjillit.

Sidoqoftë, Pali ka të përbashkët me filozofinë stoike të kohës së tij, idenë e qëndrimit të palëkundur në mes të vështirësive që has; por ai e kapërcen perspektivën thjeshtë humanistike, duke rikujtuar se i përket Hyjit në Krishtin: “Kush do të na ndajë prej dashurisë së Krishtit? Vështirësia? Ngushtica? Salvimi? Uria? Lakuriqësia? Rreziku? Shpata? Sikurse është në Shkrimin Shenjt: Për shkak tënd na vrasin si një ditë për ditë, na çmojnë porsi dele të caktuara për t’u prerë. E prapëseprap, në të gjitha këto, jemi më se ngadhënjyes, në saje të Atij që na deshi. Jam plotësisht i bindur se as vdekja, as jeta, as ëngjëjt as pushtetet, as e tashmja, as e ardhshmja, as fuqitë, as lartësitë as humnerat e asnjë krijesë tjetër, nuk do të mund të na ndajë prej dashurisë së Hyjit, që na u dëftua në Jezu Krishtin, Zotin tonë” (Rom 8,35-39). Kjo është siguria. Gëzimi i thellë që i prin apostullit në gjithë këto ngjarje: asgjë nuk nuk do të mund të na ndajë prej dashurisë së Hyjit. E kjo dashuri është pasuria e vërtetë e jetës njerëzore.

Siç shihet, Shën Pali e kishte vënë gjithë jetën në shërbim të Ungjillit; mund të themi ‘njëzet e katër orë mbi njëzet e katër’. E kryente detyrën e tij me besnikëri e me gëzim, ‘për të shpëtuar me çdo kusht ndonjërin’(1 Kor 9,22). E përsa u përket Kishave, ndonëse e dinte se kishte me ta një lidhje atësie (cfr 1 Cor 4,15), madje edhe amësie (cfr Gal 4, 19), vihej plotësisht në shërbim të tyre, duke deklaruar në mënyrë të admirueshme: “Ne nuk duam të sillemi si pronarë të fesë suaj, por jemi bashkëpunëtorë të gëzimit tuaj” (2 Kor 1,24).
E ky vijon të jetë misioni i të gjithë apostujve të Krishtit, në të gjitha kohët: të jenë bashkëpunëtorë të gëzimit të vërtetë.

[toni77_toni]

Katekizmi i Benediktit XVI në audiencë:
Feja lind nga takimi me Krishtin e ngjallur, në jetën e Kishës.


24.09.2008

Të dashur vëllezër e motra,
sot dëshiroj të flas mbi marrëdhëniet ndërmjet Shën Palit e Apostujve, që e ndoqën Krishtin përpara tij. Këto marrëdhënie shquheshin gjithnjë nga respekti i thellë, e njëkohësisht nga çiltërsia me të cilën Apostulli i Popujve mbronte të vërtetën e Ungjillit. Ndonëse edhe ai ishte bashkëkohës me Jezusin e Nazaretit, nuk pati kurrë mundësi ta takojë gjatë jetës së Tij publike. Prandaj, kur u verbua në rrugën e Damaskut, ndjeu nevojën të këshillohej me dishepujt e parë të Mësuesit, që i zgjodhi Ai vetë për ta çuar Ungjillin deri në skajet më të largëta të tokës.

Në Letrën drejtuar Galatasve, Pali përpilon një relacion kushtuar marrëdhënieve me disa nga të Dymbëdhjetët: në mënyrë të posaçme me Pjetrin, i cili qe zgjedhur si Kephas, fjalë aramaike, që do të thotë shkëmb, mbi të cilin po ngrihej Kisha (cfr Gal 2,9), me Jakun, ‘vëllain e Zotit’ (cfr Gal 1,19) e me Gjonin (cfr Gal 2,9): Pali nuk ngurron t’i njohë si shtyllat e Kishës. Posaçërisht i rëndësishëm është takimi me Kefën (Pjetrin), në Jeruzalem; Pali ndenji pranë tij 15 ditë ‘për t’u këshilluar me të’ (cfr Gal 1, 19), ose më mirë të themi, për t’u njohur me jetën tokësore të Krishtit të Ngjallur, i cili e kishte ‘rrëmbyer’ në rrugën e Damaskut e po ia ndryshonte rrënjësisht jetën: nga persekutues i Kishës së Zotit, u bë ungjillëzues i asaj feje në Mesinë e kryqëzuar e Birin e Hyjit të cilën, në të kaluarën, kishte bërë çmos ta shkatërronte (cfr Gal 1,23).


Ç’ njoftime mori Pali për Jezusin gjatë tri vjetëve pas takimit të Damaskut? Në Letrën e parë drejtuar Korintianëve mund të dallojmë dy fragmente, me të cilat Pali u njoh në Jeruzalem, të përpiluara si elemente qëndrore të traditës së krishterë, traditë themelore. Ai i transmeton gojarisht, ashtu si i ka marrë, me një formulë shumë solemne: “Dhe njëmend, më së pari ju shpalla ato të vërteta, që edhe unë vetë i mora”. Ngul këmbë, kështu, për besnikërinë mbi gjithçka ka marrë, për t’ua transmetuar besnikërisht të krishterëve të rinj. Janë elemente themelore e lidhen me Eukaristinë e me Ngjalljen e Krishtit. Është fjala për fragmente të formuluara që në vitet tridhjetë. Arrijmë, kështu, tek vdekja, varrosja në zemër të tokës e tek Ngjallja e Jezusit (cfr 1 Cor 15,3-4). Po i kujtojmë njerën e tjetrën: fjalët e Jezusit në Darkën e mbrame, (cfr 1 Cor 11,23-25) për Palin janë vërtetë qendër e jetës së Kishës: Kisha ndërtohet duke u nisur nga kjo qendër e duke u bërë kështu vetvetja. Përtej kësaj qendre eukaristike, në të cilën rilind gjithnjë Kisha – edhe për teologjinë e Shën Palit, për gjithë mendimin e tij – këto fjalë patën ndikim të dukshëm në marrëdhëniet vetjake të Palit me Jezusin. Nga njëra anë dëshmojnë se Eukaristia ndriçon mallkimin e kryqit, duke e bërë bekim (Gal, 3,13-14), e nga ana tjetër shpjegojnë rëndësinë e vetë vdekjes e ngjalljes së Jezusit. Në Letrat e tij, ajo ‘për ju’ e themelimit të Eukaristisë, bëhet ‘për mua’ (Gal, 2,20), duke u përvetësuar, sepse e di që në atë ‘ju’, ishte ai vetë e se Jezusi e pranonte dhe e donte; e nga ana tjetër ‘për të gjithë’ (2 Kor 5-14): kjo ‘për ju’ bëhet ‘për mua’ e ‘për Kishën’ (Ef 5,25), bëhet flijim shpërblyes i kryqit ‘për të gjithë’ (cfr Rom 3,25). Kisha themelohet e njihet si ‘Korpi i Krishtit’ nga Eukaristia e në Eukaristi (1 Kor 12,27), e ushqyer çdo ditë nga forca e Shpirtit të Krishtit të Ngjallur.

Teksti tjetër, mbi Ringjalljen, transmeton përsëri të njëjtën formulë besnikërie. Shkruan Shën Pali: “E njëmend, më së pari ju shpall ato të vërteta, që edhe unë vetë i mora: se Krishti vdiq për mëkatet tona, sikurse e paralajmëroi Shkrimi Shenjt, qe varrosur e të tretën ditë u ngjall së vdekuri, si u tha në Shkrimin Shenjt, e iu duk Kefës e pastaj të Dymbëdhjetëve”(1 Kor 15,3-5). Edhe në këtë traditë, që iu transmetua Palit, rikujtohet kjo ‘për mëkatet tona’, e cila thekson se Krishti ia dhuroi vetveten Atit, për të na çliruar nga mëkatet e nga vdekja. Nga ky dhurim i vetvetes, Pali krijon shprehjet më prekëse e më rrëmbyese të marrëdhënieve tona me Krishtin: “Atë që kurrë nuk bëri mëkat, Hyji për ne e bëri mëkat, në mënyrë që në Të ne të bëhemi drejtësi e Hyjit” (2 Kor 8,9). Ia vlen të kujtosh komentin me të cilin murgu i asokoshëm agostinian, Martin Luteri, i shoqëronte këto shprehje paradoksale të Palit: “Ky është misteri i madhërishëm i hirit hyjnor për mëkatarët: që përmes një shkëmbimi mahnitës, mëkatet tona nuk janë më tonat, por të Krishtit, e drejtësia e Krishtit nuk është më e Krishtit, por jona” (Koment i Psalmeve të 1513-1515). E kështu u shpëtuam.

