Stresi dhe Shëndeti

[Alienated]

Stresi dhe Kanceri
Stresi dhe emocionet negative siç është depresioni poashtu kanë qenë të lidhura me kancerin. Për të hulumtuar një lidhje të mundshme midis stresit dhe kancerit, eksperimentuesit kanë transplantuar qeliza tumori tek brejtësit ose iu kanë dhënë atyre substanca që shkaktojnë kancerin. Ato brejtës që poashtu kanë qenë të ekspozuar ndaj streseve të pakontrollueshme, siç janë goditjet e pashmangshme, ishin më të prirura për t’u goditur nga kanceri (Sklar & Anisman, 1981). Me sistemin e imunitetit të dobësuar nga stresi, tumoret e tyre u zhvilluan më shpejtë dhe u rritën më shumë.
- Disa hetues kanë treguar se njerëzit, poashtu, janë në një rrezik në rritje nga një kancer, një vit ose diçka më shumë pas përjetimit të një depresioni, paaftësie, ose pas një humbjeje të madhe. Për shembull, kanceri shfaqet më shpesh midis atyre që kanë humbur bashkëshortët, janë divorcuar ose jetojnë ndaras. Një studim i bashkëshortëve që kanë humbur gratë nga një kancer i gjirit, përcaktoi një arsye të saktë: Gjatë dy muajve të parë pas vdekjeve të bashkëshorteve të tyre, reagimet e limfociteve tek burrat që kanë pësuar humbje të tilla të mëdha kishin rënë (Schleifer & të tjerët, 1979).
- Një tjetër studim iu dha një test personaliteti 2018 burrave të moshës mesatare të cilët punonin për Western Electric Company në vitin 1958. Gjatë 20 viteve që pasuan, 7 përqind e atyre që s’ishin në depresion dhe 12 përqind e atyrë që sadopak ishin në depresion vdiqën nga kanceri (Persky & të tjerët, 1987). Një studim i madh Suedez zbuloi se njerëzit me një histori stresi në vendin e punës kishin një rrezik 5.5 herë më të madh nga kanceri i zorrës së trashë, se sa ata që s’kishin treguar për ndonjë problem të tillë në vendin e punës (Courtney & të tjerët, 1993). Në të dyja studimet, diferenca e kancerit nuk ishte për shkak të dallimeve në moshë, konsumim të duhanit, pirjes së alkolit, ose karakteristikave fizike.
- Për më tepër, pacientët e kancerit që s’preferojnë të flasin për të dhe që grumbullojnë në vete emocionet negative kanë më pak gjasa mbijetese në krahasim me ata që ndjenjat e tyre i shprehin me fjalë (O’Leary, 1990; Temoshok, 1992). Një sondazh i kryer nga 649 specialistë të kancerit nga UCLA (Univerziteti i Kalifornisë në Los Angelos), të cilët kishin trajtuar më shumë se 10,000 pacientë me kancer, mbështetën idenë se qëndrimi i pacientit është i rëndësishëm. Katër në pesë nga këto doktorë vlerësuan “një qasje pozitive drejt sfidës nga sëmundja” dhe një “vullnet të fortë për të jetuar” si kontribues të mëdhëj të jetëgjatësisë (Cousins, 1989).
- Në javët e para pas pranimit të diagnozës, pacientët me kancer dhe ata me virusin HIV janë të merakosur dhe të depresionuar më të drejtë (Andersen, 1989; Antoni & të tjerët, 1991). A është e mundur që shtytja e shpirtit luftues të tyre të ndihmojë mbijetesën e tyre? A ka mundësi që shpresa të ngrejë trupin duke lehtësuar emocionet negative që dëmtojnë sistemin e imutitetit për të luftuar kancerin?
- Me pacientët me kancer, disa studime thonë që po. Pacientet që i janë nënshtuar Mastektomisë (operacionit për heqjen e gjirit tek femrat) të cilat shpalosin një përcaktim për të mposhtur kancerin e tyrë të gjirit, mbijetojnë më gjatë se sa ato që janë stoike ose ndihen të pashpresa (Hall & Goldstein, 1986; Pettingale & të tjerët, 1985). Një studim me 86 gra që ndiqnin një terapi për kancerin e gjirit në Shkollën Mjekësorë të Univerzitetit Stanford zbuloi që ato gra që merrnin pjesë në terapitë grupore mbijetuan mesatarisht 37 muaj, dyfishin e mbijetesës mesatare prej 19 muajsh të atyre që s’merrnin pjesë rregullisht në terapite e tilla (Spiegel & të tjerët, 1989). Hetuesi, psikiatri David Spiegel (1993), u trondit. Ai priste që grupet e suportit të lehtësojnë stresin emocional të lidhur me kancerin, megjithëse priste që të zbulonte që më shumë emocione pozitive do ndryshonin rrjedhën e kancerit.
- Për të gjetur lidhjet midis kancerit dhe emocioneve, duhet të mbajmë mend që tresi nuk krijon qeliza kanceri. Për me tepër, stresi i rrit ato, duke dobësuar mbrotjet natyrale të trupit kundër ca qelizave riprodhuese dhe të liga. Edhe pse një gjendje e relaksuar, shpresëplotë mund të shtojë këto mbrojtje, duhet të jemi të vetëdijshëm në linjën e hollë që ndan shkencën nga mendimi jonë pozitiv e shpresëdhënës. Proceset fiziologjike në punë në AIDS ose kancer të shtuar nuk dalin lehtë nga binarët duke shmangur stresin ose nga një shpirt i relaksuar dhe pak i përcaktuar (Kessler & të tjerët, 1991).
- Poashtu duhet të mbajmë mend se reaktiviteti jonë emocional është pjesërisht i trashëguar. Siç e pranoi teologu Reinhold Niebuhr në “lutjen e tij të paqes”do bënim mirë që t’i pranonim ato gjëra për veten që s’mund t’i ndryshojmë dot, t’i ndryshojmë ato që mundemi, dhe të kërkojmë mençuri në njohjen e dallimeve. Duke studiuar bashkëveprimin emocional, trurin dhe sistemin imunitar, psikologët e shëndetit kërkojnë mençurinë e duhur për të bërë dallimin midis efektit pseudoshkencor hokus-pokus dhe efekteve origjinale të emocioneve në shëndet.

[Alienated]

