Rreth përhapjes së Islamit ndër shqiptarët

**Top-Channel** · 31-08-2008, 19:08

RRETH PËRHAPJES SË ISLAMIT NDËR SHQIPTARËT

Përmbledhje studimesh nga Muhidin AHMETI

Përmbajtja
Parathënje Muhidin Ahmeti Parathënje
Përhapja e Islamit në Shqipëri Thomas Arnold ... 1
Shkaqet e kalimit në Islam te shqiptarët Muhamet Pirraku ... 2
Baza e çdo feje - përsosshmëria morale Imam Vehbi Ismaili ... 3
Tentativë e pasuksesshme dhunë fetare Sherif Delvina ... 4
Antagonizmi ndërmjet dy kishave për dominim në tokat e Arbërisë (i hapi rrugën fesë Islame) Iljaz Rexha ... 5
Roli i Islamit në integrimin e Shqipërisë etnike dhe të kombit shqiptar Dr. Muhamet Pirraku ... 6
Momente të kalimit në Islam të popullsis shqiptare në shekullin XV - XVII Ferit Duka ... 7
E vërteta dhe paragjykimet për Islamin në botë dhe ndër shqiptarët Mr. Qemajl Morina ... 8
Islamizimi i popullit shqiptar Skender Riza ... 9
Kultura Islame shqiptare në vitet '20 - '30 të shekullit XX Viron Koka ... 10
Roli i Islamit për forcimin e unitetit kombëtar shqiptar në dhjetëvjeçarin 1981 - 1991 Ana Lalaj ... 11

**Top-Channel** · 31-08-2008, 19:10

- Parathënje -

Libri "Rreth përhapjës së Islamit ndër shqiptarët" është një përmbledhje studimesh, ku trajtohet një problematikë e historisë kombëtare e popullit shqiptar që është injoruar, mospërfillur, madje edhe shtrëmbëruar për dekada me radhe. Ajo vazhdon edhe sot të studiohet nga disa pseudohistorianë dhe pseudointelektualë të caktuar, njëanshëm, me primitivitet e urrejtje, e jo në mënyrë të mirëfilltë shkencore. Prandaj e bëmë këtë përmbledhje që:

- t'i shërbejë sadopak ndriçimit të historisë së Islamit ndër shqiptarët.

- të jetë një ndihmëse për studentët dhe nxënësit e shkollave të mesme në përgjthësi dhe për studentët e historisë dhe teologjisë në veçanti.

-të jetë një orjentues dhe nxitës për studiues të ndryshëm, të cilët duan t'i trajtojnë gjërat pa paragjykime dhe me objektivitet shkencor.

Në këtë libër, lexues të dashur, do të shihni si mund të zhvillohet alternancë dinamike ndërmjet religjionit e kombit, ndërmjet fetarës e kombëtarës, ndërmjet Islamit e nacionit, ndërmjet kategorive historike e metahistorike.

Autori Muhidin AHMETI

**Top-Channel** · 31-08-2008, 19:14

PËRHAPJA E ISLAMIT NË SHQIPËRE[1]

Duam të japim shënime të gjëra dhe të veçanta mbi mënyrën e përhapjës së Islamit në popullsinë e krishterë të Shqipërisë, të Serbisë dhe të Bosnjes, sepse secili prej këtyre vendeve, i pushtuar nga osmanlinjtë, ka rëndësi të veçantë në historinë e përhapjes së Islamit në Shqipëri.

Shqiptarët, me përjashtim të një pjese që është e popullëzuar në Greqi (1), janë të vëndosura në viset kodrinore të bregut lindor të Detit Adriatik, midis Malit të Zi dhe gjiut të Nardës apo Prevezës. Ato i përkasin njërit prej popujve më të vjetër të Evropës të cilët përfshihën në fisin Arian, dega Pellazge.

Invadimi i parë i turqve në Shqipëri u bë në vitin 1387 (789 H.), por pak më vonë forcat turke u tërhoqën nga ajo anë. Shqiptarët për herë të parë në vitin 1423 (827 H.) e pranuan pushtetin e sulltanit. Shqipëria, nën udhëheqjën e Gjergj Kastriotit, i cili është i njohur me emrin Islam Skenderbe, fitoi për një kohë pamvarësinë e saj. Tregimet për Skenderbeun se qysh në fëmijëri është marrë peng në Turqi, se është edukuar ndër muslimanë dhe se ka tërhequrvemendjen e sulltanit, nga hulumtimet historike janë cilësuar si të trilluara. Faktet e hulumtuara, tregojnë se Skenderbeu e ka kaluar rininë e vet në viset kodrinore të populluara me shqiptarë. Luftërat kundër turqve, kanë filluar me ngadhënjimin e tij në vitin 1444 (848 H.). Pas luftrave të rrepta e të suksesshme, të cilat zgjatën më shumë se 20 vjet, në vitin 1467 (872 H.) dhe pas vdekjës së skenderbeut, turqit filluan përsëri të pushtojnë Shqipërinë. Njëmbëdhjetë vjet më vonë edhe Kruja, e cila ishte qëndër e fisit Kastriot, ra në duart e turqve, por Shqipëria nuk u nënshtrua plotësisht. Kryengritjet përsëriteshin, por nuk pati ndonjë rezistencë të përgjithëshme. Mirëpo, disa vënde bregdetare për një kohë të gjatë nuk u dorëzuan. Durrësi me vështirësi u pushtua në vitin 1501 (907 H.) kurse limani Tivar (Antivar), pika më veriore ku kishte shqiptarë, u dorëzua në vitin 1571 (979 H.). Kushtet e dorëzimit të tij kanë qënë këto: të ruhën zakonet e vjetra dhe gjuqet e vendeve, të krishterët të munden lirisht dhe publikisht t'i kryejnë ritet fetare, kishat dhe kapelat - kishëzat të jenë të ruajtura nga sulmet, e në rast se ndonjë do të rrënohej, të ngrihej përsëri, populli të ketë të drejtë mbi pasurinë e tij të prekshme dhe të paprekshme dhe pë mos paguajë mbitaksa për të.

KARAKTERISTIKAT E POPULLIT SHQIPTAR

Shqipëria nën sundimin turk vazhdimisht ka pasur një lloj qeverisjeje gjysmautonome, duke e ruajtur pavarësinë ashtu sikurse e kanë pasur disa fise para pushtimit. Ndonëse ishin nën udhëheqjën e sulltanit, zotimi i tyre për besnikëri nuk shkoi aq larg sa të pajtoheshin që nëpunësit turq të ndërhyjnë në çeshtjet e tyre të brendshme. Ka mjaft shkaqe të arsyeshme të mëndohet se Turqia nuk ka caktuar asnjë nëpunës, i cili nuk ka qënë autokton, madje nuk e ka caktuar as shqiptarin për mëkëmbës apo prefekt në atë vënd, i cili nuk është bë i famshëm me armën e vet apo nuk ka pasur lidhje të forta farefisnore (2). Krenaria kombëtare e shqipëtarëve është e madhe. Kur e puet dikush një shqiptar se ç'është, para se të përgjigjet se është musliman apo i krishtërë, të thotë se është shiptar. Kjo shprehje, duke marrë parasysh kuptimin e saj, do të mund të shpjegohej se ai është banor i shkrepave. Kjo mënyrë e shprehjes së individualitetit është shkak i veçantë i ndjenjave kombëtare, sepsae menjanoi grindjen e ashpër midis ithtarëve të këtyre dy feve, që mbretëronte në pjesët e tjera të përëndorisë Osmane. Shqiptarët muslimanë dhe të krishterë flasin gjuhë të njëjtë, kultivojnë tradita të njëjta dhe kanë mëndime e zakone të njëjta. Krenaria e përbashkët kombëtare është aq e fuqishme, sa që nuk i ka lënë vend ndikimit të dasive fetare te pjestarët e këtij populli (3). Në rradhët e ushtrisë jo të rregullt për ruajtjen e rendit dhe për sigurimin e qeverisjes, kanë shërbyer muslimanët shqiptarë, por edhe të krishterët shqiptarë. Meqë shqiptarët e të dy feve, në Përëndorinë Turke janë konsideruar ndër më të guximshmit, ata vazhdimisht kanë qënë në shërbim të pashës në Shqipëri. Shqipatrë të krishterë, shërbimin ushtarak e kan kryer në ushtrinë turke gjatë luftës së Krimesë (4). Vërtetë, të krishterët, edhe pse janë më të qetë se muslimanët dhe më shumë janë të prirur për bujqësi, megjithatë midis tyre ka pak dallim. Shqiptarët e krishterë i kanë ruajtur armët dhe zakonet e tyren ushtarake dhe vazhdimisht kanë treguar shpirtin e lirisë e të krenarisë dhe frymë të ashpër nacionale. Kanë qënë të frymëzuar me ndjenja nacionale sa edhe bashkëfistarët e tyre të cilët kishin përqafuar fenë Islame (5).

DOBESIMI GRADUAL DHE TERHEQJA E KRISHTERIMIT

Për hulumtimet rreth përhapjes së Islamit në Shqipëri, me rëndësi është të merret parasysh sa thamë më sipër, sepse kjo përhapje u realizua shkallë-shkallë ndër banorët autoktonë, mbi të cilët nuk është ushtrtuar kurrfarë presioni i jashtëm. Në këtë pikpamje, të dhënat mbi veprimtarinë misionare, të cilat i kemi në dorë, janë mjaft të kufizuara, sepse faqet e historisë Shqiptare prej shekullit XV deri te shfaqja e Ali Pash Tepelenës, gjatë treqind vjetëve duket se kanë mbetur të zbrazëta (6). Në këtë kohë, sa ne kemi arritur të hulumtojmë, kthimi në Islam është bërë ngadalë por në mënyrë të vazhdueshme. Të dhënat për këtë janë marrë nga kronikat e rretheve të ndryshme kishtare dhe nga projektet, të cilat kohë pas kohe i janë dërguar Papës (7). Por, nga esenca e këtyre burimeve, gjë që vetvetiu kuptohet, do të jepën të dhëna të mangëta, në mënyrë të veçantë për sa i përketë atij qëllimi të lartë të kthimit. Madje as eprorët kishtarë të asaj kohe nuk mund të bindnin vetën se ka ndonjë qëllim të sinqertë në zemrat e atyre që ktheheshin në Islam. Në mënyrë të veçantë është vështire të kuptohet se ata do të mund të shprehnin mendimin e tyre mbi ekzistimin e atij qëllimi të sinqertë.

Në të vërtetë, në shekullin XVI ndonëse atje kishte lindur një rrymë prozelitizmi (kthimi), megjithatë dukej se Islami shumë pak kishte përparuar. Numri i të krishterëve në Shqipëri në vitin 1600 (1019 H.) ishte dhjetë herë më iu madh se i muslimanëve (8). Fshatret, në pjesën më të madhe, kanë qënë të banuara me të krishterë, midis të cilëve ka pasur ndonjë musliman (9). Nga kjo kuptohet se rastet e kthimit kanë qënë më të shpeshta në qytete. Për shembull, të krishterët e qytetit Tivar (Antivar), të cilët kishin mbetur pa u shpërngulur në vendet e krishtere fqinje, qoftë nga shtresat e larta, qoftë nga ato të ulta, me shumicë kaluan në Islam. Kështu popullsia e atejshme e krishterë ishte pakësuar (10). Pasi numri i muslimanëve sa vinte e rritej, disa kasha i shnërruan në xhami (11). Edhe pse kjo në të vërtetë ishte në kundërshtim me kushtet e vendosura të traditës, popullata e atjeshme autoktone, duke ndërruar fenë, e konsideronte të arsyeshme, t'i transformonte edhe faltoret e veta. Sipas versionit të Ferlatit, arqipeshkvi i Tivarit ankohet, sepse vihej dore edhe mbi oborrin e arqipeshkvisë. Mirëpo, ai oborr tetë vjet pat qëndruar i zbrazët, sepse arqipeshkvi Ambrosius, duke ikur jashtë kufinjveturk u shpreh shumë ashpër kundër Islamit: e shau Pejgamberin e Zotit, madje mori guximin ta quajë fenë e tij "Dispozita Satanike". Kështu që, për këtë arsye ikjen e quajti më të përshtatshme. Në vitin 1610 mbetën vetëm dy kasha, të cilat shërbenin si shkolla, por edhe ato kishin kaluar në duart e kishës përëndimore, latine, megjithatë ato i kënaqnin nevojat e bashkësisë së krishterë, e cila kishte mbetur atje (12). Cfarë rëndësie kanë këto rrethana, pak a shumë mund të argumentohën në fjalët e shkrimtarit Marko Bizzi: "Atje kanë qënë 600 shtëpi, të cilat ishin të banuara pa dallim me muslimanë, latinë dhe ortodoksë grekë. Muslimanët numerikisht dominonin mbi katolikët dhe ortodoksët."

Duke marrë parasyshë të dhënat që kemi mbi lidhjen sociale ndërmjet të krishterëve dhe muslimanëve dhe që midis këtyre dy bashkësive s'ka ndonjë vizë, e cila mund t'i ndante, arrijmë të kuptojmë se Islami fitonte ithtarë për aq sa dobësohej zellshmëria dhe jeta shpirtërore e kishës.

Shpesh ndodhtë që prindërit e krishterë i martonin vajzat e veta për myslimanë, pra nuk i pengonin të krishterat për këtë martesë (13). Nga këto martesa të përziera fëmijët meshkuj edukoheshin si mysliman, ndërsa femrave u lejohej të rriteshin në fenë e krishterë (14), vetëm se kjo leje nuk përfillej për shkak se eprorët, femrave të këtilla ua ndalonin pjesëmarrjen neë ceremonitë e shenjta dhe i mbanin jashtë kishës (15). Vërtetë, që disa priftërinj në vende të vogla nuk i zbatonin urdhërat e eprorëve të tyre, por megjithatë, qëndrimi ndaj grave i shtyri shumë prej tyre të përqafonin fenë e burrave të vet. Megjithatë, disa gra të krishtera kultivonin besime primitive lidhur me pagëzimin. Ato i pagëzonin fëmijët e tyre, duke pandehur se ai vepron me sukses kundër lebrës, magjive dhe sulmit të ujqëve (16). Priftërinjtë e krishterë ishin të gatshëm të përforconin këtë besim të shtrembër tek këto gra, të cilat vinin për t'i pagëzuar fëmijët e tyre (17).

Ndjenjat bujare midis ithtarëve të këtyre dy feve (18) shfaqëshin edhe me pjesmarrjen e myslimanëve në ceremonitë fetare, të cilat përgatiteshin për nder të ndonjë shenti të krishterë. Në lidhje me këtë Marko Bizzi thotë: "Në ditën e Shëngjergjit, të cilën shqiptarët e respektojnë veçanërisht, në kishë më shumë shiheshin muslimanë se të krishterë (19). Sipas një versioni, muslimanët shqiptarë edhe sot e konsiderojnë të shenjtë Marinë (hazreti Merjemën), i respektojnë të shenjtët e krishterë dhe i vizitojnë varret e tyre. Në anën tjetër, të krishterët gjithashtu, u drejtohën me përgjerim tyrbeve të të dashurve muslimanë të Zotit me qëllim që t'ua shërojnë sëmundjet (20). Në vendin Kaveleak, ku janë të vëndosur 60 familje të krishterë dhe 10 familje muslimane, shumica e muslimanëve, të martuar me të krishtera merrnin pjesë në mirëmbajtjen e priftit të atjeshëm (21). Marko Bizzi këto i shpjegon në tri mënyra: me të joshurit e dobive të kësaj bote, me dëshirën për të shpëtuar nga haraçi, me mungesën e klerikëve të aftë të cilët në masë të mjaftueshme të kënaqin nevojat shpirtërore të popullatës (22).

Shumicën e kthimeve në Islam ia lënë barrës së padurueshme të tatimit, i cili u caktohej të krishterëve. Kështu, përmendet se tërë fshatrat bënë "dezertim" në mënyrë që të shpëtojnë nga ky tatim. Për këtë ankesë nuk mund të themi se ka arsye të mjaftueshme për të vërtetuar, sepse kjo çështje akoma nuk është krejt e qartë; ose ky është një interpretim i paramënduar i atyre të cilët duan të gjejnë pretekst për konversionin e bashkëfetarëve të tyre të dikurshëm; ose kjo përbëhet nga pohime hiperbolike të kishtarëve se është absolutisht e pamundur të përqafohet Islami me bindje. Me siguri njerëzit, të cilët thjeshtë për shkak të shpëtimit nga tatimi, apo me shprehje tjetër nga gjoba, e kan ndërruar fenë e mëparshme, kanë qënë pak të lidhur me fenë e tyre.

Sikur të mund të gjenim diçka më shumë se ato ankesa, përgjithësisht të papërcaktuara, mbi "despotizmin turk", do të mund të caktonim se a ka pasur arsye të mjaftueshme për kthim me dhunë në fenë Islame, por dëshmitë e versioneve gojore nuk duket se lehtë do të sigurojnë një rezultat të tillë. Tradita e keqe e perandorisë Osmane si shitja e pozitave provinciale atij që jep më shumë, pastaj mospërcaktueshmëria e zgjatjes së këtyre pozitave, në rastet më të shpeshta do të kurorëzohej me atë që nëpunësit, të cilët i përvetësonin, përpiqeshin me të gjitha mjetet e mundshme me anën e shantazhit, me të holla të bëjnë kapital sa më të madh. Mirëpo, është e njohur se kjo barrë e rëndë ka qënë ngarkesë jo vetëm për të krishterët, por në të njëjtën masë edhe për muslimanët (23). E vërteta është se, për nëpunësin e pangopur dhe të padrejtë, sigurisht më lehtë ka qënë t'i bëjë dhunë të krishterit se muslimanit, e në mënyrë të veçantë atyre të krishterëve për të cilët është dyshuar se kanë qënë në shërbime tradhëtuese (spiunazh) me Venedikun dhe shtete të tjera të krishtera ose pjesëmarrës në komplote të ndryshme kryengritëse.

Edhe sikur të ishte gjendja e tillë, nuk mund të dyshohet në ndikimin që e bënte veprimtaria e kujdesshme për Islamin para një hierarkie të tillë apatike kishtare. Sikur Islami të kishte më shumë hoxhallarë në Shqipëri, duke folur për çeshtjet fetare, Marko Bizi lavdëron sinqeritetin, bujarinë dhe miqësinë e tyre - kjo do të shkaktonte progres të rrufeshëm në të (24). Priftërinjtë e krishterë shumica ishin të padijshëm. Nëse dikush prej tyre ka ditur të lexojë, më shumë kan lexuar përmendësh se nga libri. Ata aq pak ishin të udhëzuar në detyrën e tyre fetare, sa që shumë prej tyre as lutjen e eremisë nuk e kanë ditur ta recitojnë përmendësh (25). Edhe pse disa kanë ditur t'i citojnë lutjet me rastin e shërbimit të përbashkët, të cilat tradicionalisht ishin caktuar të citohën në gjuhën latine, megjithatë ka qënë vështirë të hasësh midis tyre në të atillë, të cilët e kuptonin këtë gjuhë. Ata nuk kanë pasur dije tjetër mbi esencat e fesë së tyre, veç disa të dhënave të përcaktuara, të cilat kishin mbështetje në traditën gojore (26). Autori i përmendur mendon se për keto të meta përgjegjes jane ata që kanë qenë ne pozitat peshkopate. Ai, ata i konsideron gjithashtu përgjegjes edhe per numrin e pamjaftueshmëm të priftërinjve, për mosdijen e atyre që ishin në detyrat shpirtërore, për jetën dhe vdekjen e shumë krishterëve, të cilët nuk e kishin mësuar "Fenë", për "renegatitë" që ndodhin çdokund. Ai pandeh se atje do të zhduket krishtërimi nëse kësaj nuk i gjendet ilaçi (28). Në këtë rast është dhënë me vlerë të përmendet se shqiptarë nuk ishin sikur ata ortodoksë në pjesët e tjera të perandorise Turke, të cilët qenë rojtarët e vetëdijes dhe aspiratës nacionale. Ndonesë edhe ndër priftërinjtë tjerë ordoks ka pasur të padijshëm, megjithatë ata me përkushtim e kanë ruajtur detyrën e besnikërise ndaj krishterimit, i cili është baza e jetës nacionale si për shembull tek Grekët (29). Te shqiptarët, përkundrazi ndjenjat kombëtare janë plotesisht të ndara prej besimeve fetare. Për sa i përket qëndrimit të tyre ndaj Turqëve, ata ishin të bindur, e kjo vjen nga besnikëria qe kishin ndaj frymës se vjetër feudale, se duhet tu nënshrtohen urdhërave të tyre meqë ata janë zotërinj të vendit (30).

Midis priftërise dhe popullësisë nuk kishte marrëdhënie miqësore. Këtë e vërteton një rast i çuditshëm i konverzionit "Në kohët e vjetra, dersia e gjithë shqipëria ishte krishtere, në Shkodër gjendej një fotografi e Marisë. Në mauzole ku ishte e vendosur kjo fotografi, vinin me mijëra njerëz nga të gjitha viset, sillnin dhurata luteshin me modesti dhe me pikëllimet e tyre kërkonin shërim. Për diçka ndodhi një armiqësi ndërmjet popullësisë dhe priftërisë. Një ditë u futën kolektivisht në kishë dhe deklaruan se në qoftëse priftërinjtë nuk i plotësojnë dëshirat e tyre të gjithë të bashkuar do ta braktisini Jezusin dhe do të përqafonin Muhamedin. Pasi priftëria mbeti këmbëngulësisht prapa vendimit të saj, qoftë mirë apo keq, populli rrëmbeu nga dyert çdo gjë që kishte, kurorat dhe fihurat e krishtit dhe të dhirërua nërpërkëmbën ato, pastaj shkuan menjërë tek xhamia më e aftër, ku i imami i priste si musliman të vërtet (30a).

Për shkak të moskujdesisë dhe mosshqetësueshmërise së priftërisë krishtere, filluan shumë shpërdorime dhe çrregullime në shoqrinë krishtere. Një prej këtyre dukurive të kundërta me rregullat kishtare që edhe martesat civile, e cila behej pa lutjne zyrtare dhe lejen e prifit, kjo duket se ështe afërt me ligjin fetar Islam. Në mënyrë që kësaj ti jepej fund, bashkëshortët përjashtoheshin nga bashkësia përderisa nuk fillon të vepronin sipas kanuneve kishtare dhe riteve bazë (31).

Rrethanat shoqërore të shekullit XXII dhe fatorë të tjerë, të cilët i përmendëm më lartë, sollën mjaft rezultate: Numri i popullatës krishtere filloi shumë shpejt te bjerë. Gjatë periudhës prej 30 vjetësh, e cila konsiderohet e shkurter për popullin e vogel d.m.th. prej 1620 deri më 1650 (1030 deri më 1060h) tregohet se 300 mijë shqipëtare e përqafuan Islamin (32). Ne tërë dioqezën e Tivarit, në vitin 1624 kishte vetëm 2000 katolik. Në vetë qytetin kishte mbetur vetëm një kishë dhe para mbarimit të atij shekulli ajo kishte ardhë në atë gjendje sa nuk shfrytëzohej për shërbimin kishtar krishter, sepse në qytet kishin mbetur vetëm dy familje të krishtera (33). Pak më vonë, në vitin 1651 (1062h) marrë në përgjithësi, shumicën e popullësisë së krishterë të kësaj trve e përbenin gratë. Dalëngadalë gjendaj e krishterimit gjithnjë vinte duke u keqësuar. Numri i banorëve katolik bie, ata janë gati dyfish më pak në proporcion me pjesen tjetër. Të krishterët meshkuj masivisht e braktisinin krishterimin dhe e përqafonin Islamin (34), kurse 100 vjet më parë, të krishterë ka pasur djetë herë më shumë se musliman (35). Të krishterët e arqipeshkvisë së Durrësit numerikisht kishin rënë përgjysmë (36). Te krishterët e dioqezës së Krujës për 30 vjet me rradhë përqafuan Islamin (37). Priftëria më e ulët, në njërën anë masës ua lexonte meshën, në anën tjetër shikonte se si njerëzit një nga një deklaronin kthimin e tyre ne Islam. Rezultat i kësaj është që fëmijët e tyre ishin të humbur përgjithmone (38). Edhe priftërinjtë e fshatit se si prindërit krishterë i martonin vjazat e tyre me musliman, ndanin kungatë të tyre grave, kështu që kjo gjendje, me gjithë mallkimet e priftërinjëve më të lartë, vazhdonte me dëshirën e prifit (40). Shumica e priftërinjëve më të ultë ishin vënë në dyhsim për shkak të jetës jonormale. Rrallë shkonin në ritin e rrethimit, madje në banesa posaqërisht të caktuara për priftërinj përgaditeshin gosti. I shitnin pasuritë e kishës i braktisnin detyrat e tyre shpirtërore dhe tërhiqeshin në periferi. Kur merrje vesh për ata të cilët mund të thirreshin në përgjegjësi për gjendjen e tille, këta strehoheshin në gjrin e turqëve (41). Edhe françeskanët e arsimuar, të cilët u dërguan që t'i plotësojnë nevojat shpirtërore të popullit, nuk mbetën prapa në konflikte dhe përçarje, të cilat shpesh arrinin deri në gjyq, e kjo ndodhte me hidhërimin e popullit, i cili si shkak vinte mospërfilljën e detyrave (42). Famullia vetëm një herë ka mundur të shohë fytyrën e ipeshkvit gjatë tridhjetë vjetëve, ndërsa atje kanë banuar rreth 6000 të krishterë (43). Madje kishte famulli në të cilat për 40 vjet nuk ishte parë asnjë prift. Më në fund u qenë dërguar katër françeskanë që të merrnin masat e duhura kundër kësaj gjendjeje. Këta në raportet e tyre zyrtare, të drejtuara qendrës shpirtërore, njoftonin se nuk kanë pasur kurrfarë pëngesash nga ana turke gjatë vizitës së këtyre viseve dhe kryerjës së misionit të tyre (44). Peshkopi i Shkodrës, i cili ishte despot dhe në sytë e priftërisë së nënshtruar edhe në sytë e popullt, përpiqej që me ndihmën e turqve të mbetej në atë pozitë (45).

Prelatët kishtarë në famullitë e tyre tubonin, kuptohet sipas fermanit të mbretit, të ardhura nga populli (46). Arqipeshkvi në Tivar, i cili ka qënë në atë pozitë midis viteve 1599 dhe 1607, merrte haraç dy aspra nga çdo familje e krishterë; për çdo të parën martesë nga 12, në rastin e dytë 24, ndërsa në rastin e katërt 40 aspra. Për tubimin e këtij haraçi në të gjitha famullitë, në rast nevoje, u drejtoheshin eprorëve turq për ndihmë (47).

Brenda gjithë Shqipërisë nuk kishte asnjë shkollë e krishterë (48). Edhe vetë priftërinjtë nuk dinin mirë të shkruanin e të lexonin. C'është e vërteta, disa prej tyre dërgoheshin në Itali për studime, por shkuarja e tyre në atë vend ishte me pasoja, sepse ata duke u përshtatur atje me një jetë më komode nuk ktheheshin më në atdhe. Derisa priftëria ishte në një padituri kaq të madhe dhe derisa ishte kështu e pakujdesshme për kryerjën e detyrave, nuk është për t'u çuditur se masa nuk dinte as parimet themelore të fesë. Pranda, për shkak të shpërdorimeve dhe korrupsionit, u bë - sipas fjalëve të një prifti më të lartë të asaj kohe - "plaçkitja më e madhe e kopshtit hyjnor" (49). Shumë të krishterë me vite jetonin në konkubinat, e nganjëherë aplikonin edhe metodën e poligamisë (50). Përkunder këtyre rrethanave, priftërinjtë i pranonin njerëzit e këtillë në kungatë (51). Në pikëpamje të poligamisë të krishterët dhe muslimanët aq shumë ishin përzier, saqë muslimanët merreshin për kumbarë me rastin e pagëzimit të fëmijëve dhe në mënyrë të veçantë fëmijët muslimanë, sipas besimit të vjetër të gabuar, i mësonin për t'u pagëzuar (52). Ja kështu ka qenë gjendja e kishës së krishterë në Shqipëri në fund të shekullit XVII. Madje edhe shkaku më i vogël ka mjaftuar për ndërrimin e fesë. Edhe nënshtrimi i katolikëve, të cilët në këtë shekull u çuan në kryengritje, është një prej faktorëve të mjaftueshëm për forcimin e simpatisë ndaj Islamit dhe largimit nga kisha. Kryengritja për të cilën aludohet këtu është ajo të cilën e çoi arqipeshkvi i Tivarit, Gjergji, i cili gjendej në atë pozitë shpirtërore midis viteve 1635 dhe 1644. Gjergji me ndihmën e peshkopit në Durrës, Shkodër dhe Allsone, përpiqej t'i çonte në kryengritje krerët e krishterë kunder pushtetit Turk dhe t'i bindte ata që t'i bashkangjiteshin Venedikut (Mletasëve). Pasi atëherë Republika Mletase ishte në armëpushim me Turqinë, për realizimin e kësaj kryengritje u dha rasti në vitin 1645 (1055 H.), kur filloi lufta midis turqve dhe Venedikut. Venedikasit u përpoqën ta kthejnë Tivarin, të cilin para pushtimit Turk treqindë vjet e kishte mbajtur në duart e veta, por kjo tentativ nuk pati sukses. Shqiptarët e krishterë, meqë ishin pajtuar me armiqtë e Turqisë dhe u ndihmonin fshehtazi atyre, kishin merituar dënimin që për pasojë pati humbjen e privilegjeve të tyre të mëparshme. Ndërsa ortodoksët, të cilët kishin frikë se mos vëndosej përsëri pushteti Venedikas dhe për këtë arsye duke i mbetur besnikë Turqisë, fituan privilegje dhe lavdërime të veçanta. Me këtë rast shumë katolikë përqafuan Islamin ose iu bashkangjitën kishës lindore. Eshtë karakteristike bashkëngjitja e tyre kishës lindore. Kjo tregon se anëtarëve të një populli nuk u është bërë dhunë për shkak se kanë qënë të krishterë, as nuk është përdorue dhuna për t'i kthyer në Islam. Katolikët, të cilët e kishin përqafuar Islamin, e kishin ndërruar fenë që të shpëtonin nga pozita e keqe në të cilën kishin rënë për shkak të mossuksesit të ndermarrjeve të tyre rebeluese. Këta do të mund të arrinin të njëjtin qëllim sikur t'i bashkangjiteshin kishës lindore, prestigji i së cilës në Tivar edhe më shumë ishte rritur. Ky veprim d.m.th. kalimi i tyre në Islam, argumenton se ata kanë qënë shumë pak lojalë ndaj krishtërimit. E njëjta vërejtje vlen edhe për ata të krishterë të shumtë, të cilët e kanë përqafuar Islamin në vitet e mëpasme. Zmajeviçi shkruan se këta e kanë ndërruar fenë, në mënyrë që të shpëtojnë nga haraçi, por sikur e shpjeguam më lartë, duket se ka shumë pak gjasa që këtë e kanë bërë me dhunë. Një kryengritje tjetër u shfaq në vitin 1646. iniciatori i kryengritjes ka qënë arqipeshkvi Jozef Bonaldo. Ai bëri marrëveshje të fshehtë me aristokratët e Tivarit, Shkodrës dhe vendeve të tjera që t'u hapin dyert e qyteteve të tyre venedikasve, por megjithatë as këtë herë nuk u realizua qëllimi i kryengritësve. Ushtria Turke e shtypi kryengritjën, dhe atë me ndihmën e asaj pjese të popullatës së krishterë e cila kishte qënë kundër kryengritjes. Shumë shqiptarë, ndikimi i të cilëve ishte i rrezikshëm, u dërguan në brëndësi të Turqisë. Rreth tremijë kaluan në truallin venedikas. Të tjerët i kapi frika dhe për moslojalitetin e tyre qenë të detyruar të paguajnë gjobë të caktuar për të rriturit (53).