Në kerygma (kumtimin) fillestar, transmetuar gojë më gojë, meriton të vihet në dukje përdorimi i foljes “u ngjall”, në vend të ‘qe ngjallur’, përdorimi i së cilës do të ishte më logjik, në vijim të ‘vdiq’ ... e u varros”. Forma foljore ‘u ngjall’ u zgjodh për të nënvizuar se ngjallja e Krishtit ka të bëjë me të tashmen e jetës së besimtarëve: mund ta përkthejmë kështu: “u ngjall e vijon të jetojë” në Eukaristi e në Kishë. Kështu të gjitha Shkrimet Shenjte bëjnë dëshmi për vdekjen dhe ngjalljen e Krishtit, sepse – siç shkruante Ugo San Vitore – “të gjitha Shkrimet hyjnore përbëjnë një libër të vetëm, e ky libër është Krishti, nga që i gjithë Shkrimi Shenjt flet për Krishtin e përplotësohet në Krishtin”. (De arca Noe, 2,8). Në se Shën Ambrozi i Milanos mund të thotë se ‘në Shkrimin Shenjt ne lexojmë Krishtin’, këtë e bën sepse Kisha e zanafillës i lexonte të gjitha Shkrimet e Shenjta të Izraelit duke u nisur nga Krishti e duke u kthyer tek Krishti.

Përsëritja e dukjeve të Krishtit të ngjallur Kefës, të Dymbëdhjetëve, më se pesëqind vëllezërve e Jakut, mbyllet me cekjen se Krishti iu duk edhe vetë Palit në rrugën e Damaskut: “E më së fundi m’u dëftua edhe mua, dështakut” (1 Kor 15,8). Me që ai e persekutoi Kishën e Hyjit, në këtë rrëfim shpreh mendimin se është i padenjë për të qenë apostull, me të njëjtën vlerë si ata që i paraprinë. Por Hiri i Hyjit në të nuk ishte i kotë (1Kor 15,10). Sidoqoftë pohimi se e merr fuqinë nga Hiri hyjnor, e bashkon Palin me dëshmitarët e parë të ngjalljes së Krishtit: ‘Si unë, ashtu edhe ata: kështu predikojmë e kështu edhe ju besuat (1 Kor 15,11). Është i rëndësishëm identiteti e uniciteti i kumtimit të Ungjillit: si ata, ashtu edhe unë, predikojmë të njëjtën fe, të njëjtin Ungjill të Jezu Krishtit, që vdiq e u ngjall e që na dhurohet në të Shenjtnueshmin Sakrament të Eukaristisë.

Rëndësia që i jep ai Traditës së gjallë të Kishës, të cilën ajo ua përcjell bashkësive të saj, dëshmon sa i gabuar është vizioni i atyre, që mendojnë se Pali është shpikës i krishterimit. Para se ta kumtonte Jezu Krishtin, Zotin e tij, ai e takoi në rrugën e Damaskut dhe e ndoqi pas në Kishë, duke e vëzhguar jetën e Tij në të Dymbëdhjetët e në të gjithë ata, që e ndoqën pas, rrugëve të Galilesë. Në katekizmat e ardhshme do të kemi mundësi të thellohemi në ndihmesën që i dha Pali Kishës së zanafillës: por misioni që mori nga Krishti i Ngjallur për ungjillëzimin e paganëve ka nevojë të përforcohet e të garantohet nga ata, që i dhanë atij e Barnabës dorën e djathtë, në shenjë miratimi të apostullimit të tyre, të ungjillëzimit të tyre e të pranimit të tyre në të vetmin bashkim me Kishën e Krishtit (cfr Gal 2,9). Kuptohet atëherë se shprehja “por edhe nëse e kemi njohur Krishtin në mënyrë thjesht njerëzore” (2 Kor 5,16), nuk do të thotë se jeta e Tij tokësore është pa vlerë për pjekurinë tonë në fe, përkundrazi, që nga çasti i Ngjalljes së Tij e ndryshon mënyrën e lidhjes sonë me Të. Ai është njëkohësisht Biri i Hyjit ‘pasardhës i Davidit për kah trupi, por i dëftuar Bir i Hyjit me pushtet sipas Shpirtit Shenjt mbas ngjalljes prej të vdekurve”, siç do të kujtojë Pali në fillim të Letrës drejtuar Romakëve (1, 3-4).

Sa më shumë përpiqemi të gjejmë gjurmët e Jezusit të Nazaretit nëpër rrugët e Galilesë, aq më tepër mund të kuptojmë se Ai mori mbi vete natyrën tonë njerëzore, duke u bërë si ne në gjithçka, përveç mëkatit.
Feja jonë nuk lind nga një mit, as nga një ide, por nga takimi me të Ngjallurin, në jetën e Kishës.

[toni77_toni]

Katekizmi i Benediktit XVI në audiencë:
Krishterimi është liri për ta pranuar Ungjillin e për t’i shërbyer.


01.10.2008

Të dashur vëllezër e motra
Respekti e nderimi që pati gjithnjë Pali për të Dymbëdhjetët, nuk pakësohet kur ai mbron me zemër të hapur të vërtetën e Ungjillit, që nuk është tjetër, veçse Jezu Krishti, Zoti. Dëshiroj sot të ndalem tek dy episode, që dëshmojnë për nderimin e, njëkohësisht lirinë, me të cilën Apostulli i drejtohet Kefës e dhe Apostujve të tjerë: tek i ashtuquajturi ‘Koncili i Jeruzalemit’ dhe tek aksidenti i Antiokisë së Sirisë, për të cilat shkruhet në Letrën drejtuar Galatasve (cfr 2,1-10;2,11-14).

Çdo Koncil e çdo Sinod i Kishës është ‘ngjarje e Shpirtit Shenjt’ e përfshin, në sa kryhet, instancat e mbarë popullit të Zotit: këtë e provuan personalisht të gjithë ata që patën dhuratën të merrnin pjesë në Koncilin II të Vatikanit. Prandaj Shën Luka, duke na dhënë njoftime mbi Koncilin e Kishës, mbajtur në Jeruzalem, e hap kështu letrën që Apostujt ua dërguan me këtë rast bashkësive të krishtera të diasporës: “Vendosëm, pra, Shpirti Shenjt e ne …” (Vap 15,28). Shpirti Shenjt, që vepron në mbarë Kishën, i merr për dore Apostujt e u prin në rrugë të reja për realizmin e planeve të tij: është ai Mjeshtri kryesor i ndërtimit të Kishës.

