Nuk ėshtė e rastit qė nė njė mėnyrė o ndonjė tjetėr, qoftė nga pėrfaqėsues tė huaj, qoftė nga reagimi qytetar ndaj njė pjese tė emigrantėve tanė- vėrehet qesėndia dhe pėrbuzja qė kanė ndaj shqiptarėve.
Ėshtė e vėrtetė qė me kalimin e kohės, kjo ndjesi po zvetėnohet nė favor tė simpatisė apo mė tepėr tė keqardhjes qė ndjejnė pėr kėtė vėnd i cili megjithse pėrpiqet fort pėr ti s shpėtuar nga pasojat historike dhe psikologjike tė ish tė kalurės sė hidhur ish-komunisto-ateiste dhe nga pushtimi osman , ende mbetet shumė pėr tė bėrė qė Shqipėria tė integrohet.
Dihet se shqiptarėt kanė patur njė tė kaluar tmerrėsisht traumatike dhe kjo ka lėnė pasoja tė
pariparueshme nė karakterin e tyre tė cilat kanė ravijėzuar deri nė njė masė tė
konsiderueshme edhe tė ardhmen e tyre si komb pėrballė popujve tė tjerė por edhe vetė brėnda popullatės shqiptarfolėse tė shpėrndarė nė Ballkan e mė tutje, kudo ku ka shqiptarė.
Kjo vėrehet nė disa aspekte interesante p.sh.,
- kur shqiptarėt janė jashtė vendit tė tyre sidomos nė perėndim, ata nė pėrgjithėsi respektojnė ligjet e shtetit ku jetojnė dhe punojnė; por kur ata ri-kthehen nė vėndin e tyre qoftė dhe pėrkohėsisht ata ri modelohen ashtu si kanė qėnė mė parė se tė emigronin,
-klasa politike shqiptare e sotme e tregon qartė tani nė demokraci fytyrėn e vėrtetė tė dėshirės pėr pushtet me hir apo me pahir duke mos respektuar rregullat e lojės por duke i kėrkuar zbatimin e tyre tek vartėsit me qėllimin qė vartėsit tė mos u zenė vėndin
-klasa politike si koncentrat i mjedisit qė i ka zgjedhur kėrkon qė tė rrethohet nga servilė tė
cilėt duhet tė zbatojnė vetėm urdhrat; pra kanė njė Hipokrizi ndaj tė huajve (pėr tė mos zbuluar qėllimet e tyre tė vėrteta), kurse pjesa drejtuese tjetėr paraqet njė snobizėm
arėsi pa kushte (sigurisht hipokrite ndaj eprorit), dhe njė arrogancė ndaj vartėsve
-klasa politike vazhdon tė mbetet e paemancipuar gjatė periudhės sė demokracisė duke ruajtur karakteristikat feudal-komuniste tė tipit bejlero-anėtar partie, e nė kėtė mėnyrė pėrpiqen tė pushtetin nė demokraci me metodatė rafinuara anadollake sipas taktikave enveriste tė kulacit dhe kėrbacit.
Karakteri dhe personaliteti i shqiptarėve ndahet nė dy periudha kryesoret historike gjatė tė cilave anomalitė e karakterit tė tyre dėmtuan rėndė ardhmėrinė e kėtij kombi tė madh e tė lashtė duke e detyruar qė tė qėndrojė nė fund tė kombeve edhe sot megjithė pėrparimet e bėra:
Periudha e parė historike ishtė periudha pre-osmane nė tė cilėn ishin krijuar kushtet pėr tė bėrė njė shtet tė vėrtetė arbėroro-epirot me tė dy grupet etnike gegėt (ghiga) kupėrfshihen arbėrit, dhe toskėt ku pėrfshiheshin epirot, qė flisnin tė njėjtėn gjuhė.
