Ulqini dhe poezia

[RaPSouL]

Unë sonte jam i gëzuar se ndodhem midis jush! Ju hapni hartën gjeografike të Sicilisë, afërsisht ndo njëzet kilometra në jug të Palermos, gjeni të shkruar: Piana degli Albanesi; thënë në gjuhën tone tingëllon: Hora e Arbëreshëvet. Emri vetë na jep lajmin kryesor: aty para pesë shekujsh u strehuan disa mijëra arbëreshë të shpërngulur nga Morea, Labëria, Çamëria e nga treva të tjera ku flitej gjuha jonë e ëmbël.

Unë jam bir i Horës së Arbëreshëvet. Dhe vij këtu me kredenciale të larta, sepse Hora e Arbëreshëvet është nënë e disa bijve të shkëlqyer në tërë botën shqiptare me mbiemra si Matranga, Guxeta, Brankato, Kamarda, Guidera, Petrotta, e gjithë ajo radhë Skiro: Zef Skiroi, Pal Skiroi, Gjergj Skiroi. Ne pra do të themi edhe për kolonitë e tjera në tokën siciliane, si Kuntisa, Pallaci, Adriano, Munxifsi e Sëndastina, të gjitha brenda krahinës së Palermos, duhet të shtojmë mbiemra si Filja, Keta, Krispi, Dara. Një traditë letrare të shkëlqyer jona dhe njëkohësisht juaja.

Edhe sot tradita letrare në Horën e Arbëreshëvet vazhdon e rritet. Aty bëhet poezi, bëhet teatër, muzikë, art.

Cilat janë motivet kryesore që frymëzojnë punën e shkrimtarit arbëresh:

- ruajtja e gjuhës, në vend të parë;

- ruajtja e identitetit, sot më problematike se dje për shkak të globalizmit;

- krijimi i shpërnguljes së vjetër e prandaj

- nostalgjia letrare për dheun e të parëve të braktisur;

- situatat e shqiptarëve ku do të ndodhen edhe janë: Shqipëri, Kosovë, Maqedoni si dhe në disa shtete fqinj;

- jeta e përditshme e arbëreshit me hallet, gëzimet, lipet, ëndrrat, fantazitë, zhgënjimet.

Ashtu edhe kam kënduar dhe këndoj:

- për temat themi kështu universale: si ardhja e çuditshme midis të gjallëvet; si dhembja e shkëputjes nga të gjallit; si liria; si për të drejtat e njeriut sidomos minoritar; etj.

në veçanti:

- për Gjinden time, për agimet e perëndimet e saj; për bukurinë e saj; për ndjenjën e nostalgjisë së kohës që kalon; për përjetësinë e vlerave tona;

- për mbrojtjen e gjuhës si pasuri të gjallë jo vetëm monumentale, ku të vjen lehtë të përdorësh ironinë e sarkazmin për disa sjellje joarbëreshe të vendësve;

- për gjithë katundet arbëreshe këtej e andej Ngushticës së Mesinës;

- për Italinë dhe Sicilinë të të cilave ne arbëreshë jemi bij dhe ndërmjetës të urtë kulturorë që ka pesë shekuj;

- për Evropën, që është nëna e të gjithë popujve që thithin qytetërim nga gjiri i saj e që do t’jetë atdheu i madh i përbashkët;

- për të Bukurën More, dje ndoshta si tokë e caktuar gjeografikisht, sot si tokë mendore e përrallore, ku në çdo rast ekzistonte dhe ekziston përsosria;

- për Shqipërinë si vendi kryesor i të gjithë shqiptarëve;

- për shpërnguljet antike e ato moderne, për të cilat kemi vuajtur: ikjet tona nëpër dete me anije me vela a me motor;

- për Kosovën e viteve 1981 e 1998 e për Kosovën e sotme;

- për Tetovën e Strugën, ku shkova në fund të prillit të sapokaluar dhe bëra poezi;

- e do të bëj poezi edhe për Ulqinin të bukur e të pranishëm, me të cilin takohem për të parën herë e ku më duket se ndodhem te shtëpia ime.

Edhe dy fjalë për teatrin tim.

Kam shkruar dhe shfaqur teatër për gjinden time e me gjinden time duke përdorur mënyrat e dramës dhe të komedisë deri te kabareti, që për dallim nga kabaretet e tjera, quaj “kabaresh”, dmth. kabare arbëresh.