Asambleja e Jeruzalemit u mbajt në një çast tensioni jo të paktë në gjirin e Bashkësive të zanafillës. Ishte fjala për t’iu përgjigjur pyetjes në se duhej t’u kërkohej paganëve, që po e pranonin Jezu Krishtin, Zotin, të rrethpriteshin, apo duheshin lënë të lirë nga Ligji mosaik, dmth nga rregullat që duheshin respektuar për të qenë njerëz të drejtë, që i nënshtroheshin Ligjit, e posaçërisht, të liruar nga normat që kishin të bënin me pastrimet e kultit, me ushqimet e pastra e të papastra e me të shtunën. Për Asamblenë e Jeruzalemit flet edhe Shën Pali në Gal 2,1-10: katërmbëdhjetë vjet pas takimit me Krishtin e ngjallur në Damask – jemi në gjysmën e viteve 40 pas Krishtit – Pali niset së bashku me Barnabën nga Antiokia për në Siri, i shoqëruar nga Titi, bashkëpunëtori i tij besnik i cili, duke qenë me origjinë greke, nuk ishte detyruar të rrethpritej për të hyrë në Kishë. Në këtë rast Pali u paraqet të Dymbëdhjetëve, të njohur si njerëzit më të rëndësishëm, ungjillin e tij të lirisë nga Ligji (cfr Gal 2,6). Në dritën e takimit me Krishtin e ngjallur, ai kishte kuptuar se në çastin e kalimit tek Ungjilli i Krishtit, nuk ishte më e nevojshme që paganët të rrethpriteshin, t’u nënshtroheshin rregullave që kishin të bënin me ushqimin e me të shtunën, për t’u dalluar si të drejtë: Krishti është drejtësia jonë, prandaj është ‘e drejtë’ gjithçka përkon me Të. Nuk është nevoja për shenja të tjera dalluese, që të jesh i drejtë. Në Letrën drejtuar Galatasve, tregon, me pak fjalë, zhvillimin e asamblesë: me entuziazëm kujton se ungjilli i lirimit nga Ligji qe miratuar nga Jaku, Kefa e Gjoni, “shtyllat” , që i dhanë atij e Barnabës dorën e djathtë si shenjë bashkimi kishtar në Krishtin (cfr. Gal 2,9). Në se, siç kujtuam më parë, për Lukën Koncili i Jeruzalemit shpreh veprimin e Shpirtit Shenjt, për Palin përfaqëson njohjen vendimtare të lirisë, që e pranuan të gjithë pjesëmarrësit: lirim nga detyrimet me prejardhje nga rrethprerja e nga Ligji; ajo liri për të cilën “Krishti na liroi, që të mbeteshim krejt të lirë” e të mos lejonim më të na vinin zgjedhën e skllavërisë (cfr Gal 5,1). Të dyja mënyrat me të cilat Pali e Luka e përshkruajnë asamblenë e Jeruzalemit, kanë të përbashkët veprimin çlirues të Shpirtit Shenjt, sepse “Aty ku është Shpirti i Zotit, aty është edhe liria”, do të thotë në Letrën e dytë drejtuar Korintianëve (cfr 3,17).

Gjithsesi, siç duket qartë në Letrat e Shën Palit, liria e krishterë nuk mund të identifikohet kurrë me liberalizmin apo shthurjen e as me dëshirën për të bërë si të duash; ajo realizohet në përkim me Krishtin e, prej këndej, në shërbimin ndaj vëllezërve, sidomos atyre që kanë më shumë nevojë. Prandaj përshkrimi që i bën Pali asamblesë, mbyllet me kujtimin e porosisë që dhanë Apostujt: “Na porositën vetëm t’i kujtojmë të vobektët; gjë që jam kujdesur ta bëj në mënyrë të veçantë” (Gal 2,10). Çdo Koncil lind nga Kisha e në Kishë kthehet: në këtë rast kthehet me vëmendjen për të varfërit që, sipas shënimeve të ndryshme të Palit në Letrat e tij, janë sidomos ata të Kishës së Jeruzalemit. Në shqetësimin për të varfërit, për të cilin shkruhet posaçërisht, në Letrën e parë drejtuar Korintianëve (cfr 8-9) e në pjesën përfundimtare të Letrës drejtuar Romakëve (cfr Rom. 15), Pali tregon se është besnik ndaj vendimeve të marra gjatë asamblesë.

Ndoshta nuk jemi më në gjendje ta kuptojmë plotësisht vëmendjen që Pali e bashkësitë e tij i kushtonin mbledhjes së lëmoshëve për të varfërit e Jeruzalemit. Ishte fjala për një nismë krejt të re në panoramën e veprimtarive fetare: nuk ishte e detyrueshme, por e lirë, e vetvetishme, tipike për të gjitha Kishat që themeloi Pali në shtegtimin e tij drejt Perëndimit. Mbledhja e lëmoshës shprehte detyrimin e bashkësive për Kishën e tyre nënë të Palestinës, nga e cila kishin marrë dhuratën e parrëfyeshme të Ungjillit. Aq e madhe është vlera që i jep Pali këtij gjesti të ndarjes së përbashkët të pasurisë, sa rrallë herë e quan thjeshtë ‘lëmoshë’: për të ky është ‘shërbim’, ‘bekim’, ‘dashuri’, ‘hir’, madje ‘liturgji”(2 Kor 9). Na çudit në mënyrë të veçantë termi i fundit, që i jep mbledhjes së parave vlerë kultuale: nga njëra anë, është gjest liturgjik ose ‘shërbim’, që çdo bashkësi e kryen për Zotin; nga ana tjetër është veprim dashurie i bërë në favor të popullit. Dashuria për të varfërit e kulti i brendshëm i Kishës shkojnë krah për krah, dashuri për të varfërit e liturgji. Të dy horizontet janë të pranishme në çdo liturgji të kremtuar e të jetuar në Kishë, e cila për vetë natyrën e saj, i kundërvihet ndarjes së kultit nga jeta, fesë nga veprat, lutjes nga bamirësia për vëllezërit. Kështu Koncili i Jeruzalemit lindi për të zgjidhur çështjen mbi qëndrimin ndaj paganëve, që vinin në fe, duke zgjedhur rrugën e lirimit nga rrethprerja e nga respektimi i detyrimeve të imponuara prej Ligjit; e çështja zgjidhet në një instancë kishtare e baritore, që ka në qendër fenë e Krishtit dhe dashurinë për të varfërit e Jeruzalemit e të mbarë Kishës.

Rasti i dytë është episodi i njohur i Antiokisë, në Siri, i cili dëshmon për lirinë shpirtërore që gëzonte Pali: ç’ qëndrim duhej mbajtur në rastin e uljes në një sofër me besimtarët e prejardhur nga hebrenjtë e ata me prejardhje nga paganët? Lind këtu një tjetër epiqendër e nënshtrimit ndaj ligjit mosaik: dallimi ndërmjet ushqimeve të pastra e të papsastra, që hapte një hendek të thellë ndërmjet hebrenjve praktikantë e paganëve. Në fillin Kefa, Pjetri, ulej në sofër me njërën e me tjetrën palë, por me arritjen e disa të krishterëve, të lidhur me Jakun, ‘vëllain e Zotit’(Gal 1, 19), Pjetri nisi t’i shmangej uljes në një sofër me paganët, për të mos i shkandulluar të krishterët, që ndiqnin rregullat e pastërtisë së ushqimit; e kështu nisi të bëjë edhe Barnaba. Një veprim i tillë i ndante thellësisht të krishterët e ardhur nga rrethprerja nga të krishterët e ardhur nga paganizmi. Kjo sjellje, që kërcënonte realisht bashkimin dhe lirinë e Kishës, shkaktoi reagimin e zjarrtë të Palit, që arriti deri atje, sa t’i akuzonte Pjetrin e të tjerët për hipokrizi: “Në se ti që je hebre, jeton si paganët e jo si hebre, pse i detyron paganët të jetojnë si hebrenj?” (Gal 2, 14).

Në të vërtetë shqetësimet e Palit, nga njëra anë, dhe të Pjetrit e të Barnabës, nga ana tjetër, nuk ishin të njëjta: për këta të fundit, ndarja nga paganët shikohej si mënyrë për t’i mbrojtur e për të mos i shkandulluar besimtarët, që vinin nga judaizmi: ndërsa Pali e shikonte si rrezik, që mund të krijonte keqkuptime për shëlbimin universal në Krishtin, i cili u flijua njëlloj si për paganët, ashtu edhe për judenjtë. Në se shfajsimi realizohet vetëm për virtyt të fesë në Krishtin, nga përkimi me Të, pa kurrfarë veprimi nga ana e Ligjit, ç’kuptim do të kishte të respektohej akoma pastërtia e ushqimeve gjatë ngrënies në sofër? Ndoshta kishte edhe shumë ndryshime të tjera në perspektivat e Pjetrit e të Palit: së pari, për të mos i humbur judenjtë, që kishin pranuar Ungjillin; së dyti për të mos ia pakësuar vlerën shëlbuese vdekjes së Krishtit për të gjithë besimtarët.