Kushtëzimi i Sistemit Imunitar
Një person që vuan nga alergjia nga bari, në momentin që sheh një lule në tavolinën e restoranit, duke mos kuptuar që është plastike, fillon të teshet. Përvojat e tilla lënë të kuptosh që stresi nuk është ndikimi i vetëm psikologjik në sëmundjet e trupit. Kushtëzimi i thjeshtë klasik mund të jetë një ndikim i shtuar. Kjo ngre një pyetje intriguese: Nëse kushtëzimi ndikon reagimet e dukshme psikologjike të trupit, a mund të ndikojë poashtu dhe sistemin imunitar? Psikologu Robert Ader dhe imunologu Nicholas Cohen (1985) zbuluan se përgjigja është PO. Ader erdhi deri tek zbulimi duke studiuar mospëlqimin e shijeve tek minjtë. Ai bëri një përzierje në pijen e minjve ku ujin e ëmbëlsuar me zaharinë e përziu me një injektim të një droge që ndikonte në dëmtimin e sistemit imunitar. Pas disa përsëritjeve të eksperimentit, edhe uji i ëmbëlsuar (i pastër, pa drogë) krijonte probleme tek sistemi imunitar i tyre, njëlloj sikur të kishte përbërjen e drogës aty. Një keqësim i tillë i kushtëzuar i sistemit unitar mund të trefishojnë prekshmërinë e kafshës nga një rritje tumori kur ushqehet një karcinogjen (Blom & të tjerët, 1995).
- Shumë pyetje mbi rolin e imunitetit dhe si shfrytëzojmë potencialin shërues që ka ngelin pa përgjigje. Nëse është e mundur të kushtëzohet dëmtimi i sistemit imunitar, a nuk do ishte poashtu e mundur edhe zmadhimi i tij? A mund të jetë kjo e vemtja mënyrë ku hapjet qetësuese të padëmshme – trajtimet që s’kanë efekte biokimike –të ndihmojnë shërimin? A mund një rast i tillë ndonjëherë të vendosë të njëjtën gjendje shëndetësore që vendos një ilaç? Kërkimet në zhvillim e sipër së shpejti mund t’u përgjigjen këtyre pyetjeve.
- Tani për tani, mund t’i shohim të dhënat që tregojnë mënyrën në të cilën stresi nganjëherë ndikon në rezistencën tonë ndaj sëmundjeve. Stresi nganjëherë forcon jetët tona duke na ngritur dhe motivuar. Një jetë pa strese është mjaft e vështirë të jetë sfiduese ose produktive. Por poashtu të njëjtën e bën dhe me burimet e shterrura për luftë ndaj kërcënimeve të brendshme të shëndetit të trupit tonë. Kur stresi është i momentit, kostoja është e parëndësishme. Kur vazhdojnë acarimet e pakontrolluara, kostoja mund të jetë mjaft e dhimbshme.
- Në një moment, mund t’i ngazëllehemi fuqive vetë-shëruese të njerëzve që kanë një ndjenjë kontrolli dhe një qasje pozitive ndaj jetës. Në një plan afatgjat, vetëbesimi, stabiliteti, dhe rezistimi i mëtejshëm ndaj stresit vijnë jo nga shmangia prej sfidave por nga mposhtja e tyre (Friedman, 1991; Taylor & Armor, 1996).
- Gjithë këto kërkime mjekësore mbi mënyrën e sjelljes përkujtojnë më shumë mbi një nga temat më thelbësore të psikologjisë moderne. Trupi dhe mendja bashkëveprojnë vazhdimisht. Çdogjë psikologjike është njëkohësisht dhe fiziologjike. Dhe meqë gjendjet psikologjike janë ngjarje fiziologjike, ato ndikojnë pjesët tjera të sistemit tonë fiziologjik. Siç Indiani i mençur Santi Parva pranoi para 4000 vitesh, “Çregullimet mentale vijnë nga shkaqe fizike, dhe njëlloj çregullimet fizike vijnë nga shkaqe mentale.”


PËRMBLEDHJE

Sjelljet e njerëzve dhe reagimet ndaj stresit janë ndikime madhore në shëndet dhe sëmundje. Psikologjia shëndetësore kontribon në fushën interdisiplinare të mjekësisë bihevioristike, e cila siguron mënyra të reja për parandalimin dhe trajtimin e sëmundjeve. Midis shqetësimeve të psikologjisë së shëndetit janë efektet nga stresi, kërkimi dhe ndjekja e trajtimeve mjekësore, dhe promovimi i një jetese më të shëndoshë.
- Stresi dhe stresuesi Walter Cannon vështroi stresin, procesin pëmres të cilit ne vlerësojmë dhe reagojmë ndaj ngjarjeve që na sfidojnë ose na kërcënojnë neve, si një sistem “lufto ose mbathja”. Hans Selye e shihte si një sindrom i përshtatjes së përgjithshme të përbërë nga tre nivele (alarm/rezistencë/dobësim). Studimi modern mbi stresin vlerëson pasojat shëndetësore të ngjarjeve katastrofale, ndryshimeve të rëndësishme në jetë si dhe telasheve të ditës. Ngjarjet janë stresuese kur i shohim ato si negative dhe të pakontrollueshme.
- Stresi, Personaliteti dhe Sëmundjet e zemrës Çregullimet koronare të zemrës, shkaktari numër një i vdekjeve, është lidhur me personalitetin e Tipit A i cili të përkujtojmë ishte garues, i furishëm, i padurueshëm dhe sidomos që zemërohej lehtë. Nën stres, trupi i një personi reagues, armiqësor nxjerr më shumë hormone që përshpejtojnë ndërtimin e pllakave në muret arteriale të zemrës.
- Stresi dhe Rezistenca ndaj Sëmundjes Stresi devijon energjinë nga sistemi imunitar, duke e bërë një person më të prekshëm nga infektimet dhe sëmundjet. Edhepse stresi nuk shkakton sëmundje sich është kanceri, megjithatë mund të ndikojë në zhvillimin e të njëjtave. Eskperimentet e reja tregojnë se si kushtëzimi poashtu ndikon reagimet e sistemit imunitar.

[Alienated]

PROMOVIMI I SHËNDETIT

Promovimi i shëndetit nuk parashesh vetëm trajtimin e sëmundjeve por poashtu edhe implementimin e strategjive që ndihmojnë në parandalimin e sëmundjeve ose shtimin e mirëqenies shëndetësore. Çfarë taktikash mund të përdorin njerëzit për të reduktuar sëmundjet që kanë të bëjnë me stresin? Çfarë ndikon në sjelljet që shkatërrojnë shëndetin, sic është konsumimi i duhanit? Dhe sa efektive janë programet që kanë për synim të ndihmojnë njerëzit të ndërpresin duhanin ose të humbasin peshë?

Tradicionalisht, njerëzit kanë kërkuar nga doktorët ndihmë vetëm për të gjetur diagnozën ose për trajtimin e sëmundjeve. Kjo, pak a shumë, i ngjan praktikës së disa njerëzve që dërgojnë makinën ke mekaniku vetëm kur kjo të prishet. Tani që e kuptojmë që sjelljet tona kanë efekt të drejtëpërdrejtë në shëndetin tonë, vëmendja fokusohet gjithnjë e më shumë në mirëmbajtjen e shëndetit – në mënyrat e përballimit të stresit, parandalimit të sëmundjeve, dhe promovimit të mirëqenies.

[Alienated]

Përballimi i stresit
Përballimi i stresit mund të nënkuptojë konfrontimin apo ikjen nga problemi dhe ndërmarrja e hapave parandaluese ndaj rishfaqjes së saj. Përballimi mund të përfshijë praktikën lufto ose mbathja, zmbrapsja e sfidave ose shmangia e tyre, zgjidhja e problemit ose distancimi nga to. Sidoqoftë, stresorët janë nje pjesë e pashmangshme e jetës. Ky fakt, i lidhur me rritjen e vetëdijes që rishfaqja e stresit lidhet me çregullimet e zemrës, imunitetin e reduktuar, dhe sëmundjeve tjera trupore, na jep një porosi të qartë. Nëse stresi nuk mund të eliminohet nga ndryshimi ose injorimi i situatës, kemi mësuar më së miri për ta menaxhuar. Menaxhimi me stresin përfshin ushtrimet e Aerobikës, biofidbek (një metodë me të cilën një person mëson kontrollimin e ritmit të zemrës ose proceseve tjera mendore ose fizike, duke përdorur informacione nga regjistrimi i këtyre proceseve), relaksim dhe mbështetje sociale.

Ushtrimet e Aerobikës
Ushtrimet e Aerobikës janë ushtrime që rrisin përshtatjen e zemrës dhe mushkërrive. Qartazi, ushtrimet e tilla forcojnë trupin. Por a i japin shtytje dhe shpirtit?