Karakteri i tyre (megjithėse tė kristianizuar) duke qėnė malėsorė dhe tė izoluar, ishte i ashpėr: pra kryelartė, arrogant, cinik me atė poshtė tij, por edhe bujar me mikun, me kode nderi tė theksuara, cuditėrisht liberal me fėmijėt meshkuj dhe femra, me urrejtje dhe mllef patologjik ndaj kundėrshtarit qė i prekte pronėn ose fisin pa lejen e tyre, zemėrim gjithashtu patologjik kur luftonte me atė qė e quante armik, qejfli, dhe nė pėrgjithėsi njė kripto-ateist (ose mė mirė pagan, sidomos klasat sunduese), pragmatist nė marėveshje, u pėlqenin ofiqet dhe pasuria (kjo e zakonshme nė tė gjithė sundimtarėt), si dhe konfliktuozė nė vendime tė papritura (nė disa raste, sipas historisė edhe grindavecė). Por personaliteti i banorėve arbėro-epirotė kishte njė vecori qė nuk e kishin nė dukje shumė popullatat e tjera fqinje: e vlerėsonin shumė lirinė individuale e pėr pasojė edhe pavarėsinė. Kjo tė conte tek vecoria tjetėr: dėshira pėr tė mbijetuar duke sakrifikuar gjithcka edhe parimet bazė sic ishte besimi fetar, pėr tė ruajtur pronat dhe ofiqet, karakteristikė kėto dy tė fundit tek klasat e pasura.
Periudha e dytė e pushtimit osman qė zgjati 450 vite ishte njė traumė e vėrtetė ndaj njė popullate tė lirė si kjo popullsi. Sipas karakterit tė asaj popullate trime tė cilėn e kanė theksuar plot historianė tė lashtė (epirotėt trima, arbėrit krenarė) , ata luftuan egėrsisht, burra dhe gra,pėr tė ruajtur lirinė dhe pavarėsinė individuale dhe kolektive nėn njė besim fetar tė konsoliduar - kundėr njė perandorie gjithashtu tė pėrbėrė me njerėz tė egėr dhe pa kulturė si osmanėt-turq me njė fe tė panjohur (pushtimi nga nje perandori me kulturė inferiore ndaj popullatės abrbėro-epirote qytetet e sė cilės si Durrėsi, Shkodra, Lisus, Apollonia, Argjirokastra, Janina,Aulona, ishin shprehje e kulturės moderne tė asaj kohe greko-romano-bizantine. Tragjedia qė ndodhi pas vdekjes sė Gjergj Kastriotit, genocidi masiv ndaj popullatės sė asaj kohe, qė pasoi njė emigrim biblik (~250.000-500.000 njerėz ikėn nga sytė kėmbėt per ti shpėtuar mllefit osman), duke zbrazur vėndin. Vetėm malėsia nė veri dhe jug nuk u largua plotėsisht por ruajti fenė si, dukagjino-mirditorėt, dhe ne jug malėsitė e Toskėrisė dhe Epirit.
Kjo traumė kombėtare dhe popullore nuk kaloi lehtė dhe mbeti nė koshiencėn historike kolektive si makthi mė tragjik , por dhe nė subkoshinėn e cila ndryshoi nė disa aspekte edhe karaterin e popullsisė qė mbeti, dhe tė asaj tė re qė u krijua. Ashtu sikundėr kam pėrmėndur nė shkrimin tim tė para disa kohe `Shkijet dhe Shkipėtarėt`, ndodhėn tre ndryshime tė rėndėsishme brėnda njė harku kohor prej 250-300 vitesh pas pushtimit osman tė tėra trojeve shqiptare nga 1478(pushtimi i Shkodrės)-1703(Kuvendi i Arbėrit):
-emigrimi masiv arbėro-epirot,
-ardhja nė trojet shqiptare e grupeve popullate islame (syni+shia+bektashinj)nga Anadolli, Persia, Abkhazia,Siria, Libani, Egjipti, tė dėrguara me detyrim nga gjeopolitika e perandorisė osmane pėr tė shuar kryengritjet, pėr tė ndryshuar demografinė e vendit, dhe pėr tė krijuar kushte pėr islamizimin e vendit,
-kthimin me dhunė (pėr popullin e mbetur me: vrasje nėse nuk konvertoheshin nė islam, emigrim, taksim), me korrupsion (pėr tė p measurit

fiqe +prona tė rrėmbyera ish-pronarėve kristianė), me pengje, si dhe me rrėmbim fėmijėsh duke i kthyer nė ushtarė tė islamit
Kjo politikė e rafinuar shkaktoi ndryshimin e popullatės sė mbetur e cila nuk u quajt mė arbėr dhe epirotė por u quajtėn `shkije`(shqip-folėsit e krishterė pėr arbėrit ose rabanėt) qė u quajt nga popullata e islamizuar shqip-folėse; kurse kjo popullatė shqip-folės e islamizuar qoftė me hir qoftė me pahir, u quajtėn `shkiptarė` (nė dallim nga shkijet shih shkrimin `Shkiėjet dhe shkiptarėt`).