Është për t’u çuditur, por duke u shkruar të krishterëve të Romës, disa vjet më vonë (rreth gjysmës së viteve 50 pas Krishtit), Pali vetë do të gjindej përballë një situate të njëjtë e do t’u kërkonte të fortëve të mos hanin ushqime të papastra, për të mos i humbur ose për të mos i shkandulluar të ligshtit: “Është mirë të mos hash mish e të mos pish verë e të mos hash ndonjë gjë tjetër, që mund të shkandullojë vëllaun tënd” (Rom 14,21). Aksidenti i Antiokisë u bë, kështu, mësim sa për Pjetrin, aq edhe për Palin. Vetëm dialogu i sinqertë, me zemër të hapur për të vërtetat e Ungjillit, mund ta orientojë rrugën e Kishës: “Në të vërtetë mbretëria e Hyjit nuk është çështje gjellësh a pijesh, por është drejtësi, paqe e gëzim në Shpirtin Shenjt” (Rom 14, 17). Është një mësim që duhet ta nxëmë të gjithë: me karizmat e ndryshme, që iu besuan Pjetrit e Palit, ta lemë të gjithë veten të udhëhiqemi nga Shpirti Shenjt, duke u përpjekur të jetojmë në lirinë, që orientohet nga besimi në Krishtin dhe konkretizohet në shërbimin ndaj vëllezërve. Themelore është të jesh gjithnjë më shumë në përkim me Krishtin. Kështu njeriu mund të bëhet vërtetë i lirë e kështu mund ta shprehim thelbin kryesor të ligjit, që është dashuria për Hyjin e për të afërmin. T’i lutemi Zotit të na mësojë t’i jetojmë ndjenjat e tij, për të mësuar prej Tij lirinë e vërtetë e dashurinë Ungjillore që përfshin çdo qenie njerëzore.

[toni77_toni]

"Jezusi jeton sot, me ne”.


08.10.2008
Të dashur vëllezër e motra,

në katekizmat e fundit kushtuar Shën Palit, fola për takimin e tij me Krishtin, që ia shndërroi thellësisht jetën e, pastaj, për marrëdhëniet me të dymbëdhjetë Apostujt e thirrur nga Jezusi – posaçërisht me Jakun, Kefën e Gjonin, si dhe për lidhjet që pati me Kishën e Jeruzalemit. Mbetet tani çështja mbi njohuritë që kishte Shën Pali për Jezusin tokësor, për jetën e tij, për mësimet e tij, për mundimet e tij. Para se të hyjmë në këtë çështje, mund të jetë e nevojshme të shënojmë se vetë Shën Pali dallon dy mënyra për ta njohur Jezusin, ose çdo njeri tjetër. Në Letrën e dytë drejtuar Korintianëve, shkruan: “Kështu pra, qysh tani nuk njohim më askënd në mënyrë thjeshtë njerëzore, por edhe në se e kemi njohur Krishtin në mënyrë njerëzore, nuk e njohim më ashtu” (5,16).

Të njohësh sipas mishit e gjakut, në mënyrë thjeshtë njerëzore, do të thotë të njohësh vetëm nga pamja e jashtme, sipas kriterit të dukjes; mund ta kesh parë një njeri disa herë, duke ia njohur tiparet dhe hollësitë e tjera të sjelljes: si flet, si ecën etj. etj. Por, në se e njeh njeriun në këtë mënyrë, nuk mund të thuash se e njeh me të vërtetë, sepse nuk njeh thelbin e tij. Vetëm me zemër njihet vërtetë njeriu. Farizenjtë e saduçenjtë e njohën Jezusin në mënyrë thjeshtë njerëzore, i dëgjuan mësimet e tij, mësuan shumë hollësira që kishin të bënin me të, por nuk munden ta njohin në të vërtetën e tij. Ka një dallim analog në një nga fjalët e Jezusit. Pas Shndërrimit, ai i pyet Apostujt: “Ç’thonë njerëzit, kush është biri i njeriut?” dhe “Po ju, ç’thoni, kush jam unë?”. Njerëzia e njohin, por cektësisht, dinë shumë gjëra për të, por nuk e njohin me të vërtetë. Ndërsa të Dymbëdhjetët, falë miqësisë, që ka të bëjë me zemrën, e kuptuan në thelb e nisën ta marrin vesh se kush është Jezusi. E edhe sot kemi mënyra të ndryshme për ta njohur tjetrin: ka njerëz të ditur, që e njohin me hollësi jetën e Krishtit, e njerëz të thjeshtë të cilët, megjithëse që nuk i njohin fare hollësitë, e njohin në të vërtetën e Tij: “Zemra i flet zemrës”. E Pali dëshiron të na thotë se e njeh Jezusin kështu, me zemër, e se vetëm në këtë mënyrë mund të njihet vërtetë tjetri, për t’u thelluar më pas, edhe në hollësitë.

Pasi e thamë këtë, prapëseprapë mbetet për t’u sqaruar çështja: sa i njohu Pali jetën konkrete, fjalët, mundimet, mrekullitë e Jezusit? Mund ta mbajmë si të sigurtë faktin se nuk e takoi asnjëherë gjatë jetës së tij tokësore. Natyrisht, përmes Apostujve e Kishës në fasha, ai njohu edhe hollësitë e jetës tokësore të Jezusit. Në letrat e tij mund të gjejmë tri forma njoftimesh për Jezusin para Pashkëve. Në radhë të parë kemi pohimet e qarta e të drejtpëdrejta. Pali flet për prejardhjen davidike të Jezusit (cfr Rom 1,3), ia njeh “vëllezërit”, gjakun e gjininë (1Kor 9,5; Gal 1,19), njeh hollësitë e Darkës së Mbrame (cfr 1 Kor 11,23), di fjalët e tjera të Jezusit, për shembull di ç’ka thënë për pazgjidhshmërinë e martesës (cfr 1Kor 7,10; Mk 10, 11-12), për nevojën që kush kumton Ungjillin, duhet të mbahet nga bashkësia, sepse është punëtor e i denjë për pagë (cfr 1 Kor 9,14; Lk 10, 7): Pali njeh edhe fjalët që tha Jezusi në Darkën e Mbrame (cfr 1 Kor 11, 24-25; Lk 22, 19-20) e njeh mirë edhe kryqin e Jezusit. Këto janë fjalët e ngjarjet e jetës së Jezusit, që i kujton drejtpëdrejtë.

Në rend të dytë, në disa fraza të Letrave të Shën Palit, mund të shikojmë sesi ai e hedh disa herë fjalën për traditën e vërtetuar të Ungjijve sinoptikë. Për shembull, fjalët që lexojmë në Letrën drejtuar Selanikasve, sipas së cilës “Dita e Zotit do të vijë shi ashtu si vjen hajduti natën”(5,2), nuk mund të shpjegohen me një kthim tek profecitë e Besëlidhjes së Vjetër, sepse krahasimi me hajdutin e natës gjindet vetëm në Ungjillin e Mateut e të Lukës, prej këndej mund të themi se është marrë nga tradita sinoptike. Kështu, kur lexojmë se “ Hyji zgjodhi të marrët para syve të botës… ” (1 Kor 1, 27-28), ndjehet jehona besnike e fjalës së Jezusit për njerëzit e thjeshtë e të varfër (cfr Mt 5,3; 11,25; 19, 30). Kemi, pastaj, fjalët e shqiptuara nga Jezusi në ngazëllimin mesianik: “Po të bekoj, o Atë, Zot i qiellit e i tokës, sepse ua fshehe këto sende të urtëve e të mençurve, e ua zbulove të vegjëlve”. Pali e di – është përvoja e tij misionare – sa të vërteta janë fjalët, sipas të cilave pikërisht të vegjlit e hapin zemrën për të pranuar Jezusin. Edhe cekja e nënshtrimit të Jezusit ‘deri në vdekje’, që lexohet në Fil. 2,8, nuk mund të mos na e kujtojë gatishmërinë e Jezusit tokësor për të bërë vullnetin e Atit të vet (cfr. Mk 3,35; Gjn 4,34). Duket qartë se Pali i njeh mirë mundimet e Jezusit, kryqin e tij, mënyrën si i jetoi çastet e fundit të jetës. Kryqi i Jezusit dhe tradita mbi ngjarjen e kryqit, është në qendër të Kerygmës së Shën Palit. Një shtyllë tjetër e jetës së Jezusit, ashtu si e njeh Shën Pali, është Predikimi në Mal, nga i cili citon disa elemente pothuajse fjalë për fjalë, kur u shkruan Romakëve: “Duajeni njëri-tjetrin... Bekoni salvuesit tuaj!... Jetoni në paqe me të gjithë… ngadhënjeni mbi të keqen me vepra të mira…”. Kështu mund të themi se në Letrat e tij pasqyrohet besnikërisht Predikimi në Mal (cfr Mt. 5-7).