Eshtë e mjerueshme ajo që autorët e krishterë flasin që shqiptarët janë detyruar ta ndërrojnë fenë (54) me presione të dhunës e haraçe të paligjshme. Për këtë shpesh përdorin shprehje të përsëritura (tautologjike). Këta autor nuk na japin të dhëna se a janë të argumentuara akuzat e tyre apo jo. Zmajeviçi, shpjegimet e veta mbi konvertimin e 2000 njerëzve, i filloi me të numëruarit e tatimit dhe taksave të tjera, me të cilat kanë qënë të ngarkuar të krishterët, por e parnon se edhe muslimanët i kanë dhënë të njëjtat tatime, përveç tatimit përsonal (tatim për krye). Ai shkruan se ky tatim përsonal ka qënë 6 talira në vit për meshkujt (55), ndërsa shpjegimet e veta i përfundon kështu: "Populli që goditur me këto tatime në vendin më të ndjeshëm, d.m.th. në interesin e kësaj bote. Të marrurit para sysh të këtij interesi vjen nga nevoja apo instingti i jashtëzakonshëm natyror, kështu që këta 2000 njerëz, të cilët braktisën fenë e tyre që të shpëtojnë nga haraçi, kanë pasur të drejtë t'i përballojnë vuajtjet (56). Në citatet e këtij autori thuhet se shumë kanë kaluar në Islam për të shpëtuar nga haraçi, por megjithatë, nuk shihet asnjë argument mbi mospërballimin e këtij tatimi, të cilët e paguanin katolikët e që do t'i detyronte ta ndërronin fenë.

Nuk mund të pritet në raportet e një prifti shpjegime mbi punën e veprimtarinë e muslimanëve për fitimin e kthimtarëve të krishterë. Vetëm në një krahinë për shkak të kontaktit me Turqit (muslimanët) shihet aluzioni në atë "që i ka përfshirë e keqja e pabesimtarëve". Njëkohësisht në mënyrë të veçantë theksohet arsyeja se këta janë larguar nga krishtërimi që të mund të martohën me turkesha (57). S'ka dyshim se këtu ka qënë mjaft i fuqishëm ndikimi Islam. Gjithashtu ka aluzione se të krishterët i janë shtruar rrezikut të ndërrimit të fesë për shkak të mungesës së udhëheqësve fetarë, priftërinjve në vendet e quajtura Biskashi dhe Bazi, në të cilat jetonin rrëth 1000 banorë të përzier (58).

Zmajeviçi thekson se në krye të një familjeje aristokrate, me banim në afersi të Tivarit, kanë qënë dy vëllezër dhe se ata, më të madhin, e lutnin kushërinjtë e tij muslimanë të atij vendi, të ndërrojë fenë. Në fillim përmënd se më i vogli kishte prirje për profesion priftëror. Meqë Turqit e konsideronin familjen e tij me ndikim, si prift pati mundësi t'u bëjë shumë shërbime të krishterëve edhe pse nuk ishte i pasur (59). Me siguri edhe këto famijle dëshmojnë se muslimanët nuk janë sjellur keq me të krishterët - për shkak të krishtërimit të tyre, më perjashtim të rasteve kur krishterët janë treguar të dëmshëm politikisht. Zmajeviçi është shqiptar me prejardhje. Në dallim nga ipeshkvët e tjerë nuk ndejti në truallin venedikas, por u kthye në atdhe dhe atje jetoi (60).

Derisa ishte atje, jo vetëm që u porit mirë nga ana e nëpunësisë turke, por edhe nga ana e pashës më të madh në Shqipëri. Pasha i dha vend nderi në divanin e tij dhe, përveç kësaj, ku e vizitonte, e përcillte deri tek dera (61). "ky barbar, i cili nuk i ngjante turkut, veç të krishterit bujar", ky pasha musliman dha urshër, me lutjen e ipeshkvit që t'u kthehën tatimi i marrë për vitin e ardhshëm banorëve të përzier të të katër qytezave (62), dhe me këtë tregoi mirëkuptim për gjendjën materiale të të krishterëve. Nëse është sjellë keq me ndonjë prift, kjo në rastet më të shpeshta ka qënë për shkak të dyshimit të ndonjë nxitjeje dhe korespodence tradhëtuese me armikun e Turqisë. Udhëtimet e shpeshta të priftërinjëve në Itali me arsye i kanë dhënë vend këtij dyshimi, përndryshe duket se nuk kanë arsye të vërteta ankesat e priftërinjëve për sjelljen e keqe të muslimanëve me ta. Zmajeviçi thotë se madje edhe klisarët e vegjël gëzonin dashurinë dhe respektin më të madh të parisë më të lartë turke (63). I njëjti shembull është parë edhe në Bosnje në famullinë e Zenicës. Një prift, i cili në shekullin XVIII ka qenë atje, për shkak të shoqërimit të ngushtëq me muslimanët shkaktoi dyshim se synon të përqafojë Islamin, dhe pikërishtë për këtë peshkopi i tij i autorizuar, nën mbikqyrje e dergoi në Romë (64). Kthimet e shumta në historinë e Shqipërisë, të cilat kanë ndodhur në shekullin XVII, nuk vërehën në kohën e mëvonshme. Mirëpo, edhe sotë e kësaj dite ndodhin raste të veçanta të konvertimit. Epërsia numërike e muslimanëve në pjesën e toskërisë, në Shqipërinë Jugore, ka çuar deri në cungimin e interesit të popullatës së krishterë. Kara-muratet (tradhëtarët e zi) të cilët përbënin një bashkësi prej tridhjetë fshatrash në rrethin e Pogmjanit, deri në shekullin XVII gjendëshin në krishterizëm. Pasi nuk kishte fuqi të mjaftueshme që t'u kundërviheshin sulmeve të fqinjeve të tyre muslimanë, popullatës së Leskovikut, u tubuan në kishë dhe filluan t'i lusnin shpirtrat e të shenjtëve të krishterë që t'i shpetonin. U betuan se do të agjërojnë derisa t'u vijë ndihma shpirtërore, më së largëti deri në Pashkë. Më në fund erdhën Pashkët, ndërsa mrekullia e pritur nuk ndodhi. Për këtë u zemëruan dhe duke braktisur krishtërimin, përqafuan Islamin, pastaj meniherë pas kthimit të tyre, duke kapur armët, u sulën kundër armiqve të tyre të vjetër, i vranë dhe i plaçkitën pasuritë e tyre (65). Duket se feja e përbashkët nuk ka mundur të ndikojë nq çeshtjën e gjakmarrjes ndër fiset shqiptare. Madje deri në shekullin XIX shumë fshatra dhe fise për arsye të pa rëndësishme e ndërronin fenë. Disa fise të krishterë e përqafuan Islamin, sepse prifti, i cili ishte atje në shërbim fetar, insistonte që në kohë të pa përshtatshme shumë herë të shkonin në lutjën e përbashkët (66).

Në kohët e mëvonshme llogaritet se ka një milion musliman në Shqipëri, ndërsa të krishterë gjysma, vetëm se ky numër nuk është aq i sigurtë. I tërë fisi i Mirditës ishte katolik. Këta i dhanë betimin sulltanit që asnjë musliman nuk guxon të vëndoset në teritorin e tyre, por ithtarët të këtyre dy religjioneve ka gati në të gjitha viset e tjera. Mund të thuhet se gati gjithë Shqipëria e Mesme është muslimane. Muslimanët në shqipërinë veriore paraqesin mbi 60 % të popullatës së atjeshme. Sa i përket popullatës së krishterë, me përqindje janë më shumë në shqipërinë jugore, veçonarishtë në pjesën kufitare me Greqinë.[2][3][4]

Referencat
↑ Autor Thomas Arnold
↑ Përktheu: Muhidin Ahmeti
↑ Marrë nga: Thomas Arnold, Povijest Islama - historijski tokovi misije Botimi i Sarajevë, 1989.
↑ Marrë nga Horizonti.Com

**Top-Channel** · 31-08-2008, 19:23

BAZA E ÇDO FEJE - PËRSOSSHMËRIA MORALE[1]

Një nga pikat kyçe të historisë sonë kombëtare që kërkon një shpjegim më të plotë, si në rrafshin filozofik, politik e shoqëror, është bashkëjetesa e gjatë paqësore midis tri feve kryesore në trojet shqiptare; e katolicizmit ortodoksizmit dhe islamizmit. Deri tani kanë zotëruar ide të ndryshme dhe shpesh kontradiktore për prozelitizmin shqiptar, qoftë nga autorë shqiptarë ose të huaj. Ndonëse nuk mund të mohohet vlera e disa arsyetimeve, nuk kemi si të pajtohemi me ata studiues të cilët mbështetin hipotezën se ndjenjat fetare të shqiptarëve kanë qënë të sipërfaqëshme, jo të ngulitura thellë, prandaj ata e kanë ndërruar besimin sipas rrethanave historike dhe kushteve administrative duke rënë në një farë kompromisi për të harmonizuar nevojat shpirtërore me nevojat e rëndomta materiale. Kio hipotezë që e veçon popullin shqiptar nga popujt e qerë, është e diskutueshme, në mos e dyshimtë, sepse shqiptarët gjatë historisë së tyre shekullore gjithmonë kanë pasur hyjnitë e tyre, të cilat i kanë adhuruar dhe nderuar. 'Vendet e mira" ose të shenjta, të trashëguara që nga epoka e paganizmit, si dhe tempujt dhe faltoret e trojeve tona me një lashtësi të admirueshme shumëshekullore dëshmojnë të kundërtëri e kësaj hipoteze.

Duket se disa dijetarë ngatërrojnë me qëllim fanatizmin fetar me adhurimin e devotshëm shpirtëror, ndjenjë e cila shqiptarit nuk i ka munguar kurrë. Fakti më kuptimplotë është shumë i freskët. Edhe pse afër pesëdhjetë vjet propagande ateiste nga regjimi komunist edhe pas njëzet e katër vjet shtypjeje të çdo ndjenjë fetare dhe ndalimit me ligj të shërbimeve të kultit e të një ateizmi të detyruar, ndjenjat fetare të shqiptarëve, jo vetëm nuk u shuan, por u gjallëruan në format më të ndryshme, derisa u ringjallën me një forcë akoma më të madhe, duke u bërë promotore për proceset demokratike të viteve '90. Në një kuptim më të gjërë, populli shqiptar, që nga ilirët e lashtë, ka qënë pjestar i popujve të Mesdheut në zonën më aktive të botës së kulturës, në shtratin ku lindën dhe u përhapën fetë monoteiste moderne dhe kurrsesi nuk mund të qëndronte jashtë këtyre proceseve. Historia dhe ndikimet fetare janë të ndërthurura pazgjidhshmërisht me jetën e popullit shqiptar.

Tipari themelor i tre besimeve kryesore në vendin tonë ka qënë toleranca, mirëkuptimi, apo bashkëjetësa paqësore, si midis feve, ashtu edhe midis sekteve të tyre. Këto e kanë burimin te ndjenja demokratike e shqiptarëve, të cilët në mënyrë të vetëdijshme ose intuitive gjithmonë kanë ditur të bëjnë dallimin se i përkasin një kombi, kanë lidhje gjaku e farefisnie, kanë gjuhë, zakone e tradita të përbashkëta dhe besimin fetar e kanë konsideruar si një të drejtë që i përket gjithsecilit ta zgjedhë sipas dëshirës së tij. Kësisoj, toleranca fetare u bë pjesë e pandarë e botëkuptimit shqiptar, duke fituar vlerat e normave morale qytetare qysh kur duket në histori shteti i arbërit, ashtu edhe më vonë kur u hodhën themelet ideore të shtetit modern shqiptar nga Rilindasit tanë.

Sot gjenden njerëz që spekullojnë me dasitë fetare të trashëguara nga e kaluara, për fat të keq ndonjëherë edhe fetarë, të cilët rropaten të vënë në dukje epërsinë e një feje mbi tjetrën, ose duke i shikuar përkatësitë fetare si pengesën kryesore për bashkimin kombëtar. Kjo i shtyn disa të mendojnë, madje dhe të propozojnë se bashkimi kombëtar nuk mund të arrihet pa u kthyer së pari në një fe të vetme. Ky Iloj argumentimi nuk ka vlerë praktike dhe do të thosha se është utopik, në mos absurd.

Fetë, të gjitha pa pëjashtim, kërkojnë prej çdo individi në radhë të parë përsosmëri morale, nderimin e prindërve, dashuri për të afërmin, respekt, mëshirë, dhimbshuri, zemërgjërësi, e si të tilla janë të barazvlerëshme, prandaj kurrsesi nuk mund të të jenë pengesë për bashkimin kombëtar. Disa, për të mbështetur këtë ide, e interpretojnë ose e komentojnë jashtë kontekstit historik thënien e poetit burrështetas Vaso Pasha "Feja e shqiptarit është shqiptaria". Ajo thirrje u drejtohet shqiptarëve në një kohë kur shtetet shoviniste përpiqeshin të shuanin çdo ndjenjë kombëtare duke spekulluar me besimet fetare për t'i përçarë shqiptarët. Pikëpamje të tilla, jo vetëm nuk janë demokratike, por edhe e minojnë unitetin kombëtar shpirtëror që kemi arritur dhe unitetin etnik që duam të arrijmë gjatë shekullit që vjen.

Më 1934, kur unë isha ende student në Medresenë e Tiranës, Hafiz Ali Kraja botoi librin me titull: "A duhet feja? A e pengon feja bashkimin kombëtar?', ku i jepte përgjigje diskutimeve të asaj kohe për këtë çëshqe. Libri i tij ruan vlera të mirëfillta edhe sot sepse mbron parimin demokratik me argumente të shëndosha se besimet fetare nuk ka si ta pengojnë bashkimin fetar.

Nga qarqe të caktuara, sot më shumë se kurrë ngrihet rreziku i fondamentalizmit islamik dhe ndërkohë kjo lëvizje instrumentalizohet për të denigruar ose diskredituar në sy të opinionit publik fenë islame. Ky është një mashtrim i paskrupullt, sepse fondamentalizmi është lëvizje politike me synime të caktuara, që i ka rrënjët tek revolta kundër kolonializmit, pra jo vetëm nuk ka të bëjë me fenë, por bie krejt në kundërshtim me parimet themelore të islamizmit, me mësimet e Kur'anit dhe porositë e All-Ilahut të Plotfuqishëm e Mëshirues. Vetëm njeriu që nuk beson në Zotin kryen vepra të këqia kundrejt bashkatdhetarëve të vet ose komuniteteve të qera, që Zoti me madhështinë e Tij i njeh të barabartë. Ekstremi tjetër janë idetë ateiste komuniste të cilat vazhdojnë të vegjetojnë nëpërmjet ithtarëve të tyre, duke mbështetur tezën se besimet fetare dhe parimet e tyre fashitin dhe pengojnë ndërgjegjen e masave popullore për arritjen e bashkimit kombëtar. Duhet kuptuar se synimi i tyre kryesor është të vërtetojnë tezën se fetë sjellin përçarje, se me parimet e tyre morale predikojnë vetëm nënshtriminndëgjueshmëri dhe që nuk pranojnë dhunën janë të dëmshme.

Fatkeqësisht në Shqipëri sot për sot mungojnë fetarët e shkolluar dhe shpeshherë ndodh që një fetar i paditur i largon besimtarët, ashtu si një mjek i pazoti largon pacientët. Brezi i ri i fetarëve që po formohet dhe edukohet në shkollat e huaja, besohet se do të jetë në gjendje t'u përgjigjet më mirë nevojave shpirtërore dhe besimtarëve të rinj me një nivel arsimi më të lartë. Detyrë e fetarëve shqiptarë është t'u largohen shpjegimeve empirike dhe të jenë në lartësinë e detyrave të kohës moderne. Edukimi fetar ka vlerën e vet cilësore krahas edukatës dhe arsimit në shkollat laike e publike.

Ndryshe nga fetë e tjera që e kanë kthyer liturgjinë në gjuhet kombëtare, feja islame ruan traditën që t'i zhvillojë namazet (faljet) në gjuhën arabe, pra, ajo është e njëjtë në të gjitha vendet e botës ku praktikohet islamizmi, në Lindjen e Mesme dhe të Largët, në vendet Afrikane, në Evropë dhe në Amerkë. Kjo nuk përbën ndonjë pengesë për besimtarët shumëkombësh, sepse predikimi kryhet kodo në gjuhën kombëtare e ndërkohë si Kur'ani, si librat e lutjeve janë kthyer në çdo gjuhë.

Me shpresë te Zoti, qoftë i lavdëruar emri i Tij, Shqipëria në shekullin që vjen do ta gjejë veten në Evropën e Bashkuar. Dyshimet e shprehura aty-këtu se Evropa nuk do ta pranojë lehtë Shqipërinë ose do t'i vërë kushte të veçanta për shkak të përbërjes fetare, kryesisht myslimane, janë pa bazë. Më e drejtë do të ishte të pyesnim nëse integrimi do të ketë ndikime në strukturën fetare shqiptare.

Për mendimin tim ky rrezik hipotetik nuk duhet të na shtyjë të ndruhemi, ose ca më keq, të kundërshhyrjen e Shqipërisë në Bashkimin Evropian, sepse tj Evropa është djepi i qytetërimit, lirisë, barazisë dhe re-spektimit të të drejtave njerëzore, pra, edhe të besimit fetar. Aq më tepër tani vlen të kihet parasysh se në shtetet të fuqishme të Evropës, Francë, Gjermani, Angli, Itali, tjka komunitete islamike të mëdha, të cilat respektohen si çdo komunitet qetër fetar.

Dua t'i mbyll këto shënime duke theksuar se rinia shqiptare ka nevojë të mësojë traditat fetare, harmodhe tolerancen që ka dalluar kurdoherë udhëheqësit Ifetarë të shqipërisë, kontributin që ato kanë dhënë, si në historinë e kulturës kombëtare, ashtu edhe në atë fetare, që nga Hoxhë Tasimi, Hoxhë Vokri, Hafizët: Ali Korça, Ali Kraja, Ibrahim Dalliu, etj.. Më ka lënë mbresë të veçantë vizita ime në Korçë më 1991, kur shkuam në Shqipëri me një delegacion nga Amerika, në kohën që ishin lejuar ritet në institucionet fetare. Sapo dolëm nga kryekisha ku shkuam të urojmë priftërinjtë ortodoksë, disa fëmijë na u afruan dhe me respekt na puthën dorën. Ka të ngjarë që ata nuk dinin të dallonin hoxhën nga prifti, por për ata mjaftonte që ne ishim veshur me rrobe fetare për të gëzuar respektin dhe nderimiet e tyre. Edhe unë ua ledhatova kokën me një ndjenjë krenarie se toleranca jonë fetare është karakteristikë kombëtare që edukohet qysh në vogëli.[2][3]

Referencat
↑ Autor

mam Vehbi Islaili
↑ Marrë nga libri: "Shekulli XXI, mendime dhe opinione", New York, 1996.
↑ Marrë nga Horizonti.Com

**Top-Channel** · 31-08-2008, 19:25

TENTATIVË E PASUKSESSHME DHUNË FETARE[1]

Më 1520, Sulltan Selimi I, deshi të konvertonte me dhunë në fenë islame të gjithë të krishterët e Perandorisë Osmane. Ai kërkonte të suprimonte Patriarkën Ekumenike si dhe të transformonte të gjitha kishat në xhamia.
Ky rrezik u mënjanua falë ndërhyrjes në kohën e duhur të Vezirit të Madh Piri Pasha, Patriarkut Theolopatos VIII dhe Shejh-UI-Islamit (Robert d'Angely, Enigma, vëllimi IV, "Nga Perandorla Osmane te shqiptarët e Epirit", faqe 440-441). Në këtë mënyrë u asgjësua pa -filluar, tentative e konvertimit me dhunë të krishterëve të Perandorisë Osmane në fenë Islame. Pra, e vetmja dëshmi historike e kthimit me dhunë mbetet kjo tentative e pasuksesshme. Sulltan Selimi I u tërhoq para ndalesës që i bënte Kur'ani këtij akti antinjerëzor si dhe nga urdhëresat e dhëna në shekullin e kaluar nga Sulltan Mehmeti II. Këto urdhëresa përforconin atë që thoshte Kur'ani.

POPULLI SHQIPTAR DHE TRI FETË E TIJ

"Nuk ka ekzistuar absolue asnjë rast kihim feje me dhunë nga ana e turqve."(Aristidh Kolaj, "Arvanitët", Athinë, 1985)

Tre vjet më parë, shkrimtari Foto Malo, në gazetën "Zëri i Omonias" (pararojë e shovinizmit grek) ftonte shqiptarët myslimanë të rishikojnë e korrigjojnë gabimin e tyre historik, imponues e të dhunshëm, që kanë kryer në të kaluarën, duke u rikthyer në besimin e tyre të krishterë, meqënëse vetëm kështu mund të hyjnë në Evropë. Po këtë thirrje ua bën myslimanëve edhe Pirro Prifti këtë vit në gazetën "Aleanca", duke çelur bile edhe debat.

Kthimi i pjesës dërmuese të shqiptarëve nga feja e krishterë në atë Islame' Prifti e quan "akt të dhunshën e dinakëri të bërë nga turqit"; Pirro Prifti, moskthimin ende të myslimanëve shqiptarë në fenë e krishterë e quan "mungesë fondamentale" që na ndan ne nga Evropa si dhe nga Zoti që i falet ajo (Evropa Sh.D.). Po u përgjigjemi këtyre dy shkrimtarëve në shërbim të shovinizmit grek.

Në Iliri krishtërimi hyri nga Perëndimi e jo nga, Lindja, siç thotë Vasil Prifti. "Në raportet e saj fetare, provinca Ilirikumit ruajti marrëdhëniet me Romën e vjetër, atë të Perëndimit, që i dha misionarët e parë, duke e bërë të aderojë në qytetërimin latin, i cili përfaqësohej nga Kisha Perëndimore (Nikolla jorga, "Histori e shkurtër e Shqipërisë dhe e popullit shqiptar', kapitulli II: "Shqiptarët dhe Bizanti-Bukuresht", 1919, faqe 88.).

Edhe pas vdekjes së Theodhosit të Madh (395) Kisha e Ilirisë mbeti nën juridiksionin e Romës, profili fetar i Shqipërisë i përkiste Patriarkanës Romake, sipas bizantologut më të madh që ka bota e sotme, Paul Remerle. Në "Historia e Bizantit", Paris 1993, pohohet se "Nuk është e saktë të thuhet që me vdekjen e Thoedhosit, Perandoria Romake u nda më dysh dhe se midis Honorit dhe Arkadit pati një ndarje définitive të Lindjes nga Perëndimi".

Kisha shqiptare, deri në vitin 731 ishte në varësi të Romës. Kur ajo kaloi në varësi të Kostandinopojës, kërcënohej nga rreziku i greqizimit të popullit si dhe i sllavizimit, për këtë akademiku Jorga pohon se: "Shqipëria pa prestigjin dhe forcën e doxhëve të Venedikut kurrë nuk do të ishte shkëputur nga Kostandinopoja; vetë karakteri i racës së saj do të goditej dhe ndoshta do të përzihej me sllavizmin dhe me greqizmin e fqinjëve kundër karakterit ortodoks të të cilëve ajo luftonte prej shekujsh, duke ruajtur kombësinë e vet dhe duke u ndihmuar nga misionarët që vinin nga Perëndimi... Nga vrulli kalorsiak i Normanëve italianë dhe nga ekspansioni ekonomik i venedikut, ajo, pothuajse, i shpëtoi plotësisht sovranitetit bizantin. Shqipëria u ringjall". Pra, ishte ofensiva perëndimore ajo që i dha një ndihmë të madhe popullit tonë që të mbante marrëdhëniet e vjetra politike dhe fetare me Evropën.

Shqipëria shpëtoi nga greqizimi dhe sllavizimi dhe për këtë atë e ndihmoi rënia e Kostandinopojës me 1204, e cila solli si rrjedhim marrjen nga ana e Venedikut të shumë tokave (1/4 dhe gjysmën e tokave të Perandorisë Bizantine), në të cilën përfshiheshin mjaft toka shqiptare. Për Peranrjdorinë Bizantine shprehet mjaft bukur Volteri, që thotë: "Ajo është një grumbull tregimesh të padenja, të cilat nuk përmbajnë gjë rjetër përveç britmave dhe mrekullive. Ajo është përbuzja e shpirtit njerëzor, përbuzja e Tokës. Turqit të paktën janë të mençur, ata fituan, ata e gëzuan fitoren, por kanë shkruar shumë pak".

Ishte kjo perandori bizantine që ushtronte dhunë fetare mbi konglomeratin e shteteve që ajo sundonte. Po japim një shembull dhune fetare në Greqi. Theodhosi i Madh bëri ekzekutime të shumta të atyre që nuk përqafonin fenë e krisht.erë. Në stadiumin e qytetit bregdetar Kavalla ai theri rreth 50 000 grekë, kurse vite më parë, kur erdhi Shën Pavli në Athinë, paganët grekë vunë një kurorë në altarin e fesë së re me mbishkrimin "Dhuratë fesë së panjohur" (Krishtërimit).

Banorët e Epirit patën në krye Mihal Engjëll Komenin, i cili ishte "shefi grek i racës shqiptare" (N. Jorga, po aty). Shqiptarët mbështetën edhe bastardin e familjes së Komnenëve, Mihalin Il, pse deshën të thyenin bizantinët, të cilët ata gjithmonë i luftonin me sa mundnin, aq sa luftonin edhe serbët. Po të vërejmë regjistrat angevins të Napolit, do të shohim se fisnikëria shqiptare është e lidhur me traditat latine, pavarësisht se pengohej në zhvillimin e saj nga këta pushtues të rinj.

Vendi ynë ka qënë i lidhur me kishën e Shën Pjetrit. Feja ortodokse i imponohej popullit,shqiptar nga pushtuesit lindorë. Mjafton të përmendim dënimet me vdekje dhe konfiskimet e pasurisë që jepte Stefan Dushani me kodin e tij barbar. Sipas ligjit nr.6 të këtij Kodi antinjerëzor "autoritetet fetare duhet të përpiqen që katolikët t'i kthejnë në fenë e vërtetë. Në se një i tillë nuk Io të konvertohet..., ai do të dënohet me vdekje'. Sipas ligjit nr.8, "Nëse një prift latin zbulohet duke u përpjekur që një të krishterë ta konvertoje në fenë latine, ai do të dënohet me vdekie" (S.Juka, "Rilindja javore", Nëntor 1995).

Shqiptarët ktheheshin në katolikë nga ortodoksë që qenë kthyer më parë me dhunë sa herë duhej të shpëtonin prej sundimit të huaj, si në veri, ashtu edhe ne j'u-. Kjo lidhje me Kishën Katolike, të cilën ia lanë si trashëgim popullit shqiptar prijësat e tij, në mënyrë të veçantë familja e Balshajve, i solli Shqipërisë mbrojrjen e Papës dhe përkrahjen e fuqive katolike të Perëndimit. Kështu, Shqipëria në shekullin XV, në shumlcën e saj ishte katolike romane. M. Shuflai në librin e tij "Serbët dhe shqiptarët" shkruan: "Në Shqipëri lufta e gjatë e Papatit me Bizantin nuk mori kurrë forma të këqia". Pra, në Shqipëri kurrë nuk ka pasur luftë fetare.