Kjo popullatė e re e pėrzjerė, lindi pas viteve 1700, por ruajti tiparet kryesore tė para-adhėsve si: gjuhėn, krenarinė apo mė mirė mėndjemadhėsinė, fodullėkun, konfliktuozitetin, tiptare tė cilat u zmadhuan tej mase ose mė saktė u shtrembėruan, por u shtuan tipare jo-shqiptare mė tepėr pėr shkak tė mbijetesėsdhe tė ardhura nga lindja, si hipokrizia, dinakėria, pabesia, humbja e kodeve tė nderit, shtim i mllefit dhe urrejtjes deri nė patologji.
Kjo shizmė e dytė qė ndryshoi subkoshinevėn kolektive mbajti dhe ruajti aty nė nėn vetėdije njė tipar qė nuk u ndryshua asnjėherė: dėshirėn pėr liri.
ii
Pse Shejtani (nė mėnyrė alegorike) shkundi poturet nė Shqipėri duke e lėnė kėtė vėnd tė prapambetur, jo-europian, tė dyzuar, tė pėrcarė, dhe tė dobėt?
Duhet tė vėmė nė dukje se vėndasit i kishin tė gjitha potencialet pėr ta bėrė njė vėnd si dhe fqinjėt por u kishte humbur aftėsia pėr realizuar, pėr shkaqe qė njihen nga historia.
Se pėrse shqiptarėt dhe Shqipėria mbeti prapa, kjo ka dy argumenta tė fortė:
-Prishja e binomit FE+ATDHE, binom i domosdoshėm pėr tė bėrė shtet tė fortė, sepse tek shqiptarėt zuri vėnd edhe njė fe tjeter. Prania e tė dy feve ndonėse banorėt u pėrpoqėn tė amortizojnė dallimet dhe ja arritėn nėpėrmjet tolerancės fetare, por dyzimi ne fe shkaktoi kokecarje tė medha si: pėr drejtimin e vendit, historinė, traditat, heronjtė, kė duhej tė bėnin
mik dhe kė armik, si dhe kush do tė jetė gjeostrategjia e vendit, trazira fetare, hipokrizi nė bėrjen e njė shteti me simbole tė krishtera por me njė popullate kryesisht myslimane. Ky dyzim shkaktoi pėrcarje dhe praktikisht u quajt nga populli sikur nė vėndin tonė ka zbrazur poturet shejtani. Dihet se Shejtani (sipas fesė) kur leshon gazra, i lėshon ato me zhurmė dhe i lėshon nė ato vėnde apo njerėz qė kėrkon t`i rrėnojė e t`i mbajė tė rrėnuara.
-Problemi i Vetėdijes Kolektive dhe Nėn-vetėdijės kolektive tė ndryshuar e tė dėmtuar tė shqiptarėve.
Dihet se Vetėdija kolektive sipas psikologut tė famshėm Emile Durkheim, ėshtė njė komplet besimesh dhe qėndrimesh morale tė cilat operojnė si njė forcė unifikuese brėnda shoqėrisė. Qė kėtu shihet se pėr kombin shqiptar aspekti i vetėdijes kolektive ėshtė i cėnuar me themel me praninė e elemntėve antagonistė fetarė, dhe vetėm rilindasit shqiptarė arritėn tė krijojnė njė artificė deri tani tė besueshme tė tolerancės fetare dhe tė pranisė sė njė gjak-njė komb, ose e pėrkthyer alla shqiptarce- nė togfjalėt neologjike: feja e shqiptarit ėshtė shqiptaria.