Ushtrimet dhe Disponimi
Shumë studime sugjerojnë që ushtrimet e aerobikës mund të reduktojnë stresin, depresionin dhe shqetësimet. Një e treta e të rriturve në SHBA ushtrojnë rregullisht, dhe studimet tregojnë se ata poashtu i përballojnë më mirë ngjarjet stresuese, shfaqin më shumë vetëbesim, dhe janë më rralë të depresionuar se ata që ushtrojnë më pak (Brown, 1991; Hogan, 1989; Prevention, 1995). Por nëse e konstatojmë këtë observim mbrapsht – që njerëzit e stresuar dhe të depresionuar ushtrojnë më pak – shkaku dhe pasoja bëhen jo të qarta.
- Eksperimentet zgjidhin dykuptimësinë duke i caktuar të stresuarëve, të dëshpëruarve ose atyre që kanë shqetësime të bëjnë ushtrime aerobike ose trajtime të tjera. Në një eksperiment të tillë, Lisa McCann dhe David Holmes (1984) caktuan një të tretën e një grupi studentesh të cilat kishin një lloj depresioni më të butë për të ndjekur një program ushtrimesh aerobike dhe një të tretës tjetër i sugjeruan të ndiqte ushtrime relaksimi; dhe një e treta e mbetur, një grup kontrolli, nuk morri kurfarë trajtimi. 10 javë më pas, gratë e ushtrimeve të aerobikës raportuan një rënie më të madhe të depresionit. Shumica e tyre, në plotëkuptimin e fjalës, i kishin ikur telasheve të tyre.
- Më shumë se 100 studime tjera konfirmuan se ushtrimet reduktojnë depresionin dhe shqetësimet (Long & van Stavel, 1995; Petruzzello & tjerët. 1991; Scott & Pepperell, 1992). Sondazhet e përsëritura, disa nga agjensitë shtetërore të shëndetit, zbulojnë që Kanadezët dhe Amerikanët janë më të sigurt në vetvete, më të vetëdisiplinuar, dhe në aspektin psikologjik më elastikë nëse fizikisht janë të shëndetshëm (Stephens, 1988). Madje, dhe një ecje 10 minutëshe stimulon ngritje të mirëqenies duke ngritur nivelet e energjisë dhe duke ulur tensionin (Thayer, 1987, 1993).
- Studiuesit po pyesin veten pse ushtrimet aerobike lehtësojnë efektet e stresit dhe emocionet negative. Ata e dinë që ushtrimi përforcon zemrën dhe zvogëlon edhe presionin e gjakut edhe reagimin e presionit të gjakut ndaj stresit (Perkins & të tjerët, 1986; Roviario & të tjerët, 1984). Ushtrimet poashtu rendisin kemikaliet nga farmacia e brendshme e trupi tonë duke ngirut prodhimin e transmetuesve të ngritjes së disponimit siç janë norepinefrina, serotonina, dhe endorfinet.

Ushtrimet dhe shëndeti
Studimet tjera zbulojnë se ushtrimi poashtu i sjell dobi shendetit.

1. Një studim gjashtëmbëdhjetë vjeçar i 17,000 ish nxënësve të Harvardit (tashmë në moshë mesatare) zbuloi se ata që kishin ushtruar rregullisht mund të jetonin më gjatë (Paffenbarger & të tjerët, 1986).
   
2. Një studim i 15,000 punëtorëve të Control Data Corporation zbuloi se ata që kishin ushtruar kishin 25 përqind më pak vizita të kryera në spital në krahasim me ata që s’kanë kryer ushtrime (Anderson & Jose, 1987).
   
3. Një raport të dhënash nga 43 studime zbuloi se, krahasuar me të rritur joaktivë, njerëzit që ushtrojnë vuajnë 50 përqind më pak nga sëmnudjet e zemrës (Powell & të tjerët, 1987)

Nga një vlerësim, ushtrimi mesatar i shton jetës mesatare të një njeriu 2 vjet jetë. “Mbase Zoti nuk do që të na minusojë kohën e kaluar duke ushtruar nga koha jonë e paraparë në Tokë,” bën shaka Martin Seligman (1994, faqe 193).

[Alienated]