"Pas marrjes së Kostandinopojës, me 1453 u hodhën bazat e sundimit turko-grek, mbi të krishterët e ballkanit", thotë Dhimitër Kicikis ('Encyclopedia Universalis", corpus 8, Francë, S.A. 1988). Në pozitë të favorshme gjatë shekullit XVI kaloi edhe Kisha Serbe. Atë e përkveziri i Perandorisë Osmane, serbi Mehmet Sokoish seminarist i një manastiri serb, kurse Partrirkana e Ohrit ishte kryekëput nën ndikimin bullgar. Në kundershtim me Kishën Katolike, që nuk kishte qëllime shkombëtarizuese, kishat ortodokse të fqinjve predikonin shkombëtarizimin në emër të Krishtit. Ata bekojnë dhe nxisin shkombëtarizimin si dje, ashtu edhe sot. Në veprimet e tyre shoviniste këto vende shkombëtarizuan shqiptarët ortodoksë të Malit të Zi, fiset e Piperit, të Kuçit etj. Duke i konvertuar nga katolikë në ortodoksë ato fise humbën gjuhën, kombësinë. Këtu popullsia e ruajnë edhe sotë veshjen shqiptare dhe melodinë e këngëve të tyre. Po kështu humbën edhe ortodoksët e Kosovës, ndërsa po asimilohen tërësisht shqiptarët ortodoksë të Maqedonisë. Po nuk u mbështetën nga shteti shqiptar, rrezikohet që në dekadat e ardhëshrne të shkombëtarizohen edhe mbi dy milion shqiptarë ortodoksë të greqisë. Ata janë lënë në mëshirë të fatit pa shkolla shqipe, me greqishte të detyr në shkollë, duke iu shkelur të drejtat më elementare njeriut sipas të drejtës ndërkombëtare. Demokracia shqiptare hesht për këtë shkombëtarizim. Deri kur do të vazhdojë kjo heshtje për këtë shkombëtarizim? Deri kur do të vazhdojë kjo heshte kobndjellëse dhe vdekjeprurëse për bashkëatdhetarët tanë në Greqi?

KTHIMI I SHQIPTARËVE NË FENË ISLAME ËSHTË BËRË PA DHUNË

Instituti i Studimeve Ballkanike pranë Akademisë Bullgare të Shkencave ka botuar librin e Nikolaj Todorovskit dhe Asparuh Velkovit "Situata demografike e Gadishullit Ballkanik (fundi i shekullit XV - fillimi i hekullit XVI, Sorje, 1988). Autorët e këtij libri japin një pjasqyrë të sanxhaqeve në vendet që përfshijnë territoret ku banojnë popujt e këtij gadishulli. Aty janë të regjistruar sipas numrit të shtëpive myslimanët dhe jomyslimanët e çdo sanxhaku. Sipas L.Barkhan, ku është bazuar autori, sanxhaku shqiptar i Ohrit ka 32 748 shtëpi jomyslimanë = 98% të popullatës dhe 611 shtëpi myslimane = 2% të popullatës. Janina ka 32 079 jomyslimanë = 98% të popullatës, shtëpi myslimane janë 613 = 2% e popullatës; Shkodra ka 23 859 familje jomyslimane = 95.6%; 1116 familje myslimane = 4.68%: Vuçiterni 18 914 = 96.5% shtëpi jomyslimane, 700 shtëpi myslimane = 3.5%; Prizreni 18 832 shtëpi jomyslimane = 98%, 359 shtëpi myslimane = 2%; Preveza 11 395 familje jomyslimane = 100%; 7 familje myslimane; Elbasani 8916 shtëpi jomyslimane = 94.5%, 536 familje myslimane = 5.5%; Dukagjini 1829 shtëpi jomyslimane -- 100%.

Nga kjo statistikë vetëkuptohet se islamizmi është ushtruar pa dhunë në vendin tonë, po kështu edhe në Gadishullin Ballkanik.

Duhet vënë në dukje këtu edhe mendimi i studiuesit të sotëm të historisë osmane R.Grousset, i cili në veprën e tij "Perandoria e Lindjes" Paris 1946, fq 609-610, e shpjegon pushtimin e Ballkanit nga ana e turqve kështu:"Duke tërhequr renegatë të ndryshëm, duke marrë e rekrutuar fëmijë të shumtë në shërbim ushtarak, si dhe duke marrë vajza të shumta greke e sllave, të destinuara të bëheshin nëna të gjeneratave të reja osmane, turqit pushtuan Ballkanin".

Duhet patur parasysh se numri i fëmijëve të krishterë të rriarrë me anën e devshirmës sillet rreth shifrës 1 milion. Dhe të mos harrojmë se ata fëmijë turqit i morën në një hapësirë që shtrihej që nga Danubi deri në Eufrat. Historiani i shquar H.Gibbon në "Themelimi i Perandorisë Osmane" Oxford; 1916, fq 80-81, diferencon turqit nga osmanët. Ai vë në dukje se: "Nuk janë turqit ata që kanë pushtuar tokat evropiane. Një kombësi e re e përbërë nga elementë turq dhe nga mjaft përfaqësues të popujve të krishterë kishte bërë të mundur krijimin e perandorisë së pafundme osmane".

Hammeri theksonte: "Sukseset osmane patën rezultate vetëm në sajë të shpirtit të iniciativës dhe shkathtësisë të pandarë që karakterizon popullin grek dhe popujt sllavë, trimërisë së shqiptarëve, durimit të boshnjakëve dhe kroatëve, që do të thotë cilësirat dhe talenti i popullsl:së vendase të vendeve të pushtuara (J.Hammer, "Historia e Perandorisë Osmane", V.II, Paris 1940, fq 196-197).

N.Jorga, në veprën "Bizanci pas Bizantit", Bukuresht 1935, ngul këmbë në idenë e tij se "Rënia e Kostandinopojës kishte shkaktuar një ndërrim forme përsa i përket anës fetare, por ana thelbësore dhe institucionet bizantine ngelën po ato që ishin, duke ndjekur vetë evolucionin e tyre."

Arsyen e kthimit të pjesës më të madhe të popullit shqiptar në myslimanë na e sqaroi Aristidh Kolja në librin "Arvanitët", Athinë 1986, duke thënë se: "Ndërrimi i fesë së shqiptarëve me anë të dhunës është pjellë e fantazisë dhe shpikje e murgjëve dhe nuk është aspak e hijshme që ta pretendojnë këtë historianët". Të vjen keq që disa lakej në shërbim të shovinizmit grek mbështetin tezën e kthimit me dhunë. Këtë tezë kryetari i arbërorëve të Greqisë, Aristidh Kolja, e quan një "gënjeshtër qëllimkeqe". Për këtë citojmë autorin: "Nuk ka ekzistuar absolutisht asnjë rast kthim feje me dhunë nga ana e turqve".

"Shqiptarët bëheshin myslimanë sepse kjo fe pajtohej me natyrën e tyre dhe nuk toleronte përuljen, martirizimin, servilizmin dhe ofendimin", thotë për këtë koloneli Lik në librin "Udhëtime nëpër Shqipëri". Pasi vizitoi Kardhiqin më 1804 ai shkruan "të gjithë myslimanët (banorët myslimanë të Kardhiqit - Sh.D.) janë të gatshëm të hyjnë në shërbimin e mbretit anglez. Thonë se myshqeta (dyfeku) është i vetmi zanat i tyre dhe e vetmja pasuri që kanë". Eshtë kjo arsyeja që edhe tufat e bagëtive ua linin të krishterëve, që i konsideronin të "aftë" për këtë punë, kurse dyfeqet ishin për leber myslimanë si dhe shumë vise të qera të Shqipërisë. Liku vijon duke thënë "Myslimanët martoheshin me gra ortodokse. Aqe është zakoni që djemtë të bëhen myslimanë ndërsa vajzat të krishtera. Kështu shikonin që në të njëjtën tavolinë qëngji të shoqërojë derrin".

Sipas Aristidh Koljes "shqiptari i pabindur, krenar dhe egoist dhe me prirje për konflikte, nuk honeps dot përuljen dhe thirrjen, "Duajini armiqt tuaj". Ai nuk duron dogmat e përulësisë dhe të varfanjakëve nga mendja dhe nuk ka durim të presë që të marrë atë që i takon në jetën e ardhshme, gjë që, sipas tij, është e pasigurtë. Përveç këtyre shqiptari nuk është fare i predispozuar që t'i japë faqen e majtë atij që i ka dhënë një shuplakë në faqen e djathtë. Feja e krishterë mbështetet në mëshirën. Shqiptari nuk e do mëshirën. Kështu mund të themi se ndërrimi i feve nga shqiptarët konsiston në interesin ekonomik për të pasurit dhe karakterin e traditës së lashtë të të varfërve. Shumica dërrmuese e shqiptarëve ishin gjithmonë të varfërit, ishte gjithmonë populli. Shumica e popullsisë nuk u mor me tregëti, me zanate, me bakallekë dhe rishiqet. Nga do t'i nxirrte populli të hollat? "Zanati" kryesor ishte dyfeku dhe shpata. Feja islame, përveç motiveve që referuam, ishte shumë më afër karakterit të tyre luftarak".

Me të drejtë Zef Skiroi në librin e tij 'Shqiptarët dhe çëshqa ballkanike", Napoli 1904, na përmend Dora d'Istrian që thotë: "Shqiptàrët janë vasalë jo të sigurtë, ata kërkojnë gjithmonë të shkundnin zgjedhën osmane".

Autori i lartpërmendur në faqen 3 të këtij libri na thotë se: "Shqiptarët, duke përqafuar fenë (islamin Sh.D.), sakrifikuan përgjithmonë idealin fetar ndaj atij patriotik, besnikë të motos së tyre të vjetër: "Perëndia në fillim bëri popujt, pastaj fetë". Prandaj shqiptarët e dinë mirë se "Qielli kurrë nuk mban anën e të mundurve'. Rëndësi ka që shqiptarët, "pavarësisht nga feja të cilës i përkasin', janë plot entuziazëm për vendin e tyre dhe gjithmonë kur flasin për të, e ngrenë mbi çdo vend qetër dhe "po të vendosen në vende të qera kurrë nuk e heqin shikimin nga malet e Epirit', na thotë Pukevili.

"Shqiptari, qoftë mysliman apo i krishterë, -vë në dukje Falmarayeri, -i ngjan një gjigandi të varrosur nën vullkanin Etna, i cili duke lëvizur trondit tokën".

Islami kurrë nuk ka përdorur dhunë gjatë historisë njerëzore në çdo skaj të botës. Edhe Lakhni, Kinda, Ghasaan, fise jemenite dhe të krishterë në kohën e Muhammedit (nestorianë ose monofizitë) u kthyen në myslimanë. Këto fise arabe u kthyen në fenë Islame pa më të voglën dhunë. Kështu nisi dhe vijoi në të gjitha kohët feja islame. Arabët nuk i kthyen me dhunë spanjollët në fenë islame, megjithëse sunduan aqe nga shekulli VIII deri në fund të shekullit XV. Mjaft katolikë u konvernë mslimanë gjatë këtyre shekujve, por pasi u kthye rikonkuista (ripushtimi i Spanjës) me sukses në vitin 1492, kush ndenji mysliman në Spanjë dhe nuk u kthye në katolik, u vra. Mbetën myslimanë vetëm ata që mundën të shpëtonin, duke ikur në Afrikë. E thënë me dy fjalë, kjo është dhunë fetare (1). Kur'ani, sipas L. Massinjon është një "diktim mbinjerëzor i regjistruar nga profeti Muhammed i frymëzuar nga Allahu, bindja ndaj urdhërave të Tij: kryerja e luqeve dhe dhënia e sevapit".

Paul Paupardi, në librin e tij "Fetë" Paris 1993 (autori është kardinal, President Pontifikal i Kulturës), thotë: "Feia e krishterë pohon se jezu Krishti është në të njëjtën kohë njeri i vërtetë si dhe Perëndi i vërtetë (fq 9899), jezusi i Nazaretit është djali i virgjëreshës Mari, ljezusi është Perëndi në "pozicionin" e të Birit.

Krishtërimi pohon një pluripersonalitet të Perëndisë. Perëndia është për të Baba, Djalë dhe Shpirt i Shenjtë (po aty fq.99). Nëpërmjet lezu Krishtit, Ati u ka dërguar njerëzve shpirtin e tij (2.P.1.4.). Në fenë ortodokse pati mjaft abuzime gjatë shekujve. Le t'u referohemi fakteve.

FSHATARËT E PERANDORISË BIZANTINE I PRITËN TURQIT SI ÇLIRIMTARË

"Pronarët e tokave në Bizant e shtonin gjithnjë shfrytëzimin e fshatarësisë me taksa dhe tatime shumë të rënda. Gemistosi me largpamësi shikonte se zotëruesit e tokave bënin lojën e turqve".

Kriza morale që pat përfshirë Perandorinë Bizantine nuk ishte më pak e rëndësishme se shfrytëzimi i fshatarëve, manastiret me pronat e tyre të mëdha merrnin pjesë në shfrytëzimin e fshatarëve. Mjaft klerikë, të pangopur nga pasuria e grumbulluar, bënin një jetë imorale dhe disa murgjër futnin në manastiret e tyre femra të përdala. Në këtë mënyrë indiferenca ndaj fesë së krishterë fitonte gjithnjë terren.

Turqit ishin në dijeni të kësaj krize të dyfishtë morale dhe shoqërore. Ata u përshkruan prej udhëtarëve të huaj të gjysmës së dytë të shekullit XV si një popull i moralshëm. Turku ishte bërë sinonimi i njeriut të virtytshëm që zbatonte drejtësinë shoqërore. Gjithashtu na rezulton se më shumë për grekët se sa për turqit, pushtimi osman i Bizantit ishte dëshirë e Perëndisë...

"Propaganda ideologjike turke në masat fshatare të krishtera shoqërohej nga heqja e punës angari, nga lehtësimi i taksave, falë një sistemi tatimor më të evoluar, dhe nga dhënia në rregull e sistemit fiskal dhe e centralizimit osman, që i doli për zot rënies së pushtetit qëndror Bizantin". Kështu shkruan jani Kicikis në "Encyclopedia Universalis" Corpus 8, Francë S.A.1988, fq.1002.

Manuel Paleologu (1391-1425) për miqt e tij turq shkroi "Dialogjet më një mysliman", vepër që bënte një paralelizëm midis dy feve. Së fundi Gjergj Amiruce, kancelar i madh i perandorit grek të Trebizondës, studioi mundësinë e një marrëveshjeje me islamin. Pastaj, ai e bindi perandorin e Trebizondës që t'i besojë fatin e perandorisë së tij Mehmetit pa rezistencë. Më vonë ai kaloi në shërbim të sulltanit, duke u bërë një nga njerëzit më të rjbesuar të tij; i biri, kurse ai vetë u konvertua në mysliman dheubëministërisulltanit"(D.-UmitërKici poaty.

BABAI I HELENOTURQIZMIT

Dy muaj para se të binte Kostandinopoja, Gjergj Trebizonda i dërgoi që nga Italia Mehmetit II një studim në të cilin i propozohej bashkimi politik i popullit grek me atë turk. Ai deklaronte se e vetmja pengesë në këtë bashkim ishte ndryshimi fetar që mund të kalohej lehtë, duke i dhënë identitetin themelor krishtërimit dhe islamit. Nga të gjithë oborrtarët e Bizantit që u morën me këtë punë, ai mund të konsiderohet si babai i helenoturqizmit, që dëshironte krijimin e një shtëti biafal (dykrerësh).

PATRIKANA E STAMBOLLIT NË SHËRBIM TË SULLTANIT

Fill pas rënies së Kostandinopojës më 29 Maj 1453, më 1 qershor u shpall patriark Genadiozi, njeriu i besuar i sulltanit. Që nga ai vit e në shekujt e mëvonshëm, Patrikana e Stambollit kishte pushtetin e plotë mbi të krishterët e Ballkanit. Në juridiksionin e Patriarkanës përfshiheshin arsimi, martesa, familja, trashëgimia, eq.. 'Patriarku u shpall Vezir në rangun e një pashai me tre rjtuje. Ai zgjidhej me ankand: kush i jepte më shumë para sulltanit dhe oborrtarëve të tij, zgjidhej Patrik.

ApostolosVokalopulos, në botimet e Horvathit, 'Historia bashkëkohore greke", 1975, fq.48, thekson: "Për të mbërritur qëllimin e tyre disa nga paria e Patrikanës i jepnin me mijëra napolona njerëzve të sulltanit, madje edhe vetë sulltanit. Kështu që u mbyt në borxhe arka e patrikanës dhe paratë që duhej të jepëshin për emërimet kishtarë u bënë objekt allishverishesh dhe trafiku. Ky veprim i Patrikanës së Kostandinopojës u shtri edhe në provinca të tjera.

"Peshkopët merrnin para me anë të përfaqësuesve të tyre në rast se dëshironin peshkopatën ose detyrën e priftit. Ishte mbretëria e simonisë".

"Peshkopët ortodoksë ushtronin mbi të krishterët ortodoksë një pushtet fetar dhe shtetëror. Për këtë L.Stavrianas (Bakklani pas 1453", fq.104) shkruan- "Peshkopët funksiononin në dioqezat e tyre si prefektë ashtu edhe klerikë".

Patrikana merrte nga sulltani dy detyra kryesore:

Të gjithë të krishterët e Ballkanit të ushqenin urrejtje ndaj Perëndimit.
Të mos lejoheshin të bëheshin kryengriqe nga popujt e Ballkanit.

FANARIOTËT

Pas rënies së Kostandinopojës, grekët u përkrahën nga qeveria osmane, deti Egje u mbush me anije greke, dhe tregëtia bëhej prej tyre. Ata vazhduan të pasurohen duke blerë taksat që u viheshin shtetasve osmanë pa dallim feje, qofshin myslimanë apo të krishterë. Këtij fitimi nuk i vihej tatim nga ana e turqve. Në fillim të shekullit XVII në kryeqytetin e Turqisë, Stamboll, u formua një aristokraci e re greke, klasa e fanariotëve, që rridhte nga mbeturinat e fisnikërisë së vjetër bizantine, e cila u lidh me borgjezinë e re e të pasur greke. E themeluar nga pushteti i parasë, ajo krenohej me pasurinë që zotëronte dhe nga martesat që kryente me familjet fisnike të Bizantit. Kjo aristokraci në mjaft raste mbante emrat e familjeve fisnike si Paleolog, Komnen, Kantakuzen si dhe familjeve të qera të ndritura të Bizantit. Fanariotët pushtuan poste të rëndësishme në administratën e sulltanit, duke formuar kështu opozitën turko-greke kundër perëndimit.

PERANDORIA OSMANE NË KULMIN E SAJ

Sipas Dh.Kicikis, "Perandoria Osmane në shekullin XVII kishte arritur kulmin e saj. Ajo u kishte dhënë të gjithë popujve që e përbënin atë, një qytetërim të përbashkët. Të gjithë ata që në Perëndim nuk duronin intolerancën katolike e cila u ishte bërë e padurueshme si çifutët, maurët e Spanjës, gjithë punëtorët e kualifikuar, zanatçinjtë, endësit, specialistët e ndërtimeve detare, fonditorët e artilierisë, etj., të tërhequr nga fitimi, në pjesën më të madhe u konvertuan vullnetarisht në fenë islame. Aderuan në këtë fe të bindur në superioritetin e fesë islame mbi fetë e tjera" ("Encyclopedia Universalis' Corpus 8, Francë S.A, 1988).

Kthimet e qytetarëve myslimanë u bënë pa dhunë. Të gjithë të krishterët ortodoksë, pavarësisht nga kombësia, bënin pjesë me urdhër të Sulltanit në miletin grek, kurse shefi i tyre ishte patriarku grek, që ndodhej afër Sulltanit në Stamboll. Eshtë kjo arsyeja që historiani i madh grek K.Paparigopullos qorton patriarkën e Stambollit se "nuk arriti për neglizhencë të helenizonte të gjithë popujt e ballkanit duke përfituar nga situata tepër e favorshme që ajo kishte. Ai konkluzion i K.Paparigopullos është i drejtë. Ai në mënyrë indirekte na tregon së ndaj të krishterëve të Ballkanit nuk është përdorur dhunë.

IDENTITETI KOMBËTAR DHE FEJA TEK SHQIPTARËT

Dëshira për të mbrojtur identitetin kombëtar tek shqiptarët ka qënë e madhe. Sipas studiuesve Safet Juka dhe Hasan Kaleshi, "Osmanët ishin gjeografikisht larg, kurse ata që shqiptarët u druheshin se mos i thethitnin, ishin popujt kufitarë me origjinë sllave dhe greke". Për këtë juka na kujton ngjarjen paralele të boshnjakëve të cilët u bënë myslimanë për t'u mbrojtur nga asimilimi i fqinjve të fuqishëm, kroatët katolikë dhe serbët ortodoksë. Po kështu mendojnë respektivisht z.J.Irein në lîbrin "Fati i islamit ballkanik", 1984, R.Falaski në "Ismail Qemal Bej Vlora", 1985, fq 11-12 dhe William S.Daeis në veprën e tij "Historia e vogël e Lindjes së Afërt", New York, fq.211-214. Ja ç'shkruan ky i fundit për këtë: "Klerikët i detyronin besnikët e tyre të ushtronin besimin në gjuhën greke dhe i terrorizonin ata që nuk u nënshtroheshin". Pra, elementët jogrekë të Perandorisë Osmane fiIluan të dyshojnë se mos ishte për ta një zgjidhje më e lehtë të përqafonin besimin e sunduesit osman se sa të gjendeshin vazhdimisht në mes të presionit të dyfishtë politiko-fetar". Përqafimi i fesë islame nga pjesa më e madhe e shqiptarëve ndikoi në ruajqen e identitetit kombëtar, sidomos në zonat e kërcënuara nga shovinizmi fqinj. Ajo kaloi në pjesën më të madhe një "rum-milet" në Ilosman-milet", me një fialë, nga popullsia greke që quheshin nga turqit ortodoksët, në popullsi osmane. Kështu emëroheshin myslimanët e gadishullit tonë. Me këtë konvertim u kalua nga shkombëtarizimi përmes krishtërimit ortodoks që ushtronin fqinjët kufitarë ortodoksë grekosllavë, në fenë e huaj të pushtuesit osman pa u shkombëtarizuar.

Sot, disa gazetarë "të pavarur" (por të varur nga dhrahmia greke dhe dinari serb), kërkojnë unifikimin fetar pa dhunë. Këtë e bëjnë për të hequr mallkimin shekullor që i është dhënë vendit tonë nga Zoti" (!). Feja islame quhet prej tyre fondamentalizëm islamik; kështu quajnë sot shovinistët grekë dhe veglat e tyre në Tiranë shqiptarizmin. Ky fondamentalizëm që nuk ekziston, sapas tyre "na ndau jo vetëm nga Evropa, por edhe nga Zoti që i falet ajo". Të gjitha këto gjepura ngrihen nga z.Prifti në artikullin e tij "Shqipëria midis tri feve Eshtë rasti këtu t'i kujtojmë zotit Prifti se ky opinion i tij bie ndesh me vendimet e Lidhjes së Kombeve të marra qysh në fiiiim të këtij shekulli. Po citojmë një paragraf nga numri 5 dhe 6 i Buletinit të Lidhjes së Kombeve, "Minoritetet Kornbëtare", nëntor-dhjetor 1933, "Karli V kërkoi të krijojë unitetin e Evropës mbi bazën e Krishtërimit dhe për këtë fakt ai u bë i padrejtë dhe mizor ndaj dy racave dhe dy feve, islame dhe çifute. Ne besojmë se Shoqëria e Kombeve është një manifestim në mbretërinë e institucioneve, një unitet organik dhe i ndërgjegjshërn i njerëzimit në tërë rruzullin tokësor, ne kemi kështu një fe intelektuale të patundur".

Në Shqipëri është ushtruar greqizmi nga shkolla dhe kleri grek. Po ilustrojmë këto në mënyrë të dokumentuar me disa fshatra-. "Fshati Cukë në fillim të shekullit XX kishte dhjetë familje, katër prej tyre kanë ardhur nga Carnëria (farniljet Srtamati, Turla, Zehari dhe Gunella) si dhe tre farnilje që ishin të ardhura nga fshati i Lekures, i djegur nga andartet grekë-familjet Dajko, Shkurti dhe Naço.

Fshati Finiq më 1900, përbëhej nga 31 familje, prej të cilave 25 ishin të ardhura në këtë fshat si më poshtë: 10 farnilje nga fshatrat e Labërisë- familjet Mitro dhe Spiro nga Senica, Kardhashi, Lila nga Theodhosi, dy fainilje nga Qesarati, dy familje nga Niviçe-Bubari, Cavo nga Cuka, Ziso nga Himara. Familjet e qera kanë ardhur në këtë fshat nga fshatrat e afërta. Në fshatin Mamushbej familja e Gjyzelëve ka ardhur nga Progonati; ajo e Tokajve nga Kudhesi, ndërsa ajo e Sulajve nga Llaka e sulit.

Në fshatin Caush familja e parë që u ngul këtu ishte ajo e Kuçajve, mbiemri i së cilës tregon vendin nga ka ardhur. Pas kësaj erdhën edhe familje të tjera nga Kurveleshi (Burdeni, Lalaj, Koka, Boraj), Dojakët nga Suli, etj.. Numri i familjeve të zbritura nga Kurveleshi është i madh.

Familjet e sipërthëna ishin shqiptarë të konfesionit ortodoks. Sot ato janë kthyer nga kombësi shqiptare në kombësi greke nga binomi kishë + shkollë greke.

Elefterias Nikolaidhu në tezën e doktoratës, "Kriptokristianët e Shpatit", janinë 1979, na e përcakton kështu islamin: "Islamizmi përbën rrezikun vdekjeprurës për kombin grek dhe godiqen më të tmerrshme që mori gjatë kalimit të tij historik". ja pra përse kërkohet suprimimi i fesë islame nga shoviiùstët grekë dhe veglat e tyre në Shqipëri. Myslimanët shqiptarë ruajtën identitetin kombëtar edhe në kohën kur ekzistonte institucioni i kalifatit. Ai kurrë nuk urdhëronte kthimin me dhunë të besimtarëve të feve të tjera në myslimane; po kështu edhe Republika Turke e ka suprimuar gjysmë shekulli më parë kalifatin arab. Turqia nuk ka ndërhyrë në çëshqet e vendit tonë, jo vetëm në punën e fesë, por edhe në të gjitha fushat qera.

Sipas profesorit të Universitetit të Selanikut Glavinas, në librin e tij "Kisha Ortodokse Autoqefale e Shqipërisë", botim i dytë, Selanik 1989: "Myslimanët u lidhën me katolikët e Veriut të Shqipërisë, duke u bërë kështu bazë e nacionalizmit. Shqiptarët myslimanë nuk ishte e mundur të ndjenin se çfarë kishin të përbashkët me gr kët e serbët; ata së'bashku me katolikët mbanin qëndrim armiqësor ndaj ortodoksëve shqiptar" (kjo nuk është e vërtetë, myslimanët, katolikët dhe ortodoksët shqiptarë gjithnjë kanë qënë të bashkuar si kundër sunduesve osmanë, ashtu edhe kundër shovinistëve serbogrekë, Sh.D.).

Ky "historien" popullarizon në këtë libër tezën shoveno-greke se "Shqipëria para vitit 1912 nuk pa patur asnjëherë unitet kombëtar gjeografik dhe historik; ajo sipas tij nuk ka patur emër. Lumi Shkumbin - për profesor Glavinasin - përbën një kufi politik. Tokat që shtrihen poshtë lumit Shkumbin u përkasin greko-shqiptarëve të sotëm. Toskët ndryshojnë nga gegët nga pikëpamja ideologjike, etnologjike, antropologjike, gjuhësore, eq.. Në jug shumica e banorëve janë grekë". Më tej ky "profesor" thotë: "Në qytetin e Korçës, në vitin 1905, jetonin 14 000 grekë dhe 4000 turko-shqiptarë (myslimanë). Epirin e Veriut me të drejtë e pretendon Greqia se munrin më të madh në këtë vend e përbën popullsia greke". Më tuqe ai vazhdon: "Gjuha greke në Epirin e Veriut (jugun e Shqipërisë) ishte rrenjosur thellë në ndërgjegjen e shumicës së popullit, pse atie ndodhej një popullsi e një gjaku me popullin grek që është vëlla me të".

Të gjitha këto përralla shovene greke janë të bazuara në gënjeshtra vorioepirote, të cilat karakterizohen nga urrejtja e madhe që kanë shovinistët grekë. Në këtë libër ky historian-komëdian merr poza komike dhe deklaron gënjeshtra sipas parimit Gebelsian: 'Gënje, gënje se diçka do të mbetet". Po e citojmë përsëri: "Shqiptarët, pasi morën fenë e Muhammedit, që për të do të thotë feja islame (i bëjmë të ditur këtij profesori se Muhammedi nuk krijoi ndonjë fe. Ai ishte vetëm i dërguari i Zotit. Këtë e vumë në dukje edhe më parë), shqiptarët pra, -vijon autori, -u vendosën kryesisht në Serbinë e Vjetër, kurse serbët ikën në krahinat sllave të Austrisë nga reprezaljet e ushtruara prej Perandorisë Osmane. Shqiptarët myslimanë shkuan në Kosovë, ku u shtuan shumë. Ata sot krijojnë probleme dhe shkaktojnë çrregullime, duke patur si qëndër qytetin e tyre, Prishtinën! (!).