Në fund, mund të vërejmë një mënyrë të tretë të pranisë së fjalëve të Jezusit në Letrat e Shën Palit; është mënyra e zhvendosjes së traditës para Pashkëve, në situatën pas Pashkëve. Një rast tipik është tema e Mbretërisë së Hyjit. Ajo është sigurisht në qendër të predikimit të Jezusit historik (cfr Mt 3,2; Mk 1,15; Lk 4,43). Te Pali vërehet një zhvendosje e kësaj tematike, sepse pas ngjalljes është e natyrshme që vetë Jezusi, i Ngjalluri, të jetë Mbretëria e Hyjit. Mbretëria arrin atje, ku është duke arritur Jezusi. E kështu është e natyrshme që tema e Mbretërisë së Hyjit, në të cilin përshpejtohej misteri i Jezusit, të shndërrohet në kristologji. Gjithsesi të njëjtat rregulla, që kërkon Jezusi për të hyrë në Mbretërinë e Hyjit, vlejnë pikë për pikë edhe për Palin, lidhur me shfajsimin përmes fesë: si hyrja në Mbretëri, ashtu edhe shfajsimi, kërkojnë një sjellje përvujtërie dhe gatishmërie të madhe, të çliruar nga fodullëku, për ta pranuar hirin e Hyjit. Për shembull, shembëlltyra e farizeut dhe e publikanit (cfr Lk 18,9-14) na jep një mësim që e gjejmë pikë për pikë edhe tek Pali, kur ngul këmbë se i krishteri e ka për detyrë të heqë dorë nga çdo mburrje përpara Zotit. Edhe fjalët e Jezusit mbi publikanët e gratë e përdala, më të gatshme se farizejtë për ta pranuar Ungjillin (cfr Mt 21,31; Lk. 7,36-50), e ulja e tij në sofër me ta (cfr Mt 9,10-13; Lk. 15,1-2) përputhen plotësisht me doktrinën e Shën Palit për dashurinë përdëllyese të Hyjit ndaj mëkatarëve. (cfr Rom 5,8-10; e Ef 2,3-5). Kështu tema e Mbretërisë së Hyjit propozohet rishtas, por në një formë të re, gjithnjë besnike ndaj traditës së Jezusit historik.

Një shembull tjetër i shndërrimit besnik të thelbit doktrinor të kërkuar nga Jezusi gjindet në ‘titujt’ me të cilët e kujton. Para Pashkëve vetë Jezusi e quan veten Biri i njeriut; pas Pashkëve bëhet e qartë se Biri i njeriut është edhe Biri i Hyjit. Por titulli më i pëlqyer nga Pali për të cilësuar Jezusin, është Kýrios, “Zot” (cfr Fil 2,9-11), që vë në dukje karakterin hyjnor të Jezusit. Zoti Jezus, me këtë titull duket në dritën e plotë të ngjalljes së Tij. Mbi Malin e Ullinjve, në çastin e ankthit të fundit të Jezusit (cfr Mk 14,36), dishepujt para se të flejnë, e dëgjuan si fliste me Atin dhe e quante “Abbá-Atë”. Është një fjalë shumë familjare, e njëjtë me fjalën tonë “babi”- që përdoret vetëm nga fëmijët në shenjë dashurie për atin e tyre. Deri në këtë çast as që mund të mendohej që një hebrè të përdorte një fjalë të tillë për t’iu drejtuar Hyjit; por Jezusi, duke qenë Bir i vërtetë, në këtë orë intimiteti, flet kështu e thotë: “Abbá, Atë”. Në Letrat e Shën Palit drejtuar Romakëve e Galatëve, çuditërisht kjo fjalë, që tregon pa kurrfarë dyshimi bijësinë e Jezusit, vihet në gojën e të pagëzuarve (cfr Rom 8,15; Gal 4,6), sepse kanë marrë ‘Shpirtin e Birit’ e tani mbartin në vetvete Shpirtin Shenjt e mund të flasin si Jezusi e me Jezusin, si bij të vërtetë, që i drejtohen Atit të tyre, mund të thonë “Abbá”, sepse janë bërë bij në Birin.

E në fund, dua të cek përmasën shëlbuese të vdekjes së Jezusit, që e gjejmë në fjalët ungjillore, sipas të cilave ‘Biri i njeriut nuk erdhi për të qenë i shërbyer, por që të shërbejë e të japë jetën e vet si shpërblim për të gjithë”(Mk.10,45; Mt 20, 28). Pasqyrimi besnik i kësaj fjale të Jezusit duket në doktrinën paoline mbi vdekjen e Jezusit si shpërblim (cfr 1 Kor 6,20), si shëlbim (cfr Rom 3,24), si çlirim (cfr Gal 5,1), e si pajtim (cfr Rom 5,10; 2 Kor 5,18-20). Këtu është qendra e teologjisë së Shën Palit, që bazohet mbi këtë fjalë të Jezusit.

Si përfundim, Shën Pali nuk mendon për Jezusin duke e parë me syrin e historianit, si një personalitet të së kaluarës. Natyrisht e njeh traditën e madhe mbi jetën, fjalët, vdekjen e ngjalljen e Jezusit, por nuk i shikon këto si ngjarje që i përkasin së kaluarës; i propozon si realitet të Jezusit të gjallë. Për Palin, fjalët e veprat e Jezusit nuk kanë të bëjnë me kohë historike, me të kaluarën. Jezusi jeton tani e flet tani me ne, e jeton për ne e me ne.Kjo është mënyra e vërtetë për ta njohur Jezusin e për ta pranuar traditën, që flet për Të. Duhet të mësohemi edhe ne ta njohim Jezusin jo sipas mënyrës njerëzore, si person i së kaluarës, por si Zotin tonë e Vëllain tonë, që është sot me ne e që na tregon si të jetojmë e si të vdesim.