Biofidbeku dhe Relaksimi

Kur disa psikologë filluan të eksperimentojnë me mënyrat për të trajnuar njerëzit për të përmirësuar rrahjet e tyre të zemrës dhe presionin e gjakut përmes kontrollit të vetëdijshëm, shumë nga kolegët e tyre menduan se ata ishin të çmendur. Këto funksione janë, para së gjithash, të kontrolluar nga sistemi nervor autonom (“jovullnetar”). Me pas, nga fundi i të gjashtëdhjetave, eksperimentet nga psikologët e respektuar filluan t’i bëjnë mosbesuesit të habiten. Neal Miller zbuloi se mijtë mund të modifikonin rrahjet e tyre të zemrës nëse ju jepet një stimulim i kënaqshëm i trurit kur rrahjet e zemrës së tyre janë përshpejtuar ose janë ngadalësuar. Më vonë, studiuesit zbuluan se disa njerëz të paralizuar mund poashtu të mësonin të kontrollojnë presionin e tyre të gjakut (Miller & Brucker, 1979).
- Miller po kryente eksperimente me biofidbekun, një sistem për regjistrim, zmadhim, dhe grumbullim të dhënash mbi reagimet delikate psikologjike. Instrumentet e biofidbekut janë krahasuar me një pasqyrë. (Norris, 1986). Instrumentet nuk kontrollojnë trupin njëlloj si një pasqyrë nuk na krehë flokët. Më saktë, duke pasqyruar rezultatet e përpjekjeve personale të një njeriu, i lejojnë një personi të vlerësojë se cilat teknika janë më efektive në kontrollimin e një reagimi psikologjik.
- Për shembull, një sensor regjistron tensionin në muskulin e ballit të një personi me dhimbje koke kronike. Një kompjutor procedon këto informata fiziologjike dhe aty për aty ia përcjell të dhënat personit në një imazh të kuptueshëm lehtë. Derisa personi relakson muskulin e ballit, akrepi në ekran bie poshtë, ose një dritë bëhet më e fortë. Detyra e pacientit është të mësojë të kontrollojë akrepin ose dritën, dhe kësisoji të mësojë të kontrollojë tensionin në muskulin e ballit dhe dhimbjet e kokës që e shoqërojnë.
- Fillimisht, hulumtuesit dhe praktikuesit e biofidbekut thanë që njerëzit mund të mësonin të rrisnin prodhimin e valëvë alfa të trurit, t’i ngrohnin duart e tyre, dhe të ulnin presionin e gjakut – të gjitha shenjat e një gjendjeje më të relaksuar. Këto raporte nxitën edhe ngazëllim edhe njga 4,000 studime, nga të cilat më shumë se 400 vetëm në Rusi (Sokhadze & Shtark, 1991). Pas një dekade studimesh, hulumtuesit u ndalën për të vlerësuar rezultatet dhe konkluduan që pohimet e para për biofidbekun kishin qenë të fryera jashtëmase (Miller, 1985). Biofidbeku nuk ju mundëson ca njerëzve të ndikojnë tek temperatura e gishtave të tyre ose ke tensioni i muskujve të ballit, dhe mund të ndihmojë sadopak në uljen e intenzitetit të migrenës dhe dhimbjeve kronike (King & Montgomery, 1980; Qualls & Sheehan, 1981; Turk & të tjerët, 1979).
- Nëse relaksimi është një pjesë e rëndësishme e biofidbekut, a mund të jetë një antidot natyral ndaj stresit atëherë? Kardiologu Herbert Benson (1976 deri 1996) u intrigua me këtë mundësi kur kuptoi se medituesit me përvojë mund të ulnin presionin e tyre të gjakut, të përmirësonin rrahjet e zemrës, dhe konsumimin e oksigjenit, si dhe ngritjen e temperaturës në gisht. Mund ta përjetoni thelbin e këtij reagimi të relaksimit, siç e quan Benson, menjëherë tani: Merrni një pozitë të rehatshme, merrni frymë thellë, dhe relaksoni muskujt tuaj nga gishtat e këmbëve deri në ballë. Tani përqëndrohuni në një fjalë ose një frazë. (80 përqind e pacientëve të Bensonit preferuan të përqëndroheshin tek lutja e tyre e preferuar.) Mbyllni sytë dhe lejoni që mendimet tjera të fluturojnë larg kur ato mundohen të imponohen përderisa ju po përsërisni frazën tuaj vazhdimisht për 10 ose 20 minuta. Kësisoji, shumë njerëz raportuan që kishin ndjerë një qetësi të madhe gjatë ditës. Stresi përkeqëson dhimbjet, infertilitetin, dhe pagjumësinë, dhe poashtu dëmton sistemin imunitar. Relaksimi meditues i kundërvihet gjithë këtyre efekteve, thotë Benson. Një studim mahnitës caktoi 73 banorë të azilit të pleqve që disa nga to të bëjnë së paku një herë meditime gjatë ditës, ndërsa pjesa tjetër nuk do meditonte fare. Pas tre vitesh, një çerek nga ata që s’kishin medituar kishin vdekur, ndërsa në grupin e medituesve të gjithë ishin gjallë (Alexander & tjerët, 1989).
- Nëse viktimat e infarktit, pjesëtarë të Tipit A mund të mësoheshin të relaksohen, a mund të reduktohet rreziku nga një sulm tjetër i mundshëm tek ata? Meyer Friedman dhe kolegët e tij kanë zgjedhur rastësisht qindra pacientë të moshave mesatare, sipas përshkrimit të mësipërm, në San Francisco në një nga dy grupet. Grupi i parë morri këshillat standarde nga kardiologët që kishin të bënin me meditimet, dietat, dhe zakonet e ushtrimeve. Grupi i dytë morri këshillat e ngjashme, plus mbështetje të vazhdueshme dhe këshillim në modifikimin e stilit të jetës – si të ngadalësojnë dhe si të relaksohen në ecje, në të folur, si të hanë më ngadalë’ duke buzëqeshur të tjerëve ose duke qeshur me vete; duke pranuar gabimet; duke u munduar të shfrytëzojnë kohën për t’u kënaqur; dhe duke ripërtërirë besimin e tyre religjioz. Gjatë tre viteve që vijuan, grupi i dytë përjetoi më pak se gjysmën e sulmeve të përsëritura të zemrës që kishtë përjetuar grupi i parë gjatë të njëjtë kohë. Kjo, shkroi Friedman, është një reduktim i paparë, spektakolar në përsëritjen e sulmeve të zemrës. Një studim pak më i vogël Britanez ngjashëm caktoi në dy grupe viktimat eventuale të sëmundjeve të zemrës në grupe kontrolli dhe modifikimi të stilit të jetës (Eysenck & Grossarth-Maticek, 1991). Gjatë 13 viteve që pasuan, poashtu u zbulua një 50 përqind reduktim i masës së vdekjeve midis atyrë që ishin trajnuar për të ndryshuar mendimin dhe mënyrën e tyre të jetesës.
- Ngelet për studiuesit tjerë të bëjnë punë të përpikta për të identifikuar cilat nga ushtrimet e shumta të Friedmanit për reduktimin e stresit mund të jenë të dobishme. Edhekur Friedman grumbullonte të dhënat, studiuesit tjerë studionin amortizatorët tjerë të stresit. Për shembull, qeshja funksionon ngjashëm si ushtrimet, na ngre, na masazhon muskujt, dhe pastaj na relakson (Robinson, 1983). Kjo mund të ndihmojë për të sqaruar gjetjet se ngjarjet stresusese të jetës janë më pak shqetësuese për njerëzit me humor të mirë (Lefcourt & Davidson – Katz, 1991; Nezu & të tjerët, 1988). Megjithëse me siguri do ishte pak e tepërt të thonim që “qeshja është ilaçi më i mirë”, nuk ka ndonjë arsye tjetër për të besuar që ata që qeshin jetojnë më gjatë.

“Nuk ka shumë qeshje në medicinë,
por ka shumë medicinë në një qeshje”.
HUMORISTI JOSH BILLINGS (1818 – 1885)

[Alienated]

Mbështetja Sociale

Linda dhe Emily kishin shumë gjëra të përbashkëta. Kur inervistoheshin për një studim të kryer nga psikologu social i UCLA Shelley Taylor (1989), të dyja gratë nga Los Angeles ishin të martuara, kishin rritur nga tre fëmijë, kishin vuajtur nga tumor të ngjashëm në gji, dhe ishin shëruar e rikuperuar nga operacioni dhe nga gjashtë muaj kemoterapi. Por kishte një dallim. Linda, një e ve në të pesëdhjetat e hershme të saj, jetonte vetëm, ndërsa fëmiëjt e saj ishin shpërndarë në Atlanta, Boston dhe Europë. “Ajo ishtë bërë e çuditshme në mënyrat që njerëzit nganjëherë bëjnë kur janë të izoluar,” raportonte Taylor. “Duke mos patur njeri për të ndarë mendimet gjatë ditës, ajo çuditshëm i zbrazte ato nganjëherë me të huajt, përfshirë dhe intervistuesin tonë.”
- Të intervistoje Emilyn ishte poaq e vështirë por në një tjetër mënyrë. Telefonatat bënin pengesa. Fëmijët e saj, që jetonin aty pranë, futeshin e dilnin nga shtëpia, duke lënë diçka aty shpejtë e shpejtë, e duke lënë dhe nga një puthje. Burri i saj i lajmërohej nga puna për një bisedë të shkurtër. Dy qentë e saj bredhnin brenda shtëpisë, duke përshendetur vizitorët me entuziazëm. Mbi të gjitha, Emily “dukej e qetë dhe e kënaqur, e përkëdhelur në ngrohtësinë familjare.”
- Tre vite më pas, studiuesit u munduan të riintervistonin garrtë. Linda, me ç’kishin mësuar ata, kishte vdekur para dy vitesh. Emily akoma po mbështetej me dashuri familjar dhe shoqërore dhe ishte e lumtur dhe e shëndoshë si gjithmonë.
- Meqë dy kancerë s’janë identikë, nuk mund të jemi të sigurtë se dy gjendjet e ndryshme shoqërore kanë ndikuar fatin e Lindas dhe Emilyt. Por ato ilustrojnë përfundimin e arritur nga disa studime të mëdha: Mbështjetja sociale – të ndjehesh i/e pëlqyer, afirmuar, dhe të kesh inkurajim nga miqtë e afërt dhe familja – sjell lumturi dhe shëndet.
- Nëse rezultati duket qartë, imagjioni pse marrëdhëniet e afërta mund të kontribojnë tek sëmundjet. Lidhjet shpeshhere janë të mbushura me stres, sidomos në kushtet e jetesës ku s’ka privatësi (Evans & të tjerët, 1989). “Ferri janë të tjerët,” shkroi Jean-Paul Sartre. Peter Warr dhe Roy Payne (1982) në Universitetin e Sheffield pyetën një të rritur Britanez, nëse diçka, e kishte lodhur emocionalisht një ditë më parë. “Familja” ishtë përgjigja e tyre më e shpeshtë. Edhe kur është me qëllime të mira, ndërhyrjet nga ana e familjes mund të jenë stresuese. Dhe stresi, siç kemi parë, kontribon në çregullimet e zemrës, hipertensionin, dhe në një sistem të dobësuar imunitar.
- Njësoj, sidoqoftë, lidhjet e ngushta më shpesh kontribojnë në shëndet dhe lumturi. Të pyetur se çfarë ka qenë ajo që i ka nxitur për të mirë një ditë më parë, të njëjtit njerëz Britanezë kanë thënë përgjigjen e njëjtë “Familja”. Për shumicën nga ne, lidhjet familjare nuk na japin vetëm dhimbjet më të mëdha, por edhe gëzimin e lumturinë më të madhe.
- Për më tepër, shtatë hetime masive, çdonjëra nga to e kryer me mijëra njerëz për vite me rradhë, zbuluan se lidhjet e ngushta kanë ndikim në shëndet. Krahasuar me ato që kanë më pak lidhje shoqërore, njerëzit janë më pak të prirur për të vdekur më të ri, nëse kanë mbështetjen e lidhjeve të ngushta, shoqërisë, familjes, apo bashkëantarëve të kishave, kolegëve të punës, ose grupeve tjera të mbështetjes (Cohen, 1988; House & tjerët, 1988; Nelson, 1988).

