Zoti si Njeri

[malo666]

Ky eshte kapitulli i katert if librit "Udha Ortodokse" i Kallisto (Timothy) Ware. Eshte perkthyer ne shqip nga At Foti Cici. Librin komplet mundet ta gjeni tek www.shqiptarortodoks.com

62
KREU 4
ZOTI SI NJERI

Perëndia ishte tek Krishti, duke pajtuar botën me veten.
2 Korinthianët 5:19

Etu për Jezuin dhe ai do t’a shuajë etjen me dashurinë e tij.
Shën Isak Siriani

At Isaku tha: "Rrija njëherë me at Pimenin dhe e pashë se ishte në ekstazë dhe,
meqenëse e kisha bërë zakon t'i flisja çiltas, mbasi bëra një përkulje para tij, e
pyeta: "Më thuaj ku ishe? "Dhe ai nuk m'u përgjigj. Por kur e shtrëngova, më
tha: "Mendimet e mia ishin tek virgjëresha Mari, Nëna e Zotit, që qëndronte
dhe vajtonte para kryqit të Shpëtimtarit dhe, do të desha të qa përherë sa qante
ajo atëherë.

Fjalë të urta nga etërit e shkretëtirës
Bashkudhëtari ynë në Udhë

Aty nga fundi i Vendit të shkretë T. S. Eliot shkruan:
Cili është i treti që gjithmonë ecën krah teje?
Kur numëroj, jemi vetëm unë dhe ti, bashkë.
Por kur shoh përpara në rrugën e bardhë
është gjithmonë dikush tjetër që ecën krah teje...

Në shënimet e tij shpjegon se në këtë poezi ka ndër mend historinë e
ekspeditës së Shackleton-it në Antarktikë. Grupi i eksploruesve, kur ndodhej në
pikën e skajshme të fuqisë së tij, ndjeu në mënyrë të përsëritur ekzistencën e një
anëtari më tepër, i cili me të vërtetë mund të përllogaritej bashkë me ta. Shumë
kohë më përpara Shackleton-it, mbreti Nabuhodonosor i Babilonisë kishte një
eksperiencë të ngjashme: "A nuk hodhëm tre burra të lidhur mu në mes të
zjarrit?... Unë shikoj katër burra të lidhur, duke ecur mes zjarrit dhe pa u
dëmtuar fare; dhe pamja e të katërtit është e njëjtë me bir Perëndie" (Danieli
3:24-25).

Të njëjtën domethënie ka për ne Jezui, Shpëtimtari ynë. Është ai që ecën
gjithmonë krah nesh, kur arrijmë në cakun e skajshëm të fuqisë, ai që është me
ne në egërsinë e akullit ose në zhegun e zjarrit. Tek secili nga ne, në çastet e
vetmisë apo të vështirësisë më të madhe, kjo është fjala që thuhet: Nuk je vetëm;
ke një bashkudhëtar.

I dhamë fund kreut të kaluar duke folur për tëhuajtjen dhe mërgimin e njeriut.
Pamë se mëkati fillestar dhe vetjak, krijoi një hendek midis Zotit dhe njeriut, të
cilin njeriu nuk mund t’a mbushë me fuqitë e tij, pa pasur ndihmë. I shkëputur
nga Krijuesi, i ndarë nga njerëzit, i përçarë vetmevete, njeriu i rënë nuk kishte
forcë për të shëruar veten e tij. Atëherë ngritëm pyetjen: ku do të mund të
gjendej shërimi? Pamë madje se Trinia, si Zot i dashurisë së vërtetë, nuk mund
të rrinte mospërfillëse në mjerimin e njeriut, por u fut brenda tij. Deri në çfarë
shkalle ka arritur kjo përzierje hyjnore?

Përgjigjja është se është shtrirë gjer në largësinë më të mundshme. Përderisa
njeriu nuk mund të vinte tek Zoti, Zoti erdhi tek njeriu, duke u njëjtësuar me të
në mënyrën më të drejtpërdrejtë. Fjala e përjetshme dhe Biri i Zotit, personi i
dytë i Trinisë, u bë njeriu i vërtetë, një prej nesh, shëroi dhe përtëriu natyrën
tonë njerëzore duke e marrë të tërin në veten e tij. Me fjalët e Besores: "Besoj...
dhe në një Zot Jezu Krishtin... Perëndi i vërtetë prej Perëndie të vërtetë... që ka
të qenët një me Atin... që për ne njerëzit dhe për shpëtimin tonë, zbriti prej
qiejve, dhe u trupëzua prej Shpirtit të Shenjtë edhe Virgjëreshës Mari...". Ky pra
është bashkudhëtari ynë në ngricë dhe në zjarr; Zoti Jezu që mori trup nga
Virgjëresha, një nga Trinia dhe njëkohësisht një prej nesh, Zoti ynë dhe vëllai
ynë.

Mëshiro, o Zot Jezu

Në një paragraf të mëparshëm, shqyrtuam kuptimin trinik të Lutjes së Jezuit,
"O Zot Jezu Krisht, Bir i Perëndisë, mëshiromë mua mëkatarin". Le të shohim
se çfarë do të thotë kjo lutje për Trupëzimin/Mishërimin e Jezu Krishtit dhe
për shërimin tonë prej tij dhe përmes tij.

Në Lutjen e Jezuit ka dy "pole"ose dy pika skajore. “O Zot... Bir i Perëndisë”,
duke e shpallur Jezuin si Zot të gjithë krijimit dhe Bir të përjetshëm. Pastaj në
mbyllje Lutja kthehet në gjendjen tonë si mëkatarë - mëkatarë për shkak të
rënies, mëkatarë për veprimet tona vetjake të gabuara: "mua mëkatarin" (Në
kuptimin literal teksti grek është madje shumë i theksuar: "mua mëkatarin",
sikur të isha unë i vetmi mëkatar).

Kështu lutja fillon me adhurim dhe përfundon me pendim. Kush e çfarë mund
të pajtojë këto dy skaje të lavdisë hyjnore dhe të mëkatërisë njerëzore?
Përgjigjen e japin tre fjalë të kësaj lutjeje. E para është "Jezu", emri personal që
iu dha Krishtit mbas lindjes së tij njerëzore nga Virgjëresha Mari. Ky emër ka
kuptimin e Shpëtimtarit; ashtu siç i tha ëngjëlli atit birësues të Krishtit, shën
Josifit: "Do t'ia vësh emrin Jezu; sepse ai do t’a shpëtojë popullin e tij nga fajet
e tyre" (Mattheu 1:21).

Fjala e dytë është titulli "Krisht", përkthimi grek nga hebraishtja i fjalës "Mesia",
që do të thotë ai që është lyer nga Shpirti i Shenjtë i Zotit. Për popullin judaik të
Dhjatës së Vjetër Mesia ishte çlirimtari i shumëpritur, mbreti i ardhshëm, që me
fuqinë e Shpirtit do t'i çlironte nga armiqtë e tyre.
Fjala e tretë është "mëshirë", një term që do të thotë dashuri në veprim, dashuri që punon për të sjellë faljen, çlirimin, tërësimin. Të kesh mëshirë do të thotë të
shkarkosh të tjerët nga faji që nuk mund të shlyejnë me përpjekjet e tyre; t’a
shkarkosh nga detyrimet që vetë ai nuk mund të shlyejë; t’a shërosh nga
sëmundja, për të cilën i pandihmuar, nuk mund të gjejë asnjë shërim. Termi
"mëshirë" do të thotë madje se të gjitha këto afrohen si një dhuratë e lirë: ai që
kërkon mëshirë nuk ka pretendime ndaj tjetrit, nuk ka të drejta për t'i kërkuar.
Pra Lutja e Jezuit shpjegon dhe problemin e njeriut dhe zgjidhjen nga Zoti.
Jezui është Shpëtimtari, mbreti i lyer, ai që ka mëshirën. Por lutja na thotë
madje diçka më tepër për personin e vetë Jezuit. I drejtohemi si "Zot" dhe "Bir
i Perëndisë". Këtu Lutja ka parasysh hyjnishmërinë e tij, transhendencën dhe
përjetshmërinë e tij. Por i drejtohemi gjithashtu "Jezu", domethënë me emrin
personal që nëna dhe ati i tij birësues i dhanë mbas lindjes së tij njerëzore në
Betlehem. Kësisoj Lutja flet gjithashtu për natyrën njerëzore të tij, për realitetin
e vërtetë të lindjes së tij njerëzore.