[toni77_toni]

Kisha është Korpi i Krishtit



15.10.2008

Të dashur vëllezër e motra,

në katekizmin e së mërkurës së kaluar fola për lidhjen e Palit me Jezusin në jetën e tij tokësore para-Pashkëve. Pyetja ishte: “Ç’ka ditur Pali për jetën e Jezusit, për fjalët e tij, për mundimet e tij?”. Sot dëshiroj të flas për mësimet e Palit kushtuar Kishës. Duhet të fillojmë me pohimin se kjo fjalë, ‘Chiesa’ në gjuhën italiane; ‘Église’ në atë franceze; ‘Iglesia’ në spanjisht, është marrë nga greqishtja “ekklesía’, por vjen nga Besëlidhja e Vjetër e do të thotë mbledhje e popullit të Izraelit, e thirrur nga Zoti; posaçërisht mbledhja tek këmbët e Malit Sinai. Sot ka kuptimin e bashkësisë së re të besimtarëve në Krishtin, që e ndjejnë veten bashkësi e Hyjit, thirrje e re e mbarë popujve nga ana e Hyjit e para Tij. Fjala ‘ekklesía’ duket për herë të parë në penën e Palit, i cili është autori i parë i një shkrimi të krishterë. Këtë e gjejmë në incipit apo në fillimin e Letrës së parë drejtuar Selanikasve, në të cilën Pali i drejtohet tekstualisht ‘Kishës së Selanikasve’ (cfr pastaj edhe ‘Kisha e Laodiçezëve” në Kol 4,16). Në Letrat e tjera ai flet për Kishën e Hyjit që është në Korint (1 Kor 1,2; 2Kor 1,1) , që është në Galací (Gal 1,2 etj) – për kishat e veçanta, pra, - por thotë edhe se persekutoi ‘Kishën e Hyjit’: jo një bashkësi të caktuar vendase, por ‘Kishën e Hyjit’. Kështu ne vërejmë se fjala ‘Kishë’ ka kuptim shumëplanësh: nga njëra anë tregon bashkësitë e Hyjit në një vend të caktuar (një qytet, një vend, një shtëpi), por nga ana tjetër, tregon edhe Kishën në tërësinë e saj. E kështu shikojmë se “Kisha e Hyjit” nuk është shumë e bashkësive të ndryshme vendase, por se Kishat e ndryshme vendase, nga ana e tyre, janë realizimi i Kishës së vetme të Hyjit. Të gjitha së bashku janë “Kisha e Hyjit”, që u prin Kishave të veçanta vendase dhe shprehet e realizohet në to.

Ka rëndësi të vërejmë se fjala “Kishë” pothuajse gjithnjë shoqërohet nga cilësimi “e Hyjit”: nuk është shoqatë njerëzore e lindur nga ide e interesa të përbashkëta, por thirrje e bërë nga vetë Zoti. Zoti e mbledh e prandaj është një e vetme në të gjitha marrëdhëniet e saj e është gjithnjë Kisha e Zotit. Uniteti i Hyjit krijon unitetin e Kishës në të gjitha vendet ku ndodhet. Më pas, në Letrën drejtuar Efezianëve, Pali do ta përpunojë shumë herë konceptin e unitetit të Kishës, si vazhdimësi të konceptit të Popullit të Hyjit, Izraelit, të cilin pofetët e konsideronin si ‘nusja e Hyjit’, i thirrur të jetonte një marrëdhënie martesore me Të. Pali e paraqet Kishën e Hyjit si ‘fat të Krishtit’ në dashuri, një trup i vetëm e një shpirt i vetëm me vetë Krishtin. Dihet se Pali i ri qe kundërshtar i egër i lëvizjes së re, të themeluar nga Kisha e Krishtit. Qe kundërshtar, sepse pa në këtë lëvizje një kërcënim kundër besnikërisë ndaj traditës së Popullit të Hyjit, që gjallëronte nga besimi në një Zot të vetëm. Një besnikëri e tillë gjente shprehjen e vet sidomos në rrethprerjen, në mbajtjen e rregullave të pastërtisë së kultit, në mospërdorimin e disa gjellëve, në respektimin e së shtunës. Këtë besnikëri izraelitët e kishin paguar me gjakun e martirëve, në periudhën e Makabejve, kur regjimi helenist donte t’i detyronte të gjithë popujt t’i përshtateshin kulturës helenistike. Shumë izraelitë e patën mbrojtur me gjak traditën e veçantë të Izraelit. Martirët e patën paguar me jetë identitetin e popullit të tyre, që shprehej përmes këtyre elementeve. Pas takimit me Krishtin e ngjallur, Pali e kuptoi se të krishterët nuk ishin tradhtarë; përkundrazi, në situatën e re, Hyji i Izraelit, përmes Krishtit, e kishte shtrirë thirrjen e vet, duke ua drejtuar të gjithë njerëzve e duke u bërë kështu, Zoti i gjithë popujve. Në këtë mënyrë realizohej besnikëria ndaj Hyjit të vetëm; nuk ndjehej më nevoja për shenja dalluese, të krijuara nga normat e ligjet e veçanta, sepse të gjithë ishin të thirrur, në larminë e tyre, të bënin pjesë në një popull të vetëm, në popullin e Hyjit të ‘Kishës së Zotit’ në Krishtin.

Ajo që Pali e pati tepër të qartë në situatën e re, ishte vlera themelore e themeluese e Krishtit dhe e ‘fjalës’ që Ai kumtonte. Pali e dinte mirë se jo vetëm që nuk mund të bëhesh i krishterë me detyrim, por edhe se në formën e brendshme të bashkësisë së re, pjesët institucionale lidheshin në mënyrë të pashmangshme me ‘fjalën’ e gjallë, me kumtimin e Krishtit të gjallë, në të cilën Hyji i hap rrugën mbarë popujve dhe i bashkon në popullin e vetëm të Hyjit. Kuptohet atëhere pse Luka në Veprat e Apostujve përdor shumë herë, në lidhje me Palin, sintagmën ‘me kumtue Fjalën” (Vap 4,29.31; 8,25; 11,19; 13,46; 14,25; 16,6.32) duke dashur qëllimisht të nxjerrë sa më shumë që të ishte e mundur në pah, karakterin vendimtar të ‘Fjalës së Hyjit’ në kumtim. Konkretisht kjo fjalë s’është tjetër, veçse kryqi e ngjallja e Krishtit, në të cilën u përmbushën Shkrimet Shenjte. Misteri i Pashkëve, që shkaktoi kthesën e tij në rrugën e Damaskut, është në qendër të predikimit të Apostullit (cfr 1Kor 2,2; 15, 14). Ky mister, i kumtuar në fjalë, realizohet në sakramentet e Pagëzimit e të Eukaristisë e bëhet, pastaj, realitet në dashurinë e krishterë. Veprimtaria ungjillëzuese e Shën Palit nuk ka synim tjetër, veçse të themelojë bashkësinë e besimtarëve, popullin e Hyjit, në Krishtin. Kjo ide është e rrënjosur në vetë etimologjinë e fjalës ‘“ekklesía’, të cilën Pali, e me të mbarë krishterimi, e zgjodhi në vend të termit ‘sinagogë’, jo vetëm pse në zanafillë i pari është më laik (sepse rrjedh nga praktika greke e mbledhjes politike, e jo thjeshtë fetare), por edhe pse të krijon drejtpërdrejtë idenë më teologjike të një thirrjeje ab extra (nga jashtë), e jo thjeshtë të një mbledhjeje të përbashkët; besimtarët janë të thirrur nga Hyji, i cili i mbledh në një bashkësi, në Kishën e vet.

Në këtë vijë mund ta kuptojmë edhe konceptin fillestar të Kishës si ‘Korp i Krishtit”, përdorur së pari nga Shën Pali. Lidhur me këtë, duhet të kemi parasysh dy përmasat e këtij koncepti. Njëra është me karakter sociologjik e, sipas saj, korpi përbëhet nga gjymtyrët e veta e nuk mund të jetojë pa to. Ky shpjegim duket në Letrën drejtuar Romakëve e edhe në Letrën e parë drejtuar Korintianëve, në të cilën Pali merr një figurë, që ekzistonte në sociologjinë romake: ai thotë se një popull është si trupi me gjymtyrë të ndryshme. Secila nga gjymtyrët ka funksionin e vet, por të gjitha – edhe më të voglat e më të parëndësishmet në dukje – janë të nevojshme, që trupi të jetojë e të realizojë lidhjen e vet organike. Me të drejtë Apostulli vëren se në Kishë ka thirrje të shumta: profetë, apostuj, mësues, njerëz të thjeshtë, të gjithë të thirrur ta jetojnë ditë për ditë dashurinë e krishterë, të gjithë njëlloj të nevojshëm për të realizuar bashkimin e gjallë të këtij organizmi shpirtëror.