Disa shembuj të fundit:

1. Rikujtoni studimin e përmendur më herët në këtë kapitull për pacientët e leukemisë që bëheshin gati për një operacion për transplantimin e palcës së eshtrave. Dy vite më pas, vetëm 20 përqind e atyrë që thanë se kishin patur pak mbështetje sociale nga familja ose shoqëria e tyre ishin akoma gjallë. Midis atyre që ndjenin një mbështetje të fortë emocionale, pas 2 vitesh të gjalë ishin afër 54 përqind. (Colon & tjerët, 1991).
   
2. Një studim i 1234 pacientëve me sulme në zemër zbuloi se pas afër 6 muajsh mund tërishfaqej sulmi, në grupin e atyre që jetojnë të vetmuar (Case & tjerët, 1992).
   
3. Një studim i vitit 1965 i kryer me pacientët e sëmundjeve të zemrës zbuloi një jetëgjatësi prej 5 vitesh tek 82 përqind e atyre që ishin të martuar ose që kishin një person të afërt e të besueshëm, por e njëjta ndodhte vetëm tek 50 përqind e atyre që ishin të vetmuar (Williams & tjerët, 1992).
   
4. Një studim 70 vjeçar që ishte kryer me 1528 fëmijë nga Kalifornia me rezultate të larta të IQ (koeficient intelegjence) zbuloi se ata, prindërit e të cilëve nuk ishin divorcuar gjatë fëmijërisë së tyre jetojnë afër 4 vjet më shumë se ata që gjatë fëmijërisë së tyre është dashur të përballen me stresin që krijon divorci i prindërve (Schwartz & tjerët, 1995).

Ka disa arsye të mundshme për lidhjen midis mbështetjes sociale dhe shëndetit. Mbase njerëzit me lidhje të forta sociale hanë më mirë dhe ushtrojnë më shume sepse partnerët e tyre i udhëheqin dhe i nxisin ata në aderimin drejt regjimeve të trajtimit. Mbase ata pinë më pak cigare dhe më pak alkool, gjë që mund të ndihmojë spjegimin e gjetjeve të herpashershme të të dhënave se njerëzit që kanë një jetë më aktive fetare jetojnë më mirë. Mbase lidhjet e tilla na ndihmojnë të vlerësojmë dhe të tejkalojmë më lehtë ngjarjet stresuese, siç është mospranimi në shoqëri. Mbase na ndihmojnë të përkrahim vetëbesimin tonë. Kur lëndohemi nga mospëlqimi i dikujt, kur humbin punën, këshilla e një miku, ndihma dhe bindja e ringjallur mund të jenë ilaçe të mira (Cutrona, 1986; Rook, 1987).
Raportet e afërta poashtu japin mundësinë për t’i besuar dikujt ndjenjat e dhimbshme. Në një studim, psikologët i shëndetësisë, James Pennebaker dhe Robin O’Heeron (1984) kontaktuan bashkëshortet e burrave që kishin kryer vetëvrasje ose kishin humbur jetën në ndonjë aksident automobilistik. Ato që vuanin në mërzi të vetmuara kishin më shumë probleme shëndetësore për dallim nga ato që e shprehnin hapur dhimbjen dhe mërzinë. Të flasësh për problemet mund të jetë një “terapi e zemrës së hapur.”
T’i japësh fund mendimeve në një mënyrë aktive mund t’i gurgullojë ato në një mënyrë të bezdisshme, duke preokupuar personin (Wegner, 1990). Zbulimi (hapja) e mendimeve të shtypura të ndikuara nga mërzia mund të ndalojë ciklin. Në një rrëfyesor artificial, Pennebaker kërkoi nga vullnatarët t’i rrëfenin një eksperimentuesi të fshehtë disa ngjarje shumë shqetësuese që u kishin brejtur mendimet. Ai kërkoi nga disa vullnetarë që të përshkruajnë një ngjarje jo aq të rëndësishme; para se të publikonin ngjarjen problematike. Masat fiziologjike zbuluan që trupat e tyre mbetën të tensionuar gjatë gjithë kohës kur flisnin për ngjarjen jo shumë të rëndësishme; u relaksuan vetëm atëherë kur mundën të pranonin shkakun e shqetësimit të tyre. Edhe shkrimi i traumave personale në një ditar mund të ndihmojë nganjëherë. Kur vullnetarët në eksperimentet tjera bënë këtë, ata kishin më pak probleme shëndetësore gjatë katër deri gjashtë muajve të ardhshëm(Pennebaker, 1990). Siç e sqaronte një person, “Ndonëse nuk kam folur me njeri për atë që kam shkruar, përfundimisht isha në gjendje të pajtohesha me atë, duke punuar përmes dhimbjes, në vend që të mudohesha ta bllokoja. Tani, nuk dhemb nëse mendoj për të.”

Traumat e mbajtura në vetvete nganjëherë na hanë përbrenda dhe ndikojnë shëndetin tonë fizik. Merrni parasysh këtë:

1. Kur Pennebaker anketoi më shumë se 700 femra studente, zbuloi se 1 në 12 kishin raportuar përvoja traumatike seksuale në fëmijëri. Krahasuar më femrat që kishin përjetuar trauma joseksuale, siç kishte qenë vdekja e prindit ose divorci i prindërve, femrat që kishin përjetuar abuzim seksual - sidomos ato që e kishin mbajtur të fshehtë këtë për veten e tyre – thonin që kishin më shumë dhimbje koke dhe barku.
   
2. Pas termetit të 1989 në San Francisco Bay Area, banorët flisnin vazhdimisht për trazirat për afër dy javë. Më pas bisedad u qetësuan sepse njerëzit u lodhën duke dëgjuar opinionet dhe ndjenjat e të tjerëve. (“Faleminderit që s’na e the mendimin dhe ndjenjat e tua per tërmetin,” shkruante në një kanatiere mjaft të preferuar të asaj kohe). Por edhe për një muaj më tepër, njerëzit vazhduan të flisnin për tërmetin. Gjatë kësaj faze frenimi filluan të shfaqeshin armiqësitë, ankthet, dhe problemet shëndetësore (Pennebaker & Harber, 1993).
   
3. Pennebaker dhe kolegët e tij (1989) poashtu ftuan 33 të shpëtuar nga Holokausti për të kaluar dy orë rikujtim të përjetimeve të tyre. Shumica nga to asnjëherë me parë s’kishin folur mbi përjetimet e tyre në një mënyrë aq të hapur. Ata që u hapën më shumë patën një shëndet shumë më të mirë gjatë 14 muajve që pasuan.