Si rrjedhojë Lutja e Jezuit është një pohim i besimit tek Jezu Krishti që është
dhe Zot i vërtetë dhe plotësisht njeri. Ai është Zot-njeri (Theánthropos), që na
shpëton nga mëkatet tona, pikërisht sepse njëkohësisht është dhe Zot dhe njeri.
Njeriu nuk mund të vinte tek Zoti, kështu erdhi Zoti tek njeriu, duke u bërë
njerëzor. Brenda dashurisë së tij "ekstatike", Zoti njësohet me krijimin e tij më
ngushtë se çdo njësim i mundshëm, teksa bëhet vetë ai, ajo çka krijoi. Zoti si
njeri përmbush veprën ndërmjetëse që njeriu flaku gjatë rënies. Jezui,

Shpëtimtari ynë, ndërton urën mbi humnerën midis Zotit dhe njeriut, sepse
njëkohësisht është dhe Zot dhe njeri. Siç thuhet në një nga himnet ortodokse të
vigjilies së Krishtlindjeve: "Qielli dhe dheu sot u njësuan, me lindjen e Krishtit.
Sot Perëndia zbriti mbi dhé, dhe njeriu u ngjit në qiej".
Pra Trupëzimi është vepra madhore e Zotit për të na çliruar dhe për të
rivendosur lidhjen kunguese me të. Por çfarë do të ndodhte nëse nuk ndodhte
kurrë një rënie? Do të kishte zgjedhur Zoti të bëhej njeri madje edhe nëse
njeriu nuk do të mëkatonte kurrë? Duhet të konsiderohet Trupëzimi thjesht si
përgjigje e Zotit në pozitën e vështirë të njeriut të rënë, apo në njëfarë mënyre
është pjesë e dëshirës së përjetshme të Zotit? Mos vallë duhet të shohim
mbrapa rënies dhe të shikojmë aktin e njerishmërisë së Zotit si një përmbushje
e fatit të vërtetë të njeriut?

Kësaj pyetjeje hipotezë, tani për tani ne nuk mund t'i japim asnjë përgjigje
përfundimtare. Përderisa jetojmë brenda një gjendjeje nën rrethanat e rënies,
nuk mund të përfytyrojmë qartë se cila do të ishte lidhja e Zotit me gjininë
njerëzore nëse nuk kishte ndodhur rënia. Kështu, autorët e krishterë, në
shumicën e rasteve, e kanë kufizuar shqyrtimin e çështjes së trupëzimit në
kuadrin e gjendjes së rënë të njeriut. Por ka disa që guxuan të ndërmarrin një
analizë më të gjerë, veçanërisht shën Isak Siriani dhe shën Maksim Konfesori
në Lindje, ashtu si Duns Scotus në Perëndim. Trupëzimi, thotë shën Isaku,
është vepra më e bekuar dhe më e gëzuar që mund të ndodhte në racën
njerëzore. Mundet vallë të jetë e drejtë, që të caktojmë si shkak për këtë ngjarje
të gëzueshme diçka që ndoshta mund të mos ndodhte kurrë dhe që duhet të
ndodhte kështu me të vërtetë? Sigurisht, beson shën Isaku, marrja e natyrës
njerëzore nga Zoti duhet të kuptohet jo vetëm si një përgjigje ndaj mëkatit të
njeriut, por gjithashtu dhe kryesisht si një akt dashurie, si një shprehje e vetë
natyrës së Zotit. Madje dhe nëse rënia nuk do të kishte ndodhur, Zoti, brenda
dashurisë së paanë dhe ekstatike të tij përsëri do të kishte zgjedhur të njëjtësojë
veten me krijimin e tij duke u bërë njeri.

Trupëzimi i Krishtit, duke u parë në këtë prizëm, ka më tepër rëndësi sesa
shfuqizimi i rënies apo një rivendosje e njeriut në gjendje fillestare brenda në
Parajsë. Kur Zoti bëhet njeri, kjo shënohet si fillim i një faze të re në historinë e
njeriut dhe jo vetëm si një kthesë në të kaluarën. Trupëzimi e ngre njeriun në
një nivel të ri; gjendja e fundit është më e lartë nga e para.Vetëm tek Jezu
Krishti zbulohen të gjitha mundësitë e natyrës njerëzore. Para lindjes së tij,
domethënia e vërtetë e personalitetit tonë ishte e fshehur. Lindja e Krishtit, siç
thotë shën Vasili, është "ditëlindja e gjithë gjinisë njerëzore"; Krishti është
njeriu i parë i përsosur, domethënë i përsosur jo vetëm në kuptimin dinamik,
ashtu siç ishte Adami me çiltërsinë e tij para rënies, por në kuptimin e
"ngjashmërisë" së realizuar plotësisht. Pra Trupëzimi nuk është vetëm një
mënyrë për të shlyer pasojat e mëkatit fillestar, por është një fazë thelbësore në
rrugëtimin e njeriut nga imazhi hyjnor në ngjashmërinë hyjnore. Imazhi dhe
ngjasimi i vërtetë i Zotit është vetë Krishti; dhe kështu, qysh nga momenti më i
parë i krijimit të njeriut sipas imazhit, Trupëzimi i Krishtit, në një farë mënyre,
është i nënkuptuar. Pra, arsyeja e vërtetë për Trupëzimin, nuk ndodhet në
mëkatërinë e njeriut por në natyrën e tij jo të rënë, në të qenurit e tij që u krijua
sipas imazhit hyjnor dhe që është i aftë të bashkohet me Zotin.

I dyfishtë dhe një

Besimi ortodoks tek Trupëzimi përmblidhet në refrenin e himnit të
Krishtlindjeve, shkruar nga Romano Melodisti: "Fëmijë i sapolindur, Perëndia i
parajetëve". Kjo frazë e shkurtër përmban tre pohime:

1. Jezu Krishti është plotësisht dhe përsosshmërisht Zot.

2. Jezu Krishti është plotësisht dhe përsosshmërit njeri.

3. Jezu Krishti nuk është dy, por një person.

Kjo u shpjegua hollësisht nga Sinodet Ekumenike. Pikërisht ashtu si dy sinodet
e para, prej të shtatëve, u morën me doktrinën e Trinisë, kështu dhe pesë të
tjerët u morën me doktrinën e Trupëzimit.

Sinodi i tretë (Efesë, viti 431) formuloi se Virgjëresha Mari është
"Hyjlindëse/Zotlindëse", ose "Nënë e Perëndisë" (Theotokos). Në lidhje me këtë
përcaktim ka një pohim, jo posaçërisht për Virgjëreshën, por për Krishtin. Zoti
u lind. Virgjëresha është Nëna jo e një personi njerëzor i bashkuar me personin
hyjnor të Fjalës, por e një personi të vetëm, të pandarë, që është njëkohësisht

Zot dhe njeri.

Sinodi i katërt (Halkidonë, viti 451) shpalli se brenda Jezu Krishtit ka dy natyra,
njëra hyjnore dhe tjetra njerëzore. Sipas natyrës hyjnore Krishti është i
bashkëqenshëm (homoousios/omoúsios) me Zotin-At; sipas natyrës njerëzore është
i bashkeqenshëm me ne njerëzit. Domethënë sipas natyrës së tij hyjnore është
plotësisht dhe përsosshmërisht Zot; është personi i dytë i Trinisë, "i
vetëmnisuri" i vetëm dhe Biri i përjetshëm i Zotit-At, që u lind nga Ati, para
gjithë shekujve. Sipas natyrës së tij njerëzore është njeri i plotë dhe i përsosur;
përderisa lindi në Betlehem si çdo fëmijë njerëzor nga Virgjëresha Mari, nuk ka
veçse një trup njeriu si yni, por edhe një shpirt dhe mendje njeriu. Por
megjithatë, pavarësisht se Krishti i trupëzuar është "me dy natyra", është një
person, i vetëm dhe i pandarë, dhe jo dy persona që bashkekzistojnë në të njëjtin
trup.