Të tilla dokrra i kanë shpikur historianët shovinistë serbë. Pasi i shkruajnë këto gënjeshtra me bisht, i kopjojnë dhe i mbrojnë me fanatizëm profesorët e kallëpit të Greqisë.

I themi këtij autori se feja kurrë nuk është kombësi. Shqipëria është vendi i harmonisë fetare dhe ne nuk kemi nevojë të unifikojmë fetë, siç thotë Pirro Prifti. Feja e të parëve tanë është paganizmi. Lëvdatat që i bëhen Greqisë e cila ka krijuar një shtet "homogjen" grek të të krishterëve, janë absurde. Greqia kur fitoi pavarësinë, kishte një të tretën e popullsisë së saj në fenë islame dhe dhjetra e mijëra katolikë. Ndërsa kjo vetë kundër feve të rjera përdori dhunën. Askush nuk merr eksperiencë nga ato qeveri dhe shtete fqinjë që tradicionalisht shtypin të drejtat e njeriut. Ka shtete të qéra që veprojnë në harmoni fetare si ne, për shembull, Siria ku të krishterët dhe myslimanët e atij vendi e duan dhe e respektojnë njëriqetrin vëllazërisht. Në Siri antroponimet (emrat e njerëzve) dhe patronimet (mbiemrat) janë edhe myslimanë edhe të krishterë. Në këtë shtet arab nuk ka emra të sferës ortodokse dhe emra të sferës myslimane. Atje bëhet si tek ne. Martesa midis myslimanëve dhe të krishterëve. Ungjijtë dhe Kur'ani janë të ekspozuar së bashku nëpër vitrina. Festohet me madhështi Pashka dhe Bajrami. Të gjitha fetë e botës janë pranvera të jetës. Le të kujtojmë 4alët e Pier Emanuelit: "Ateizmi është dimri i botës, kurse feja është pranvera". Pra, pranvera shqiptare vjen me lule ortodokse, katolike dhe myslimane. U kujtojmë lexuesve se Sharl Botleri thoshte: "S'ka gjë më interesante në botë se sa fetë'. Për të kuptuar gjëndjen e fesë në situatën aktuale në Evropë, mund të marrim shembull Francën. Në Francë nëntë të dhjetat e popullsisë pagëzohen, prej këtyre 1/4 shkon në meshë, një e treta janë deista, ndërsa më tepër se gjysma e popullsisë bën pjesë në kategorinë e "festivëve", ku thelbi dhe praktika e kultit koncentrohen në ceremonitë e mëdha të pagëzimit, kungimit, martesës, vdekjes dhe festimet e festave fetare.

Përsa i përket kundërvënies që synohet të krijohet në mes të krishterëve dhe myslimanëve, le të dëgjojmë fjalët e rilindasit të madh feronim de Rada në artikullin e tij "Nulla fides in Graeco" (Greku s'ka besë) në "La nacione albanese", nr. 5, viti 1897: "Kundërvënia që bëhet midis të krishterëve dhe myslimanëve e ka bazën e vet në të njëjtën dredhi mashtrimesh të paturpshme. Sot Krishtit nuk i kushtohet as mendimi e jo me veprimi, ndërsa besimi tek Muhammedi është bërë i padëmshëm si për ata që ndodhën larg, ashtu edhe për ata që ndodhen afër, kurse sharlatanët që preken nga kjo, s'e kanë njohur kurrë as Krishtin, as Zotin, sepse janë të paaftë të ngrihen deri në sferën e njohjës së tyre. Tani në fushën e betejës nuk janë përballë njëri-tjetrit të krishterë e muhamedanë, apo grekët e turqit, tani janë përballë fisi pellazg (shqiptar) dhe ai helen (të cilin e ka përreth).

Më 22 Prill të vitit 1994 presidenti Klinton deklaroi se i kishte kërkuar qeverisë turke që të ndërronte statusin e Patrikanës (Kishës Ortodokse Greke në Stamboll). Ai donte t'i jepte asaj karakter ekumenik (uiniversal), kështu që ajo të mund të shërbente si udhëheqëse e tërë botës ortodokse. Me të drejtë shtohet pyeqa: 'Pse Greqia kërkon të ndërrojë statusin e Patrikanës?' Pyerja e merr përgjigjen menjëherë. Ajo kërkon të dërgojë janullatosa në të gjitha kishat autoqefale të Ballkanit e, pastaj, në të gjithë globin tokësor për të mbrojtur helenizmin donkishotesk fondamentalist grek. Mbrapa këtij akti fshihet lobi i fuqishëm grek, që jeton në Amerikë dhe përbëhet prej 3 000 000 vetësh. Fuqia reale ku bazohet Patrikana e Stambollit nuk janë 3000 besnikët e saj, që jetojnë në Stamboll, -por ai lob grek që sot manipulon administratën shtetërore të SHBA-së përsa i përket kësaj çëshrjeje.

Kërkesa e presidentit të SHBA-së është e padrejtë. Sepse Patrikana sipas Traktatit të Lozanës, u zhvesh nga të gjitha fuqitë e saj politike. Asaj iu kufizuan aktivitetet vetëm në funksionet fetare. Patrikana e Stambollit, sipas këtij traktati u vendos që të ishte një institution i zakonshëm turk, i cili do të vepronte duke iu nënshtruar ligjeve të këtij vendi. Patrikana, në bazë të këtij traktati, do të jetë vetëm institution i zakonshëm turk dhe subjekt i ligjeve turke. Ndërhyrja e presidentit Klinton në punët e brëndëshme të Turqisë në këtë rast pa dyshim është edhe në dëm të politikës amerikane. Ky president mbron interesat e Partisë Demokratike, duke harruar në rastin konkret së është président i Shteteve të Bashkuara të Amerikës. Mesazhi që ai i dërgonte Tansu Cilerit në të cilin ai kërkonte njohjen e karakterit "ekumenik" Patrikanës së Stambollit, përmblidhet me dy fjalë: Patrikana e Stambollit, ose Kisha e Djallit, siç e ka quajtur Noli i madh, e cila "drejtonte e frymëzonte masakrat e Anatomisë dhe të Shqipërisë gjatë shekullit XX, është mësuesja dhe prijësja e organizatave tradhëtare greke që vranë në Turqi qindra pleq, gra dhe fëmijë të pafajshëm, duke ia çarë barkun dhe duke futur në të flamurin grek, ose duke i djegur viktimat me benzinë. Krimet e kryera nga organizatat genocidiste "Etniqi Etnia", "Mavri Mira", "Shoqata greke e Potnusit", nuk shlyhen dot nga kujtesa e turqve dhe e mbarë njerëzimit. Ortodoksët e Ballkanit nuk mund të lejojnë që Patrikana të bëhet Vatikan i dytë, duke dërguar antikrishtët e saj si nunca apostolikë. Patrikana është Kalë Troje në çdo vend ku ajo hyn. Cdo përkrahje që mund t'i jepet shovinizmit grek, nga ana e administratës së SHBA, është në kundërshtim me rrugën e ndjekur nga presidenti demokrat Uillson, për të cilin mbarë bota ka respekt të madh.

Islami nuk ia kthen asnjë njeriu fenë me dhunë. Ai udhëhiqet nga urdhëri i Zotit drejtuar profetit Muhammed: "Detyra jote është vetëm të predikosh". Kurse në një urdhër rjetër thotë: "Të mos përdoret asnjë formë detyrimi për t'i larguar njerëzit nga bindjet e tyre fetare".

E kundërta ndodh me Pankristianizmin Ekumenik (universel grek), ku shumica dërrmuese e kishave janë bërë autoqefale për të ndaluar ndërhyrjen antikombëtare greke që ushtrohej mbi shtetet e tyre. Patrikana Ekumenike e Stambollit ka tendenca shkombëtarizuese dhe vepron në mënyrë intensive me moton "Greqizo sa të mundësh popujt e qerë".

Sot, ajo, për banorët e jugut të Shqipërisë përdor termin "Vorioepirot", term i shpikur në kuzhinën e fondamentalizmit greko-ortodoks. Ajo përpiqet që t'i kthejë të gjithë shqiptarët që punojnë në Greqi, në fenë ortodokse, të ndërrojnë emrat dhe të regjistrohen në kombësinë "Vorioepirote", e cila sipas këtyre shovenëve, do të thotë grekë të Shqipërisë". Qëllimi është që këto vise t'i aneksohen Greqisë. Shqiptarët arje kanë vajtur që të sigurojnë mjetet e jetesës e jo për t'u t yer me rcë në Vorioepirotë. A nuk është kjo një formë dhune moderne fetare shovinisto-greke? Asnjë shtet në botë nuk i përdor këto metoda impunuese.

Shovinistët grekë kanë krijuar Greqinë e grekëve të krishterë, e cila nuk pranon asnjë Iloj feje qetër, përveç fesë ortodokse.

A nuk është dhunë fetare edhe kjo? Po Kombet e Bashkuara, pse qëndrojnë indiferentë, kur konstatojnë këtë dhunë fetare në Greqi?

Serbët nuk lejojnë që të jetë autoqefale Kisha e Shenjtë e Ohrit, e cila është nëna e Kishës Serbe. Ata marrin nëpër këmbë historinë e Kishës Serbe, e kthejnë nga bij të Kishës së Shën Naumit në nënë të Kishës së Ohrit (!), sepse kanë qëllime shoviniste ndaj republikës së re të Maqedonisë. A nuk është kjo një shfaqje e dhunës fetare?

Fan Noli me të drejtë shpalli se: "Fatkeqësitë e shqiptarëve nuk vijnë nga ndryshimet fetare, të cilat duhet të jenë patjetër patriote, shqiptare dhe kurrë të huaja". Dhe jo siç ndodh sot, kur në krye të Kishës Ortodokse Autoqefale Shqiptare qëndron armiku i popullit shqiptar, Janullatosi, tipi më i rrezikshëm i klerikëve grekë dhe i nepërkave të helmatisura, të dërguara nga Patrikana e Stambollit në vendin tonë. Atdheu është besa dhe ideali i shqiptarëve. Ne nuk bëjmë dallime fetare si shovinistët grekë.

"Atdheu, bijt e mij, është feja e qytetarit, ligjet janë kredoja e tij" -thotë një autoritet i dëgjuar i Italisë...

Kombi nuk la lidhje me fenë. Ai shpreh në vetvete përbërjen e një uniteti etnik dhe kulturor të themeluar mbi homogjenitetin fillestar dhe etnik.

Ndërsa Pirro Prifti dhe ndjekësit e tij kërkojnë që shteti laik shqiptar të kthehet në shtet fetar. Por ai dhe shokët e tij duhet ta ngulitin mirë në kokë se shteti shqiptar ka qënë, është dhe do të mbetet gjithmonë shtet laik.

Populli shqiptar është 90% mysliman, megjithatë Shqipëria është shtet laik, po kështu edhe Republika e Kosovës dhe trojet e gjera etnike shqiptare.

Shifra 90% u tregon omoniaxhinjve të vendit tonë, mercenarë dhe shërbëtorë të shovinizmit të shtetëve fqinje, se sa laike janë këto treva shqiptare. Diametralisht i kundërt me këtë është qëndrimi i shtetit fetar grek, që ushtron dhunë fetare mbi besimtarët e feve të qera. Edhe kjo është dënuar botërisht nga Kongresi Amerikan dhe organizmat e rjera ndërkombëtare. Por këto nuk i di Pirro Prifti & Co? Nga këto kuptohet qartë se sa absurde, antikombëtare dhe antihumane është kërkesa e çmendur e Pirro Priftit. Republika e Kosovës, Republika e Shqipë risë dhe trevat e tjera shqiptare nuk mund të marrin 'shembull në këtë drejtim nga shteti grek! Eshtë për të ardhur keq që Televizioni Shqiptar, në një rast, gati për një orë rresht, iu drejtua "mëkatarëve" shqiptarë me këshillën: "Doni t'ë shpëtoni nga mëkatet që keni kryer? E vetmja rrugë është që të futni në zemrat tuaja Krishtin, të bëheni të krishterë(!).

Ky emision mohoi haptazi fenë islame, kulturën e saj, duke paraqitur si vlerë të vetme shpirtërore besimin tek Krishti (!)...

Cilët duhen konsideruar mëkatarë të mirfilltë e të vërtetë?

Myslimanët që nuk konvertohen në të krishterë apo ata që u rekomandojnë këtyre ndërrimin e fesë, duke u bërë shantazhe edhe me mjetet e masmedias.[2][3]

Referencat
↑ Autor: Sherif Delvina
↑ Marrë nga:"Rilindja javore", 14-20 janar dhe 28 janar-3 shkurt 1996.
↑ Marrë nga Horizonti.Com

**Top-Channel** · 31-08-2008, 19:27

ANTAGONIZMI NDËRMJET DY KISHAVE PËR DOMINIM NË TOKAT E ARBËRISË (I HAPI RRUGË FESË ISLAME)[1]

Përveç faktorëve ekonomiko-shoqëror, etj., të cilëtndikuan që shqiptarët të kalojnë në fenë islame, faktor ishte edhe antagonizmi ndërmjet kishës katolike dhe ortodokse, i cili i hapi rrugë përhapjes së fesë islame ndër shqiptarët në tokat e Arbërisë mesjetare, të cilat gjendeshin nën sundimin 1600 vjeçar: romak, bizantin, venedikas, bullgar dhe serb.

Qysh para ndarjes së kishës perëndimore dhe lindore (1054), në vitin 1043 ndodhi një kryengriqe kundër sundimit bizantin, kur popullsia e Arbanonit mesjetar, me kulturë latine perëndimore (që shtrihej në hapësirën Prizren-Tivar, Ohër-Vlorë), nuk ishte më shtetase bizantine, meqë disa bujarë shqiptarë kishin arritur të formonin një formation politik dhe shtetëror, duke u shkëputur nga sundimi bizantin dhe kisha greke. Në anën tjetër, jashtë Arbanonit si formation politik dhe shtetëror mbeti gjysma e tij me kulturë bizantine greke (që shtrihej prej Prizrenit deri në Nish, Vilazora (Velesi), Kumanova e Shtipi), nën sundimin serb. Arbanoni etnik i mesjetës së hershme nuk shtrihej vetëm deri te Prizreni dhe Ohri, por deri atje ku hasen vendbanimet arbane-albane në burimet e shkruara mesjetare të shekujve XIII-XV, siç ishin: Arbanashi i Nahijes së Shtipit, Arbanashka e Nahijes së Kumanovës, Arbanashi i Nahijes së Prilepit, Arbanashi i Nishit, Arbanashka e Prokupës, Arbanashi i Kurshumlisë, Arbanashoviku i Nahijes, Kllopotnikut, Arbanasi i Tuzit (Mali i Zi), e shumë vendbanime të tjera mesjetare që na dalin të emëruara me emrin etnik ArbanArbanas, që dëshmojnë kontinuitetin e autoktonisë shqiptare në këto vise që nga periudha antike e shekullit Il, kur na del të përmendet fisi ilir Arbanasi-Albanoi nga gjeografi i Aleksandrisë Ptolemeu. Këto vendbanime, edhe pse dalin të përmenden në burime të shkruara gjatë shekullit XIII-XV, nuk ka kurrfarë dyshimi se ato edhe më heret ekzistonin, meqë administrata bullgare, e cila për një kohë i sundoi këto territore, qysh në shekullin XV i quajti si vendbanirne arbane-albane.

Në këtë periudhë historike (XI-XII), kisha katolike e Arbanonit latino-perëndimor u paraqit si faktor kryesor integrimi i etnosit shqiptar dhe integrimit tokësor si në aspektin etnokulturor, po ashtu edhe në atë shpirtëror e religion duke e shtrirë ndikimin e vet edhe në gjysmën tjetër të Arbanonit lindor me kulturë bizantine ortodokse, që kishte mbetur nën sundimin bizantin e më vonë nën sundimin serb.

Nga burimet mesjetare shihet se zhvillimi i institucioneve të kishës katolike kishte filluar me të madhe dhe ndër shqiptarët e Kosovës, Maqedonisë dhe Toplicës (shumica i takonin besimit ortodoks) dhe shumë kisha ishin ndërtuar nëpër qëndrat kryesore: Prizren, PrishtinëRas (Rashkë), Kotorci-Mitrovicë, fanjevë, Trepçë, Vuçiternë, Nish, Krushevc, Prokupe, eq.. Administrata e shtetit bizantin dhe kisha e tij dhe më vonë edhe kisha sllave kishin filluar luftën e ashpër kundër kishës katolike dhe kulturës latine, duke mos lejuar diferencimin e shqiptarëve nga riti ortodoks, i cili çonte në integrimin etnokulturor të shqiptarëve dhe në integritetin tokësor rreth kishës katolike në një formation politik dhe shtetëror unik. Administrata dhe kisha serbe, pasi i pushtoi viset e Kosovës dhe Maqedonisë, nuk lejoi zhvillimin e kishës katolike dhe veprimtarisë së saj në këto vise dhe atë e shpalli si herezi, që punon kundër fesë ortodokse pravosllave dhe kundër pushtetit serb. Sundimtarët serbë dhe kisha pravosllave filluan të zëvëndësojnë gjuhën greke me atë sllave. Ata i përvetësuan kishat e ritit ortodoks grek në tokat shqiptare në të cilat shkonin shqiptarët dhe arumunët e ritit ortodoks. Ashtu vepruan edhe me alfabetin e tyre duke marrë për bazë alfabetin grek me pak modifikime e formuan alfabetin e tyre cirilik. Ata i përvetësuan edhe kishat katolike shqiptare, duke bërë përshtaqen e tyre sipas frymës dhe ngjyrës sllave me mbishkrime cirilike dhe i shndërruan në kishat e tyre nationale. Këto fakte na i dëshmojnë të dhënat arkivore nga Vatikani, ku në mes të qerash thuhet se kishat katolike në Prizren, Janjevë, Trepçë, etj., i kishin administrata dhe kisha serbe. Zhvillimin e mëtejmë të institucioneve dhe kishave katolike e ndërpreu pushteti mesjetar serb. Kjo më se miri mund të shihej nga Ligji i Dushanit, ku thuhet se katolicizmi është herezi latine, ndërsa katolikët janë gjysmëbesimtarë. Asnjë pravosllav nuk guxon të kalojë në fenë katolike; nëse kalon në të, duhet të dënohet ose të kthehet që më parë në krishtërizëm. Është i njohur fakti se nën presionin e administrâtes së Dushanit nënshtetasit e besimit katolik ishin kthyer në fenë pravosllave dhe ajo i kryqëzonte në kundërshtim me ligjet e kishës. Martesat e personave në mes të katolikëve dhe pravosllavëve rreptësisht anulloheshin, nëse burri nuk kalonte në fenë pravosllave. Sipas një letre të Papës - Klementi VI, të cilën në vitin 1346 ia kishte dërguar Stefan Dushanit, përmendej se kishën e Shën Mërisë në Prizren dhe kishën e Shën Pietrit mbi Prizren, që më parë ishin nën mbikqyrjen e Biskupisë katolike të Kotorrit qysh moti i kishin përvetësuar mbretërit serbë nga Rashka. jo vetëm paraardhësit e tij, por edhe vetë Dushani kishte vepruar në të njëjtën mënyrë. Këto veprime i përcillte shumë mirë në atë kohë Zyra e Papës në Romë. Në një krisobulë të Dushanit thuhet se edhe shqiptarët që vijnë për të bërë meshë në kishat pravosllave, duhet të punojnë sikurse serbët. Këto të dhëna të burimeve të shkruara na dëshmojnë se sundimtarët mesjetarë serbë ia kishin arritur qëllimit të vet, meqë pjesën më të madhe të shqiptarëve të besimit katolik i kishte kthyer në fenë pravosllave. Këto dëshmi shihen edhe nga dokumentet kishtare sllave të shekullit XIII si dhe nga regjistrimet e popullsisë së administratës osmane të shekullit XV, ku zakonisht të bijtë a fëmijët i mbanin emrat tipikë sllavë, ndërsa prindërit e tyre i mbanin patronimet (mbiemrat) karakteristikë dhe tradicionalë shqiptarë. Ndryshimi i antroponimeve - emrave të popullsisë shqiptare kishte filluar që në fillim të shekullit XIII dhe vazhdoi deri në rënien définitive të pushtetit serb në Kosovë e Maqedoni, përkatësisht deri në vendosjen e administratës osmane në vitet 1451-1455.

Të gjitha burimet e shkruara mesjetare flasin qartë se në tokat e Arbërisë mesjetare u zhvillua një luftë e ashpër në mes kishës latine perëndimore dhe bizantine lindore, për mbizotërimin në Ballkan, jo vetëm në aspektin shpirtëror e religion por edhe politik-tokësor. Depërtimi i osmanëve në Ballkan dhe administrata e tyre, shqiptarët i gjeti në një dezintegrim të plotë, të ndarë në aspektin etnokulturor dhe politiko-tokësor. Po aty shqiptarët ishin të ndarë në tri kisha: ata të besimit katolik ishin të lidhur me Romën nëpërmjet Biskupisë së Tivarit, ndërsa ata të besimit ortodoks e pravosllav ishin të lidhur me Kostandinapolin (Stambollin) nëpërmjet kishës së Ohrit dhe të Durrësit. Në këtë periudhë mesjetare administrata e fisnikëve shqiptarë - ekskluzivisht mbahej në gjuhë të huaja. Muzakët administratën e mbanin në gjuhën greke, Kastriotët e mbanin në gjuhën latine dhe sllave, Balshajt në gjuhën latine dhe sllave, ndërsa fisnikët logofetët dhe tregëtarët e vegjël në Kosovë me prejardhje shqiptare, si Lesh Spani, qeveritar i Novobërdës, Gjergj Mazrreku, logofet, Bogban Krizma, tregëtar i Prizrenit, administratën e mbanin vetëm në gjuhën sllave-serbe. Kisha sllave-serbe gjatë shekujve XIII-XIV e kishte përforcuar mbizotërimin vetëm në Kosovë dhe Maqedoni, por kisha sllave dhe popa me prejardhje shqiptare kishte edhe në Ulqin, Shkodër, e deri në Elbasan, Berat e Vlorë. Në anën tjetër, kisha katolike ishte dobësuar, meqë kundër saj zhvillonin një luftë të ashpër kisha ortodokse greke dhe ajo sllave e më vonël edhe administrata osmane e vazhdonte të njëjtën propagande, ndërsa në anën qetër e favorizonte kishën greke dhe sllave në dëm të asaj katolike në tokat shqiptare. Kjo veprimtari kundër kishës katolike vazhdoi edhe në shekujt e mëvonshëm, e kjo shihet nga raportet e vizitorëve të Romës, të cilët dëshmojnë se gjatë shekullit XVI dhe në fund të atij XVII në viset e Shqipërisë Veriore - në Kosovë dhe në Maqedoninë Perëndimore kishte shumë shqiptarë të besimit katolik (150.000), por shumica e tyre kalonin në fenë ortodokse pravosllave; vizitorët gjithashtu pohojnë se në viset e lartpërmendura ka edhe shumë shqiptarë të besimit ortodoks, që jetojnë sipas zakoneve fetare serbe dhe greke. Për këtë arsye shpeshherë kronistët dhe shkrimtarët e huaj, shqiptarët e besimit ortodoks-pravosllav i konsideronin në pikëpamje etnike si sllavë serbë dhe si grekë helenë, çka nuk është'aspak objektive dhe nuk ka të bëjë me realitetin e strukturës etrùke në tokat shqiptare. Në vazhdim vizitorët pohojnë se në mungesë të priftërve dhe të institucioneve të kishës katolike, të cilat më heret i kishte pezulluar administrata bizantine e më vonë ajo serbe, ndikoi që një pjesë e popullatës së besimit katolik të kalojnë në fenë ortodokse - pravosllave, ndërsa një pjesë në fenë islame.

Sundimi shekullor mesjetar serb kishte arritur që pas pushtimit të Kosovës dhe Maqedonisë të pushtojë edhe pjesën më të madhe të Shqipërisë duke i shkatërruar institucionet e kulturës materiale shpirtërore shqiptare, të cilat i sunduan me pak ndërmprerje më se 300 vjet.

Në këto kushte dhe rrethana historike shqiptarët u gjetën në një dezintegrim të plotë, andaj është fakt i pamohueshëm se depërtimi i osmanëve në Ballkan dhe vendosja e administratës së tyre në tokat e Arbërisë e ndërpreu sundimin shumëshekullor bizantin dhe serb. Shqiptarët e besimit katolik kishin mbetur pa institucionet kulturore dhe fetare për arsye se veprimtaria e kishës katolike ishte ndërprerë. Shqiptarët e besimit ortodoks ishin të detyruar të shkonin në kishat pravosllave, të cilat më parë ishin përvetësuar nga sundimtarët serbë dhe kisha e tyre, në të cilat mesha dhe uratat mbaheshin vetëm në gjuhën sllave, por me përhapjen e islamit, shqiptarët filluan t'i braktisnin këto kisha, meqë pushteti serb udkishte imponuar.

Me përhapjen e fesë islame dhe vendosjen e administratës osmane në tokat e Arbërisë, shqiptarët nga një amulli shumë shekullore, dolën në skenën politike nëpërmjet sistemit të timarit osman, arritën të inkuadrohen në administratën osmane dhe gradualisht duke punuar për integrimin etnokulturor dhe territorial, rikthyen administratën e vet në tokat e tyre etnike në Dardaninë antike dhe në Arbanonin mesjetar, në të cilat më parë kishin jetuar albanët në hapësirën: Prizren, Nish, Kumanovë, Shtip (Arbanoni lindor - bizantin) si dhe Arbanoni latin - perëndimor që shtrihej në hapësirën: Prizren-Tivar-Ohër-Vlorë, që i kishin pushtuar sllavët pas Bizantit, si dhe ato të Epirit e të Çamërisë, që i kishin pushtuar grekët.

Kalimi në fenë islame nga shqiptarët në këto rrethana historike ishte i domosdoshëm dhe e vetmja rrugëdalje për të ruajtur qënien etnike dhe integritetin tokësor. Duhet theksuar se në radhë të parë në fenë islame filluan të kalojnë bujarë shqiptarë të Kosovës dhe Maqedonisë Perëndimore edhe ata të Toplicës që më parë ishin zhveshur nga pozitat shoqërore dhe i kishin humbur feudet (pronat e tyre) në kohën e sundimit serb. Disa bujarë të tjerë kaluan në fenë islame me pretekst që t'i ruajnë pozitat shoqërore dhe feudet e tyre që kishin pasur deri në vendosjen e administratës osmane, e këta ishin bujarë shqiptarë të principatave shqiptare të Arbanonit latin - perëndinmor, e më vonë ata i zëvend'e'sonin me bijtë e tyre myslimanë, ndërsa anëtarët e familjes së tyre gradualisht e pranuan islamin. Kalimi në fenë islame është bërë në mënyrë vullnetare dhe me bindje që krijonin individët e interesuar nga misionarët që punonin për përhapjen e fesë islame. Deri në fund të shekullit XVII, nuk mund të hasim në të dhëna sa kishte pasur presione të hapëta për kalimin në islam, por kjo nuk do të thotë se nuk ka pasur edhe shtrëngime nga individë përgjegjës që e,kanë keqpërdorur pozitën e tyre kundër dispozitave të Kur'anit, ku thuhet që askush nuk bën të detyrohet që ta ndërrojë me dhunë fenë. Edhe sipas fermanëve të sulltanëve të parë garantohej liria e bësimit për të gjithë të krishterët në Perandorinë Osmane, me kusht që të paguajnë haraçin, sipas dispozitave të legjislacionit islam, Sheriatit.

Është fakt i pamohueshëm se procesi i përhapjes së fesë islame ndër shqiptarët e krishterë është zhvilluar gradüalisht dhe shumë ngadalë, në bazë të vullnetit të lirë të individu që ka shprehur dëshirën të kalojë në islam. Këtë fakt mund ta argumentojë më së miri me shembuj se deri në fund të shekullit XIX, ka pasur shumë familje shqiptare të një farefisi, gjysma e të cilëve kishin përqafuar islamin, ndërsa gjysma tjetër vazhdonte të jetojë në fenë e krishterë e së bashku, duke respektuar fenë e njëri-tjetrit, që do të thotë se feja islame është jashtëzakonisht tolerante ndaj feve të tjera dhe nuk nxit urrejtje ndaj tyre.