Sipas shpjegimit tjetër, Kisha është vetë Korpi i Krishtit. Pali mendon se Kisha nuk është vetëm organizëm, por bëhet vërtet Korpi i Krishtit në sakramentin e Eukaristisë, ku të gjithë e marrim Korpin e Tij dhe bëhemi realisht Korpi i Tij. Realizohet kështu, misteri martesor, që i bën të gjithë një trup të vetëm e një shpirt të vetëm në Krishtin. E kështu realiteti shkon shumë përtej shembëllesës sociologjike e shpreh thelbin më të thellë, dmth bashkimin e gjithë të pagëzuarve në Krishtin, të cilët Apostulli i konsideron ‘një’ në Krishtin, të bërë një në sakramentin e “Korpit të Tij”.

Duke u shprehur kështu, Pali dëshmon që e di mirë, e na lë ta kuptojmë edhe ne, se Kisha nuk është e tija e nuk është as jona: Kisha është Korpi i Krishtit, është ‘Kisha e Hyjit’, “ara e Hyjit”, ‘ndërtesa e Hyjit’… ‘tempulli i Hyjit’ (1 Kor 3,9.16).

Ky emërtim i fundit është posaçërisht interesant, sepse i jep një rrjete marrëdhëniesh ndërvetjake, termin i cili zakonisht shërbente për të treguar një vend fizik, që konsiderohej si i shenjtë. Lidhja e Kishës me tempullin fiton dy përmasa plotësuese: nga njëra anë bashkësia kishtare fiton karakteristikën e veçimit e të pastërtisë së ndërtesës shenjte por, nga ana tjetër, e kapërcen konceptin e një hapësire materiale, për t’ia dhënë këtë vlerë realitetit të një bashkësie të gjallë feje. Në se më parë tempujt shikoheshin si vende të pranisë së Hyjit, tani dihet e shihet se Zoti nuk banon më në ndërtesa të ngritura me gurë, por vendi i pranisë së Hyjit në botë është bashkësia e gjallë e besimtarëve.

Meriton një diskutim më vete termi ‘populli i Hyjit’, të cilin Pali e përdor kryesisht për popullin e Besëlidhjes së Vjetër e pastaj për paganët, që ‘nuk ishin popull’, por që u bënë edhe ata popull i Hyjit, falë lidhjes së tyre me Krishtin, përmes Fjalës e sakramentit. E në fund, edhe një ngjyrim i mbram. Në Letrën drejtuar Timoteut, Pali e cilëson Kishën si ‘shtëpinë e Hyjit”(1 Tm. 3,15); e ky është një përkufizim vërtetë origjinal, sepse e shikon Kishën si strukturë komunitare, në të cilën ndërmjet njerëzve krijohen marrëdhënie të ngrohta me karaker familjar. Apostulli na ndihmon ta kuptojmë gjithnjë më thellë misterin e Kishës, si mbledhje e Hyjit në botë, në përmasat e saj të ndryshme. Kjo është madhështia e Kishës e madhështia e thirrjes sonë: jemi tempull i Hyjit në botë, vend ky Zoti banon me të vërtetë, e njëkohësisht jemi bashkësi, familje e Hyjit, i Cili është dashuri. Si familje e shtëpi e Hyjit, duhet të realizojmë në botë dashurinë e Hyjit e kështu, me forcën që vjen nga feja, të jemi vend i shenjtë i pranisë së Tij.

Ta lusim Zotin të na japë hirin për të qenë realisht gjithnjë më shumë Kisha e tij, Korpi i Tij, vendi i pranisë së dashurisë së Tij në botën tonë e në historinë tonë.

[toni77_toni]

Krishti i ngjallur - në qendër të planit shëlbues të Hyjit për njeriun.


22.10.2008

Të dashur vëllezër e motra,
në katekizmat e javëve të kaluara medituam mbi ‘shndërrimin’ e Shën Palit, fryt i takimit personal me Krishtin e kryqëzuar e të ngjallur dhe shpjeguam lidhjet e Apostullit me Jezusin tokësor. Sot dëshiroj të flas për mësimin që na la Shën Pali mbi Krishtin e ngjallur, qendër në misterin e shëlbimit, për kristologjinë e tij. Në të vërtetë Krishti i ngjallur “të cilin Hyji e lartoi e i dha një emër, që është mbi çdo emër tjetër”, mbetet gjithnjë në qendër të reflektimit të tij. Për Apostullin, Krishti është kriteri i vlerësimit të ngarjeve e të sendeve, caku i çdo përpjekjeje që bën për të kumtuar Ungjillin, pasioni i madh, që u jep forcë hapave të tij nëpër rrugët e botës. E është fjala për Krishtin e gjallë, konkret: Krishtin – thotë Pali – “që më deshi e flijoi veteveten për mua” (Gal 2,20) . Ky Krisht që më do, me të cilin mund të flas, që më dëgjon e më jep përgjigje, ky është realisht fillesa prej nga duhet të nisemi, për të gjetur rrugën e vërtetë në histori.

Kush i ka lexuar shkrimet e Shën Palit, e di se ai nuk merret me faktet e veçanta të jetës së Krishtit, ndonëse mund të mendojmë se në katekizmat e tij duhet të ketë folur shumë më tepër për Jezusin para Pashkëve, sesa shkruan në Letrat, të cilat janë këshillime në situata të caktuara. Qëllimi i tij kryesor baritor e teologjik synonte aq shumë në përforcimin e bashkësive në fasha, sa ishte e natyrshme që ta përqendronte gjithçka në kumtimin e Jezu Krishtit si ‘Zot’, që është i gjallë e i pranishëm në mes të vëllezërve të vet e nxënësve të vet. Që këtu, karakteristika themelore e kristologjisë së Shën Palit, që zhvillon thellësitë e misterit me një shqetësim të përhershëm e të përpiktë: duhet kumtuar, sigurisht, Jezusi i gjallë, mësimi i Tij, por mbi të gjitha, duhet kumtuar realiteti qendror i vdekjes e i ngjalljes së Tij, si kulm i jetës së Tij tokësore e rrënjë e zhvillimit të mëtejshëm të të gjithë fesë së krishterë, të të gjithë realitetit të Kishës.

Për Apostullin, ngjallja nuk është ngjarje në vetvete, e shkëputur nga vdekja; i Ngjalluri është gjithnjë ai, që më parë u kryqëzua. Edhe i ngjallur, i ka të hapura plagët, shenjat e Mundimeve, e mund të themi me Paskalin, se ai vuan deri në fund të fundit të botës, ndonëse është i gjallë e jeton në ne e për ne. Që Krishti i Ngjallur ishte edhe i Kryqëzuari, Pali e kuptoi në takimin me Të rrugës së Damaskut: në atë çast iu zbulua me qartësi se i Kryqëzuari është i Ngjalluri e i Ngjalluri është i Kryqëzuari, që i thotë Palit: “Pse po më salvon?” (At 9,4). Pali persekuton Krishtin në Kishë, e atëhere kupton se kryqi nuk është ‘mallkim i Hyjit’, (Dt 21,23) por flijim për shëlbimin tonë.

Apostulli kundron i mahnitur të fshehtën e të Kryqëzuarit-të ngjallur e, përmes vuajtjeve që pëson Krishti në korpin e tij (përmasë tokësore) arrin tek burimi i asaj jete të amshua, në të cilën Ai është një gjë e vetme me Atin (përmasë para-kohore): “Kur erdhi koha e caktuar – shkruan ai - Hyji dërgoi Birin e vet të lindur prej gruaje, të nënshtruar ligjit, që t’i shpërblente të nënshtruarit e Ligjit e që ne ta fitonim bijësinë në shpirt” (Gal 4,4-5). Këto dy përmasa, paraekzitenca e amshuar pranë Atit e zbritja e Zotit përmes mishërimit, kumtohen që në Besëlidhjen e Vjetër, në figurën e Urtisë. Në Librat sapiencialë të Besëlidhjes së Vjetër gjejmë disa tekste, që e lartojnë rolin e Urtisë, e cila ekzistonte që para krijimit të botës. Me këtë sy duhen lexuar fragmente si ky i Psalmit 90: “Para se të lindin malet, para se të bëhej toka e rruzulli, prej amshimit të amshimit ti je Hyj” (v.2): ose fragmente si ky, që flet për Urtinë krijuese: “Zoti më krijoi si fillesë e udhëve të veta, përpara çdo vepre të tij, që në zanafillë. U shugurova para amshimit, që në kohët e lashta, para se të krijohej toka” (Fu 8,22-23). Prekës edhe lavdërimi i Urtisë në Librin me të njëjtin emër: “Urtia shtrihet skaj më skaj botës e e drejton mrekullisht rruzullimin” (Ur 8,1).