Sinodi i pestë (Kostandinopojë, viti 553), duke thelluar në atë çka ishte thënë
tek i treti, na mësoi se "njëri prej Trinisë së Shenjtë vuajti në mish". Pikërisht
ashtu siç është e arsyeshme të themi se Zoti u lind, kështu mund të pohojmë se
Zoti vdiq. Në çdo rast sigurisht përcaktojmë se kjo thuhet për Zotin që u bë
njeri. Zoti brenda transhendencës së saj nuk i nënshtrohet as lindjes dhe as
vdekjes, por këto i ka vuajtur me të vërtetë Fjala e trupëzuar.
Sinodi i gjashtë (Kostandinopojë, 680 - 681), duke marrë parasysh se çfarë ishte
thënë në Sinodin e katërt, pohoi se, pikërisht ashtu siç ka brenda Krishtit dy
natyra, hyjnore dhe njerëzore, kështu tek Krishti ka jo vetëm një vullnet hyjnor, por edhe një njerëzor; sepse, nëse Krishti nuk do të kishte vullnet njerëzor si yni, nuk do të ishte me të vërtetë njeri si ne. Prapëseprapë, këto dy vullnete nuk janë të kundërta, dhe nuk përplasen me njëri-tjetrin, sepse vullneti njerëzor i bindet
gjithmonë lirshëm atij hyjnor.

Sinodi i shtatë (Niké, viti 787), duke u vënë vulën katër të mëparshmëve, shpalli
se përderisa Krishti u bë njeri i vërtetë, është e pranueshme të paraqesim portretin e tij në ikonat e shenjta dhe, përderisa Krishti është një dhe jo dy persona, këto ikona nuk na tregojnë vetëm njerishmërinë e tij të ndarë nga hyjnishmëria, por edhe njërin person të Fjalës së përjetshme që u trupëzua.
Si rrjedhojë ka një kontrast në formulimin teknik midis doktrinës trinike dhe
asaj të trupëzimit. Në rastin e Trinisë, pohojmë vetëm një esencë a natyrë të
veçantë në tre persona dhe, për hir të këtij bashkimi të veçantë të esencës, të tre
personat kanë vetëm një vullnet ose një energji. Në rastin e Krishtit të
trupëzuar, përkundrazi, ka dy natyra, njëra është hyjnore dhe tjetra njerëzore;
por ekziston vetëm një person, Fjala e përjetshme që është bërë njeri. Dhe
ndërsa tre personat hyjnorë të Trinisë kanë vetëm një vullnet dhe energji,
personi i Krishtit të trupëzuar ka dy vullnete dhe energji, përkatësisht me dy
natyrat e tij. Por megjithëse te Krishti i trupëzuar ka dy natyra dhe dy vullnete,
kjo nuk prish njësimin e personit të tij; çdo gjë që thotë, bën a vuan Krishti
brenda Ungjillit, duhet t'i atribuohet njërit dhe të njëjtit subjekt personal, Fjalës
së përjetshme të Zotit që tani është lindur si njeri, në hapësirë dhe në kohë.

Duke nënvizuar përkufizimet sinodike mbi Krishtin si Zot dhe njeri, shohim se
ka vetëm dy parime bazë që kanë lidhje me shpëtimin tonë. Së pari, vetëm Zoti
mundet të na shpëtojë. Një profet ose mësues i moralit nuk mund të jetë çlirimtari i botës. Pra, në qoftë se Krishti duhet të jetë Shpëtimtari ynë, duhet të jetë Zoti i
plotë dhe i vërtetë. Së dyti, shpëtimi duhet të arrijë në kulmin e nevojës së njeriut.
Vetëm nëse Krishti është njeri i plotë dhe i përsosur si ne, mundemi të marrim
pjesë në ato që ka bërë për ne.

Do të ishte pra fatale për doktrinën në lidhje me shpëtimin tonë, nëse duhet të
konsiderojmë Krishtin me mënyrën e arianëve, si një lloj gjysmëhyjnie që
ndodhet në një sferë të errët midis njerishmërisë dhe hyjnishmërisë. Doktrina e
krishterë për shpëtimin tonë mëton të theksojmë që të dy aspektet në shkallën
më të lartë. Nuk duhet t’a mendojmë si "gjysmë për gjysmë". Jezu Krishti nuk
është pesëdhjetë për qind Zot dhe pesëdhjetë për qind njeri, por qind për qind
Zot dhe qind për qind njeri. Në frazën epigramatike të shën Leos së Madh
është totus in suis, totus in nostris, " i përsosur në çka është e tij, i përsosur në çka është jona".

I përsosur në çka është e tij: Jezu Krishti është për ne dritarja brenda mbretërisë
hyjnore, që na tregon se çfarë është Zoti. "Askush nuk e ka parë kurrë
Perëndinë; veç i vetëmlinduri Bir, që është në gji të Atit, ai na e bëri atë të
njohur" (Joani 1:18).

I përsosur në çka është e jona: Jezu Krishti është Adami i dytë, që na tregon
karakterin e vërtetë të personalitetit tonë njerëzor. Vetëm Zoti është njeri i
përsosur.

Kush është Zoti? Kush jam unë? Në këto dy pyetje Jezu Krishti na jep
përgjigjen.

Shpëtimi si pjesëmarrje

Mesazhi i krishterë për shpëtimin mund të përmblidhet më mirë me termat
pjesëmarrje, përkrahje dhe njëjtësim. Nocioni i pjesëmarrjes është i ngjashëm me
doktrinën e Zotit trinik dhe me doktrinën për trupëzimin e Zotit. Doktrina
trinike pohon se pikërisht ashtu si njeriu është personal në mënyrë të mirëfilltë
vetëm atëherë kur i ndan të gjitha me të tjerët, kështu dhe Zoti nuk është vetëm
një person që jeton fillikat, por tre personë që marrin pjesë në jetën e njëri -
tjetrit me dashuri të përsosur. Trupëzimi është gjithashtu një doktrinë
pjesëmarrjeje. Krishti merr pjesë plotësisht në çdo gjë që është vetja jonë, dhe
kështu na jep mundësinë të marrim pjesë dhe ne tek ato çka është ai: në jetën e
tij hyjnore dhe në lavdinë e tij. Ai u bë çfarë jemi, për të na bërë çfarë është ai.
Shën Pavli e sheh këtë në mënyrë metaforike me terma të pasurisë dhe të
varfërisë: "Sepse e dini hirin e Zotit tonë Jezu Krisht: ndonëse ishte i pasur, u
bë i varfër për ju, që të bëheni ju të pasur me varfërinë e tij" (2 Korinthianët
8:9). Pasuritë e Krishtit janë lavdia e tij e përjetshme; varfëria e Krishtit është
njëjtësimi i tij i plotë me gjendjen tonë të rënë njerëzore. Me fjalët e një himni
ortodoks të Krishtlindjeve thuhet: "Duke marrë mbi vete gjithë varfërinë tonë,
natyrën tonë tokësore e bëre hyjnore, duke u njësuar dhe duke marrë pjesë në
të". Krishti merr pjesë në vdekjen tonë, dhe ne marrim pjesë në jetën e tij;
"zbrazi veten", ndërsa ne na "lartësoi" (Filipianët 2:5 - 9). Zbritja e Zotit bën të
mundur ngjitjen e njeriut. Shën Maksim Konfesori shkruan: "Në mënyrë që
nuk tregohet, e paana kufizohet, ndërsa e kufizuara shtrihet në masën e së
pafundmes."

Ashtu siç tha Krishti në Darkën Mistike: "Lavdinë që më dhe unë ua dhashë
atyre, që të jenë një, sikurse dhe ne jemi një: Unë tek ata, dhe ti tek unë, që të
jenë përsosshmërisht në një" (Joani 17:22 - 23). Krishti na bën të aftë të marrim
pjesë në lavdinë hyjnore të Atit. Është lidhësja dhe pika e takimit: për arsye se
është njeri, është një me ne; për arsye se është Zot, është një me Atin. Kësisoj
nëpërmjet atij dhe tek ai jemi një me Zotin dhe lavdia e Atit bëhet lavdia jonë.
Trupëzimi i Zotit hap rrugën për hyjnizimin e njeriut. Të hyjnizohet do të
thotë, më qartë, të "krishtëzohet". Ngjashmëria hyjnore që ftohemi të arrijmë,
është ngjashmëria e Krishtit. Përmes Jezuit që është Zot-Njeri ne njerëzit
"hyjnohemi", hyjnizohemi, bëhemi "pjesëtarë të natyrës hyjnore" (2 Pjetri 1:4).
Duke marrë natyrën tonë njerëzore, Krishti, i cili është Bir i Zotit nga natyra e
tij, na ka bërë bij të Zotit nga hiri. Tek ai jemi "të birësuar" nga Ati-Zot dhe
bëhemi bij tek Biri.