Gjithashtu, në përhapjen e fesë islame, përveç faktorëve ekonomikë e shoqërorë të kohës, ndikuan jashtëzakonisht institucionet islame fetare, popullsia shqiptare e konfesionit ortodoks, për t'u diferencuar nga sllavët dhe grekët në aspektin etnokulturor dhe fetar, me të madhe filloi t'i respektojë dhe t'i pranojë, meqë institucionet e kishës ortodokse sllave dhe greke ishin në shërbim të shteteve të tjera nacionale dhe nuk i konsideronte si të vetat, ndërsa kisha katolike në mungesë të priftërinjve dhe shkaqeve që i theksuam më lart, nuk funksiononin fare. Shqiptarët e krishterë, për ta ruajtur qënien e tyre etnike dhe integritetin tokësor e duke mos dashur të sllavizoheshin ose të greqizoheshin parapëlqyen që ta ndërrojnë fenë e të parëve, duke përqafuar fenë islame, e cila ofronte status më të favorizuar shoqëror dhe ekonomik, sepse ajo nuk bën dallime në bazë të përkatësisë etnike e pozitës shoqërore dhe klasore. Për këtë arsye ndërmjet shqiptarëve t'e' besimit islam dhe atyre të krishterë nuk ekziston kurrfarë urrejqeje fetare. Shqiptarët janë fenomen i rrallë në botë, sepse u takojnë tri feve, katolike, islame dhe ortodokse, por ata i bashkon gjaku i kombit të njëjtë dhe gjuha e njëjtë amtare, ata nuk i përçan asnjëra fe.[2][3]

Referencat
↑ Autor Iljaz Rexha
↑ Marrë nga Bashkimi paqësor - revistë e përkohëshme edukativo - arsimore dhe kulturore, organ i shoqatës Bashkimi - Prishtinë, nr. 4-5, gusht - shtator, 1992, Prishtinë.
↑ Marrë nga Horizonti.Com

**Top-Channel** · 31-08-2008, 19:29

ROLI I ISLAMIT NE INTEGRIMIN E SHQIPERISE ETNIKE DHE TE KOMBIT SHQIPTAR[1]

All-llahu le të mos ma bekojë asnjë ditë në të cilën nuk mësoj diçka të re! (Muhammedi a. s.)
Përvoja historike e pjesës më të madhe të popujve dëshmon se njësia e fesë ishte ndër faktorët e rëndësishëm në procesin e integrimit të perandorive mesjetare, kurse roli i feve në integrimin e njësive etnokulturore e gjeopolitike kombëtare do të shfaqet në fillet e kohës së re, në periudhën e rilindjes, me një rëndësi të shtuar gjatë Humanizmit, Iluminizmit dhe Rilindjes Kombëtare.[2]

Në trojet albanofone dhe brenda popullsive albanofone mesjetare këtë rol integrues fillimisht e synoi feja katolike e Principatës së Arbënit dhe pikërisht nga mesi i shekullit XII deri në mesin e shekullit XV, kur u thye rezistenca shqiptare e periudhës së Skëndërbeut.[3]

Faktet historiografike tregojnë se atë që nuk e arriti katolicizmi shqiptar me luftë e me përkrahjen ndërkombëtare mesjetare, do ta arrijë feja islame pa luftë dhe në mënyrë paqësore brenda vetvetës, midis viteve '70 të shekullit XV dhe viteve '70 të shekullit XVHI, në periudhën e Kombësisë Shqiptare si meskategori shoqërore e historike midis bashkësisë shoqërore Popull Shqiptar dhe kategorisë historike Komb Shqiptar.[4]

Hulumtimi i shkaqeve të kalimit masiv të shqiptarëve në islam dhe i rolit të islamit në integrimin e njësisë etnokulturore e gjeopolitike të Shqipërisë e të kombit shqiptar ishte objekt interesash kërkimore i shumë studiuesve, por hulumtimit shkencor ne mënyrë institucionale po i qaset, për herë të parë, simpoziumi Feja, kultura dhe tradita islame ndër shqiptarët.[5]

Të dhënat nga hulumtimet interdisiplinore albanistike tregojnë se roli i islamit në procesin e integrimit të njësisë etnokulturore e gjeopolitike të Shqipërisë dhe të kombit shqiptar ishte i natyrës komplekse politike, sociologjike, etnokulturore, filozofike, fetare, gjuhësore, letrare, arsimore, artistike, juridike, eq.. Për këtë kompleksitet flet dhe programi i këtij simpoziumi.[6]

Roli i fesë dhe i kulturës islame në procesin e integrimit të njësisë etnokulturore e politike të Shqipërisë dhe të kombit shqiptar do të kuptohet më mirë vetëm pasi të kemi një pasqyrë sa më të qartë të realitetit shoqëror, politik, administrative fetar, arsimor e kulturor në trevat albanofone në periudhën e dezintegrimit administrativ shtetëror, politik, ekonomik e fetar të pèrandorive, pjesë të të cilave ishin trevat e vëçanta të truallit albanofon.[7] Për të sqaruar këtë çështje, paraprakisht është e nevojshme t'e' kuptohet drejt e pa paragjykime fakti se ku e shpiente trevën albanofone ndarja mesjetare në shumë njësi administrative sistemesh të veçanta: greke, sllave e latine, italiano-frënge sikurse edhe copëtimi feudal i brëndëshëm, në kushtet e veprimit të tri kishave antagoniste antishqiptare; greke bizantine, serbe svetisaviane dhe katolike latino evropiane e përçarë.[8] Të ndriçohet drejt rëndësia që ka shteti unik, njësia administrative osmane mbi trevat albanofone për lidhjen e copave territoriale me tradita fetare, arsimore, kulturore e shtetërore të ndryshme dhe antagoniste e séparatiste e njërës pjesë ndaj pjesës qetër.[9] Në dritën e shkencës të shihet edhe roli i islamit si faktor integrues i njësisë etnokulturore dhe gjeopolitike të Shqipërisë dhe të kombit shqiptar deri në fillim të Rilindjes.[10]

Historiografia e huaj, e përfillur edhe nga pjesa më e madhe e historiografisë shqiptare, kalimin e shqiptarëve në Islam e shikoi ngushtësisht: si aspiratë të bujarisë shqiptare për pushtet për t'i ruajtur privilegjet e arritura në periudhën paraosmane, kurse kalimin e masave, si nevojë për t'i ikur dhunës ekonomike të turqve barbarë, si dhunë aziatike barbare, si turqizim e akulturëzim të shqiptarëve.[11] Do të përmendet në mënyrë retorike edhe mungesa e priftërinjve shqiptarë të fesë katolike dhe apostrofohet morali fetar diskutabil i masës shqiptare, sot myslimane, ndaj fesë. Për soj shqiptari, për këtë historiografi, është shqiptari i fesë katolike!?[12]

Nuk thuhet e vërteta se Islami fillimisht dhe masivisht i pushtoi viset ku nuk arriti të shtrihej administrimi insfltucional i kishës katolike, e cila synonte të bëhej fe gjithëshqiptare, që do të thotë: Islami i pushtoi trevat albanofone, në të cilat administronte, apo synonte të administronte skizma serbe ortodokse svetisaviane, ose shkinia, siç e quante populli shqiptar.

Hulumtimi interdisiplinor në fushë të Islamit ndër shqiptarët tregon se në kalimin masiv të shqiptarëve në Islam rolin kryesor e patën motivet e natyrës politike shqiptare kombëtare në mundësi. Realisht, lufta e gjatë e lëvizjeve heretike të krishtera e islame në Ballkan e në trojet albanofone, se paku nga mesi i shekullit X, ngërthen në vete fillet e lëvizjes, thënë kushtimisht, për integrimin e njësisë albanofone dhe të kombësisë së arbërit për distancim nga gjiri i shoqërisë bizantine e bullgare. Më vonë, lufta antagoniste e tri kishave që administruan tokat albanofone: greke, serbe e katolike latine në shekujt XII-XIV, për dominim, thënë kushtimisht, në trevat shqiptare, irritoi dhe e largoi popullsinë shqiptare ndaj krishtërimit në përgjithësi dhe ndaj skizmës ortodokse svetisaviane, më agresilve, në veçanti.

Këto kisha të huaja dhe veçanërisht kishat skizmatike ortodokse, qysh në fillim të pushtetit osman ne Ballkan fituan koncesione të mëdha nga Sulltani, liri të plotë për thellimin e procesit të nivelimit etrùk të tokave shqiptare në serbe e greke, të filluar në periudhën bi'zantine. Duhet të vihet në dukje fakti, se sipas botëkuptimeve mesjetare osmane dhe evropiane, e kujt ishte kisha, e tij ishte dhe kombësia e besimtarëve që e ndiqnin atë kishë, atë fe.

Së këndejmi, fillimet e kalimit të shqiptarëve në Islam nuk mund të argümentohen si dhunë e drejtëpërdrejtë e turqve mbi shqiptarët katolikë, por si dhunë e tërthortë turko-osmane me anë të ortodoksisë serbe e greke dhe vetëm si hap i parë më i fuqishëm i vetë shqiptarëve për t'u distancuar nga kisha serbe e greke, e bashkë me këtë edhe nga kombësia serbe e greke, dhunë shpirtërore e gjenocid, por edhe nga kishat e kombësitë kishtare të tjera evropiane, asokohe më pak agresive.

Fillimet e Islamit institucional osman në trevat albanofone i hetojmë në periudhën e vasalitetit turk mbi principatat shqiptare, në vitet '80 të shekullit XIV, por në mënyrë triumfale nisën në fillim të viteve '90, kur u themeluan institucionet e para islame në qëndrën administrative dhe kulturore të Dardanisë antike, në Shkup.

Gjatë shekullit XV në qëndrat kryesore të Dardanisë dhe të ish-provincës romako-bizantine Maqedoni, në të cilat jeton popullsia etnike shqiptare muslimane në vazhdimësi historike dhe dominante, u hapën mejtepe, medrese e biblioteka dhe u ngritën teqe, xhami, zavi e shumë objekte shoqërore të prejardhjes lindore islame. Në shekullin XVI Islami u bë fe zotëruese në të gjitha viset shqiptare islame historike.

Për t'i kuptuar më mirë sukseset e Islamit në trojet albanofone, duhet të nisemi nga fakti se sistemi shoqëror osman fillimisht ishte progresiv, më civilizues dhe më human se sistemet feudale të korruptuara të vjetra bizantine, serbe e latino-anzhuine, të cilat populli shqiptar i barti mbi kurriz shekuj të tërë. Të kihet parasysh edhe fakti se Islami i periudhës së depërtimit në trevat albanofone ishte fe dhe kidturë me një zhvillim të plotë, ishte më progresiv, më liberal, më i ri, më humanist se sa krishtërimi në përgjithësi, e katolicizmi në veçanti, që, atëbotë, kishte rënë në një krizë shoqërore, në një dekadencë e imoralitet që pasqyrohet mirë në veprat letrare të Dantes e të bashkëkohësve të tij, në veprat si ai, ne ve-pr shkencore të Galileut e të mendimtarëve si ai në veprat filozofike e fetare të ideologëve të reformacionit në kishën e Perëndimit dhe në veprat filozofike e historiografike të materialistëve frënge. Zaten ajo dekadencë në kishën katolike nxiti lindjen dhe zhvillimin e reformacionit, e me këtë edhe fillimet e integrimit të kombësive evropiane.

Realisht, populli shqiptar mbijetoi në sajë të kthesave të mëdha kulturore e politike historike. Kur shumë sisteme pushtuese me shumë sovranë armiqësorë, të huaj e të vendit u zëvëndësuan nga një pushtues e nga një sovran, nga sulltani osman-turk, shqiptarët në viset më të rrezikuara nga proceset integruese sllave, greke e latine - italiane e kroate, me Islamin synuan arritjen e unitetit dhe të bashkimit fetar islam si korrnizë ideologjike për integrimin e njësisë etnokulturore e politike të Shqipërisë dhe të kombit shqiptar fillimisht nën çatinë perandorake osmano-turke.

Se Islami në hapin e parë ishte forme e hapët e distancimit dhe e bojkotimit shqiptar nga kisha ortodokse svetisaviane dhe nga kishat e qera me intenca antishqiptare, dëshmon edhe fakti se të gjitha periudhat dhe valët e kalimit masiv të shqiptarëve në Islam vinin si pasojë e lëshimeve të mëdha të Sulltanit e të pushtetit qendror ndaj kishave. Madje, edhe fazat e shuarjes a të heshqes administrative të kishës ortodokse svetisaviane dhe katolike në periudhën e kombësisë shqiptare (shekulli XV-XVIII), shënojnë jo dhunën turke aziatike islamike kundër këtyre kishave, siç thuhet në historiografi , por mbeqen e këtyre kishave pa besimtarë shqiptarë, që ishin masë absolute, bojkotim shqiptar masiv i krishtërimit dhe kalim në Islam.

Për dukurinë e apostrofuar qartë flet fati i krishtërimit të luhatur e laraman në viset e principatave shqiptare: Balshajve, Cërnojeviçëve, Dukagjinëve, Jonimëve, Gropajve, Zgurajve, Kastriotëve, Topiajve e pjesërisht ato të Zenebishtëve, Muzakëve, Aranitëve e të qerëve më në jug. Në arealin e principatave veriore e lindore të trojeve shqiptare dhe pikërisht në veri dhe në lindje të trevës albanofone historike, Islami do të shtrihet kryesisht vetëm deri aty ku gjuha shqipe ishte e ruajtur pa një trazim të madh, por edhe në disa enklava ilirovllaho-shqiptare, ku kishte humbur gjuha shqipe, por ishte ruajtur kompaktësia etnike josllave: ndër pomakët, tobreshët, goranët dhe boshnjakët.

Hulumtuesit të Islamit ndër shqiptarët i bie në sy fenomeni i pandriçuar deri në fund, paraqitja e emrit të ri, unik, për gjuhën, për popullin dhe për vendin: shqip, shqiptar dhe Shqipëri, si bashkatdhetarë besnikë të Islamit në tokat shqiptare. Emrin e gjuhës e zuri Buzuku (1555) të popullit Zmajeviçi (1703) dhe të vendit Thunnmani (1774), por kjo nuk është dëshmi se këta emra u shfaqën bash në ato vite kritike. Ata ishin në popull së paku nga koha kur ishin edhe emrat për gjuhën, popullin e vendin e Arbërisë, të Epirit e të Maqedonisë shqiptare mesjetare.

Të dhënat më të verifikuara flasin se vallja e emrit të ri për gjuhën, për popullin dhe për vendin u nis nga viset e Dardanisë - Peonisë antike, të parat të përfshira nga Islami, dhe pikërisht nga treva albanofone midis Nishit - Limit - Sharrit - Matit - Dibrës - Strugës - Shtipit e Kumanovës, me epiqendër në viset e Shkupit, që në shkencë konsiderohen për djep të gjuhës shqipe, fazë moderne e ilirishtes dhe të popullit shqiptar historik pasilirian.

Emri i ri për popullin, emri kombëtar, duhej të ishte emër i një popullsie dardane ilire i periudhës parakrishtere dhe pikërisht emri i popullsisë midis Qafës së Prushit e poshtë nën qytetitn Shkup, të cilët Plini i shënoi si skirtarë, kurse Ptolomeu në trajtën skyrtonë. Emri i ri muind të ishte edhe shumësi i emrit të banorëve të Shkupit: shkyptar, shkuptar, shqiptar - lidhje më e thellë me emrin e shpesit totem ose Orë dardano - ilire; shqype, shqipe. Në momentin kur Islami u bë fe e shumicës, fe e vendit të shqipeve, siç do të thoshim me gojën e shumë udhëpërshkruesve të huaj, dhe pikërisht aty deri në mesin XVII, emri i ri, integrues i vendit, emri Shqipëri, do t'i vërë në heshqe në mënyrë paqësore toponimet antike e mesjetare për pjesë të veçanta të trojeve albanofone: Dardani, Maqedoni, Arbëri, Epir, eq.. Njësia etnokulturore e gjeopolitike Shqipëri (Arnautluk, Albania), më së voni, deri në mesin e shekullit XVII përfshinte rreth 110 mijë km2 sipërfaqe të Rumelisë Osmane të banuar me shqiptarë ose me shumicën absolute shqiptarë - albanofonë islamë, ortodoksë dhe katolikë. Së këtejmi mund të theksohet se emri i ri kombëtar për popullin e vendin ishte produkt i kulturës së re shqiptare të integruar në dritën e kulturës së re shqiptare të proviniencës islame.

Kjo kulturë shqiptare nuk u shpif, nuk u planifiktia dhe nuk u ndikua nga jashtë, nga ndonjë propagandë proshqiptare, dhe për zhvillimin e saj ka meritë vetëm mendja e gjeniut shqiptar. Në gjirin e shoqërisë osmane kjo kulturë shqiptare ishte disidente, kaçake e kombësisë shqiptare. Me rëndësi është të potencohet edhe fakti se procesi i thellimit të kalimit në Islam, kultivimi dhe ruajtja e Islamit si fe e pjesës absolute të popullsisë, pati karakter mbrojtës gjithëshqiptar, kurse nga fundi i shekullit XVIII për Shqipëri etnike do të konsiderohen vetëm trevat të cilat do të rrethohen nga brezi islam shqiptar. Ky brez, në të gjitha kohët, do të paraqitet si digë e si mur mbrojtës i tërësisë së Shqipërisë etnike nga fqinjët ekspansionistë të pangopshëm.

Të vihet në pah edhe fakti se kultura shqiptare me prejardhje islame, duke i hapur udhë emrit të ri kombëtar për gjuhën, popullin e vendin, ndikoi edhe në integrimin e brëndëshëm, në heqjen e emrave etnikë antikë të popullsisë albanofone, si arbëresh, maqedon, dardan, epirot, që synonin të bëheshin emra kombësish albanofone të veçanta, mandej në zbuqen dhe heqjen e dallimeve etnokulturore dhe të aspiratave të disa fiseve mesjetare për t'u veçuar si kombësi albanofone me fe skizmatike svetisaviane, bizantine, greke ortodokse dhe katolike, si kuçe, kelmende, palabardhe, labe, çame, suljote, etj.. Fiset dhe viset që do të mbesin plotësisht jashtë masës islame, jashtë brezit islam shenjues të njësisë etnokulturore e gjeopolitike të Shqipërisë së periudhës osmane, pararilindëse, në veri, lindje e jug, nën mbizotërimin e vazhdueshëm të kishave të huaja, do të asimilohen në dalmatë (kroatë), malazezë, serbë, bullgarë e grekë. Këtu zuri fill ngushtimi i trevës gjuhësore e etnike shqiptare historike.[13]

Përhapja e kulturës shqiptare me prejardhje islame do të ndikojë si filtër për kulturën shqiptare të përdhosur. Kjo mund të dëshmohet edhe vetëm me një hulumtim sondues interdisiplinor në historinë e fshatrave në arealin etnik albanofon, të cilat gjatë mesjetës bizantine e sllave ishin prona të kishave e të manastireve ortodokse, në fshatrat e cilësuara katunde vllehe, ish-feude të bujarisë mesjetare serbe. Do të shihet se bash këto fshatra ndër të parat në rrethinën e tyre kaluan masivisht në Islam dhe se Islami u shërbeu si filtër për ndarjen e premisave e të relikteve fetare, kulturore, gjuhësore e toponimike sllave, greke e latine, filtër për rikthimin në gjirin e k-ombësisë shqiptare.[14]

Realisht, feia islame, me vetitë e saj toleruese, kulturës shqiptare nuk ia mbylli prespektivën e zhvillimit evropian, por i la mundësi të mëdha për t'u zhvilluar mbi shtratin e traditës etnike, për t'i kultivuar më tutje vlerat e seleksionuara të kulturës shqiptare e materiale ilire, të ruajtura në mënyrë disidente e kaçake gjatë periudhës së krishtërimit universel. Të dhënat nga hulumtimi etnografik i terrenit tregojnë se traditat dhe kultura shqiptare parakrishtere më mirë janë ruajtur në viset të cilat, në periudhën paraislame, ishin të përfshira nga herezitë antikrishterë, më pak se viset ku u ruajt katolicizmi i patrazuar sesa në enklavat katolike laramane dhe shumë më pak u ruajt në viset ku ortodoksia nuk u trazua nga herezitë mesjetare, nga katolicizmi dhe islami.[15]

Të themi edhe një fakt: Islami në integrimin e njësisë etnokulturore dhe politike të Shqipërisë dhe të kombit shqiptar ndikoi si kulturë me tiparet e veta egaliatre, liberale e humane. Ai nuk ishte dogmë thjeshtë fetare, por ishte sistem vlerash totalitare publike, mësim i hapur, që nuk e njeh Shpirtin e Shenjtë dhe paprekshmërinë e individu; kulturë konkretë gjithëpërfshirëse morale, këshillëdhënëse, udhërrëfyese, fetare, qortuese, kritike, moralizuese, juridike, shoqërore, kodifikuese, shkencore, filozofike, mjekuese e mbi të gjitha arsimuese. Islami nuk ishte fe turke dhe as fe e pushtuesit, por ishte sa fe e turqve, aq edhe e shqiptarëve dhe e të qerëve dhe turqit në ummànë (bashkësinë) muslimane osmane paraqitnin vetëm pakicën sunduese, pa ndonjë rëndësi të madhe për jetën e përgjithshme dhe prespektivën e perandorisë. Shqiptarët, realisht, që nga fillimet e kalimit në islam, nga pjesa e parë e shekullit XV e ndanë pushtetin perandorak me turqit në të gjitha nivelet politike, ushtarake, qeveritare, diplomatike, kulturore, arsimore, fetare e të tjera, përpos postit të sulltanit.[16]

Populli shqiptar i dha Perandorisë Osmane në periudhën e lulëzimit të saj, pjesa e dytë e shekullit XV pjesa e parë e shekullit XVII, po edhe më vonë, qeveritarë, komandantë ushtarakë, dijetarë, letrarë, filozofë, diplomate, historianë, arkitektë, mjekë specialistë, mjeshtër profesionesh të ndryshme, të njohur në historinë dhe në kulturën botërore. Këto personalitete shqiptare kurrë nuk hoqën dorë nga kombësia e tyre shqiptare, vepruan edhe si pararojë e kombit të tyre dhe e atdheut të tyre. Veprimtaria e tyre filozofike, letrare, artistike, historiografike, arkitektonike, ushtarake dhe iluministe, shkruar në gjuhën e Kur'anit, - arabisht; në gjuhën e poezisë margaritare të Lindjes - persisht dhe në gjuhën zyrtare shtetërore universale për perandorine - osmanisht, me vlera të mëdha të përgjithshme do t'i hapë rrugë edhe zhvillimit të mendimit filozofik, artistik, fetar, politik e arsimues në gjuhën shqipe, me një ndikim vazhdues në integrimin e njësisë etnokulturore e politike të Shqipërisë dhe të kombit shqiptar. Vlerat madhore të trashëgimnisë shqiptare në gjuhën e Lindjes, të shkruara në periudhën osmane në Shqipëri (1389-1912), i takojnë mendimit shqiptar, kulturës shqipe, po aq sa edhe në gjuhën greke, latine e italiane dhe duhet të studiohen, të shqipërohen dhe t'ia kthejnë kulturës sonë kombëtare.[17]

Nuk është e tepërt të konstatohet se edhe zhvillimi i letërsisë shqipe të prejardhjes së krishterë katolike të shekujve XVI-XVII është rrjedhim i tërthortë i rritës së Islamit ndër shqiptarët dhe i rrezikshëm tek ortodoksët serbë për katolicizmin ndër shqiptarët edhe më gjërë. Kjo letërsi shqiptare u vu në rrugë me ndihmën morale, politike e materiale të kishës së perëndimit dhe Papës, si reaksion dhe masë kundër thellimit të Islamit dhe të skizmimit ortodoks të shqiptarëve.[18]

Mirëpo, derisa kjo letërsi, me vlera të larta si burim i gjuhës së shkruar shqipe, e përkufizuar kryesisht në përkthimin e ungjijve dhe të doracakëve fetarë, e në poezi moralizuese, do të shterret pa bërë ndonjë ndikim të shënueshëm në integrimin e njësisë etnokulturore dhe gjeopolitike të Shqipërisë dhe të kombit shqiptar (sepse Evropa katolike dhe Papati për afro dy shekuj nuk do ta ndihmojnë gjithanshmërisht çështjen katolike të Shqipërisë), letërsia shqipe me alfabet arab, burimet e ruajtura të së cilës vijnë nga pjesa e dytë e shekullit XVII, sa vinte dhe zhvillohej, sa që në vitet '20 të she'kullit XVIII, kur zuri fillin iluminizmi evropian, u bë faktor kryesor në integritetin e mendimit letrar, politik dhe kulturor iluminist e rilindës të Shqipërisë.[19]

Letërsia shqipe me alfabet arab, e njohur si letërsi e bejtexhinjve, alhamiada shqiptare e shkruar mbi një sintaksë shqipe të mirëfilltë, ishte e përhapur në të gjitha viset shqiptare. Ajo nuk ka qënë me ndikim të kufizuar, siç thuhet në shumë histori të letërsisë, por ishte pronë e jetës shpirtërore e masave shqiptare.[20] Përshkruhej, përhapej dhe mësohej përmendësh, si luqe e si këngë. Fakti se ishte e mbytur në orientalizma dhe veçanërisht moralizuese, nuk do të thotë se ishte e pakuptueshme për lexuesit dhe absorbuesit, sepse ato fjalë orientale ishin nocione filozofike e fetare të kuptueshme për kohën, aq sa janë evropianizmat në shkrimet tona në gjuhën shqipe, për kohën tonë.[21] Ajo që e shpuri përpara dhe e mbajti në jetë deri sot, është fryma e saj universale dhe shoqërore e arsimuese shqiptare, sociale e revolucionare tej mase për kohën kur qe krijuar, lirike anakronike, kritike kastiane, arsimuese, romantike e liridashëse. Pjesa më e madhe e kësaj letërsie u shkrua në vargun tetërrokësh të poezisë popullore, e ndihmoi letërsinë popullore, e veçanërisht lirikën, dhe e përgatiti rrugën për letërsinë e Rilindjes Kombëtare. Qysh në mesin e shekullit XIX u bë objekt i studimit i albanologëve në zë, themelues të albanistikës, si Hahni e të qerë.[22]

Duhet të vihet në dukje se përmes lidhjeve kulturore me Lindjen dhe me anë të veprave filozofike e shkencore në gjuhët orientale dhe në gjuhën shqipe, erdhën dhe u ngulitën motive të Lindjes në kulturën materiale e shpirtërore, në arkitekturë, në artet figurative aplikative, në veshmbathje, në artin muzikor, në kompletimin e shtëpisë, në kuzhinën shqiptare, në mirësjelljen shqiptare, në letërsinë popullore, në filozofinë shqiptare, me një fjalë, në jetën shqiptare. Këto motive universale të Lindjes, kulturës shqiptare në përgjithësi ia shtuan frymën demokratike, universale; i dhanë gjallëri, kolorit, frymë të re, e përtëritën dhe e pasuruan për t'u trajtuar, dje dhe sot, si margaritar midis kulturave të njëtrajtshme të kombëve evropiane. Rëndësia e kësaj begatie kulturore qëndron edhe në faktin se ajo në shumë aspekte u bë përcjellëse e jetës shqiptare edhe të shqiptarëve të krishterë, veçanarisht te laramanët dhe katolikët. Së këtejmi, feja islame nuk e varfëroi dhe as nuk e akulturëzoi kulturën shqiptare etnike, por e bëri për të q'eenë si një kopsht me Iule shumëngjyrëshe, siç do të thosha me gojën.e shumë romantikëve evropianë të shekullit XIX.[23]

Në gjirin e kulturës së re shqiptare, të periudhës së kombësisë, fenomeni i tolerancës fetare ndër shqiptarët do të bëhet tipar kombëtar dhe ndër hallkat në integrimin e ruajtjen e njësisë së kombit shqiptar në kushte të ekzistimit të tri feve. Realisht, nga mesi i shekullit XVIII, pjesa më e madhe e administratorëve shqiptarë, në viset shqiptare, do të udhëheqin politikë séparatiste shqiptare, në përgjithësi, të mjedisit të vet ndaj pushtetit qëndror të Stambollit. Këta qeveritarë vendas në Islam shihnin edhe platformën e mundshme politike për bashkimin e Shqipërisë së ndarë në njësi administrative osmane dhe për lirinë e saj. Programi politik i luftës për çlirim kombëtar i këtyre pionierëve të rilindjes politike të Shqipërisë mbështetej në traditën shqiptare të luftës çlirimtare vëllazërore midis shqiptarëve të feve të ndryshme dhe posaçërisht ne epokën e lavdishme skënderbejane, sikurse paraardhësit e tyre të periudhës së rilindjes e të humanizmit.[24] Madje, se paku nga periudha e qeveritarëve arsimues nga dera e Bushatasve dhe e Tepelenasit shtresat e larta dhe masat shqiptare islame e bartën peshën e luftës për bashkimin dhe çlirimin kombëtar të popullit shqiptar dhe të Shqipërisë nga robëria osmano-turke. Ideologët që dolën nga kjo masë, ata të periudhës së filleve të Rilindjes dhe të mëvonshmit, bashkimin kombëtar të shqiptarëve me fe të ndryshme do të mbështesin fuqimisht në porositë dhe këshillat urdhëruese të Kur'anit: Edhe Zoti ynë edhe Zoti juaj është një dhe Atij i përulemi', pra, 'Juve feja juaj, kurse mua feja ime![25]

Të konstatojmë edhe këtë: Bushatasit dhe Tepelenasit, me politikën e tyre shqiptare rilindase, i vunë themelet shoqërisë shqiptare pluraliste fetare moderne, thënë kushtimisht, o.borret e tyre qeveritare janë bërthama të akademive shqiptare, në të cilat u kultivua tipari i tolerancës fetare shqiptare në interes të luftës për çlirimin kombëtar, të unitetit pluralist fetar shqiptar rreth unitetit të Shqipërisë. Përvoja e tyre do të bëhet mësim për gjeneratat e reja, për ideologët e kombit shqiptar të periudhës së Rilindjes. Lufta e amzës shqiptare muslimane që rreth vetes të lidhte fuqimisht dhe përjetësisht pjesët shqiptare ortodokse dhe katolike, pa ua prekur traditën fetare, zgjati më shumë se një shekull, aq sa ka zgjatur periudha e luftës për kurorëzimin e kërkesave të Rilindjes Kombëtare Shqiptare.[26] Kjo përpjekje shqiptare vazhdimisht, dinakërisht dhe përgjakshëm u minua dhe u pengua nga kisha ortodokse serbe, greke, bullgare e pjesërisht edhe ajo katolike, si dhe nga qarqet politike, shtetërore, shkencore e publicistike antiislame dhe antishqiptare ballkanike dhe evropiane. Dhe, pse të mos thuhet qartë, faktori politik i jashtëm me ndërhyrje të herëpashershme nga fillimi i shekullit XVII dhe me ndërhyrje sistematike nga fundi i shekullit XVIII, Islamit ia preu rrugën që të bëhej fe gjithëshqiptare dhe platformë politike kombëtare ngjashmërisht me skizmën ortodokse svetisaviane te serbët ortodokse bizantine te grekët, ekzarkiste ortodokse te bullgarët, katolike te kroatët, etj.[27]