Reagimet e përmbajtura emociaonle ndaj ngjarjeve stresuese mund të jenë dobësuese. Sidoqoftë, niveli i stresit të përjetuar varet nga personi dhe rrethi. Asgjë s’është stresuese deri në momentin që ne e llogarisim për të tillë. Kështu, personalitetet tona dhe interpretimet ndikojnë në atë si do reagojmë në aspektin emocional kur ndodhin gjëra stresuese. Për më tepër, impakti dëmtues i ngjarjeve stresuese mund të zbutet nga një stil jete i relaksuar dhe i shëndetshëm dhe nga rehatia dhe ndihma e siguruar nga miqtë dhe familja.

[Alienated]

Ndryshimi i Sjelljeve të Lidhura me Sëmundjet

Studiuesit janë bindur se programet që promovojnë shëndetin kushtojnë shumë më pak se sa kushton tani të trajtosh sëmundjet. Me harxhime të kombinuara të më shumë se $1 trilionë për një vit (duke mos llogaritur mëditjet e humbura). Kandaja tani shpenzon 10 përqind dhe Shtetet e Bashkuara të Amerikës shpenzojnë 14 përqind të GDP së tyre në kujdesin shëndetësor (Census Bureau, 1996). Për më tepër, midis pacientëve që vizitojnë doktorin amë për ankesa të tipit lodhje, dhimbje koke, dhimbje gjoksi ose barku, marramendje, kapsllëk, dhe pagjumësi, më pak se 20 përqind e tyre kanë një problem organik. Studiuesit mjekësorë konsiderojnë se shumica e këtyre problemeve përfshijnë “faktorë psikologjikë” (Kroenke & Mangelscoff, 1989). Si rezultat, edhe një program shumë modest që promovon shëndetinmund të shpëtojë më shumë para se sa ato në të vërtetë kushtojnë.
- Në SHBA, dy të tretat e organizatave me më shumë se 50 të punësuar tani ofrojnë disa lloje programesh shëndetësore, shumica e të cilave filluan gjatë të tetëdhjetave (Gebhardt & Crump, 1990; Roberts & Harris, 1989). Programe të tilla zakonisht promovojnë diskutime shëndetësore dhe mbështesin trajnimet e fitnesit, ndërprerjen e duhanit, dhe menaxhimin e stresit. Vendi i punës është një lokacion ideal për të promovuar shëndetin dhe vitalitetin sepse shumica e punëtorëve janë aty rregullisht. Për më tepër, punëdhënësit mund t’i inkurajojnë punëtorët për të ndjekur sjellje të shëndetshme duke iu ofruar mbështetje sociale, duke vënë garë midis të punësuarve, dhe duke iu dhënë shpërblime ose ditë të lira për të gjithë ata që i përmbahen më mirë programit, ose ndërprerjes së duhanit në veçanti.
- A janë programet e tilla efektive? Disa vlerësime të kujdesshme zbuluan që edhe mund të kenë efekt këto programe. Në Prudential Insurance Company, për shembull, një program fitnesi reduktoi ditët e lira për shkaqe shëndetësore të punëtorëve në 20 përqind dhe koston mjekësore për afër 46 përqind.Control Data Corporation poashtu zbuloi se programi shëndetësor StayWell që ndiqnin ata përmirësoi shëndetin e të punësuarve dhe fletë balansin e kompanisë.

[Alienated]

Duhani
Çdovit në gjithë botën, industritë e duhanit vrasin afër 3 milionë nga klientët e tyre më besnikë – e barabartë me 20 jumbo jet të mbushura plot me njerëz çdo ditë (Peto & tjerët, 1992, 1994). Dhe më e keqja akoma s’është thënë. Sipas trendit të sotëm një raport i Organizatës Botërore të Shëndetsisë i vitit 1994 thoshte se gjysëm miliardë njerëz që jetojnë sot do vdesin nga duhani. Një duhanxhi që e fillon si i ri dhe s’e ndalon deri në vdekje duhanin ka 50 përqind mundësi të vritet nga ky ves, dhe shpeshherë duhanxhitë vdesin në moshë të re dhe në agoni. Me këto vese, të marrësh duhanin duhet të duket si marrëzi shumë e thellë, ose së paku tragjikisht naiv, pa mos përmendur fare aromën e keqe të frymëmarrjes, dhëmbët e zverdhur, dhe rrudhat e hershme. Konsumo një cigare, dhe natyra t’i minuson 12 minuta nga gjithë ato vite që duhet të jetosh (Discover, 1996). Për pasojë, eliminimi i duhanit do rriste shpresat për nje jetë më të gjatë më shumë se çdo masë tjetër parandaluese. Shkatërrueshmëria e duhanit ka nxitur psikologët të studiojnë pse njerëzit e fillojnë duhanin, pse vazhdojnë ta konsumojnë, dhe si mund të parandalojmë duhanin ose si t’i ndihmojmë njerëzit që ta ndërpresin.

Kur dhe pse e marrin njerëzit cigaren?
Cigarja është një “sëmundje pediatrike.” Zakonisht fillon gjatë adoleshencës së hershme dhe është më e zakonshme midis atyre që marrin nota më të ulëta, të cilit ndihen më pak kompetent dhe më pak në kontroll të së ardhmes së tyre, dhe shokët e të cilëve, prindërit dhe vëllezërit ose motrat e pijnë duhanin (Chasin & tjerët, 1987; Schulenberg & tjerët, 1994).
- Mund ta kuptojmë lëndueshmërinë e adoleshentëve nga një joshja e cigares me ndihmën e teorisë social-kognitive, e cila sqaron si t’i mësojmë sjelljet sipas modeleve që imitojmë dhe shpërblimeve sociale që pranojmë. Duhanxhijtë tineixherë tradicionalisht janë kuptuar si të ashpër, në zhvillim të parakohshëm, dhe të shoqërueshëm (Barton & tjerët, 1982). Në të vërtetë, janë një çik rebelë, grupe që kanë qejf të rrezikojnë. Adoleshentët e vetë-ndërgjegjshëm, që mendojnë se bota shikon çdo lëvizje të tyre, mund të fillojnë duhanin për të imituar modelët e bukur, për të fituar simpatinë e tyre, dhe për të projektuar imazhin e një të rrituri (Covington & Omelich, 1988). Tineixherët që fillojnë cigaren pothuajse gjithnjë kanë shokë të cilët poashtu e konsumojnë duhanin, flasin për kënaqësitë e saj, dhe ofrojnë cigare (Eiser, 1985; Evans & tjerët, 1988). Midis tineixherëve prindërit dhe shokët e të cilëve nuk e pinë cigaren, niveli i konsumimit të duhanit është i përafërt me zero (Moss & tjerët, 1992).