Ky koncept për shpëtimin si pjesëmarrje përfshin dy gjëra posaçërisht në lidhje
me Trupëzimin. Së pari nënkupton se Krishti nuk mori vetëm trup njerëzor, si
yni, por dhe frymë njerëzore, mendje dhe shpirt si yni. Mëkati, siç pamë, e ka
burimin jo vetëm nga poshtë, por edhe nga lart; nuk është lëndor nga
prejardhja por frymor. Pra ajo që njeriu që ka nevojë të çlirohet nuk është në
radhë të parë trupi por vullneti i tij dhe qendra e të zgjedhurit moral. Në qoftë
se Krishti nuk kishte mendje njerëzore, atëherë kjo fatalisht do të minonte
parimin e dytë të shpëtimit, domethënë se shpëtimi hyjnor nuk do të arrinte në
kulmin e nevojës njerëzore.

Rëndësia e këtij parimi u ritheksua gjatë gjysmës së dytë të shekullit të katërt,
kur Apolinari sajoi teorinë - për të cilën shpejt u dënua si heretik - se në
Trupëzim Krishti mori vetëm trup njerëzor dhe jo mendje njerëzore a shpirt
me arsye, racional. Kësaj iu përgjigj shën Grigor Teologu: "E pamarra është e
pashërueshme". Domethënë Krishti na shpëton duke u bërë çka ne jemi; na
shëron duke marrë brenda vetes së tij natyrën njerëzore të përçarë, duke "e
marrë përsipër", në mënyrë që të bëhet e tij, duke u futur në përvojën tonë
njerëzore dhe duke e njohur nga brenda, duke u bërë vetë njëri nga ne. Por nëse
pjesëmarrja e tij në njerishmërinë tonë ishte sipas njëfarë mënyre e mangët,
atëherë edhe shpëtimi i njeriut do të ishte gjithashtu i cunguar. Nëse besojmë se
Krishti na ka sjellë shpëtim të plotë, atëherë nënkuptohet se i ka marrë përsipër
të gjitha.

Së dyti, ky koncept për shpëtimin si pjesëmarrje lë të nënkuptohet - pavarësisht
se shumë ngurrojnë t’a thonë hapur - se Krishti ka marrë jo vetëm natyrën e
parënë, por edhe natyrën njerëzore të rënë. Ashtu siç thekson Letra drejtuar
Hebrenjve (Dhe në gjithë Dhjatën e Re nuk ekziston tekst kristologjik më i
rëndësishëm se ky): "Nuk kemi kryeprift që nuk mund t'i vijë keq për dobësitë
tona; por kryeprift që u tundua nga të gjitha si ne, përveç mëkatit" (Hebrenjtë
4:15). Krishti jeton jetën e tij mbi tokë nën rrethanat e rënies.Vetë ai nuk është
person mëkatar, por brenda përkrahjes ndaj njeriut të rënë pranon në pikën
kulmore pasojat e mëkatit të Adamit. Pranon plotësisht jo vetëm pasojat fizike,
si lodhjen, dhimbjen trupore dhe ndarjen përkohësisht të trupit nga shpirti me
vdekjen. Pranon gjithashtu pasojat morale, siç janë vetmia, tjetërsimi, konflikti i
brendshëm. Ndoshta duket e guximshme t'ia atribuojmë të gjitha këto Zotit të
gjallë, por një doktrinë që puqet me Trupëzimin nuk kërkon asgjë më pak. Në
qoftë se Krishti kishte marrë thjesht natyrën njerëzore jo të rënë, duke jetuar
mbi tokë në gjendjen e Adamit brenda në Parajsë, atëherë nuk do t’a kishin
prekur dobësitë tona, as do të kishte ndjerë ngasje në çdo gjë ashtu pikërisht si
ne. Dhe si i tillë ai nuk do të ishte Shpëtimtari ynë.

Shën Pavli shkon më tej kur shkruan: "Atë që nuk njohu mëkat, Perëndia e bëri
mëkat për hirin tonë "(2 Korinthianët 5:21). Këtë nuk duhet t'a shpjegojmë
vetëm me terma të një procesi juridik, sipas të cilit Krishti, vetë i pafajshëm, i ka
"ngarkuar" vetes fajësinë tonë në një formë të jashtme. Këtu është kryer diçka
shumë më tepër nga kjo. Krishti na shpëton duke fituar përvojë nga brenda, si
një nga ne, për të gjitha ato që vuajmë shpirtërisht ndërsa jetojmë në një botë
mëkatare.

Përse lindje virgjërore?

Në Dhjatën e Re shprehet qartë se Nëna e Jezu Krishtit ishte Virgjëreshë
(Mattheu 1:18, 23, 25). Zoti ynë ka një At të përjetshëm qiellor, po jo një at në
tokë. U lind nga Ati jashtë kohe pa nënë; dhe u lind brenda kohe nga Nëna e tij
pa at. Kjo bindje në Lindjen virgjërore gjithsesi nuk vë në diskutim aspak
plotërinë e natyrës njerëzore të Krishtit. Megjthëse nëna ishte Virgjëreshë, u bë
një lindje reale njerëzore e një foshnje të vërtetë njerëzore.
Atëhere përse, pyesim, duhet të merrte këtë trajtë të veçantë lindja e tij si njeri?
Përgjigjja mund të ishte kjo: Virgjëria e Nënës shërben si një "shenjë" e të
qenurit vetëm të Birit. Kjo bëhet me tre mënyra të lidhura ngushtë midis tyre.
Së pari, fakti se Krishti nuk ka at tokësor do të thotë se është gjithmonë i
drejtuar tej gjendjes së tij brenda në hapësirë dhe në kohë, drejt prejardhjes së
tij qiellore të përjetshme. Fëmija i Marisë është me të vërtetë njeri, por nuk është
vetëm njeri; është brenda historisë por është dhe përtej historisë. Lindja e tij nga
një virgjëreshë vë në dukje se megjithëse imanent (i nxënë brenda një qenieje
tjetër), është gjithashtu transhendent; megjithëse njeri i përsosur është dhe Zot i
përsosur.

Së dyti, fakti se Nëna e Krishtit ishte e virgjër tregon se lindja e tij duhet t'i
atribuohet në mënyrë të jashtëzakonshme nismës hyjnore. Pavarësisht se është
njeri i përsosur, lindja e tij nuk ishte rezultat i bashkimit seksual midis një burri
dhe një gruaje, por ishte në një mënyrë të posaçme vepra e drejtpërdrejtë e Zotit.

Së treti, lindja e Krishtit nga një virgjëreshë nënvizon se Trupëzimi nuk ka asnjë
lidhje me krijimin e një njeriu të ri. Kur lind një fëmijë nga dy prindër njerëzorë
në mënyrë të zakonshme, fillon të ekzistojë një qënie e re. Por personi i Krishtit
të mishëruar nuk është tjetër veçse personi i dytë i Trinisë së Shenjtë.
Rrjedhimisht në lindjen e Krishtit nuk filloi të ekzistojë një person i ri, por
Personi i Birit të Zotit që paraekzistonte, i cili filloi të jetojë tani jo vetëm me
mënyrë hyjnore, por edhe me mënyrë njerëzore njëkohësisht. Kështu Lindja
virgjërore pasqyron paraqënien e përjetshme të Krishtit.
Meqenëse personi i Krishtit të trupëzuar njëjtësohet me personin e Fjalës,
Virgjëresha Mari me të drejtë mund të marrë titullin " Zotlindëse/Hyjlindëse".
Është nënë jo e një biri njerëzor që është bashkuar me Birin Hyjnor, por e një
biri njerëzor që është Biri i vetëmlindur i Zotit. Biri i Marisë është i njëjti person
me Birin hyjnor të Zotit dhe kështu për hir të trupëzimit, Maria është me të
vërtetë "Nëna e Zotit".