Megjithatë, roli i Islamit si fe e rreth 88% të shqiptarëve në trojet e Shqipërisë Etnike, në luftën e pandërprerë për unitet kombëtar, për bashkimin e Shqipërisë dhe për çlirimin e popullit shqiptar dhe, mbi të gjitha, për ruajqen e tërësisë së Shqipërisë Etnike nga ekspansioni pushtues i fqinjëve ortodoksë e katolikë, ishte i paluhatur dhe vendimtar. Për këtë fakt, përpos burimeve historike të prejardhjes evropiane e të Lindjes, është dëshmi tradita popullore historike, kënga historike shqiptare.[28]

Të thuhet edhe kjo: Falë tolerancës fetare të shumicës mulsimane, do të dështojnë të gjitha përpjekjet e qarqeve kishtare e politike antishqiptare ballkanike e evropiane për të shkaktuar luftë fetare në Shqipëri, mynxyrat që i përjetoi Evropa e krishterë dhe Lindja.[29]

Duke përfunduar, le të më lejohet t'u qasem shkurtimisht disa tezave publicistike për qënien katolike paraislame të shqiptarëve muslimanë dhe për nevojën e kthimit të tyre në katolicizëm pra, në kulturë të krishterë, si kusht për të gëzuar përkrahje të Evropës për pavarësinë e Kosovës dhe për bashkimin e Shqipërisë së copëtuar më 1913 (!?!).[30]

Teza se shqiptarët muslimanë kanë qënë të gjithë të krishterë nuk ka mbështetje as burimore, as etnografike, as arkeologjike, as kulturore. Kjo tezë fillimisht ishte shtruar nga kisha ortodokse serbe e greke dhe kishte për qëllim që viset e Arbërisë mesjetare katolike t'i tregonte për djep të popullit shqiptar, i cili gjoja më vonë, me anë të ekspansionit islam, të ketë vërshuar në Kosovë e gjetkë në viset e Dardanisë dhe të Maqedonisë, në djepin e kulturës serbe dhe të shtetit serb!? Kisha greke shqiptarët ortodoksë i konsideronte puro grekë!? Po, shkenca e bazuar në argumente nuk i pranon as njërën as tezën qetër.[31]

Të gjitha të dhënat flasin se islamizimi në kulturën shqiptare nuk ka mundësi të konsiderohet si një incident kalimtar. Një kulturë me traditë gjashtëshekullore e një komb me mbi 88% muslimanë nuk është aksident !?[32]

Atyre që kërkojnë një rikthim e një 'rirreshtim' të shqiptarëve muslimanë 'në kulturën e krishterë, për një kthim në rrënjën katolike (!?!), ua rikujtoj tregimin popullor më të shkurtër dhe më të thellë që e di profesor Anton Ceta: Burri e thirri gruen: Oj grue, ku je !? Përtej djepit! - Përtej djepit, përtej detit! - ia priti burri![33]

Shkurt, thirrja pa mbulesë për shkurorëzim nga islami, për një fe të re, është anakronike. Mendoj se kanë perënduar kohët mesjetare të feve. Së fundi, ç'të bëjmë me shqiptarët ortodoksë që janë tre herë më shumë se ato katolikë? T'ua falim grekëve?! Më në fund ta pyesim, veten ose të konsultojmë historinë shqiptare: C'u sollën shqiptarëve të krishterë krynegrilet e nxitura nga Evropa e krishterë në shekujt XV-XVII?[34] C'fitoi Kara Mahmut pashë Bushati dhe veçanërisht Ali pashë Tepelena që i ofronin Evropës së krishterë ndërrimin e fesë vetëm për të fituar përkrahjen për bashkimin dhe çlirimin e Shqipërisë ?[35] Dhe, a kemi ndonjë garanci evropiane e botërore të krishterë se vërtetë do të çliroheshim dhe do të bashkoheshim në Shqipërinë Etnike, nëse rirreshtohemi në rrënjë, në kulturën e krishterë, në katolicizëm? Duke u mbështetur mbi përvojën historike të popullit tonë fuqimisht mendoj se shumësia e feve në Shqipërinë etnike është fat historik që nuk mund të zhbëhet dhe kjo dukuri unikale nuk duhet shikuar edhe më tutje si plagë për të ardhrnen e kombit shqiptar, por të shikohet si pasuri e freski kulturore dhe si përparësi që ndihmon afrimin e popullit shqiptar pa paragjykime me popujt e qerë me fe të ndryshme.[36]

Ajo që është e duhet të jetë për jetë të jetëve parësore është: shkencëtarët, publicistët, letrarët, artistët, hoxhallarët, priftërinjtë, mësuesit, me një fjalë, forcat mendore kombëtare, duhet të ushtrojnë ndikim të vazhdueshëm për ruajtjen e tiparit shqiptar të tolerancës fetate si kusht për ruajtjen e unitetit kombëtar mbi parimet filozofike rilindase të Bushatasve e të Tepelenasit, të Hoxhë Tahsinit, të Pashko Vasës e të Thimi Mitkos: Paqë të sigurtë midis feve në Shqipëri, vëllazërim të vërtetë midis shqiptarëve të feve të ndryshme, unitetit të Shqipërisë mbi bazë të njësisë së gjuhës së bashkuar, të kulturës dhe të njësisë etnokulturore e politike kombëtare.[37] Me fjalët e At Anton Harapit do të thoshim: tolerancë fetare, tolerancë shoqërore dhe tolerancë politike.[38][39][40]

Referencat
↑ Autor Dr. Muhamet Pirraku
↑ Gjërësisht, Mithridates oder algemaine Sprachenkunde 11, Berlin 1809; Allgemaine Encyclopâdie der Wissenschaften un Ktinste, 11, Leipzig 1818; G.Ancey, Memoire sur l'Albanais dans le Mith grec, Paris 1914: Opsta Enciklopedija Larouse, T.1, Beograd, 1971, 474-562; M.Jugoviç, Opsta istorija stari vek, Beograd, 1952, 135-144; Refonna protestasse dhe katolike, Kisha dhe historia e saj, VII, Ferizaj-Zafreb, 1982; Sveti Sava: Beseda ose pravoj veri. Sveti liznjatije Bogonosac. Poslanice, Beograd, 1991; F.Rahman, Duh islama, Beograd, 1983; N.Srnailagiç, Klasiçna kultura Islama, 1 Teolouija, Filozofija, Znanost, Zagreb, 1973, Ilirët dhe Iliria te autorët e antikë, Tiranë 1965: Vizantiski izvori za istoriju naroda Jugoslavije, T.1, Beograd, 1955: V.Zamarovsky, Heronjtë e miteve antike, Prishtinë, 1985; S. Baliç, Kultura Bosnjaka, Muslimanska komponenta, Vien 1973; Z. Dani'man, Koçi Bey risalesi, Ankara, 1985, s I.D.Mitroviç, Ponovo studiji Dr. Nikse Stançica: Hrvatska nacionala ideologija preporodnoga pokreta u Daimaciii (Mihovil Pavlinoviç i njegov krug do 1869), Zagreb 1980, 41-143: M.Gros, Historijska znanost, Razvoj, oblik, smjerovi, Zagreb, 1976, 83-92; M.Xhaxhiu, Në rrucën për te pellazgët, Drita, nr.28, Tiranë, 13.VII.1986, 10.
↑ Gjërësisht, Historia e popullit shqiptar, I, Prishtinë, 1969; M.Barleti, Historia e jetës dhe e veprës së Skënderbeut, Tiranë, 1964; Jireçek-Radoniç, Istorija srba, II, Beograd, 1952; M.Shufflay, Serbët dhe shqiptarët, Prishtinë, 1968; Gaspër Gjini, Skopska-Prizrenka biskupija kroz stoljeça, Zagreb, 1986.
↑ Gjërësisht, M.Pirraku, Kultura kombëtare shqiptare deri në Lidhjen e Prizrenit, Prishtinë, 1989; Shkaqet e kalimit në Islam të shqiptarëve, Përparimi, nr.2 Prishtinë, 1991, 185-228.
↑ Shih, Simpoziumi Ndërkombëtar, Drita Islame, nr. 42, Prishtinë, 1992, 36.
↑ Shih gjërësisht kumtesat në këtë përmbledhje; M.Pirraku,Roli i Islamit në integrimin dhe ruajtjen e kombit shqiptar dhe tërësisë së Shqipërisë etnike, Hëna e Re, nr. 43, Shkup,1992,18-19.
↑ Shih për krahasim: Historia e popullit shqiptar 1, Prishtinë, 1969; Istorija naroda Jugosllavije, 1, Beograd, 1950; J. Von Hammer, Historija, turskog (osmanskog) carstva, 1, 2, 3, Zagreb, 1979: 1. Djuriç Sumrak Vizantije, (Vreme Jovana VIII Paleologa), Beograd, 1984.
↑ Gjërësisht, M.Pirraku, Kultura kombëtare shqiptare deri në Lidhjen e Prizrenit, Prishtinë, 1989; St. Novakoviç, Srbi i Turci (Od kraja XVIII veka do poçetka XX veka», Beograd, 1979; Postanak i razvoj srpske nacije, Beograd, 1979; S. Borkoviç, 0 postanku i razvoju cmogorske nacije, Titograd, 1974.
↑ Gjërësisht, V. Vllahoviq, Revolucioni dhe krijimtaria, Prishtinë, 1975; Istorija crkve Starozavetne i Novozavetne srednje Skole, Beograd, 1885, 4-104; N.V. Gogolj, Razmatranie bozanstvene liturgije, Zemun, 1981, 9-112, R. Joviç, Crka i setke, Negotin. o. v. b., 3-25; P.Malaj, Djelovanje franjevaca dubrovaçke provincije medju albanskim katolicima, samostan Mali braçe u Dubrovniku, Zagreb, 1985, 223-255; J. Cvijiç, Balkansko poluostrovo, 1, 11, Beograd, 1960; Alba Lima, Kostandin Balsiç (1392-1402). Jistorijski roman u tri dijela, Zagreb, 1920; M. Zeço, Viset shqiptare në kronikën politike të Efremit, Drita, nr.32, Tiranë, 1986. VIH,10: I. Zamputi, Në emër të lirisë përballë sulitanit dhe perandorit, Drita, nr.28, Tiranë, 10. VII, 1988.
↑ Shih M.Pirraku, Kultura kombëtare shqiptare deri në Lidhjen e Prizrenit, Prishtinë, 1989; Islami dhe muslimanët në Ballkan, Hëna e Re, nr.27, 12-18, Shkup VI-VII, 1991, 8; Roli i Islamit në integrimin e Shqipërisë dhe të kombit shqiptar, Hëna e Re, mirë.48, 15.11.1993, 18; nr. 49, 1, Ill. 1993, 18; Roli i islamit në integrimin dhe ruajtjen e kombit shqiptar dhe të tërësisë së Shqipërisë etnike, Hëna e Re, nr. 43, Tetor 1992, 18-19.
↑ Gjërësisht, Historia e popullit shqiptar 1, Prishtinë, 1969; Istorija naroda Jugoslavije, 1, Il, Beograd, 1950, 1953; I. Zamputi, Relacione mbi gjëndjen e Shqipërisë Veriore dhe të Mesme në shekullin XVII (vell. 1, 1610-1634), Tiranë, 1963; Vëll. Il, 1634-1650, Tiranë, 1965; Gaspër Gjini, Skopsko-prizrenska kroz stoljeca, Zagreb, 1986; Simpoziumi për Skenerbeun (9-12 maj 1968), Prishtinë, 1969.
↑ Zamputi, Relacione 1, II; Thekse të posaçme në këtë drejtim nga Don Lush Gjergji, në Simpoziumin Shqiptarët dhe Evropa dje dhe sot, 23 maj 1991; Po aty, Engjëll Sedaj, dt.25.V.1991; Ismail Kadare në intervistat e tij gjatë viteve 1991 1993.
↑ Po aty; Si shën. 36; Një korçar (i krishterë), duke u folur për rëndësinë e islamit ndër shqiptarët, shkroi me 1900 se shqiptarët musliman e bartën barrën e ekzistencës kombëtare të shqiptarëve dhe të shqipërise: "S'janë vallë muslimanët shqiptarë që mbajtën në këmbë gjer më sot ato zakone të të vjetërve tanë që çuditën botën?! S'është e vërtetë se pa muslimanët, të cilët besa i bëri të largohen nga të tjerët, nga kaurët, do të ishin që shumë shuar e harruar këto zakone?! Të mos ishin këta tradhëtarë të fesë, si thonë ca tradhëtarë të mëmëdheut, Shqipëria nuk do të ishte aq e madhe sa është sot, do të ishte përgjysëm, një e katërka nga shkaku i Shqehvet (Sllavi) që na kishin pllakosur gjer në kërthizë të Shqipërisë ). Muslimanët shqiptarë vunë frenë përhapjes së detit shqah (... të me nepet leje të thomë se Shqipëria e poshtme në gjendet sot e pandarë nga trupi i Shqipërisë, kjo gjë detyrohet gjithë muslimanëve shqiptarë (... ). ata që pushtuan islai-nizmin, muslimanët e sotëm janë që apin Epirit karakter shqiptar (Kalendar Kombëtar, Mot'i gjatë, Sofje, 1902, 61-72).
↑ Gjërësisht, Onomastika e Kosovës, Simpozium i mbajtur më 25-27 shkurt 1977, Prishtinë, 1979; Simpoziumi për Skënderbeun, Prishtinë, 1969; S.Pulaha, Popullsia e Kosovës në shekullin XV dhe XVI, Tiranë, 1984; Pesëdhjetë vjetori i 28 Nëntorit shqiptar, Izmir, 1968, 10; Eqrem Telhaj: Vetë Skënderbeu, shprehja më e bukur dhe më shkëlqyer e racës sonë, u rrit, u përgatit, u forcua në shkollën osmane dhe në shpirtin e fortë luftarak të kësai shkolle dhe të asaj kohë të ndritur ... Dalja e ushtrive të sulltanit në Ballkan e ndaloi përparimin sllav, kurse shqiptarët filluan të rimëkëmben në fillim të sliekullit XVI kur hynë në një radhë me turqit, fituan shumë të drejta, sidomos kur përqafuan vullnetarisht fenë islame. Duke hyrë në besimin e ri, shqiptari u largua më tepër nga sllavi, ndërroi fenë, por shpëtoi fisin. Sikur të mos kish ndërhyrë me kohë fuqia e Perandorisë Osmane, sot në Kosovë , në Dibër dhe në Maqedoninë shqiptare do të kish mbetur vetëm një pakicë shqiptarësh në proces të shpejtë sllavizimi. Veçanërisht minaretë e Kosovës - që sot (vitin 1943, kur ishte arritur bashkimi i Shqipërisë etnike - MP) nuk ka më shkak të lozin një rol politik dhe kombëtar - një kohë kanë qënë mburojat e Shqipërisë, fortesa të pathyeshme për mbrojtjen e rodit arbëresh; prandaj, duhet (pavarësisht nga rëndësia që kanë edhe sot në lëmën fetare dhe etnofilozofike) që, shqiptarët të çdo besimi, t'i nderojnë dhe t'i konsiderojnë si monumente kombëtare. Edhe për këtë shkak 500 vjet jete me Dovletin nuk rënduan mbi Shqipërinë ashtu siç rënduan mbi të tjerët kombe të Perandorisë. Gjatë kësaj kohë shqiptari ka mbetur pjesërisht i lirë, ka patur edhe privilegje; nuk ka paguar rregullisht taksa, nuk ka bërë rregullisht shërbim ushtarak (ose e ka bërë kur ia ka dashur qejfi si vullnetar), nuk ka toleruar padrejtësi dhe nuk ka duruar zgjedhën e Valiut dhe të Pashait... (Ne dhe Turqia, Kosova, Nr. 15, Tiranë, 19.Xll. 1943).
↑ Qjërësisht, Udhëpërshkrues evropianë në tokat shqiptare, Dituria, Tiranë, për vitet 1927, 1928 dhe 1929; M. Pirraku, Kultura Kombëtar Shqiptare deri në Lidhjen e Prizrenit; Kalendari Kombiar, Sofje, 1902; Les albanai musulmans, UAlbanie, nr. 2, Lausanne, I.X. 1915; Kosova, nr, 15, Tiranë, 19.XH. 1943.
↑ Gjërësisht, si në shënimet 38, 39, 40, 41, 42, 43; Shqiptarët gjatë këtyre shekujve të fundit kanë zënë vende me rëndësi në gji të perandorisë,; janë bërë nëpunësa, oficera, diplomate, sadrazema. Shqiptari nuk ka qënë i robëruar, ay nuk ka qënë i sunduar por ka sunduar, ka qeverisur me zotësinë e tij popuj që jetonin në suazën e Perandorisë, të asaj perandorie që fillonte në Danub dhe mbaronte në Aden dhe në Tunizi (... ). Mund të shqojmë edhe se, në qoftë se pushtimi dhe më vonë sundimi turk i hoqën popullit shqiptar pjesërisht lirinë e vet, në anën tjetër ai i ka ndihmuar të ruajnë individualitetin e tij kombëtar prej rrezikut të asimilinùt sllav (... ) - Eqrem Telhaj, Ne dhe Turqia, Kosova, nr. 15, Tiranë, 19.XII. 1943.
↑ Po aty; Muslimanët shqiptarë janë të parët që hartuan e përpunuan programet dhe Levizjet Kombëtare. Këta nuk i bënë këto për interesa të veta personale, përkundrazi, këta ishin njerëz me pozita të larta në shoqëri, me respekt të madh dhe të cilët rrezikonin çdo gjë që kishin. Shqipëria i dha Perandorisë Osmane 24 vezirë të lartë (38 sipas Kosova, 19.XII.1943) -M.R), një tufë gjeneralësh dhe burra shtetërorë pa numëruar mijëra funksionarë të lartë të të gjitha degëve të administratës. Vetëm nga Cuperlitë ishin pesë vezirë të lartë deri te Ferid Pasha, e gjenerali Rexhep Pasha e shumë të tjerë. Të gjithë këta burra të njohur me kreni e quanin veten shqiptarë dhe në mesin e bashkëatdhetarëve e flitnin gjuhën kombëtare dhe nuk hiqnin nga mendja shtetin e tyre kombëtar. Këta shqiptarë me emër, pa marrë parasysh se cili ishte, të cilësdo hierarki administrative apo ushtarake, nuk shihnin ndonjë prespektivë pa emancipimin kombëtar dhe shtetin. Këta shqiptarë duke studiuar historine e huaj mësuan ta duan kombin e vet. Këta janë farkëtuesit e nacionalizmit shqiptar... (Shqipërim i lirë nga artikulli Les albanais Lausanne, I.X. 1915).
↑ Gjërësisht, Dh.S. Shuteriqi, Shkrimet shqipe në viset 1332-1850, Prishtinë, 1978; Meshari i Gjon Buzukut (1555), I, H, Prishtinë, 1985; Budi, Poezi 1618-1621, Prishtinë, 1986; P.Bogdani, Ceta e Profetëve 1, Prishtinë, 1990; M.Pirraku, Kultura kombëtare shqiptare deri në Lidhjen e Prizrenit, Prishtinë 1989.
↑ Gjërësisht, si nën 46; 0. Myderrizi, Letërsia shqipe me alfabet arab, Buletin për shkencat shoqërore, II, Tiranë, 1955; IH1956; Tekstet e vjetra shqip me alfabetin arab, Konferenca e parë e Studimeve Albanologjike, Tiranë 1965; Arif Gjyli, Zenel Bastari vjershëtari i gjysmës së parë të shekullit XIX, BUSH, SSH, I, Tiranë, 1961; H. Kalesi, Albanskaalhamiado knjizevnost, Prillozi za Orjentalnu filologiju, XVI-XVH 1967/68, Saraievë, 1970; Prilog poznavanju arbanaske knjizevnosti iz vremena preporoda, godisnjak Balkanoloskog instituts, I, Sarajevë, 1957; Arbanaska knjizëvenost na arapskom alfabetu, GBI, 1, Sarajevë, 1956; Neki problenii izuçavanja kultume istorije pologa za vreme turskog perioda, Bigorski sabori. 177-189.
↑ Shih, Historia e letërsisë shqipe që nga fillimet deri te Lufta Nacionalçhrimtare, Tiranë 1983; M.Pirraku, Kultura kombëtare shqiptare; Disa mendime rreth filleve të Rilindjes Kombëtare Shqiptare, Cështje të studimëeve albanologjike, II, Prishtinë, 1987.
↑ Gjërësisht, M.Pirraku, Gjurmë të veprimtarisë letrare shqipe me alfabet arab në Kosovë, Dituria, nr.1-2, Prishtinë, 1978; Giurmë të shkrimit shqip me alfabet arab në Kosovë (U). Gjurnùme albanologjike, SSHF, IX-1979, Prishtinë, 1980; Gjurmë të shkrimit shqip me alfabet arab në Kosovë (11), Gjurtnime albanologjike, SSHF, IX-1979, Prishtinë, 1980; Gjurrnë të shkrimit shqip me alfabet arab në Kosovë (111). Gjurmime albanologjike, SSHF, IX-1979, Prishtinë, 1980; M.Hysa, Tri pyetje kontestuese nga letërsia e vjetër, Fjala, nr. 9, Prishtinë, I.V.1986; Vepra poetike e Nazim Frakullës, Fjala, nr. 13, 14, 15, Prishtinë; Koncepti islam në poemën Erveheja të Muhammed Kyçykut, Dituria Islame, nr. 50, Prishtinë, 1993; N.Krasniqi, Vepra Ilahi shqip e Hysejn Nexhatiut, Dituria Islame, nr. 48, Prishtinë, 1993.
↑ Shih, J.G. von Hahn, Albanesische studien, 11, Jena, 1854, 123-150-, si shënimet nën 46,47, 48, 49.
↑ Gjërësisht, Dituria, Tiranë, për vitet 1927, 1928 dhe 1929, M.Pirraku, Kultura kombëtare shqiptare deri në Lidhjen e Prizrenit, Prishtinë, 1989; Islami, megjithatë, është paqe dhe jo dhunë!, Kosovarja, nr. 16, Prishtinë, Prill 1991, 4; E vërteta për të vërtetat, Bujku, Prishtinë, 4.1.1991; Bujku, 7.I.1991, fq.7; Insinuatë me pasoja politike, Buiku, Prishtinë, 15.VI.1993, 6, Marketing pseudopublicistik?, Bujku, Prishtinë, 25.Vl. 1993.
↑ Gjërësisht, M.Pirraku, Kultura kombëtare shqiptare; Shkaqet e kalimit në Islam të shqiptarëve, Përparimi., 2/1991; Kalendari Kombtar, Sofje, 1902; 12AIbani, Lausanne, I.X.1915; Tiranë, 19.XH.1943.
↑ Gjërësisht, M.Pirraku, Kultura kombëtare shqiptare; Th. ndërmjet muslimanëve dhe të krishterëve shqiptarë nuk ekziston kurrfarë antagonizmi, edhe kjo ka vazhduar me breza të tërë. Faktori i bësimit nuk ka qënë shkak për ndasi në mes tyre (Povijesti Islama, Sarajevë, 1899, 215); Kultura Islame, nr. 1, Tiranë, 1943-1 R.M della Rocca, Nazione e religions in Albania (1920-1944), Bologna, 1990; G.Jaray, Au jeune royaume d'Almabie, Paris, 1914.
↑ S.N.Naçi, Pashallëku i Shkodrës nën sundimin e Bushatllinjve, Tiranë, 1964; Përtëritja e Pashallëkut të Shkodrës nën qeverisjen e Ibrahim Pashë Bushatit dhe karakterin e saj, Studime Historike, 1, Tiranë, 1983; Udhëpërshkruesit evropianë në Shqipëri, në Dituria, Tiranë, për vitet 1927, 1928, 1929; M.Pirraku, Kultura kombëtare shqiptare deri në Lidhjen e Prizrenit, Prishtinë, 1989, 253290.
↑ Po aty; Shkaqet e kalimit në Islam, në Përparimi, 2/1991.
↑ Gjërësisht, Y.Jaka, Lidhjet letrare shqiptaro-frënge, Prishtinë, 1979; Srpske narode novine, Pesna, 9.I. 1844; Ipirotiqi estia, Janinë, 1967; P. V. Prenushi, Visari Komtar I, Kângë popullore blâ i parë. Kângë popullore gegnishte, Sarajevë, 1911; Th.Mitko, Bleta shqyptare, Vjenë, 1924; K.Taipi, Zâna popullore (Këngë popullore), Volumi I, Shkodër, 1993-, Rev. Dituria, Tiranë, 1927, 1928, 1929.
↑ Gjërësisht, M.Pirraku, Kultura kombëtare shqiptare dhe shkrimet e tjera të cituara më sipër.
↑ Gjërësisht, M.Pirraku; Përgjegjësia për fjalën e shkruar, Dituria Islame, nr. 37, Maj 1922, 20-22.
↑ M.Pirraku, Shtypi dhe diplomacia serbe kundër bashkimit kombëtar shqiptar dhe tërësisë së Shqipërisë etnike në periudhën e Aleancës Ballkanike, Simpoziumi 80 vjetori i Pavarësisë së Shqipërisë, Tiranë, 24-25 nëntor 1992. Botuar në Flaka e vllazërimit, Shkup. 9-23.XII.1992; Demistifikimi i paragjykimit: Kosova është zemra e Serbisë!, Gjurmime albanologjike SSHH 22-1992, Prishtinë, 1994.
↑ Koncepte që i hodhi në shtypin frëng shkrimtari Ismail Kadare më 1991-1993 dhe të përvetësuara verbërisht nga shkrimtarët e cazetarët Teki Dervishi dhe Rushit Ramaboja. Shih Drita Islame, 37/1992. Këtë lojë e luan edhe dr.Zekeria Cana në Bujku, 24 e 25.XII. 1993.
↑ E shënova me 14 tetor 1992.
↑ Shih tërësisht, Historia e Shqipërisë, 1, Tiranë, 1984; gj S.Ptilaha, Qëndresa e popullit shqiptar kundër sundimit osman nga shekulli XVI deri në fillim të shekullit XVIII (Dokumente osmane), Tiranë, 1978; S.Rizaj, Kosova gjatë shekujve XV, XVI dhe XVII, Prishtinë, 1982; R.Ismaili, Hyrje në veprën e Budit, Poezi (16181621), Prishtinë, 1986; Simpoziumi për Skënderbeun, Prishtinë, 1969.
↑ Gjërësisht., D.N.Nikaj, Historia e Shcypniis ç'me fillesë e deri më kohë kur ka ra në dorë të Turkut, Bruksel, 1902; S.N.Naçi, Pashallëku i Shkodrës nën sundimin e Bushatllinjve (1757-1796), Tiranë, 1964; M.Pirraku, Kultura kombëtare shqiptare deri në Lidhjen e Prizrenit, Prishtinë, 1989, fq. 175-346.
↑ Shih gjërësisht, M.Pirraku, shkrimet e botuara në Hëna e Re, Kosovarja, Bujku, Dituria Islame, të cituara në këtë studim.
↑ Teksti i këtij kooreferati, pa fusnota, u botua në Hëna e Re, nr. 48 dhe 49/1993.
↑ Cështja e elementeve shqiptare në Shqipëri, Bujku, 7, 9 janar 1995
↑ Marrë nga: Feja, kultura dhe tradita islame ndër shqiptarët, simpozium ndërkombëtar, Prishtinë, 1995.
↑ Marrë nga Horizonti.Com

**Top-Channel** · 31-08-2008, 19:30

MOMENTE TË KALIMIT NË ISLAM TË POPULLSISË SHQIPTARE NE SHEKULLIN XV-XVII[1]

Kontaktet e para të shqiptarëve me Islamin dhe gjurmë të islamizimit të tyre dëshmohen relativisht herët. Në shekujt e mesjetës paraosmane tokat shqiptare, për hir të pozitës së tyre gjeografike, janë frekuentuar dëndur prej misionarëve të botës islame arabo-turke, qoftë për qëllime tregtare, qoftë për qëllime fetare apo ushtarake. Megjithatë, nën dritën e të dhënave historike, bëhet i padyshimtë fakti se islamizimi i popullsisë shqiptare si proces i tërësishëm filloi dhe u zhvillua gjatë periudhës së sundimit osman.
Fillimi i rimëkëmbjes ekonomike dhe shoqërore të qyteteve shqiptare në shekullin XV dhe në fillim të shekullit XVI përkon në kohë edhe me fillimet e procesit të kalimit në islam të popullsisë shqiptare qytetare[2] .

Islamizimi i popullsisë së qyteteve shqiptare u realizua përmes dy rrugëve: e para, nëpërmjet islamizimit të vetë popullsisë qytetare; e dyta, përmes ardhjes në qytet të elementeve të islamizuar nga rrethina fshatare. Nevojat që kishte sunduesi osman për furnizimin e ushtrisë me produkte zejtare të gjithëfar'e'llojshme, bënin të domosdoshëm zgjerimin e përmasave të prodhimit zejtar, rrjedhimisht edhe përfshirjen në mekanizimin e këtij prodhimi të një numri gjithnjë e më të madh elementësh zejtarë. Për elementet ardhës nga rrethina fshatare islamizimi i tyre donte të thoshte lehtësim i hyrjes në qytet, pas së cilës ata fitonin statusin e "qytetarit' (shehërliut), status që i vendoste në një gjendje relativisht më të favorshme sesa ajo e mëparshmja[3].