Temat e teatrit janë edhe ato lidhur me ruajtjen e gjuhës, me ruajtjen e të qenit arbëresh vërejtur shpeshherë me sy ironik e me ca komicitet, me ruajtjen e dinjitetit të njeriut që ka të bëjë me vështirësitë e jetës së përditshme dje si edhe sot.

Mbyll me një nderim ndaj një poeti që me poezinë e tij ka hapur gjithmonë përmasa të çuditshme tek unë lexues: them për poetin Ali Podrimja, mikun e vjetër dhe gjithmonë të ri, dhe nëpërmjet tij mbyll me një nderim Kosovës: të cilëve u kushtoj këtë poezi me titull “Te Hora e Arbëreshëvet mora një zarf”:


“Te Hora e Arbëreshëvet mora një zarf”


Te Hora e Arbëreshëvet mora një zarf

me brenda dy libra. Punë

krejt normale thua. Por

ai që më dërgon librat është

Ali Podrimja, poeti. Gëzim

krejt normal thua. Por

nën adresën e tij për të parën herë

me natyrshmëri shoh shkruar

REPUBLIKA E KOSOVËS. Hare

krejt normale thua?


Të jesh vërtet arbëresh është para së gjithash një mënyrë e shpirtit, një praktikë e jetës. Shoh se edhe ju jeni vërtet arbëreshë.



* Ai vjen nga vatra arbëreshe e Sicilisë


Autori i këtij shkrimi, Xhuzepe Skiro di Maxho, është poet dhe dramaturg i njohur që shkruan në gjuhën italiane dhe shqipe. Ai vjen nga vatra arbëreshe e Sicilisë. Ka qenë drejtor në revistën “Mondo albanese” (Bota shqiptare) si dhe kryetar i shoqërisë me të njëjtin emër. Xhuzepe Skiro Di Maxho është një nga përfaqësuesit më të shquar të botës letrare arbëreshe. Poet lirik, epik e satirik, dramaturg, përkthyes, publicist, si dhe veprimtar i dalluar i lëvizjes mbarë arbëreshe. Është autor i njëzetë përmbledhjeve poetike, i disa poemave epike-satirike, i pesëmbëdhjetë dramave e komedive ai bëhet i pranishëm në sa e sa antologji letrare brenda dhe jashtë Italisë. Veprat më të njohura të tij janë “Lufta e mivet me brethqit”1975, “Pugare të reja”, “Trima të rinj arbëresh apo arsyea e gjërave”, “Sunata” 1976, “Nëpër udhat e parrajsit shqiptar dhe arbëresh” 1974, “Më para se të ngryset” 1977, “Kopica e ndryshkut” 1981, “Vjeç të tua 500”, 1988, “Learti i jati” 1989, “Metaforë” 1990, “Kosova lule” 1991, “Anije me vela e me motor” 1992, “Ne pas se pencher au debors” 1994, “Poezi gushtore e tjera” 1994, opshti im me dritare” 1996, “Dhembje e ngrirë” 1998-Palermo, “Gjuha e bukës” 1981-Prishtinë, “Përtej maleve, prapa kodrës”1985 –Tiranë. Meritat e tij janë se lëvron letërsi në një të folme arkaike që vjen nga ishuj gjuhësorë mesjetarë, me një leksik të kufizuar dhe frymëmarrje të gjerë linguistike. Ai synon me këtë mënyrë për të komunikuar në radhë të parë me një lexues brenda komunitetit etnik dhe ky është një gjest jo i zakonshëm. Bashkë me poetët bashkëkohore arbëreshë; D. Vetmon e Ll. Peronen, V. Belmonten e K. Cukaron, P. Napolitanon e M. Belicin, Vorea Ujko, etj, Xhuzepe Skiro Di Maxho, i bashkohet denjësisht yllësisë poetike arbëreshe të kohëve moderne. Duke u renditur në krye të zërave poetikë të Pianës, ai iu bashkua asaj gjenerate që vërshoi në letërsinë e re arbëreshe dhe realizoi kthesën dhe ringjalljen e saj. Vepra e poetit Xhuzepe Skiro Di Maxho janë të frymëzuara drejtpërdrejtë nga jeta në Sicilinë arbëreshe dhe e katundeve të saj të përhapura nëpër ishull e në radhë të parë të Horës aq të njohur Piana degli Albanesi. Në këtë katund me histori dhe vlera të shquara atdhetare dhe kulturore lindi, u brumos dhe u formua poeti Di Maxho.



Zef Skiro Di Maxho



(Dhurata Hamzai)