Ortodoksia, ndërsa nderon madhërisht rolin e Virgjëreshës si Nënë e Krishtit,
nuk e ka parë të arsyeshme të krijojë ndonjëfarë dogme për "Ngjizje të
papërlyer". Siç u përcaktua nga kisha katolike në vitin 1854, kjo doktrinë shpall
se Maria, që "nga çasti i parë i të zënurit të saj" nga nëna e saj, shën Ana, u
përjashtua "nga çdo njollë e fajësisë fillestare". Këtu duhet të nënvizojmë dy
çështje: Së pari, siç u shënua më sipër, ortodoksia nuk e përballon rënien me
terma augustinianë, si njollë e fajësisë së trashëguar. Nëse ne ortodoksët do të
kishim pranuar pikëpamjen latine për fajësinë fillestare, atëherë ndoshta do të
ndjenim nevojën për të formuluar një dogmë për "të zënurit e panjollshëm".
Kështu siç janë, termat e referimit tonë janë të ndryshëm; dogma latine nuk na
duket kaq shumë e gabuar, sesa e tepërt. Së dyti, për ortodoksinë Virgjëresha
Mari përbën, së bashku me shën Joan Pagëzorin, kurorën dhe kulmin e
shenjtërisë së Dhjatës së Vjetër. Është një figurë - "hallkë", e fundit dhe më e
madhja e burrave dhe e grave të drejtë të Dhjatës së Vjetër, duke qenë
njëkohësisht zemra e fshehur e Kishës Apostolike (Shih Veprat 1:14). Por
doktrina për të zënurit e panjollshëm na duket sikur e nxjerr Virgjëreshën Mari
nga Dhjata e Vjetër dhe e vendos paraprakisht dhe ekskluzivisht në të Renë.
Sipas doktrinës latine ajo nuk qëndron më në të njëjtin piedestal me shenjtorët
e tjerë të Dhjatës së Vjetër dhe kësisoj roli "hallkë" i saj zvogëlohet.
Megjithëse nuk pranon doktrinën latine për Ngjizjen e Papërlyer, ortodoksia në
adhurimin e saj liturgjik e quan Mëmën e Perëndisë "të pacënuar"
(achrantos/áhrandos), "të tërëshenjtë" (panagia), "e terëpanjolla" (panámomos).

Ne ortodoksët besojmë se mbas vdekjes, Maria u ngjit në qiell, ku banon tani - me
trupin dhe shpirtin e saj - brenda lavdisë së përjetshme me Birin e saj. Për ne
është "gëzimi i gjithë krijesës" (Mesha e shën Vasilit), "lulja e gjinisë njerëzore
dhe porta e qiellit" (Dogmatikorja e tingullit të parë), "thesar i shumëçmuar i
gjithë botës" (Shën Qirili i Aleksandrisë). Dhe bashkë me shën Efrem Sirianin
themi dhe ne:

Ti, o i vetmi Jezu, bashkë me nënën tënde
jeni të bukur nga çdo pikëpamje;
sepse nuk ka tek ty asnjë të metë, o Zoti im,
dhe asnjë njollë te nëna jote.
Nga kjo kuptohet se ç'nderim i bëjmë ne ortodoksët Virgjëreshës së Shenjtë
mes teologjisë dhe lutjes sonë. Ajo është për ne blatimi suprem i racës njerëzore
ndaj Zotit, prandaj në fjalët e një himni të Krishtlindjeve këndojmë:
Çfarë të të blatojmë, o Krisht,
që u shfaqe mbi dhé si njeri për ne?
Se secila nga krijesat e bëra prej teje
të sjell falënderim;
Ëngjëjt të blatojnë himnin, qiejtë yllin,
magët dhuratat, barinjtë mrekullinë,
dheu shpellën, shkretëtira grazhdin,
dhe ne të blatojmë Ty: Mëmën Virgjëreshë.
I bindur gjer në vdekje

Trupëzimi i Krishtit është tashmë një akt shpëtimi. Duke marrë natyrën tonë
njerëzore të përçarë, Krishti e përtëriu dhe, sipas fjalëve të një himni tjetër të
Krishtlindjeve, "ngre lart shëmbëllesën e rënë". Por atëherë përse ishte e
nevojshme një vdekje mbi kryq? Nuk ishte vallë e mjaftueshme që një nga
Trinia të jetonte si njeri mbi tokë, të mendonte, të ndjente dhe të dëshironte si
njeri, pa qenë nevoja të vdesë si njeri?

Në rast se bota nuk do të kishte rënë, Trupëzimi i Krishtit me të vërtetë do të
ishte i mjaftueshëm si shprehje e përsosur e dashurisë së Zotit që del jashtë tij.
Por mes një bote të rënë dhe mëkatare, dashuria e tij duhet të arrijë akoma më
tej. Për arsye të pranisë tragjike të mëkatit dhe të së keqes, vepra e rivendosjes
së njeriut kërkonte një akt flijues shërimi, një flijim i tillë saqë vetëm një Zot i
përvuajtur dhe i kryqëzuar mund ta blatonte.
Mishërimi, siç thamë, është një akt njëjtësimi dhe pjesëmarrjeje. Zoti na
shpëton ndërsa njëjtësohet me ne, duke e njohur përvojën tonë njerëzore nga
brenda. Kryqi shënon në mënyrën më të përsosur dhe më të plotë, se ky akt
pjesëmarrjeje arrin gjer në pikën kulmore. Zoti i trupëzuar depërton në të gjitha
përvojat tona. Jezu Krishti, bashkudhëtari ynë, nuk merr pjesë vetëm në tërë
jetën tonë njerëzore por edhe në tërë natyrën njerëzore. "Ai i mori mbi vete
vuajtjet tona, mbi shpatulla i ngarkoi dhimbjet tona!"(Isaia 53:4) - në të gjitha
dëshpërimet tona, në të gjitha hidhërimet tona. "E pamarra është e
pashërueshme". Por Krishti shëruesi ynë, ka marrë mbi supe gjithçka madje dhe
vdekjen.

Vdekja ka aspektin fizik dhe atë shpirtëror dhe nga të dyja aspekti shpirtëror
është më i tmerrshmi. Vdekja fizike është ndarja e shpirtit të njeriut nga trupi i
tij. Vdekje shpirtërore është ndarja e shpirtit të njeriut nga Zoti. Kur themi se
Krishti u bë "i bindur gjer në vdekje" (Filipianët 2:8), nuk duhet t'i kufizojmë
këto fjalë vetëm me vdekjen fizike. Nuk duhet të sjellim ndër mend vetëm
vuajtjet trupore që Krishti hoqi në Pësimin e tij - fshikullimin me kamxhik,
çapitjen me vëngime nën barrën e kryqit, gozhdët, etjen dhe zhegun, torturën
ndërsa varej i tendosur mbi dru. Kuptimi i vërtetë i Pësimit duhet të gjendet jo
vetëm brenda tij, por më shumë përmes dhimbjes shpirtërore - në ndjenjën e
dështimit, të veçimit dhe të vetmisë së plotë, në dhimbjen e dashurisë që u
ofrua dhe u refuzua.