Të njëjtat tekste sapienciale, që flasin për paraekzistencën e amshuar të Urtisë, flasin edhe për zbritjen e saj, për përuljen e kësaj Urtie, që e nguli çadrën ndërmjet njerëzve. Kështu dëgjojmë jehonën e fjalëve të Ungjillit të Gjonit, që flet për çadrën e korpit të Zotit. U krijua çadra e Besëlidhjes së Vjetër: këtu është tempulli, kulti sipas ‘Thorà”; por në këndvështrimin e Besëlidhjes së Re mund të kuptojmë se kjo ishte vetëm shembëlltyrë e një çadre shumë më reale e më kuptimplote: çadrës së korpit të Krishtit. E shikojmë që në Librat e Besëlidhjes së Vjetër se kjo përulje e Urtisë, zbritja e saj përmes mishërimit, krijon edhe mundësinë që ajo të mos pranohet. Shën Pali, duke zhvilluar kristologjinë e tij, na kujton pikërisht këtë mundësi sapienciale: pranon se Jezusi është urtia e amshuar, që ka ekzistuar gjithnjë, urtia që zbret e ngul çadrën ndërmjet nesh e kështu ai mund ta përshkruajë Krishtin si “fuqi e Hyjit e dije e Hyjit”, mund të thotë se Krishti u bë për ne “dije që vjen prej Hyjit, drejtësi, shenjtërim e shpërblim” (1 Kor 1,24.30). Pali sqaron edhe se Krishti, njëlloj si Urtia, mund të mos pranohet, sidomos nga sunduesit e kësaj bote (cfr 1 Kor 2,6-9), gjë që mund të krijojë në planet e Hyjit, një situatë paradoksale, kryqin, i cili kthehet në rrugë shëlbimi për mbarë gjininë njerëzore.


Ky cikël sapiencial, që e shikon Urtinë duke u përulur, për t’u lartuar më pas përsëri, pavarësisht nga mospranimi, zhvillohet më tej në himnin e famshëm, që përfshihet në Letrën drejtuar Filipianëve (cfr 2,6-11). Është një nga tekstet më të larta të Besëlidhjes së Re. Shumica e ekzegjetëve mendojnë se kjo perikope ka lidhje me një tekst të mëparshëm të Letrës drejtuar Filipianëve. Kjo e dhënë ka rëndësi të madhe, sepse tregon që judeo-kristianizmi, para Shën Palit, besonte në hyjninë e Krishtit. Me fjalë të tjera, besimi në hyjninë e Krishtit nuk është shpikje helenistike, e bërë shumë kohë pas jetës tokësore të Jezusit, një shpikje që, duke harruar se Ai qe njeri, e hyjnizoi; në të vërtetë shikojmë se judeo-kristianizmi besonte se Jezusi ishte Hyj, madje mund të themi edhe se vetë Apostujt, në çastet e mëdha të jetës së Mësuesit të tyre, e kuptuan se Ai ishte Biri i Hyjit, siç u shpreh Shën Pjetri në Çezarè të Filipit: “Ti je Mesia, Biri i Hyjit të gjallë!” (Mt 16,16). Por të rikthehemi tek Letra drejtuar Filipianëve. Ky tekst përbëhet nga tri strofa, që shpjegojnë çastet kryesore të jetës së Krishtit. Paraekzistenca e tij shprehet me fjalët: “Jezu Krishti, megjithëse ishte me natyrë hyjnore, nuk e mbajti porsi visar të fshehur unjësimin e vet me Hyjin” (v.6); në strofën e dytë vjen pastaj përulja e vullnetshme e Birit: “e zhveshi vetveten e mori gjendjen e shërbëtorit” (v.7) dhe e përuli vetveten “duke iu shtruar dëgjesës deri në vdekje, e në vdekje të kryqit” (v. 8). Strofa e tretë e himnit kumton përgjigjen e Atit për përuljen e Birit: “Për këtë arsye Hyji e lartoi e i dha një emër, i cili është mbi çdo emër tjetër” (v. 9). Ajo që bie më shumë në sy është kontrasti ndërmjet përuljes së plotë e lumnimit të mëpasëm në lavdinë e Hyjit. Duket qartë se strofa e dytë është në kontrast me pretendimin e Adamit, që deshi të bëhej vetë Hyj; është në kontrast edhe me sjelljen e ndërtuesve të kullës së Babelit, që donin ta ngrinin vetë urën drejt qiellit e të bëheshin vetë hyjni. Por kjo nismë arrogante i çoi në vetëshkatërrim: nuk arrihet kështu në qiell, në lumninë e vërtetë, tek Hyji. E gjesti i Birit të Hyjit është pikërisht i kundërt: s’është krenia, por përvujtëria, ajo që realizon dashurinë, e dashuria është hyjnore. Përulja e përvujtëria e plotë e Krishtit, me të cilën i kundërvihet krenisë njerëzore, është shprehje e vetë dashurisë hyjnore: pas saj vjen ai lartim në qiell, drejt të cilit Hyji na tërheq me dashurinë e tij.

Përveç Letrës drejtuar Filipianëve, ka edhe copa të tjera të shkrimeve të Shën Palit, në të cilat lidhet ngushtë tema e paraekzistencës e ajo e zbritjes së Biri të Hyjit mbi tokë. Një pohim të njëjsimit të Dijes me Krishtin, me të gjitha pasojat kozmike e antropologjike, që lidhen me të, e gjejmë edhe në Letrën e parë drejtuar Timoteut: “Ai u dëftua në mishërim, u përligj në Shpirtin (Shenjt), iu duk engjëjve, iu kumtua paganëve, u besua në botë, u lartua në lumní! (3,16). Pikërisht mbi këto premtime mund ta përcaktojmë funksionin e Krishtit si i vetmi Ndërmjetës pranë Perëndisë së Besëlidhjes së Vjetër e njerëzve (cfr 1 Tim 2,5 në lidhje me Is. 43, 10-11;44,6). Është Krishti ura e vërtetë që na çon në qiell, në bashkim me Hyjin.

E, në mbarim, edhe dy fjalë mbi zhvillimet e fundme të kristologjisë së Shën Palit në Letrat drejtuar Kolosianëve e Efezianëve. Në të parën, Krishti cilësohet si i lindur para të gjitha krijesave (1,15-20). Kjo fjalë ‘i parëlindur’ tregon se i pari ndër shumë bij, i pari ndër shumë vëllezër e motra, zbriti për të na bërë vëllezërit e tij e motrat e tija. Në Letrën drejtuar Efezianëve gjejmë një shpjegim të bukur të planit hyjnor, kur Pali thotë se në Krishtin Hyji deshi t’i përkryente plotësisht të gjitha sendet (cfr. Ef 1,23). Krishti është përkryerje e të gjitha sendeve, i përmbledh të gjitha e na prin drejt Hyjit. E kështu na përfshin në një lëvizje zbritjeje e ngjitjeje, duke na ftuar të marrim pjesë në përvujtërinë e tij, dmth në dashurinë e tij ndaj të afërmit, për të qenë kështu pjesëmarrës edhe në lumnimin e tij, duke u bërë me të, bij në Birin. T’i lutemi Zotit të na ndihmojë që të kemi të njëjtën përvujtëri e të njëjtën dashuri, për të marrë pjesë, kështu, edhe në hyjnizimin e tij.