Pse njerëzit vazhdojnë të konsumojnë duhanin?
Tre në katër duhanxhinj janë munduar ta ndërpresin këtë ves (Niemi & tjerët, 1989). Sidoqoftë, po fitove varshmërinë e nikotinës njëherë, është e veshtirë shumë për ta ndërprerë atë, sepse produktet e duhanit janë poaq të mvarshme sa edhe heroina dhe kokaina. Poashtu si edhe me veset tjera, duhanxhiu bëhet i varur. Poashtu duhanxhiu zhvillon tolerancë, përfundimisht duke patur nevojë për doza më të mëdha të nikotinës për të arritur efektin e njëjtë. Ata që fillimisht janë më sensitivë ndaj nikotinës – dhe që mund të sëmuren ose të përjetojnë marramendje kur të fillojnë të pinë cigaren – priren për t’u bërë duhanxhinj më fortë të varur (Pomerleau & tjerët, 1993). Një arsye finale pse nuk ndërpritet duhani është se ndërprerja shkakton simptome të tërheqjes. Dëshira, pagjumësia, shqetësimet dhe acarueshmëria që përcjellin tërheqjen e nikotinës janë gjendje neverie të cilat cigarja i lëshon.
- Duhani përforcohet edhe nga përfundimi i dëshirës neveritëse edhe nga ofron një ngritje të pëlqyeshme. Nikotina ngacmon lirimin e epinefrinës dhe norepinefrinës, të cilat dobësojnë apetitin dhe rritin gjallërinë dhe efikasitetin mendor. Më e rëndësishmja, nikotina poashtu stimulon sistemin qendror nervor të lirojë neurotransmetuesit që qetësojnë shqetësimet dhe reduktojnë ndjeshmërinë ndaj dhimbjeve. Për shembull, nikotina, njësoj si kokaina, ngre dopaminën. Njerëzit e shqetësuar ose të dëshpëruar në këtë mënyrë shpeshherë e konsiderojnë si mjaft të rëndë të heqin dorë nga përfitimet e duhanit (Mansnerus, 1992). Këto shpërblime të duhanit, të kombinuara më qetësimin që duhani siguron nga pakënaqësia e tërheqies, i bëjnë njerëzit të vazhdojnë konsumin edhe pse ata do dëshironin në të vërtetë ta ndërpresin atë, duke e ditur që po bëjnë një vetëvrasje të ngadalshme.

Sa efektive janë programet për ndërprerjen e duhanit?
Orvatjet për të ndihmuar njerëzit të ndërpresin duhanin përfshijnë paralajmërime publike për shëndetin, këshillimi, trajtime me ilaçe, hipnoza, terapi kognitive, dhe grupe suporti. Këto trajtime janë shpeshherë efektive për një afat të shkurtër kohor. Por lajmet e këqia janë se të gjithë përveç një të pestës së pjesëmarrësve përfundimisht i dorëzohen vesit përsëri (Schelling, 1992).
- Lajme më të mira ndërkaq vijnë nga Qendra për Kontrollin e Sëmundjeve që në një raport thotë se gjysma e Amerikanëve që kanë konsumuar duhanin ndonjëherë, e kanë lënë tani. Më shumë se 90 përqind, e kanë lënë vullnetarisht, shpeshherë pas orvatjeve të njëpasnjëshme. Meqë aq shumë njerëz kanë ndërprerë ose s’e kanë filluar duhanin, përqindja e Amerikanëve që e konsumojnë duhanin ka rënë në 25 përqind, mjaft poshtë në krahasim me 42 përqind që ishte në 1965. Kjo kohë ishte kur vendet publike “mbuloheshin” nga tymi i duhanit. Midis personave që braktisin shkollën e mesme dhe atyre të niveleve më të ulëta socioekonomike, konsumi i duhanit qëndron akoma në nivele të larta. Por midis studentëve të kolegjeve dhe të diplomuarve, ky ves është bërë më shumë si i ngathët se sa si qejf; afërsisht 9 në 10 studentë nuk e pinë duhanin. Kjo rënie është theksuar më shumë tek meshkujt, të cilët tani vetëm për pak janë para grave në listën e konsumatorëve të përgjithshëm të duhanit.
Për industrinë e duhanit, lajmet nuk janë aq të këqia. Duhanxhinjtë e ri janë rikthyer nga mesi i të nëntëdhjetave. Dhe përkundër rënies, shitja e cigareve midis të rriturve të edukuar në vendet Perëndimore dhe restriksionet e reklamave të cigareve, shitjes dhe konsumimit, konsumi për person në nivel botëror është pothuajse njëlloj i lartë. Shtetet që kanë nivelin më të ulët të duhanxhinjve siç janë Kenya dhe Zimbabve po zhvillojnë tregje. Në vendet tjera ku konsumi i duhanit është në ngritje, kompanitë Britaneze dhe Amerikane të duhanit janë duke u përgatitur për rënien e prodhimit vendor (Shenon, 1994).

Si mund ta parandalojmë duhanin?
Është shumë më lehtë asnjëherë të mos fillohet se sa të mundohesh ta ndërpresish pasi të kesh fituar varësine e duhanit. Tërhequr nga analizat psikologjike se pse të rinjtë fillojnë duhanin, disa ekipe kërkimi kanë sajuar strategji për të mënjanuar këto sjellje që shpiejnë tek konsumi i duhanit (Evans & tjerët, 1984; Murray & tjerët, 1984). Në një studim të tillë, një ekip kërkimor i udhëhequr nga Alfred McAlister (1980) morri nxënësit e shkollave të mesme për të “vaksinuar” klasët e shtata në fillore kundër tensionit shoqëror për të konsumuar duhanin. Shokët më të vjetër i mësonin më të rinjtë që reklamave që thonin se femrat e lira konsumojnë duhan, t’u përgjigjen në mënyrën “Ajo nuk është vërtetë e lirë përderisa është kapur keq me duhanin.” Pas disa seancave në klasë të shtatë dhe të tetë, tek këta studentë ishte ulur pothuajse përgjysëm dëshira për ta nisur duhanin, krahasuar me një shkollë tjetër aty afër, ku s’ishin kryer seanca të tilla, edhe pse duhet përmendur se rrethet familjare nga vinin nxënësit e të dyja shkollave ishin pothuajse të njëjta.

- Ky eksperiment dhe të tjerët si ky kanë prodhuar programe mësimore që mësuesit mund lehtësisht dhe pa shumë shpenzime t’i zbatojnë. Sipas një paneli të Institutit Nacional të Kancerit, përbërësit kyç të programeve të tilla janë informatat mbi efektet e konsumit të duhanit; informacionet mbi shokët, prindërit, dhe ndikimet e medias; dhe trajnimi në aftësitë refuzuese, përmes modelimit dhe lojërave të roleve. Përbërësit informativë poashtu mund të ofrohen përmes mediave, me të cilat Australia efektivisht ka ndikuar në zbutjen e problemit të duhanit në nivele të ndryshme shkollore (Macaskill & tjerët, 1992). Për të qenë efektivë për një kohë më të gjatë, programet e tilla mund të kërkojnë një shtytës të vazhdueshëm në vitet që vijnë më pas (Murray & tjerët, 1989).
- Nuk ka mënyrë tjetër për të dekurajuar konsumin e duhanit: bëjeni sa më shpejtë më të kushtueshëm. Të rikujtojmë Kapitullin 8 që thoshte se shpërblimet dhe dënimet më efektive janë ato të menjëhershmet. Kur vihet në garë shpërblimi i vonuar i ushtrimit me shqetësimin e menjëhershëm të veprimit të tillë, pasojat e menjëhershme dalin si fitues më shpesh. Ngjashëm, ne mund të dimë se në një afat më të gjatë kohor konsumi i duhanit është shpeshherë vetëvrasës, megjithatë plotë njerëz vazhdojnë ta konsumojnë. Sikur të mund të ngrinim koston e menjëhershme, me siguri do binte edhe konsumimi.
- Ta marrim si shembull këtë: tatimin që paguhet për një pako. Tatimet e vitit 1993 ndryshonin në një mënyrë të konsiderueshme, nga $3.68 për një pako në Danimarkë dhe $3.01 në Kanada deri në $0.56 në SHBA dhe $0.24 në Filipine. Rritja e tatimeve (kësisoji dhe çimemeve) ul konsumin – për afër 4 përqind për çdo ngritje prej 10 përqind, sipas Qendrës për Kontroll të Sëmundjeve (Brown & tjerët, 1993). Efekti është akoma më i madh midis tineixherëve – mosha kur 90 përqind e duhanxhijve e marrin këtë ves. Kanadaja ngriti tatimet mesatare më shumë se shtatëfish që nga 1980, dhe konsumi i duhanit pësoi rënie dramatike (Brown & tjerët, 1993). Kur një kuti cigaresh kushton më shumë se pesë dollarë Kanadeze – siç ndodhte deri në një revoltë kundër tatimeve të ndodhur së fundmi në Kanada – shumë njerëz të ri do zgjedhin mos ta fillojnë vesin një kuti cigare në ditë.