Ungjijtë janë, me të drejtë, të kursyer kur flasin për këtë dhimbje të brendshme,
por na shprehin disa mundësi. Së pari është agonia e Krishtit në kopshtin e
Gjethsimanisë, kur pushtohet nga tmerri dhe dëshpërimi, kur i lutet me ankth
Atit të tij, "Nëse është e mundur, le të mos t’a pi këtë kupë" (Mattheu 26:39),
dhe kur djersa pikon përdhe "si pika gjaku" (Lluka 22.44). Gjethsimania, ashtu
siç thekson mitropolit Andoni i Kievit, jep kyçin për gjithë doktrinën e flijimit
mbi ndjesën e mëkateve. Këtu Krishti përballet me një zgjedhje. Pa qënë i
shtrënguar të vdesë, zgjedh lirshëm t’a bëjë dhe me këtë akt vetëblatimi të
vullnetshëm shndërron atë që mund të ishte një dhunë arbitrare, një vrasje me
mashtrime juridike, në një flijim çlirimtar. Por ky akt i të zgjedhurit të lirë është
tmerrësisht i vështirë. Duke vendosur të shkojë drejt arrestimit dhe kryqëzimit,
Jezui duke folur me fjalët e William Law, ndjen "përvojën e tmerrit plot ankth
të një shpirti të humbur... të realitetit të vdekjes së përjetshme". Duhet t'u jepet
shumë rëndësi fjalëve të Krishtit në Gjethsameni: "I hidhëruar është shpirti im
gjer në vdekje" (Mattheu 26:38). Në këtë moment Jezui fiton përvojën tërësore
të njeriut shpirtëror. Në këtë moment njëjtësohet me gjithë dëshpërimin dhe
dhimbjen shpirtërore të njerëzimit; dhe ky njëjtësim është shumë më i
rëndësishëm për ne sesa pjesëmarrja e tij në dhimbjen tonë fizike.
Një përfytyrim i dytë na jepet gjatë Kryqëzimit, kur Krishti klithi me zë të lartë:
"Perëndi, o Perëndi, përse më braktise?" (Mattheu 27:46). Edhe një herë, duhet
t'u jepet rëndësi e madhe këtyre fjalëve. Këtu është pika kulmore e braktisjes së
Krishtit, kur ndihet i braktisur jo vetëm nga njerëzit por edhe nga Zoti. Nuk
është rasti të fillojmë të shpjegojmë se si është e mundur që dikush që është
vetë Zoti i gjallë, të humbasë vetëdijen e pranisë hyjnore. Por ama kjo është një
realitet. Në Pësimin e Krishtit nuk luhet teatër, nuk bëhet asgjë për t'u dukur.
Çdo fjalë nga Kryqi nënkupton atë që thotë. Në qoftë se britma: "O Zot, o Zot
..." do të tregojë diçka, kjo do të thotë se në këtë moment Jezui me të vërtetë
ndjen përvojën e vdekjes shpirtërore që është ndarja nga Zoti. Nuk derdh
vetëm gjakun e tij për ne, por për hirin tonë pranon madje dhe privimin e Zotit.
"Zbriti në ferr" (Besorja e Apostujve). A do të thotë kjo thjesht se Krishti shkoi
për t'u predikuar shpirtrave të fjetur, në kohëzgjatjen midis së Premtes së Zezë
dhe të Dielës së Pashkës (Shih, 1 Pjetri 3:19)? Sigurisht që ka dhe një kuptim
më të thellë. Skëterra është një pikë jo brenda në hapësirë por brenda në shpirt.

Është vendi ku nuk ndodhet Zoti (Dhe megjithatë Zoti është kudo!). Nëse me të
vërtetë Krishti "zbriti në ferr", kjo do të thotë se zbriti në thellësitë e mungesës
së Zotit. Tërësisht, pa rezerva, u njëjtësua me gjithë ankthin dhe tjetërsimin e
njeriut. E mori dhe duke e marrë e shëroi. Nuk kishte mënyrë tjetër për t’a
shëruar veçse duke e bërë të vetën.

Ky është mesazhi i Kryqit për secilin nga ne. Sado larg që të udhëtoj nëpër
luginën e hijes së vdekjes, nuk jam kurrë fillikat. Kam një bashkudhëtar. Dhe ky
bashkudhëtar nuk është vetëm një njeri i vërtetë si unë, por dhe Zot i vërtetë
prej Zoti të vërtetë. Në çastin e poshtërimit më të thellë mbi Kryq, Krishti
është vetë Zoti i përjetshëm dhe i gjallë ashtu si në Shpërfytyrimin e tij në lavdi
mbi malin Thabor. Duke kundruar Krishtin e kryqëzuar, nuk shohim vetëm një
njeri që vuan por Zotin që vuan.

Vdekja si ngadhënjim

Vdekja e Krishtit mbi Kryq nuk është një dështim që u korrigjua disi mbas
Ngjalljes së tij. Vetë vdekja mbi Kryq është një ngadhënjim. Ngadhënjim i kujt?
Për këtë ka vetëm një përgjigje: ngadhënjim i dashurisë së vuajtur. "Dashuria është e fortë si vdekja ... Ujërat e vrullshme nuk mund t’a shuajnë dashurinë" (Kënga e Këngëve 8:6-7). Kryqi na tregon një dashuri që është e fortë si vdekja, dhe madje një dashuri akoma dhe më e fortë.

Shën Joani bën një hyrje në tregimin e tij për Darkën Mistike dhe Pësimin me
këto fjalë: "Mbasi deshi të tijët që ishin në botë, i deshi gjer në fund." (Joani
13:1) Teksti grek thotë eis telos, që do të thotë "gjer në fund", "gjer në pikën më
të skajshme". Dhe kjo fjalë telos persëritet më vonë në klithmën e fundit të
Krishtit mbi Kryq: tetélestai, "mbaroi" (Joani 19:30). Kjo duhet të kuptohet jo si
klithmë vetëbraktisjeje a dëshpërimi, por si britmë ngadhënjimi: Mbaroi, u arrit,
u përmbush!

Çfarë u përmbush? Do të përgjigjeshim: Vepra e dashurisë së përvuajtur, fitorja
e dashurisë mbi urrejtjen. Krishti, Zoti ynë, i deshte të tijët gjer në kulm. Nga
dashuria krijoi botën, nga dashuria jetoi si njeri brenda kësaj bote, nga dashuria
mori mbi vete natyrën e përçarë njerëzore dhe e bëri të vetën. Nga dashuria u
njësua me gjithë mjerimin tonë. Nga dashuria blatoi veten e tij si flijim, duke
zgjedhur Gjethsimaninë ku do të shkojë me dashje drejt pësimit të tij: "Jetën
time e flijoj për delet... Askush nuk m’a merr, por unë e flijoj me dashje" (Joani
10:15,18). Ajo që solli Jezuin në vdekje ishte dashuria e vullnetshme dhe jo
shtrëngimi. Gjatë agonisë së tij në kopsht dhe në Kryqëzim, fuqitë e errëta i
sulen me gjithë furinë e tyre, por nuk mund të shndërronin dhembshurinë e tij
në urrejtje; nuk mund të pengojnë dashurinë e tij të vazhdojë të jetë po ajo.
Dashuria e tij sprovohet gjer në kulm, por nuk mbytet. "Drita ndriçoi në
errësirë, por errësira nuk e pranoi" (Joani 1:5). Për të ilustruar çastin e
ngadhënjimit të Krishtit mbi kryq mund të përdorim fjalët e një prifti rus, kur u
çlirua nga një kamp përqëndrimi: "Dhimbja i ka shkatërruar të gjitha.Vetëm një
gjë ka mbetur e paepur - dashuria."

"I kuptuar si ngadhënjim, Kryqi ngre paradoksin e plotfuqishmërisë së
dashurisë. Dostojevski i afrohet kuptimit të vërtetë të ngadhënjimit të Krishtit
me disa fjalë, që i vë në gojën e Stareç Zosimait:
Para disa mendimeve njeriu qëndron i hutuar, sidomos, para pamjes së mëkatit njerëzor, dhe pyet veten nëse do të luftojë kundër tij me dhunë a me dashuri të përulur. Gjithmonë vendos:
"Do t’a luftoj me dashuri të përulur. "Nëse merr vendimin njëherë e përgjithmonë, mund të pushtosh gjithë botën. Përulësia plot dashuri është një forcë e tmerrshme: është më e forta nga të gjitha dhe asgjë tjetër s'mund të matet me të. Përulësia plot dashuri është një forcë e tmerrshme. Kur sakrifikojmë diçka ose vuajmë, jo me ndjenjë hidhërimi të rrebeluar, por me vullnet dhe dashuri, kjo na bën më të fortë dhe jo më të dobët. Këtë e provon para së gjithash rasti i Jezu
Krishtit. "
Dobësia e tij ishte prej fuqisë", - thotë Shën Augustini. Fuqia e Zotit
duket jo kaq shumë mes krijimit të botës a brenda çudive të tij, sesa me faktin
se nga dashuria Zoti "zbrazi vetveten" (Filipianët 2:7), blatoi vetveten me
vullnet dhe bujari, me zgjedhjen e tij të lirë duke pranuar të vuajë dhe të vdesë.