Vërshimi i zanatçinjve fshatarë nëpër qytete u bë kështu një nga rrugët frytdhënëse të islamizimit të këtyre të fundit. Shembullin më të qartë të një dukurie të tillë e gjejmë në qytetet e Beratit dhe të Elbasanit. Në qytetin e Beratit në vitin 1583 janë regjistruar 185 zejtarë të islamizuar, të ardhur nga fshatrat Fratar, Tozhar, Gjeqar, Dobronik, Gjerbës, eq.. Në të njëjtin vit në qytetin e Elbasanit janë regjistruar 39 zejtarë të tillë. Fakti që një pjesë e zejtarëve të ardhur (haymanegân) në qytetin e Beratit, mbanin si mbiemra emrin "Abdullah" (rob i Zotit), tregon se kjo kategori ishte islamizuar rishtaz. Kishte edhe tregëtarë me emra të krishterë[4] .

Sidoqoftë, edhe pse vërshimi i mjaft elementeve nga rrethina fshatare për në qytet luajti një rol jo të paktë në formimin e popullsisë muslimane të qyteteve (për disa qytete siç ishte Shkodra, roli i këtij faktori ishte vendimtar), merita kryesore në këtë drejtim i përket islamizimit graduai të vetë popullsisë së krishterë të qyteteve [5] . Kjo vërtetohet kur shohim se nga fillimi i shekullit XIV deri në fund të këtij shekulli shtimi natyror i popullsisë së krishterë të qyteteve pakësohet së tepërmi, për arsye se një pjesë e kësaj popullsie rezulton të jetë kthyer në fenë islame. E rëndësishme është që të vihet në dukje edhe fakti që kontigjentin kryesor të bashkësive muslimane që shënohen në defteret osmane të regjistrimit nëpër qytete të ndryshme e formojnë elementët zejtarë [6].

Kjo do të thotë se procesi i islamizimit në qytete u përcaktua jo vetëm nga realiteti i ri supërstrukturor, por edhe nga mënyra e re e organizimit të veprimtarisë prodhuese prej pushtetit osman. Modelet islamo- orientale, që shërbyen si bazë për organizimin e prodhimit material, shkaktuan doemos ndryshime në strukturën konfesionale të popullsisë qytetare[7] .

Përhapja e fesë islame në radhët e popullsisë qytetare u zhvillua shkallë-shkallë, ku mund të dallohen disa momente që karàkterizojnë evolucionin e këtij fenomeni. Të dhënat dokumentare japin mundësi që ky proces të vështrohet më kthjelltas në qytetin e Beratit. Sikurse u theksua më parë, defteri i përmbledhur i regjlstrimit të Sanxhakut të Vlorës (1506), kryeqëndër e të cilit ishte Berati, ende nuk shënon asnjë shtëpi të islamizuar për këtë qytet. Ndryshe paraqitet çëshqa në vitet 1519-1520, kur sipas defterit të hollësishëm të regjistrimit të sanxhakut të sipërpërmendur, në disa prej mëhallave të Beratit duken banorët e parë të islamizuar, një syresh me emrin Skënder e gjejmë në mëhallën Petko Mirko, një qetër me emrim Mahmud në mëhallën Jani (?) Han dhe dy të qerë me emrin Oruç në mëhallën Miho Ivan[8].

Më vonë, në vitin 1583 vihet re një përparim i ndjeshëm i procesit të islamizimit të popullsisë qytetare të Beratit. Tashmë, në vend të 3-4 individëve të islamizuar (vitet 1519-1520), shfaqet e regjistruar në defterin e hollësishëm të Livasë së Vlorës n)'ë masë njerëzish të islamizuar (650 veta), e shënuar në defter me emrin "bashkësia e muslimanëve të kalasë"[9].

Fakti që popullsia e islamizuar e qytetit të Beratit ende shënohet në trajtën e bashkësisë (xhemat), e përqëndruar në Kala, tregon për atë që, ndonëse procesi i islamizimit ka shënuar një hap të madh në krahasim me fillimin e shekullit, ende nuk ka arritur fazën e vet të fundit, ku popullsia qytetare muslimane të formojë lagjet e veta të veçanta. Për disa qytete, siç ishin Berati e Gjirokastra, vendosja e popullsisë së islamizuar në mëhallët e veta të veçanta, është dukuri e shekullit CWI[10].

Qytetet e qera si Shkodra, Peja, Prizreni, Prishtina, Vushtrria u futën në rrugën e islamizimit të popullsisë më herët. Në Shkodër dhe në Pejë popullsia e islamizuar shënohet si bashkësi e muslimanëve që në vitin 1485[11], ndërsa në qytetet Prishtinë dhe Vushtrri që në vitin 1487[12]. Në dekadat e para të shekullit XVI (1525) popuIlsia e islamizuar e qyteteve Novobërdë, Trepçë (e Poshtme dhe e Sipërme), Prishtinë dhe Vushtrri ishte e vendosur në lagjet e veta muslimane.[13]

Dallimet sa u përket fillimeve të procesit të islamizimit dhe ritmeve të zhvillimit të tij, që konstatohen midis qyteteve të trevës së Kosovës dhe qyteteve të trevave të qera shqiptare, lidhen kryesisht me situatën specifike të trevës së lartpërmendur në prag të pushtimit osman. Sikurse është e njohur, në trevën shqiptare të Kosovës sundonte prej kohësh shteti feudal i carëve nemanjidë si dhe kisha ortodokse svetisaviane serbe. Pushtimi osman i kësaj treve dhe vendosja aty e sundimit të klasës feudale osmane çoi në likuidirnin e klasës feudale nemanjidase dhe në rrënimin e bazave të pushtetit fetar të kësaj të fundit mbi popullsinë shqiptare, pushtet që ushtrohej nëpërmjet kishës ortodokse serbe. Këto rrethana lehtësuan shkëpuqen e popullsisë shqiptare të Kosovës prej fesë ortodokse të pushtuesve serbë dhe kalimin e saj në fenë islame.[14]

Pavarësisht nga intensiteti î ndryshëm në kohë e në hapësirë, diagrami i islamizimit të popullsisë qytetare në trevat shqiptare gjatë shekullit XVI ishte në ngjiqe të pandërprerë dhe nga fundi i këtij shekulli një përqindje e madhe e saj kishte kaluar në fenë muslimane. Nga të dhënat dokumentare osmane të sipërpërmendura, rezulton se qytetet shqiptare në fund të shekullit XVI për nga përqindja e popullsisë së islamizuar mund të rënditet në këtë mënyrë: Shkodra 100%, Peja 90%, Vushtrria 80%, Elbasani 79%, Tetova 71%, Kërçiova 65.5%, Kruja 63%, Berati dhe Prishtina 60%, Prizreni 55.9%, Dibra 52%, Tepelena 50%, Përmeti 41%, Novobërda 37%, Struga 24%, Vlora 23%, Korça dhe Trepça 21%, Bellasica 16.1%, Janjeva 14% dhe Delvina 4%. Ecuria e procesit të islamizimit të disa qyteteve shqiptare nga shekulli XV në fund të shekullit XVI paraqitet e tillë: Shkodra dhe Peja nga 32% e 18% që e kishin shkallën e islamizimit në vitin 1485, ne vitin 1529-1536 arrijnë përkatësisht 41% e 39%, ndërsa në fund të shekullit XVI (viti 1582) shkalla e islamizimit të këtyre dy qyteteve kap shifrën përkatëse 100% e 90% (në krahasim me vitet 1529-1536 shkalla e islamizimit përkatësisht 27% e 33%). Shkupi në këtë kohë ishte kryesisht qytet musliman - shqiptar. Po kështu edhe Ulqini.

Qyteti i Beratit, nga 0.9% që e kishte shkallën e islamizimit në vitin 1519, në fund të shekullit XVI arrin në 60%. Ndërsa më 1487 popullsia qytetare e Prishtinës dhe e Vushtrrisë ishte islamizuar përkatësisht 13% e 25%, në vitin 1525 shkalla e islamizimit të këtyre dy qyteteve u ngrit përkatësisht 33% e 54%, kurse në vitet 1566-1574 popullsia muslimane zinte përkatësisht 60% e 80% të numrit të përgjithshëm të shtëpive të qytetit në @alë. Me ritme të shpejta procesi i islamizimit ishte zhvilluar edhe në qytetin e Prizrenit. Nga 273 shtëpi muslimane në vitet 1529-1536 që përbënin 32% të numrit të përgjithshëm të shtëpive të këtij qyteti, në vitin 1591 këtu numëroheshin 320 shtëpi muslimane nga 572 shtëpi që kishte në këtë kohë qyteti.

Nga sa u parashtrua më lart, duket se procesi i islamizimit të popullsisë përparoi më shpejt në qytetet e Shqipërisë së Mesme (Elbasani, Kruja), të Shqipërisë Veriore (Shkodra, Ulqini), e sidomos në tr-evat e Shqipërisë verilindore e lindore: Peja, Prishtina, Kurshumlia, Prokupa, Shkupi, Vushtrrina, Prizreni, Tetova', Përlepi, Kumanova, Kërçova, eq.. Përkundër këtij fakti në qytetet e Shqipërisë Jugore, ritmet e islamizimit deri në fund të shekullit XVIL duken më të ngadalshme. Përjashtim këtu bën qyteti i Beratit, i cili shënôn një hap të vërtetë në këtë drejtim në fund të shekullit XVI (viti 1583).

Sikurse u tregua më sipër, përhapja e fesë islame në radhët e popullsisë së qyteteve shqiptare deri në dhjetëvjeçarin e fundit të shekullit XVI kishte shkuar mjaft përpara. E njëjta gjë nuk mund të thuhet kur është 4ala për popullsinë fshatare. Ritmet e procesit të islamizimit të kësaj pjese të popullsisë deri në këtë cak kohor ishin tepër të ulëta.[15]

Në pjesën e parë të shekullit XVII në strukturën konfesionale të popullsisë shqiptare u vërtetuan ndryshime edhe më të mëdha në dobi të fesë islame. Edhe pse është e vështirë që procesi i islamizimit të popullsisë në këtë shekull të përcillet me detaje përmes të dhënash statistikore (mjerisht për këtë periudhë mungojnë defterët e regjistrimit të pronave dhe të popullsisë), burime të ndryshme të kësaj kohe bëjne të ditur për kalime masive në fenë islame. Sikurse njoftonte arqipeshkvi i Tivarit, Marin Bici në relacionin e vet më 1610, fshatra të tëra të Shqipërisë Veriore kishin mohuar besimin e krishterë dhe kishin kaluar në fenë islame.[16] Nga i njëjti burim mësohet gjithashtu se nga 80 kisha ortodokse që kishte qyteti i Prizrenit, tashmë kishin mbetur dy.[17] Që nga viti 1593, sipas një defteri i xhizjes së Vilajetit të Prizrenit, 9 fshatra të këtij vilajeti regjistrohen në defterin e lartpërmendur si të islamizuar.[18] Sipas të njëjtit defter, nga 178 fshatra që kishte ky vilajet, rreth 110 syresh figurojnë të regjistruara me jo më shumë se 10 shtëpi[19], gjë që flet për një pakësim të numrit të shtëpive të krishtera në këto fshatra.

Tregues mjaft domethënës i hopit sasior që vihet re në,përhapjen e islamizmit në shekullin XVII duhet konsideruar rënia drastike e numrit të shtëpive të krishtera, që vihen re në defterët e xhizjes të këtij shekulli për territorin e Kosovës. Për këtë mund t'i drejtohemi analizës krahasuese të të dhënave të këtyre defterëve për vilajetet e Prishtinës dhe të Novobërdës me të dhënat që ofrojnë për të njëjtat vilajete defteri i xhizjes të viteve 1551-1555 nëpërmjet tabelës së ardhëshme:

Vilajetet Shtëpi të krishtera në vitin 1551-1555 Shtëpi të krishtera në vitin 1688 Pakësimi në %
Prishtina 4955 3277 34
Novobërda[20] 5110 1360 73

Më tej, në gjysmën e parë të shekullit XVII, popullsia muslimane mbizotëronte jo vetëm në qytetin e Prizrenit, por edhe në fshtrat e rrethit të tij.[21]

Për ritme të shpejta të islamizimit të popullsisë shqiptare në shekullin XVII flet edhe e dhëna, sipas së cilës vetëm brënda katër vjetëve (1620-1624) në 200 fshatra të rrethit të Prizrenit ishin islamizuar 3000 banore[22].

Relatori katolik, Pjetër Mazreku, duke folur për krahinën e Hasit në vitin 1633, vinte në dukje se krahina në fjalë banohej nga një numër i pakufi shqiptarësh, të cilët tashmë ishin bërë turq (muslimanë - RD.) dhe se në mes tyre kishin filluar të vinin hoxhallarët[23]. Një qetër relator katolik, Fra Kerubini, duke folur për gjendjen e krishtërimit katolik në krahinat e Ipeshkvisë së Shkodrës në vitin 1638, konstatonte se në rrethet e Shkodrës nuk kalonte viti pa u bërë 40 e më shumë turq (muslimanë F.D.) nga të krishterët e këtyre anëve[24]. Nga burimet e kësaj kohe merret vesh gjithashtu se pjesa më e madhe e popullsisë së krahinave të Shqipërisë së Mesme kishte kaluar në fenë islame[25]. Qytetet Ulqin, Tivar dhe Suharekë, në vitet 40 të shekullit XVH rezultojnë të islamizuar tërësisht.[26]

Shkalla e islamizimit të shqiptarëve gjatë shekullit XVIII vërtetohet me të dhënat që sjell relacioni i hollësishëm i Vinçenc Zmajeviçit më 1703 për dioqezat katolike të trevave shqiptare.[27] Sipas këtij burimi, popullsia në viset shqiptare etnike dhe historike jashtë Shqipërisë Londineze të vitit 1913 mbi 90% është e islamizuar. Ndërkaq të dhënat e përfituara nga ky dokument për disa vise të Shqipërisë Londineze të 1913-tës po i paraqesim në tabelën e ardhëshme:

Nr Dioqezat Fshatrat Shtëpi katolike Frymë Shtëpi ortodokse Frymë Shtëpi muslimane Frymë Islamizimi %
1 Shkodra 109 1534 12700 37 330 1820 13773 49
2 Pulti 27 563 4546 - - 49 642 12
3 Sapa 52 1134 7971 - - 268 2020 20
4 Lezha 69 1075 7645 - - 170 958 12.5
5 Durrësi 114 1044 8268 - - 1198 8140 49

Duke përfunduar, nuk është tepër të sillen edhe pak të dhëna që flasin për strukturën fetare të shqiptarëve në arealin shqiptar të sferës së ndikimit të kishës sllave të Ohrit. Fjala është për shënimet që kemi për disa krahina të Shqipërisë Lindore dhe të Mesme për vitet 20 të shekullit XVIII përmes një defteri të hollësishëm të shtëpive të avarizit në sanxhakët e Ohrit dhe të Elbasanit (përpiluar në vitin 1724).[28]

Sipas të dhënave të defterit të mësipërm, struktura konfesionale e këtyre krahinave paraqitet në këtë mënyrë:

Nr. Nahijet, Kazatë, Qytetet Shtëpi të krishtera Sthtëpi muslimane Islamizimi %
1 Dibra e Sipërme (nahije) 748 541 42
2 Dibra e Poshtme 138 358 27
3 Reka 115 60 34
4 Starova (kaza) - - -
5 Kruja (qytet) - 309 100
6 Kurbini (nahije) 220 523 70
7 Ishmi (kaza) 22 960 95
8 Karlili (nahije) - 137 100
9 Benda (nahije) - 144 100
10 Tirana (qytet) - 147 100
11 Rendesja (nahije) - 134 100
12 Durrësi (kaza) 18 554 97
13 Peqini (qytet) - 152 100
14 Peqini (kaza) - 407 100
15 Elbasani (kaza) 31 784 96
16 Elbasani (qytet) 25 655 96
17 Shpati (kaza) 151 618 80
18 Suluva (kaza) - 137 100
19 Kërraba (kaza) - 322 100

Gjatë shekullit XVIII edhe krahinat e Shqipërisë jugore u futën në rrugën e islamizimit masiv të popullsisë. Në vitet 1735-1740 pjesa dërrmuese e banorëve të Vlorës, Beratit dhe krahinave përreth braktisën fenë ortodokse dhe kaluan në fenë Islame.[29][30][31]

Referencat
↑ Autor Ferit Duka
↑ Sipas regjistrinùt të Sanxhakut të Vlorës më 1506, qytetet : Vlorë, Gjirokastër, Kaninë dhe Berat në këtë kohë nuk kishin asnjë shtëpi muslimane (shih: Istambul Basbakanlik Osmanli Arsivi. Më tej: BOA), Taputahrir defterleri, Defteri mücmeliya-i Avlonya, Nr.34.). Përkundër këtij fakti, qyteti i Shkodrës i vitit 1485 numëronte 26 shtëpi muslimane, Peja 33 (S.Pulaha, Defteri i regjistrit të Sanxhakut të Shkodrës i vitit 1485, Tiranë 1974; 210-211, 316). Në qytetin e Vushtrrisë më 1487/8 përmendet bashkësia e muslimanëve prej 33 shtëpishë (hane) nga 107 shtëpi që kishte gjithsejt (shih. Def.Mücm. -i liva-i Vulçitrin), BOA Tapu tahrirdeft. Nr. 22, v. 892/1487/8.2). Në qytetin e Prishtinës numëroheshin 51 shtëpi të bashkësisë muslimane (xhemaati musliman) nga 299 shtëpi që kishte gjithsejt qyteti. (Po aty, 11). Tetova me 1468 kishte 41 shtëpi muslimane nga 264 shtëpi gjithsejt, kurse Perlepi 21 shtëpi muslimane nga 349 shtëpi që kishte gjithsejt (M.Sokoloski, Aperçu sur l'évolution de certaine villes plus importantes de la partie méridionale des Balcans au XV e au XVIE siecles, Association internationale d'Etudes du SudEst Evropiéen, Bulletin XII, 1, Bucarst 1974, 85.
↑ Tapu ve Kadastro Genel Müdürlügü Ar§ivi Deft. Mufassal i liva Avlonya. Nr. 62, Il 251 52 Deft. Mufassal i liva-i Elbasan, Nr. 66, 11, 11, 12; S.Pulaha, Qytetet shqiptare nën regjimin feudal-ushtarak osman gjatë shekujve XV-XVI, "Monumentet" 1984, Nn 1, f. 23.
↑ Po aty.
↑ Studiuesi A.Hanxhiç mendon se në rastin e Bosnjës popullsia muslimane e qyteteve u formua kryesisht nëpërmjet lëvizjes mekanike të popullsisë, do me thënë, nëpërmjet elementit të ardhur nga rrethinat fshatare (A.Hand2iç, 0 gradskom stanovnistvu u Bosnji, Prilozi za Orientalni Fililogiju, 28-29, 1978-1979, Sarajevo, 1980, 248.
↑ Kjo bëhet e qartë kur shohim se pas emrave të banorëve muslimanë të qyteteve në rolin e mbienuit vendoset emri i zejes që ata ushtrojnë. Po përmendim me këtë rast disa shembuj nga Defteri i regjistrimit të livasë së Shkodrës (1485). Në bashkësinë muslimane të qytetit të Shkodrës janë regjistruar Mehmet Qatipi, Ahmet Bozaxhiu, Sulejman Kasapi, Kajim Hamami (termi "Kajim" ka kuptimin e punonjësit kujdestar të një xhamie - RD.), Sherkurd Arabaxhiu, Mahmud Kasapi, Jusuf Kasapi, etj. (S.Pulaha, Defteri i regjistrimit të livasë së Shkodrës, fq.135). Në bashkësinë muslimane të Pejës përinenden edhe Dogan Kasapi, Karagjoz Doganxhi (gjuetar i shpendëve të egra - F.D.), Shirmand Nallbani, Jusuf Qatipi, Hoxha Dogani, Hysen Sabuni, Skënder Nallbani, Dogan Dellali, Ismail Kasapi, Ismail Delaku, etj, (Po aty, 50). Në rastet e qyteteve të tjera, si në Elbasan dhe Berat, emrat e zejeve janë vendosur edhe përpara edhe pas emrave të banorëve. Kështu për shembull, në Elbasan në radhët e banorëve muslimanë përmenden edhe Debbag (Iëkurëtar) Aliu, Bashmakçi (opingar) Piri, Terzi Mumtaz, Debbag Hasani, Ekmekçi (bukëta') Meço, si dhe Mustafa Saraç, Mehmed Debbag, etj. (Shih Defter-i mufassal-i liva-i Ilbasan, 11-12). Për Beratin, shih; Defter-i mufassal-i liva-i Avlinya, 249-251).
↑ Gjerësisht, po aty.
↑ Defter-i mufassal-i liva-i Avlinya, Nn 62, 250.
↑ Po aty.
↑ Gjërësisht, Evlija Celebi, Shqipëria para dy shekujsh, Tiranë 1930.
↑ S.Pulaha, Defteri i regjistrimit të Sanxhakut të Shkodrës...,50-135.
↑ BOA Tapu Tahrir Defterleri, Nr.22, 2, 1 1.
↑ Po aty, Nr. 133, 12, 125, 161, 210.
↑ Gjërësisht, S.Riza, Kosova gjatë shekujve XV, XVI dhe XVII, Prishtinë, 1982; M.Pirraku, Kultura kombëtare shqiptare deri në Lidhjen e Prizrenit ' Prishtinë, 1989, 84-114.
↑ Deri në shekullin XVI popullsia fshatare e trevave shqiptare të Shqipërisë Veriore ishte islamizuar vetëm në masën 2.4%, Ilo-aritur sipas të dhënave të nxjerra nga historiani S.Pulaha, Popuilsia shqiptare e Kosovës, Tiranë, 1984, 619-3 1.
↑ Zamputi, Relacione mbi gjuhën e Shqipërisë Veriore dhe të Mesme në shekullin XVII, vëll.l (1610-1634), Tiranë 1963, 145.
↑ Po aty.
↑ BOA, Maliveden Mudevver, Defter-i cizye-i gebran-i vilajet-i Prizren, nr.14930, v.1001/1593.
↑ Po aty.
↑ Të dhënat për Novobërbën i përkasin vitit 1650.
↑ S.Rizaj, Kosova gjatë shekujve XV, XVI dhe XVII, Prishtinë 1982.
↑ I. Zamputi, Relacione..., vëll.l, 337.
↑ Gjërësisht, I.Zamputi, Relacione.... vëll.I, 429-457.
↑ 1. Zamputi, Relacione.... vëll.ll, 107.
↑ Relacione Il.
↑ Relacione Il.
↑ P.Bartl, Quellen und Materialen zur albanischen Geschichte im 17 und 18 Jahrhundert Il, Munchen 1979 (Relacion i Kryepeshkopit të Tivarit, V.Zmajeviç për gjendjen e Shqipërisë dhe të Serbisë, v. 1702-1703), 257.
↑ BOA, Kamil Kapeci tasnifi, Defteri Nr. 2876.
↑ A. Alexoudis, S'ntOMOS istoriqi perigrafi tis jeras M'troPOle0s Velegradon, Korfuq, 1868.
↑ Marrë nga: "Feja, kultura dhe tradita islame ndër shqiptarët", Simpozium ndërkombëtar, Prishtinë, 1995.
↑ Marrë nga Horizonti.Com

**drague** · 31-08-2008, 19:31

Mos ke ngatarru forumin ti plako.
Eshte forum shqiptar jo islam.

**Top-Channel** · 31-08-2008, 19:32

E VËRTETA DHE PARAGJYKIMET PËR ISLAMIN NË BOTË DHE NDËR SHQIPTARËT[1]

"Atëherë kur lamë pas dore të kaluarën dhe vlerat tonashqiptërore, nuk na e kishtefrikën askush. Ndërsa sot,kur ne po i kthehemi thesarit tonë dhe vlerave tona shpirtërore, jemi në pozitë që dikush të na e ketëfrikën,ndonëse deri dje ne ua kishim frikën atyre." Imam Abdullah ibnu Badis (1889-1940)
Shpejtësia me të cilën mori hov dhe u përhap feja islame në botë, ishte dukuri e panjohur në historinë e feve të mëparshme. Krishtërimi, për shembull, gjalloi i fshehur shekuj me radhë ndër skuta e udhëkryqe, derisa ngadhnjeu mbi paganizmin. U legalizua vetëm kur në të hyrinjë mbret gjysmëpagan, i cili e ndihmoi atë, duke i zbatuar disa kërkesa dhe qëllime të krishtërimit.[2]

Ndërsa kur është fjala për Islamin, ndodhi fare ndryshe, sepse pa kaluar tridhjetë vjet pas predikuesit dhe mësuesit të tij të madh, Muhammedit a.s., ai shtroi rrugëne vet të sigurtë dhe depërtoi në zemrat e miliona njerëzve. Dhe, pa u mbushur një shekull i plotë, jehona e shpalljes së mësimeve Kur'anore, që ishte nisur në shpeHira, arriti në tre kontinente. Realisht pasardhësit e gamberit a.s. pushtetin dhe Islamin e shpunë në Perëderi në Andaluzi (Spanjë), ndërsa në Lindje kaluan in Sind.[3] Ky sukses kaq i madh i përhapjes së fesë me dhe ndikimi i madh që pati Islami në botëkuptimin e njerëzve, u bë shkak që shumica e studiuesve të krishterë të thonë se lslami është fe agresive dhe se ai është përhapur me shpatë e me dhunë.[4]

Shkaqet e përhapjes së Islamit me shpejtësi kaq të madhe dhe me një hapësirë aq të gjërë, janë të ndryshme: sociale, humane, fetare, liberale, etj, por gjithnjë edhe me praninë e një faktori tejet të rëndësishëm në sajë të punës së madhe të misionarëve (dijetarëve) muslimanë, të cilët tërë qënien e tyre ia kushtuan Thirrjes islame.[5]

Forca e Islamit si fe e si besim do të dëshmohet edhe me faktin se ai, në mungesë të forcës ushtarake të arabëve muslimanë, do t'i fitojë dy beteja të mëdha shpirtërore dhe pikërisht do t'u imponohet turqve selxhukë ngadhnjimtarë mbi pasardhësit e Pejgamerit a.s., në shekullin e njëmb'e'dhjetë, dhe mbi mongolët në shekullin e trembëdhjetë. Fenë islame do ta përqafojnë në mënyrë kolektive edhe persianët, të cilët, në aspektin kulturor, ishin shumë më të ngritur se arabët. Duhet të konstatohet se misionarët muslimanë, të cilët e përhapën fenë islame në Afrikë, në Kinë e në Indi, atë veprimtari e kryen pa luftë dhe për mbështetje patën të vërtetën islame për dy botët, për realen dhe për atë të amëshuar.[6] Së këtejmi, sot bota islame shtrihet prej Marokut deri në Zanzibar, prej Sierra Leones deri në Siberi e Kinë dhe prej Bosnjës deri në Guinenë e Re.[7]

Gjurmët e para të depërtimit të fesë islame në Ballkan i gjejmë para shtrirjes së Perandorisë Osmane në viset e Ballkanit. Hulumtimet e porsafilluara vërtetojnë se rrugët me anë të të cilave u vunë kontaktet e para të Islamit me trojet shqiptare etnike, janë këto: nëpërmjet Andaluzisë (Spanjës), ku muslimanët sunduan për tetë shekuj (prej vitit 711 deri më 1492); nëpërmjet Siçilisë, ku arabët depërtuan në gjysmën e dytë të shekullit X; përmes luftrave të kryqëzatave në shekujt XII-XIV; përmes misionarëve dhe tregëtarëve të ndryshëm, që tregëtonin ndërmjet Lindjes e Perëndimit.

Burimet historike flasin se trevat e Perandorisë Bullgare mesjetare, ku bënin pjesë edhe shumë vise të Shqipërisë etnike, kanë pasur shumë muslimanë dhe më se një herë në Perandorinë e Bullgarisë janë djegur librat e muslimanëve.[8] Autori i fjalorit [9] të madh gjeografik jakut El-Himevi[10] duke folur për bashgerdët ismailitëmuslimanë të Hungarisë, konstaton se ishte takuar me disa prej tyre në Halep (Siri) më 624(1228, të cilët kishin ardhur për t'i mësuar bazat e fesë islame sipas medhhebit Henefi. Një prej tyre, Himeviut, i kishte pohuar se "Vendi ynë gjendet përtej Kostandinopolit. Ne jetojmë në mesin e një populli të krishterë, të quajtur hungarez, kurse ne jemi muslimanë, qytetarë të mbretit të tyre. Ne jetojmë në një pjesë të atij shteti. Jemi rreth tridhjetë fshatra. Mirëpo, mbreti i tyre nuk na lejon të ndërtojmë fortifikata, sepse ka frikë se ne do të ngrihemi kundër tij. Ne gjendemi në mesin e të krishterëve. Në veri janë sllavët. Në jug është vendi i Papës, do të thotë Roma. Papa është prijësi i të krishterëve, ai për ata është zëvendës i Isait a.s., ashtu siç është halifi për muslimanët. Në Perëndim është Andaluzia, ndërsa në Lindje është Bizanti, Kostandinapoli. Gjuha jonë është e të krishterëve. Po ashtu edhe veshja jonë është po ajo, e tyre."