[Alienated]

Të Ushqyerit
A ndikohet nga ngrënia ndjenja dhe veprimi? Zbulimi që neurotransmituesë të caktuar ndikojnë emocionet dhe sjelljen i ka dhënë zjarr një spekulimi: A ka mundësi që ushqimi të ndikojë disponimin dhe sjelljen? Për shembull, trupi sintetizon serotoninën e neurotransmetuesit nga triptofani amino acid. Disa studime kanë zbuluar se ushqimet me karbohidrate të larta (siç është buka, patatet dhe brumërat) ngritin nivelin relativ të triptofanit që shkon në tru përmes qarkullimit të gjakut. Kjo më pas, ngrit nivelin e serotoninës, që na bën të ndjehemi më të relaksuar, të përgjumur, dhe më pak të ndjeshëm ndaj dhimbjeve (Spring, 1988). Dhe kjo ndihmon për të spjeguar pse njerëzit që ndihen të tendosur ose në një disponim të keq, përfshirë dhe ata që mundohen të tërhiqen nga duhani, shpeshherë marrin ushqime me karbohidrate të larta për të përmirësuar disponimin (Christensen, 1993).

Çështjet tjera të lidhura me të ushqyerit janë tani subjekt i studimeve dhe debateve energjike:

1. A ndikohen fuqimisht nga një ushqim me tepricë sheqeri fëmijët dhe të burgosurit dhe a qetësohen nga një ushqim me sheqer të ulët? Studiuesit dyshojnë këtë mençuri popullore (Spring & tjerët, 1987). Ata kanë zbuluar se fëmijët e ushqyer më mirë, janë më aktivë dhe më të lumtur në lojërat e tyre (Espinoza & tjerët, 1992).
   
2. Cilat janë lidhjet midis ushqimit dhe presionit të lartë të gjakut? Njerëzit me tension të lartë kujdesen për të marrë më shumë kripëra dhe më pak kalcium se ç’do parashihte normalja.
   
3. A ka rëndësi anashkalimi i mëngjesit? Tre studime nga Bonnie Spring dhe koleget e saj (1992) thonë që po. Ata që hanë mëngjesin, aty nga paraditja janë më të zgjuar dhe më pak të lodhur.

[Alienated]

Obesiteti (trashja) dhe Kontrolli i Peshës

Njerëzit pyesin veten: Pse disa njerëz shtojnë në peshë, ndërkohë që të tjerë që mund të hanë sasitë e njëjta ngelin të hollë? Pse disa njerëz në mbipeshë e fitojnë betejën e ngopjes? Çfarë shpresash ka për Amerikanët të cilët, sipas Qendrës Nacionale për Statistika Shëndetësore, janë mbi peshë?
- Së pari, lajmet e mira mbi yndyrën. Yndyra është një form ideale e energjisë rezerve që pajis trupin me një rezervë karburanti të nivelit të lartë për ta mbajtur edhe gjatë periudhave kur ushqimi është i pamjaftueshëm – një dukuri e zakonshme në ekzistencën festë-ose-uri të stërgjyshërve tanë parahistorikë. Të ngrënit e tre ose më shumë vakteve çdoditë është një dukuri relativisht e re dhe një luks të cilin qindra milionë njerëz akoma s’e gëzojnë dot.
- Kulturat pa një ideal të hollë për femrat janë poashtu kultura pa çrregullime në ngrënie. Për shembull, banorët e Ganës shohin si ideale një trup më të madh se Amerikanët – dhe përjetojnë më pak çregullime në ngrënie (Cogan & tjerët, 1996). Dallimet e njëjta hasen dhe midis femrave Afrikano-Amerikane dhe atyre Evropiano-Amerikane (Parker & tjerët, 1995).
- Lajmet e këqia janë se në ato pjesë ku ushqimet dhe ëmbëlsirat janë të disponueshme më bollëk, tendenca për të krijuar rezerva yndyrërash është bërë ves. Të jesh pak mbipeshë s’paraqet ndonjë rrezik për shëndetin. Por Institutet Nacionale të Shëndetit raportojnë se trashja e vërtetë ngrit rrezikun nga diabetet, presioni i lartë i gjakut dhe çrregullimet e zemrës, guri në tëmth, artitisi, dhe disa lloje kanceri. Kjo është më e vërtetë për njerëzit që kanë trupin si mollë të cilët mbajnë peshën e tyre në stomakun si tenxhere, se sa për ata që kanë formën e trupit si dardhë me ije dhe shalë të bollshme (Greenwood, 1989). Tek disa kafshë, një dietë me kalori të kufizuara zgjat vitalitetin rinor dhe shpresat për një jetëgjatësi (Weindruch, 1996).
- Trashja nuk është vetëm një kërcënim për shëndetin fizik. Të shihesh si i trashë mund të ndikojë në mënyrën si ndihesh për veten. Njërëzit shpeshherë paragjykojnë të shëndoshët si të ngadalshëm, dembelë, si të lëngshëm (Crandall, 1994, 1995; Ryckman & tjerët, 1989). Zgjeroni imazhet e njerëzve në një video monitor (për t’i bërë të duken më të shëndoshë) dhe papritmas duken më pak të sinqertë dhe miqësor dhe më të neveritshëm (Gardner & Tockerman, 1994).
- Të trashët – nganjëherë viktima të talljeve dhe diskriminimeve në punë – e njohin këtë klishe. Në studimet e pacientëve që kanë qenë në veçanti të brengosur me peshën e tyre – ata që kishin humbur afërsisht 45 kilogramë përmes ndonjë operacioni – 4 nga 5 sish kishin thënë që fëmijët e tyre u kanë thënë mos merrnin pjesë në pritjet e shtruara në shkollë. Nëntë në 10 thanë që më mirë do donin t’u amputohej një këmbë se sa të trashen përsëri (Rand & Macgregor, 1990, 1991). Një studim tjetër u krye me 370 të trashë të moshave 16 deri 24 (Gortmaker & tjerët, 1993). Kur u morrën për së dyti në studim pas shtatë vitesh, dy të tretat e femrave ishin akoma të trasha. Ato poashtu ishin më pak të prirura për t’u martuar, dhe fitonin më pak para krahasuar me një grup prej 5000 femrave tjera. Edhe pas korrigjimit të rezultatit në testim aftësish, garë, dhe të ardhura prindërore, të ardhurat e femrave të shëndosha ishin $7000 në vit më poshtë se mesatarja.
- Në një eksperiment të zgjuar, Regina Pingitore dhe koleget e saja (1994) regjistruan në video intervistat për punë në të cilat aktorë profesionistë u paraqitën ose si aplikantë të peshave normale ose si aplikantë të mbipeshë. Në njërën anë, ata ishin maskuar dhe protezat i bënin të dukeshin 13 kile më të shëndoshë. Kur paraqiteshin si mbipeshë, i njëjti person që përdorte të njëjtat fjalë, intonacion, dhe gjeste, llogaritej si më pak i vlefshëm për t’u pranuar në punë. Paragjykimi mbi peshën ishte veçanërisht i fortë ndaj femrave aplikante.