Dhe kjo vetzbrazje është një vetmbushje: kénosis është plérosis. Zoti nuk është
kurrë kaq i fuqishëm, sesa kur ndodhet në dobësinë më të madhe .
Dashuria dhe urrejtja nuk janë thjesht ndjenja subjektive që ndikojnë në
gjithësinë e brendshme të atyre që i ndjejnë, por janë dhe forca objektive që
ndryshojnë botën jashtë nesh. Duke dashur apo urryer tjetrin, arrij të bëj atë çka
shoh brenda tij. Jo vetëm për veten time, por edhe për jetët e të gjithëve përreth
meje, dashuria ime është krijuese, ashtu si urrejtja ime është shkatërruese. Dhe
nëse kjo është e vërtetë për dashurinë time, është e vërtetë në një shtrirje pa
fund për dashurinë e Krishtit. Ngadhënjimi i dashurisë së tij plot dhembje mbi
kryq nuk është thjesht një shembull që na tregon se çfarë do të mund të fitoj
unë vetë nëse do të mundja t’a imitoj. Shumë më tepër nga kjo, dashuria e tij e
dhimbshme ka mbi mua një efekt krijues, duke shndërruar zemrën dhe
vullnetin tim, duke më çliruar nga zgjedha, duke më realizuar, duke bërë të
mundur që të dua me një mënyrë që do të ishte krejtësisht jashtë mundësive të
mia. Sepse brenda në dashuri u identifikua me mua; dhe ngadhënjimi i tij është
fitorja ime. Dhe kështu vdekja e Krishtit mbi Kryq është me të vërtetë, siç e
përshkruan Mesha e shën Vasilit, një "vdekje jetëdhënëse".
Si rrjedhojë dhimbja dhe vdekja e Krishtit kanë vlerë të pamohueshme: bëri për
ne diçka që do të ishim krejtësisht të pazotë t’a bënim pa të. Në të njëjtën kohë
nuk duhet të themi se Krishti vuajti "në vend që të vuanim ne", por se vuajti për
hir tonë. Biri i Perëndisë vuajti "gjer në vdekje", jo që të shpëtojmë ne nga
dhimbja, por që të jetë dhimbja jonë si e tij. Krishti nuk na ofron një rrugë
përreth dhimbjes, por një rrugë përmes saj, jo zëvendësim, por bashkudhëtim për
t'u çliruar.

Kjo është për ne vlera e Kryqit të Krishtit. Nëse e lidhim me Trupëzimin dhe
Shpërfytyrimin që i paraprinë, dhe me Ngjalljen që vijoi - sepse të gjitha këto
janë pjesë të pandara të një akti të vetëm ose "drame" - Kryqëzimi duhet të
kuptohet si ngadhënjim suprem dhe i përsosur, flijim dhe shembull. Dhe në çdo
rast ngadhënjimi, flijimi dhe shembulli janë produkt i dashurisë që vuan. Kështu
tek Kryqi do të shohim fitoren e përsosur të përulësisë që di të dojë mbi
urrejtjen dhe frikën; flijimin e përsosur ose vetëblatimin e vullnetshëm të
dhembshurisë që di të dojë; shembullin e përsosur të fuqisë krijuese të
dashurisë. Le t’a plotësojmë mendimin tonë me atë që ka thënë Juliana e
Norwich-it: A do të dish se cila është domethënia e Zotit tënd në këtë rast? Mësoje mirë: Dashuria është domethënia e tij. Kush t’a tregoi? Dashuria. Çfarë të tregoi?
Dashuri. Përse t’a tregoi? Nga dashuria. Mbahu nga ajo dhe do të mësosh më
shumë. Por kurrë nuk do të dish as do të mësosh brenda saj asgjë tjetër.
Atëherë tha Zoti ynë i mirë Jezu Krisht: A je i kënaqur që vuajta për ty? Thashë:
Po, o Zoti im, të falënderoj; po, o Zoti im, qofsh i bekuar! Atëherë tha Zoti i butë Jezu:
Në qoftë se ti je i kënaqur edhe unë jam i kënaqur; është një gëzim, një lumturi, një kënaqësi
e pafund për mua se diçka vuajta për ty; dhe nëse do të mundja të vuaja më shumë, do të
vuaja edhe më shumë.
Krishti u ngjall
Meqenëse Krishti, Zoti ynë, është njeri i vërtetë, vdiq në një mënyrë njerëzore
të plotë dhe të vërtetë mbi Kryq. Por përderisa nuk është vetëm njeri i vërtetë
por dhe Zoti i vërtetë, meqenëse është vetë jeta dhe burimi i jetës, kjo vdekje
nuk ishte dhe nuk mund të jetë konkluzioni përfundimtar.

Vetë Kryqëzimi është një ngadhënjim; por ndërsa të Premten e Zezë
ngadhënjimi është i fshehur, në agimin e Pashkës shpallet. Krishti ngjallet nga
të vdekurit dhe me ngjalljen e tij na shpëton nga ankthi dhe tmerri.
Ngadhënjimi i Kryqit vërtetohet, dashuria shfaqet haptazi për të treguar se
është më e fortë nga urrejtja dhe jeta më e fortë nga vdekja. Vetë Zoti vdiq dhe
u ngjall nga të vdekurit dhe kështu nuk ka më vdekje; madje dhe vdekja u
mbush nga Zoti. Përderisa Krishti u ngjall, nuk është nevoja të frikësohemi nga
asnjë fuqi e errët a demoniake brenda gjithësisë. Ashtu siç pohojmë çdo vit në

Meshën e Pashkëve të mesnatës, me fjalë që i atribuohen shën Joan Gojartit:

Asnjerí të mos ketë frikë nga vdekja,
se na çliroi vdekja e Shpëtimtarit.
U ngjall Krishti dhe u rrëzuan demonët.
U ngjall Krishti dhe gëzohen Ëngjëjt.

Këtu, ashtu si dhe gjetkë, ortodoksia e vë theksin në absolut. Dhe do të
vazhdonim me shën Pavlin: "Në qoftë se Krishti nuk u ngjall, atëherë predikimi
ynë është pa kuptim, njësoj dhe besimi juaj" (1 Korinthianët 15:14). Si mund të
jemi të krishterë, nëse besojmë se Krishtërimi është themeluar mbi një
gënjeshtër? Ashtu siç nuk është e drejtë t’a trajtojmë Krishtin thjesht si një
profet a mësues të moralit dhe jo si Zot të trupëzuar, gjithashtu nuk është e
mjaftueshme t’a shpjegojmë Ngjalljen duke thënë se "fryma" e Krishtit në
njëfarë mënyre vazhdoi të jetojë midis nxënësve të tij. Dikush që nuk është
"Zot i vërtetë prej Zoti të vërtetë", që nuk mundi vdekjen duke vdekur dhe
duke ngjallur veten e tij nga të vdekurit, nuk mund të jetë shpëtimi dhe shpresa
jonë. Ne ortodoksët besojmë se pati ngjallje të vërtetë prej së vdekurish, në
kuptimin se trupi njerëzor i Krishtit u ribashkua me shpirtin njerëzor të tij dhe
se varri u gjend i zbrazët. Për ne ortodoksët, kur marrin pjesë në dialogët
"ekumenikë", një nga mosmarrëveshjet më të rëndësishme midis të krishterëve
të sotëm është ajo midis atyre që besojnë Ngjalljen dhe atyre që nuk e besojnë.
"Ju jeni dëshmitarë të këtyre gjërave" (Lluka 24:48). Krishti i ngjallur na dërgon
brenda në botë për të ndarë me të tjerët "gëzimin e madh" të Ngjalljes së tij. At

Alexander Schmemann rreth kësaj shkruan:

Qysh në fillim fare, Krishtërimi pati qenë shpallja e gëzimit, të vetmit gëzim të
mundshëm mbi tokë... Pa këtë shpallje gëzimi Krishtërimi është i
pakuptueshëm. Vetëm si gëzim Kisha u bë ngadhënjimtare brenda botës; dhe e
humbi botën kur humbi gëzimin, kur pushoi së qenuri dëshmimtare e këtij
gëzimi. Nga të gjitha akuzat kundër të krishterëve, më e tmerrshmja ishte ajo e
Niçes kur tha se të krishterët nuk kanë gëzim... "Mos u trembni; po ju sjell
lajmin e gëzuar që do të mbushë gjithë botën me haré" - kështu fillon Ungjilli
dhe përfundon: "Dhe ata si iu falën atij u kthyen në Jeruzalem me gëzim të
madh" (Lluka 24:52). Dhe ne duhet t’a gjejmë përsëri mesazhin e këtij gëzimi të
madh.
* * *
Një plak përsëriste: shqiptoje emrin e Jezuit me përulësi dhe me zemër të
pastër; tregoi atij dobësinë tënde, dhe ai do të bëhet fuqia jote.