Për faktin se pse ata kishin pranuar fenë islame, ndonëse jetonin në mesin e të krishterëve, kishte konfirmuar se "Unë kam dëgjuar nga të parët tanë të tregonin se në kohët e vjetra në vendin tonë kanë ardhur shtatë muslimanë nga viset Bullgare dhe qenë vendosur në vendin tonë. Pastaj në një mënyrë shumë të mirë dhe të urtë ua kishin tërhequr vërejtjen për rrugën e gabuar në të cilën ishin të parët tanë, duke i udhëzuar ata në rrugën e drejtë islame. Deshi All-llahu i madhërishëm, Atij i qofshim falë, dhe të parët tanë u bënë muslimanë dhe pranuan fenë e vërtetë islame. Ne erdhëm në këto vende për ta mësuar fenë islame dhe, kur të kthehemi në vendin tonë, njerëzit tanë do të na ndërojnë dhe do të na i besojnë çështjet e fesë".

Këto janë pra indikacione për ekzistimin e Islamit në Ballkan dhe në periudhën e sundimit bullgar mesjetar. Mirëpo, përhapja institucionale e fesë islame në trojet shqiptare do të realizohet nën osmanllinjtë, duke filluar nga fundi i shekullit XIV.[11], Realisht, turqit osmanë për herë të parë vijnë në kontakt politik-ushtarak me shqiptarët në dhjetëvjeçarin e fundit të sundimit të sulltan Muratit I, pikërisht më 1385, kur Karl Topia, sundues në një pjesë të Shqipërisë etnike - në Toskëri, thërret turqit në ndihmë në luftë kundër Balshës [12] , i cili sundonte pjesën veriore të Shqipërisë etnike, Gegërinë. Pas kësaj ndeshjeje shumë sundimtarë shqiptarë e njohën vasalitetin e sulltan Muratit.[13] Kështu u krijuan rrethanat për përhapjen e fesë Islame në viset shqiptare në mënyrë institucionale. Të dhënat vërtetojnë se kalimi në islam u bë gradualisht nga vetë banorët e vendit, pa ndonjë presion a dhunë turko-osmane.[14] Botëkuptimet e misionarëve të krishterë të shekujve XVI-XVII për gjoja kalimin e shqiptarëve në Islam nga dhuna e drejtpërdrejtë e pushtuesit turko-osman nuk qëndrojnë.[15]

Dinamika e procesit të kalimit të shqiptarëve në Islam do të rritet nga dhjetëvjetëshi në dhjetëvjetësh dhe veçanërisht nga pjesa e dytë e shekullit XVI. Nga fundi i shekullit XVII Islami përfshiu mbi 90% të shqiptarëve në trevat ku sot mbizotëron popullsia shqiptare muslimane.[16] Sa për ilustrim mund të konstatohet se në dioqezën katolike të Tivarit, më 1624 kishte akoma 2000 besimtarë të krishterë. Në fund të shekullit XVII në Tivar, kisha e vetme kishte rënë në atë gjendje, sa që nuk shfrytëzohej më për shërbime fetare, sepse në qytet nuk kishte të krishterë, përveç dy familjeve.[17]

Nga fillimi i shekullit XVIII, Islamin në viset e Shqipërisë etnike e ushtronin mbi tri të katërtat e banorëve etnikë. Të dhënat vërtetojnë se feja islame u bë faktor shumë i rëndësishëm për ruajqen e identitetit kombëtar të shqiptarëve. Nga gjiri i popullsisë do të dilnin ushtarakë të fuqishëm, dijetarë, arsimues, diplomate, qeveritarë krahinash, politikanë dhe komandantë-shtylla të Perandorisë Osmane.[18]

Në përhapjen dhe përqëndrimin e Islamit ndër shqiptarët rëndësi të madhe, absolute, patën vetitë e qenësishme të Islamit: barazia dhe humanizmi. Sipas Kur'anit, besimi (imani) është çëshqe e brendëshme e njeriut dhe assesi nuk mund të imponohet askujt në asnjë mënyrë. Pikërisht për këtë Kur'ani e urdhëron të dërguarin e All-Ilahut - Muhammedin a.s., dhe nëpërmjet tij të gjithë misionarët islamë, që në rrugën e Zotit të thërrasin me urtësi e me këshilla të mira: "Thirr në rrugën e Zotit tënd me urtësi dhe këshillë të mirë, dhe diskuto me ta në mënyrë të mirë!" (17: 125), dhe qortimin: "A do t'i detyrosh ti njerëzit që të bëhen besimtarë?!" (10.99), sepse: "Po të kishte dashur Allahu, do t'ju kishte bërë një popull." (16:93).

Këto baza Kur'anore i zbatoi edhe i dërguari i All-Ilahut. Në një hadith, të cilin e transmetoi Ibni Xheriri nga Ibni Abbasi, thuhet se njëri nga fisi beni Selim bin Avf, me emrin El-Hasin, kishte dy djem të krishterë, kurse ai vetë ishte musliman, dhe ai një ditë e kishtë pyetur Pejgamberin a.s. nëse ishte detyrimi i tij t'i impononte të pranonin Islamin, pasi ata refuzonin çdo fe qetër, përveç krishtërimit. Me atë rast Allahu xh.sh., të dërguarit të vet i zbriti ajetin: "Nuk ka detyrim në fe. Rruga e drejtë është dalluar shumë qartë nga ajo e padrejta." (Kur'ani, 2: 256) dhe "ju keni fenë tuaj e unë kam fenë time." (Kur'ani, 109:6).

Parimet islame nuk ishin thënie deklarative, por ishin urdhëra që duhej të zbatoheshin në jetë nga musli manët si në kohë të Pejgamberit a.s. Islami, realisht siguronte lirinë e fesë të të gjithë njerëzve e popujve që do të jetojnë në kufijtë e shtetit islam, me kusht që jomuslimanët të paguanin një shumë minimale, xhizjen. Historiani i njohur anglez Arnold Tvenbi thotë: "Nuk është e vërtetë se muslimanët i detyronin njerëzit të zgjidhnin ndërmjet pranimit të Islamizmit dhe shpatës, por ata ishin të lirë të zgjidhnin ndërmjet pranimit të Islamizmit e dhënies së xhizjes,".[19]

Ndërsa para më shumë se dy shekujve (1735), Georg Sale, përkthyes i Kur'anit në gjuhën angleze, shkruante: "Unë nuk do t'i hulumtoj shkaqet që bënë që feja islame të hasë në një mirëkuptim të paparë në botë, mirëpo, atyre që mendojnë se ajo është përhapur vetëm me shpatë, mund t'i them se ata e mashtrojnë veten".[20]

Në periudhën osmane Halifi dhe Porta e Lartë i kushtuan rëndësi të madhe tolerancës fetare. Të dhënat vërtetojnë se pushteti osman në fushë të tolerancës fetare, Evropës mesjetare të përgjakur dhe të ngulfatur në fanatizmin fetar të krishterë, i dha leksion për bashkekzistencën ndërmjet feve e besimtarëve të feve të ndryshme. Bashkësitë fetare të krishtera e çifute, jo vetëm që toleroheshin, por ata kishin autonominë e tyre.[21]

Së këndejmi janë pa asnjë mbështeqe disa 'konstatime" të "mbrojtësve" të 'katolicizmit" tek ne, se Islami tek shqiptarët është përhapur ekskluzivisht me llpërdorimin e dhunës"!!! Në këto ujëra noton, midis të tjerëve, Don Lush Gjergji, i cili duke cituar dokumentet e "Propaganda Fides" për kalimin e shqiptarëve në fenë islame, shkroi se 'një pjesë e madhe gjatë sundimit pesëshekullor me dhunë, me gjak dhe me ligje të Ilojllojshme tatimore është islamizuar".[22] Mbi këtë platformë propagandistike qëndron edhe "konstatimi" i njëfarë "Shqipon Shpatës" (!)': "Vlerat e veta, katolicizmi shqiptar më së shumti i tregoi gjatë sundimit otoman, duke i bërë rezistencë islamizmit, i cili kishte zënë të përhapej me dhunë".[23]

Zëra të tillë dhe mendime të ngjashme propagandistike, bëhen të padëgjueshëm para pikëpamjeve të mbështetura shkencërisht për shkaqet e kalimit të shqiptarëve në Islam. Këtu, në mungesë të vendit, po i përmendi disa konstatime të mbështetura mbi faktet. Historiani i periudhës osmane, Dr.Ferit Duka, lidhur me këtë çëshqe shkroi: "Faktorët që përcaktuan përhapjen e Islamit në tokat shqiptare janë të ndryshëm, por një gjë duhet thënë: nuk ka pasur një politikë islamizuese të zhviIluar me tendencë të posaçme nga sunduesit osmanë. Të dhënat flasin se feja islame është pranuar me dëshirë, nuk ka pasur dhunë në përhapjen e saj me qëllim që të imponohej si fe në masat e popullit shqiptar".[24]

Rreth përhapjes së fesë islame në Gadishullin Ballkanik, pra edhe te shqiptarët, Dr. Ciro Truhelka do të konstatojë: "Eshtë mendim i gabuar se islamizmi është përhapur me dhunë. Ekzistojnë argumente të shumta, të cilat e demantojnë këtë. Unë mund të përmend vetëm një, e ai është se shekulli XIX nuk do ta gjente asnjë të krishterë dhe asnjë kishë a manastir në Ballkan, sikur islamizmi të përhapej me dhunë shtetërore".[25] Mendim identik ka edhe historiani Ali bin Maksud, i cili shkruan: "Sikur të kishin dashur osmanllinjtë t'u impononin gjuhën dhe fenë e tyre popujve të Ballkanit, të cilët i sunduan për gjashtë shekuj (njëzet breza), sot nuk do të mbetei asnjë jomusliman ose person që të mos e fliste turqishten ".[26]

Lidhur me shkaqet e kalimit të shqiptarëve në Islam. Tomas W. Arnold, përveç të tjerash shkruan: Eshtë e mjerueshme ajo që pohojnë autorët e krishterë se shqiptarët janë detyruar ta pranojnë fenë nën presionin e dhunës e të haraçeve të paligjshme. Këta autorë nuk na ofrojnë fakte për akuzat e tyre. Zmajeviçi konvertimin e dy mijë njerëzve e arsyeton me numurin e madh të tatimeve dhe të taksave të tjera, por ai në të njëjtën kohë e pranon se edhe muslimanët jepnin të njëjtat tatime, me përjashtim të tatimit personal".[27]

Studiuesi i madh i Islamit, Arnoldi, duke folur për islamin ndër shqiptarët, potencon tiparin e tolerancës fetare ndër shqiptarët, të ndriçuar nga mësimet islame: "Krenaria kombëtare e shqiptarëve është e madhe. Kur dikush pyet një shqiptar se ç'është, para se të përgjigjet se është musliman a i krishterë, ai do të përgjigjet se është shqiptar. Kjo mënyrë e shprehjes së individualitetit është shkak i veçantë,i ndjenjave kombëtare, sepse ato mënjanojnë atë grindjen e ashpër midis ithtarëve të këtyre dy feve, e cila mbretëronte në pjesët e qera të Perandorisë Osmane. Shqiptarët muslimanë dhe të krishterë flasin të njëjten gjuhë, kultivojnë tradita të njëjta dhe kanë qëndrime e zakone të njëjta. Krenaria e përbashkët nationale është e fuqishme, saqë nuk lë mundësinë për ndikimin e kundërthënieve fetare ndaj pjestarëve të një kombi".[28]

Realisht, me anë të Islamit, shqiptarët u integruan në rrjedhën shoqërore të Perandorisë Osmane dhe e ndanë pushtetin me osmanllinjtë.[29] Ndonëse shqiptarët përbënin një popull të vogël, kontributi i tyre në jetën e përgjithëshme osmane ka qënë tejet i madh. Sami Frashëri në "Kamus ul a'Iam" ka përmendur shumë personalitete me origjinë shqiptare që kanë dhënë kontribut në mënyra të ndryshme për zhvillimin e mendimit islam në Perandorinë Osmane dhe për integrimin e kombit shqiptar. fanë të njohur 36 sadrazemë (kryeministravezirë të mëdhenj), pastaj shumë vezirë, pashallarë, shkrimtarë, poetë e dijetarë, të cilët kanë shkruar në gjuhët orientale.[30]

Të dhënat burimore etnografike vërtetojnë se shqiptarët, me përqafimin e fesë islame freskuan dhe begatuan jetën e ambjentin e tyre me virtyte e me tradita të reja, ngase islami nuk kërkonte prej idhtarëve të vet që ata të linin traditat dhe të humbnin tiparet e tyre etnike, gjuhësore e kombëtare. Prandaj shqiptarët do të bëhen muslimanë, por ata nuk do të bëhen arabë dhe as turq. jeta shekullore'në një shtet multinacional dhe multikonfesional, bëri që shqiptarët e besimit islam në jetën e tyre të përdorin edhe përshëndeqe që dëshmonin përkatësinë e tyre islame, si: "Esselamu alejkum!" (Paqja qoftë mbi ju!), dhe përshëndeqe "Merhaba" (lini të lirë!). këto përshëndeqe osmanllinjtë i huazuan nga arabët, por në përdorimin shqip ato do të tingëllojnë shqiptarçe. Fjala "Merhaba" do të futet edhe në gojën e shqiptarëve të krishterë.[31]

Po ashtu shqiptarët muslimanë, krahas pranimit të Islamit, përqafuan edhe emra të rinj për fëmijët e tyre nga tradita islame, si emra të pejgamberëve, e të shokëve të Pejgamberit a.s.. Gjithashtu, ata do të zbatojnë edhe synetin (rrethprerjen) ndër djemtë.

Meqënëse normat islame kërkojnë nga besimtarët që t'i kenë të pastër trupin dhe vendin ku jetojnë, si parakusht për mundësinë e kryerjes së detyrimeve fetare, në këtë drejtim u punua në ndryshimin dhe në zbukurimin e ambjentit të jetës e të vendbanimit.

Si rezultat i kontakteve me popujt muslimanë të ndryshëm, do të bëhen ndryshime sidomos në veshjen e grave shqiptare, sepse normat islame kërkonin nga ato që të mbulonin të gjitha pjesët e trupit, por pa e cënuar veshjen tradicionale kombëtare. Një përparim dhe pasurim të madh përjetoi kuzhina shqiptare, tashti e pasuruar me specialitete të reja orientale.

Shqiptarët muslimanë e ruajtën traditën shqiptare të martesës. Ata nuk do të martohen me të afërm prej shkallës së dytë e tuqe, siç praktikohej te disa popuj muslimanë. Martesat do të bëhen jashtë fisit tradicional. Megjithatë, shqiptarët muslimanë do të braktisin deri në maksimum shumë tradita nga e kaluara e lashtë, siç ishte hakmarrja, pirja e alkoolit, ngrënia e mishit të derrit, ofendimi dhe sharja, etj.[32]

Kështu, feja islame si besim dhe si kulturë, për shqiptarët sot është realitet që nuk mund të injorohet. Ky realitet meriton qasje shkencore e politike serioze, sepse, nëse shumica përcakton strukturën, kombi shqiptar është komb me fenë muslimane. Këtë e ka fakt historik. Popullsia shqiptàre e viseve etnike jashtë Shqipërisë londineze dhe pikërisht ajo në realitet e sotme shtetërore, në Kosovë, Serbi, Maqedoni e në Mal të Zi, është mbi 97% muslimane, kurse sipas një statistike të Komunitetit Musliman të Shqipërisë më 1933, mbi 75% të popullsisë shqiptare në Shqipërinë londineze janë muslimanë.[33]

Së këtejmi dalin të pakuptimta disa qasje propagandistike për gjoja nevojën e heqjes dorë të shqiptarëve nga Islami dhe kthimin e tyre në "fenë burimore" - në "katolicizëm!"[34], me të cilën do të "fitoheshin" "besimi" dhe "ndihma" e Evropës për çlirimin e bashkimin e popullit shqiptar. Ky paragjykim i ka rrënjët thellë në histori, por theksohet më shumë në momentet kur shqiptarët gjenden në udhëkryqe për liri. Ndonëse bartës formal i kërkesave të tilla është ndonjë "inteléktual", ato burimin e kanë në kuzhinat e huaja të krishtera antiislame dhe antishqiptare. Janë xhelatët e Shqipërisë, të cilët sikur nuk janë kënaqur mjaft me copëtimin barbar të trojeve shqiptare etnike dhe historike, por e dëshirojnë edhe destabilizimin shpirtëror të kombit shqiptar. Feja dhe kultura qindravjeçare nuk janë stoli në tesha të trupit për t'i vënë e për t'i hequr sipas festave e stinëve të motit.[35]

Shëmton fakti se këtyre paragjykimeve sot u dha frymë, pa i llogaritur pasojat, shkrimtari i mirënjohur lsmail Kadare, i cili "Islamizmin" në kulturën tonë dhe në qënien tonë kombëtare e konsideron "incident kalimtar", dhe shpëtimin e kombit e gjen te "rikthimi ynë te feja e krishterë apo një rikthim në kulturën e krishterë!?!".[36] Kadare sikur nuk ka forcë për ta parë faktorin kombëtar të vëllezërve shqiptarë të krishterë nën Malin e Zi, të atyre në Maqedoni (Rekë) dhe në Greqi, por as dukurinë e shëmtuar sot kur Greqia me qindra të rinj shqiptarë muslimanë, sapo i kthen në ortodoks, përnjëherë i quan grekë.[37]

Tani, duke ndjekur Kadarenë në propagandën antiislame, pikërisht antishqiptare shekullore të stërgjyshëve tanë e të pasardhësve të tyre, do të lëshohen disa Ilshkrimtarë" dhe "publiciste', si Teki Dervishi, duke i qortuar shqiptarët pse sot "iu kthyen riteve fetare, kaherë të harruara, apo të përfillura nga pleqtë besimtarë!", për të dezinformuar se: "shqiptarët me shekuj luftuan për liri kombëtare, e jo për lirinë e religjionit".[38] Ky "profet" i ri nuk ndalet për të parë se të gjitha luftërat për çlirimin kombëtar, së paku nga Bushatasit dhe Tepelenasi, ata të Lidhjes Shqiptare të Prizrenit, të Lidhjes së Pejës, eq., kishin për synim mbrojqen e tërësisë së Shqipërisë dhe të fesë të rrezikuar nga armiqtë e jashtëm.[39] Dhe së fundi, pse "Evropës i intereson rreshtimi i popullit si tërësi, e jo i një grushti intelektualësh", dhe se ajo qënka duke pritur se "nga do të rreshtohen shqiptarët: nga Lindja apo nga Perëndimi?"[40] - duhet të bëhet pyeqa se çfarë garancishë paraprake u ofron shqiptarëve Evropa për një sakrificë aq të madhe, për një çmim të "lirisë", të cilin nuk e ka paguar askush, asnjë popull në botë?![41]

Këtu nuk është e tepërt të konstatohet se 'shpikjeve të Kadaresë e të Dervishit sikur u priu mendimi i publicistit Shkëlzen Maliqi. Ai në simpoziumin "Feja dhe konfliktet në Kosovë", mbajtur në Sarajevë më 1990, theksoi paragjykimin "për idenë kolektive të konvertimit të shqiptarëve në katolicizëm", sepse sipas tij "dëshirohet të bëhet identifikimi i aktit civilizues prej Lindjes në Perëndim dhe kthimit në Evropë"!? Maliqi këtu e sheh edhe "kërkimin e azilit, të cilin shkrimtari dhe patrioti i madh, Ismail Kadare - para sa kohësh e kërkoi në Paris', duke konstatuar se ai është "kundërshtar i madh i orientalizmit, ai konsideron se shqiptarët duhet t'i kthehen shtëpisë së vet Evropës".[42] Me këtë ai i bëri shërbim të keq Kadaresë.[43] Nuk do të ndalemi në elaborimin e paragjykimeve të kuzhinës "evropiane" të Kadaresë, Dervishit e Maliqit. Qëllimi i kumtesës sonë është tjetër: shikimi i së ardhmes, i mbështetur në të kaluarën tonë të ndritshme. Së këndejmi, e konsiderojmë të drejtë të çdo njeriu të mendojë ashtu siç ia merr mendja dhe që ai vetë të zgjedhë besimin ose të mos besojë fare, mirëpo mendimet e tekat të mos ia imponojmë askujt.

Të japim disa njoftime përmbledhtas: Disa intelektualë shqiptarë Islamin e quajnë fe të Lindjes, ndërsa harrojnë se edhe krishtërimi ka lindur në Lindje. Prandaj, as feja Islame dhe as kultura shqiptare me prejardhje islame nuk janë të "huaja" për shqiptarët. Kultura dhe besimi islam kanë ndikuar në ndërgjegjen e besimtarëve shqiptarë muslimanë dhe më gjërë, prandaj të kërkosh të mohosh atë, do të thotë të kërkosh të dalësh nga lëkura jote dhe të futesh në një lëkurë të huaj, të kërkosh të bëhesh ai që nuk je dhe nuk mund të bëhesh, do të konstatojë publiciste Bajram Kosumi.[44] Shkurt: Nëse cilido prej besimeve tona e shohim si diçka të huaj, të imponuar, pa prespektivë, do të mohonim gjymtyrët e trupit kombëtar, vetveten.

Shkenca e mirfilltë, tashmë, ka vërtetuar se Islami ka pasur rolin vendimtar në ruajqen e identitetit kombëtar të pjesës absolùte të popullit shqiptar.[45] Meqë opinioni evropian, sot, synon ta kuptojë fenë në mënyrë demokratike, si veprimtari civilizuese individuale e kolektive, pse ne tashti të krijojmë inferioritet ndaj Evropës për cilëndo fe tonën?! Së fundi, Islami ndër shqiptarët sot shikohet si urë e Evropës për ta lidhur me Lindjen, burim i kulturës dhe i ekonomisë për Evropën e ngushtë. Mendojmë se nuk ka forcë as tendencë për të vrarë prespektivën e pesëdhjetë e një shteteve islame, anëtare të Organizatës së Kombeve të Bashkuara. Së këndejmi, as shqiptarët dhe as Islami i tyre nuk mund të konsiderqhen motër pa vëlla!

Duke përfunduar mund të them se me konstatimet dhe tezat që u hodhën në këtë koreferat, kam synuar problematizimin e nevojes së hulumtimit e të ndriçimit të së kaluarës së Islamit ndër shqiptarët në gjirin e botës islame të kthyer nga e ardhmja e lakmueshme e kombit tonë. Për të vërtetën dhe kundër paragjykimeve ndai islamit e përfundoj këtë kumtesë me urtinë nga mësimet e Kur'anit: "Atë që e udhëzon Allahu, s'ka kush që e shpie në humbje' (39:37).[46][47]

Referencat
↑ Mr. Qemajl Morina
↑ Sejjid Emir Ali, Ruhul Islam, Bejrut, 1961, 232
↑ Thomas W.Amold, Edda'vetu ilel Islam, Kajro, 1970, f.26
↑ Sejjid Emir Ali, Ruhul Islam, f.233
↑ Thomas W.Amold, Edda'vetu ilel islam, f.27
↑ Po aty, f. 26
↑ Po aty
↑ Dr.Lujo Thaller, Od vraça i çarobniaka do modemog lijeçnika S.12; Cit. Sipas M.Handîiç, Islamizacija Bosne i Hercegovine, Sarajevo, 1940; Dr. Muhamet Pirraku, islami dhe muslimanët në Balkan, El-Hilai, nr.26 dhe 27, Shkup 1991
↑ Mu'xhemmul Buldan, Volumi 11, Kajro 1906, f.38-39
↑ Jakut El-Himevi vdiq më 626/1228
↑ Machiel Kiel, ottoman Architekture in Albania (1 385-1912),f. 15, (Research center for Islamic History, Art and Culture,Istambul/1410-1990), f. 15-18
↑ Gjërësisht, M. Pirraku, 0 islamizaciji stanovsistva Kosova i susjednih podrucja. Uloga islama u integraciji albanske nacije, Kosovo-zrtva, Zagreb 1991, f.85-93
↑ Gjërësisht, M. Pirraku, 0 islamizaciji stanovsistva Kosova i susjednih podrucja. Uloga islama u integraciji albanske nacije, Kosovo-zrtva, Zagreb 1991, f.85-93
↑ Thomas W.Amold, Edda'vetu ilel Islam, f.207
↑ Gjërësisht M.Pirraku, Roli i islamit në integrimin dhe ruajtjen e kombit shqiptar, Hëna e re, nr.48, 49, Shkup, 1993.
↑ Po aty, f.208; Gjërësisht, Dr. M.Pirraku, Shkaqet e kalimit në Islam te shqiptarët, Perparimi, nr.2, Prishtinë, 199 1, f. 185-228.
↑ Po aty.
↑ Machiel Kiel, Ottoman Architecture i Albania, f. 15
↑ Abbas Mahmud El-Akkad, Ma jukalu anil Islam, Bejrut 1966, f.23
↑ Thomas W. Arnold, Edda'vetu ilel Islam, f. 16
↑ Gjërësisht, Dr. M. Pirraku, Kultura kombëtare shqiptare deri në Lidhjen e Prizrenit, Prishtinë, 1989, fq.84-93, 159.173, 175-184, 224-252, 301-347
↑ Drita, revistë fetare dhe kulturore, organ i zyrës ipeshkvore, Ferizaj, nr.7-8/1991, f. 3
↑ Drita, Nr.6/1991, f.22.
↑ Dituria Islame, revistë mujore fetare kulturore e shkencore, Prishtinë, Nr.34, shkurt 1992, f. 14
↑ H.Mehmed Handziç, Islamizacija Bosne i Hercegovine, Sarajevë 1940, f. 28
↑ Dituria Islame, nr. 42, shtator 1992, f. 25
↑ Thomas W.Amold, Edda'vetu ilel Islam, f. 218
↑ Po aty, f. 106
↑ Gjërësisht si në shën, 19
↑ Dr. Hasan Kaleshi, Roli i shqiptarëve në letërsinë orientale, Seminari i Kulturës Shqiptare ose të huaj, Prishtinë, 1976, f. 152.
↑ Dr.M.Pirraku, Islami si identitet shqiptar i pupuilsisë dardane në shekuit XV-XVII (Në raport me ortodoksinë shën saviane), Hëna e Re, nr. 64, 65, Shkup, 1993.
↑ Gjërësisht, M. Pirraku, Kultura kombëtare shqiptare, f. 115-173.
↑ M.Pirraku, Qendrimi krijues ndaj islamit, El-Hilal, nr. 25 Slikup, 199 1; E vërteta për të vërtetat, Bujku, Prishtinë, 4 dhe 7 janar 1992, f. 7.
↑ Shih shkrimin e Faik Konicës, Rreziku i aférm i shqiptarëve Muhammedanë, Revista Albania, Londër, Vjeshtë III, 1908. (Ribotuar në Fj ala e Lirë, nr. 1 1 - 1 2/93, organ i Bashkësisë së degëve të Partisë shqiptare demokristiane, Klinë. - Lidhur me të njëjtën temë shih, Hoxhë Kadri Prishtirta, Udha e s'vërtetës, Nr. 2 nanduer 1923, Vjeti 1, Shkodër, f. 44.
↑ Gjërësisht, Dr.M.Pirraku, Apologjia auto-da-fe e Canës, Rilindja, Tiranë, 26.1.1994, fq.12-13.
↑ Zëri, Javore politike shqiptare, nr. 1965, 3 tetor 1992, Prishtinë.
↑ Shih për krahasim, Gyorgy Lederer, Islam in Albania, Central Asian Survey, 1994, (331-359).
↑ Zëri, nr. 1963, 29 shtator 1992, Prishtinë.
↑ Gjërësisht M.Pirraku, Roli i islamit në integtimin dhe ruajtjen e kombit shqiptar dhe tërësisë së Shqipërisë etnike, Hëna e re, nr.43 Shkup, 1992, f. 18-19.
↑ Po aty.
↑ Liria e fesë është komponent i lirive të njeriut dhe të kombeve, ndaj Evropa Demokratike, besojmë se nuk ka tagër të zhvillojë luftra fetare në emër të të Drejtave të Njeriut!
↑ Preporod, Organ Mesihata Islamske Zajednice za BH, bërë. 22/485, 15 novamber 1990, f. 1 0 Sarajevë.
↑ Mendimet e pamatura të Kadaresë dhe të "myhytëve" të tij ateistë, bënë që Komuniteti Musliman Shqiptar në SHBP, të kishte iniciuar proçedurën për shpalljen e tij heretik, një Sulejmîn Rushidi shqiptar. Liga Islame Botërore me seli në Mekë kërkoi pëlqimin e Meshihatit të Bashkësisë Islame të Kosovës, por ky dha mendimin negativ për këtë iniciativë, dhe kjo u hesht.
↑ Zëri, Nr. 1411, 13 korrik 1991, f. 27.
↑ Roberto Marco della Roca, Kombësia dhe feia Shqipëri 1920-1944, Tiranë, 1994, f. 23.
↑ Marrë nga: Feja, kultura dhe tradita islame ndër shqiptarët Simpozium ndërkombëtar, Prishtinë, 1995.
↑ Marrë nga Horizonti.Com

Tema: Rreth përhapjes së Islamit ndër shqiptarët

Funksionet e Temës

Rreth përhapjes së Islamit ndër shqiptarët

Tema të Ngjashme

Video e ushtarëve grekë në Internet indinjon shqiptarët

Himarë, mësimi nis me himnin grek

Shqiptarët Popull Solidar

Historia E Perhapjes Se Islamit Ne Bote

Kombi shqiptar ne prag te mijevjeçarit te trete - shkruar nga Ismail Kadare

Regullat e Postimit

Projekti Albasoul

Komuniteti i Forumit

Rreth Nesh

Kërko

Krijoni Kontakt