Fjalë të urta nga etërit e shkretëtirës
Sa e lehtë është që me çdo frymëmarrje të thuash: "O Zoti im Jezu, mëshiromë!
Të bekoj, o Zot Jezu, më ndih!"

Shën Makari i Egjiptit
Brenda në varrin e zi, të hapur, fluturojnë të gjitha shpresat, planet, shprehitë,
përllogaritjet dhe, mbi të gjitha, kuptimi: kuptimi i jetës... Domethënia ka
humbur domethënien e saj, dhe një domethënie tjetër e pakuptueshme bën që
të mbijnë pendë... Dhe mendoj se ai që fiton këtë përvojë të përjetshme vetëm
një herë, ai që ka kuptuar udhën ku ecën, vetëm një herë; ai që e ka parë Njërin
që shkon përpara tij, vetëm një herë - një person i tillë do t’a ketë shumë të
vështirë të devijojë nga ky shteg: për atë të gjitha komoditetet duken kalimtare,
të gjithë thesarët pa vlerë, të gjithë shokët të padobishëm, nëse në mes tyre nuk
mund të shohë Njërin shok, që sjell Kryqin e tij.

Nënë Maria e Parisit
(shkruar mbas vdekjes së fëmijës së saj)
Për ne e Vërteta nuk është një sistem të menduari. E vërteta nuk krijohet. E
Vërteta është një person. E Vërteta na tejkalon; kurrë nuk mund të fitojmë të
kuptuar të plotë të së vërtetës.
Kërkimi për të vërtetën është kërkimi i personit të Krishtit.
E Vërteta është Misteri i personit të Krishtit, dhe, meqenëse është person,
Misteri është i lidhur pazgjidhshmërisht me ngjarjen e takimit. Misteri dhe
ngjarja janë një…

Misteri, për frymën ortodokse, është një realitet i përpiktë dhe i ashpër. Është
Krishti dhe është takimi me Krishtin.

Nënë Maria e Normanby-t
Zoti është bërë gjithçka për ty; dhe ti duhet të bëhesh gjithçka për Zotin.
Shën Joani i Kronstandës
Njeriu i tërë nuk do të ishte shpëtuar përveçse vetëm kur Ai do të kishte marrë
mbi supe gjithë njeriun.

Origjeni
Një mister i mahnitshëm ndodhi sot:
natyra përtërihet dhe Perëndia bëhet njeri.
Mbeti siç ishte dhe mori atë që s'ishte;
pa pësuar trazirë, as pështjellim, as ndarje.
Si ta tregoj misterin e madh?
I patrupi mishërohet;
Fjala majohet;
i padukshmi duket;
i paprekshmi preket;
i panisshmi bën fillesën;
Biri i Perëndisë bëhet Bir njeriu:
Jezu Krishti, i njëjti dje, sot dhe përjetë.
Nga Mbrëmësorja e ditës së Krishtlindjeve
Cilin kemi, o Zot si ty
Të madhin që u bë i vogël, të zgjuarin që fjeti,
Të qashtërin që u pagëzua, të gjallin që vdiq,
Mbretin që uli veten për t'u siguruar nder të gjithëve,
E bekuar qoftë lavdia jote!
Është e drejtë që të njohë njeriu hyjnishmërinë tënde,
Është e drejtë që qeniet qiellore të adhurojnë njerishmërinë tënde.
Qeniet qiellore u çuditën kur panë sa i vogël u bëre,
dhe ato tokësore kur të panë sa u lartësove.

Shën Efrem Siriani

Përderisa Krishti është dashuria e përsosur, jeta e tij mbi tokë nuk mund t'i
përkasë kurrë një jete të kaluar. Mbetet i tanishëm në gjithë përjetësinë. Atëherë
ishte i vetëm, dhe ngriti vetëm mëkatet e gjithë njerëzve. Por në vdekje na mori
të gjithëve në veprën e tij. Prandaj Ungjilli është tani i pranishëm tek ne. Mund
të futemi brenda flijimit të tij.

Nënë Maria e Normnby-t
Ai që nuk mund të preket, kapet;
Ai që zgjidhi Adamin prej mallkimit, lidhet;
ai që nxonit zemrat dhe mendimet më të brendshme të njeriut,
çohet në gjygj padrejtësisht;
mbyllet në burg ai që mbylli humnerat;
qëndron përpara Pilatit ai, përpara të cilit
rrinë me frikë fuqitë e qiejve,
Krijuesi rrihet me shuplakë prej dore të krijuar,
dënohet me kryq ai që gjykon të gjallë e të vdekur;
mbyllet në varr dërrmuesi i Ferrit.
O Zot që i duron të gjitha nga dhembshuria dhe i
shpëtove të gjithë njerëzit prej mallkimit, lavdi ty.

Nga Mbrëmësorja e së Premtes së Zezë

Themeli më i thellë i shpresës dhe i gëzimit ku mbështetet ortodoksia dhe që e
përshkon në gjithë adhurimin e saj është Ngjallja. Pashka, qendra e adhurimit
ortodoks, është një shpërthim hareje, është vetë gëzimi që ndjejnë Apostujt kur
panë Shpëtimtarin e ngjallur. Është shpërthimi i gëzimit të gjithësisë në triumfin
e jetës, mbas pikëllimit dërrmues për vdekjen që madje dhe Zoti i jetës duhej të
vuante kur u bë njeri. Qiejt le të dëfrejnë, le të ngazëllohet dheu, dhe tërë bota e
dukshme dhe e padukshme le të kremtojë, se u ngjall Krishti, gëzimi i
amëshuar. Tani çdo gjë është mbushur me sigurinë e jetës, ndërsa më parë të
gjitha shkonin në mënyrë të pandryshueshme drejt vdekjes.
Ortodoksia përshkohet tej e ndanë nga besimi i krishtërimit në triumfin e jetës.

At Dumitru Staniloae

Vetëm kur dikush është i burgosur për bindje fetare në një kamp sovjetik,
mund të kuptojë me të vërtetë misterin e rënies së njeriut të parë, domethënien
mistike të çlirimit të të gjithë krijimit dhe ngadhënjimin e madh të Krishtit mbi
fuqitë e së keqes. Vetëm kur vuajmë për idealet e Ungjillit të shenjtë mund të
bëhemi të vetëdijshëm për dobësitë tona mëkatare, dhe për padenjësinë tonë në
krahasim me martirët e mëdhenj të kishës së parë të Krishtit. Vetëm atëherë
mund të rrokim nevojën absolute të të bindurit dhe të përulësisë së thellë, pa të
cilat nuk mund të shpëtojmë; vetëm atëherë mund të fillojmë të shquajmë
imazhin kalimtar të së dukshmes dhe jetën e amëshuar të të Padukshmit.
Ditën e Pashkës, të gjithë ne që ishim burgosur për bindjet tona fetare, u
bashkuam brenda gëzimit të vetëm të Krishtit. Të gjithë u pushtuam nga një
ndjenjë, nga një triumf shpirtëror, duke lavdëruar Zotin e vetëm të përjetshëm.
Nuk kishte meshë madhështore të Pashkëve me rënie kambanash, nuk kishte
mundësi në kampin tonë për t’u mbledhur për të adhuruar, të visheshim
ndryshe për të kremten, të përgatisnim gjellët e Pashkës. Përkundrazi kishte më
tepër punë dhe më tepër ndërhyrje se zakonisht. Të gjithë të burgosurit për
bindje fetare, të çfarëdolloj dogme, ishin të ngujuar këtu nën një përgjim të
madh, me masa më të forta sigurimi nga policia sekrete.

Dhe megjithatë, Pashka ishte atje: e madhërishme, e shenjtë, shpirtërore, e
paharruar. Ishte e bekuar nga prania e Krishtit tonë të ngjallur mes nesh - i
bekuar nga yjet e qetë të Siberisë dhe nga trishtimet tona. Na rrihte zemra me
haré duke marrë pjesë në Ngjalljen e madhe! Vdekja u mund, nuk ka më frikë,
na u dha nga Pashkët e përjetshme! Të ngazëllyer nga kjo Pashkë e
mrekullueshme, ju dërgojmë nga kampi i burgimit tonë lajmin ngadhënjyes dhe
të gëzueshëm: Krishti u ngjall!

Letër nga një kamp përqëndrimi sovjetik