Akoma mė problematike ėshtė Subkoshienca kolektiive shqiptare. Jung-u dallonte subkoshiencėn kolektive nga subkoshienca personale, nga ajo qė subkoshienca personale ėshtė njė rezervuarpersonal i njė experience unike pėr secilin individ; kure subkoshienca koektive grumbullon dhe organizon kėto eksperienca personale me anė tė njė mnėyre tė ngjashme me secilin anėtar tė specieve tė vecanta. Ashtu sic e quante Freud (Froidi) `eksperienca arkaike` - subkoshienca kolektive, janė forma mentale prania e tė cilave nuk mund tė spjegohen me ndonjė gjė brėnda jetės sė individit sepse duken tė jenė brėnda saj dhe tė pranishme prej kohėsh-apo mė mirė janė `vėndase` , ato janė trajta tė trashėguara tė mendjes njerėzore.
Mė thjeshtė pa-vetėdija kolektive e shqiptarėve ėshtė njė konglomerat reminishencash tragjike individuale dhe kolektive por tė pėrzjera , ose mė saktė-tė dyzuara pėr shkak tė vendosjes sė subkoshiencės sė tė ardhurve e cila e ka mjegulluar kėtė `eksperiencė arkaike` deri nė konfuzion.
Sipas Dante Alighieri (Komedia Hyjnore), ilustrimi i mėposhtėm tregon strukturėn e Ferrit (ku rri Shejtani). Kjo strukturė e Ferrit, sipas Jung (Karl Gustav Jung) pėrfaėson nė cdo kulturė aspektin shqetėsues tė pavetėdijes kolektive
J
Pėr pasojė, praktikisht shqiptarėt e kanė tė pamundur momentalisht tė argumentojnė se kush janė, si tė integrohen, kė kanė armiq dhe kė kanė miq, si tė stabilizojnė shtetin e tyre, dhe si tė mbijetojnė pa u asimiluar nė situatėn e globalizmit
iii
Tė kthehemi tek Shejtani apo Djalli i cili sipas popullit paska kaluar nė vėndin e shqiptarėve, ėshtė kėnaqur me rrėmujėn, konfuzionin, ndarjen fetare, grindjet e vazhdueshme, kryengritjet pėr liri nė njė kohė kur klasa e pasur e vėndit tė tyre ka arritur pozita sunduese nė perndorinė osmane. Kėshtu ai ka lėshuar njė pordhė tė zhurmėshme ose si e ka quajtur me eufemizėm populli `ka shkundur breket apo poturet` nė vėndin e shqiptarėve dhe i paska lėnė tė shastisur vėndalinjtė e mjerė, duke vulosur kėshtu fatalitetin e shqiptarėve pėr shkak tė veseve tė tyre rėnda tek klasa e pasur dhe drejtuese si: tangėrllėku (edhe tek i varfėri?! ) tek i pasuri, matrapazllėku, humbja e kodit tė nderit, qelepirllėku, rrufjanllėku, servillėku, pabesia, urrejtja dhe mllefi, burracakllėku, qėndrimi si kripto-ateistė dhe laramanėt nė fe, individualizmi dhe mungesa e dėshirės pėr tu bashkuar . Tė gjitha kėto janė tė barabarta me njė komb tė dobėt dhe popullatė konfliktuoze me dėshirė pėr liri, por mė tepėr pėr liri kacakėsh.
Pra, thuhet se Shejtani drejtoi vėmėndjen e mbi vėndin tonė nė momentin kur vuajtjet e mėdha, largimet e mėdha, dhe krenaria e fyer nga pushtuesit kėnaqėn Shejtanin i cili lėshoi ca gazra tė zhurmėshme i kėnaqur pėr fatkeqėsinė e popullit trim duke premtuar njė pėrcarjee dhe vuajtje tė gjatė deri nė njė urdhėr tė dytė.
Kėshtu shejtani u largua me idenė e ky vėnd ballkanik do tė vuajė pėr njė kohė tė gjatė pasojat e pėrbuzjes shejtanore duke mbetur i vetmi vend qė ballkani pėrcarė nė fe, nė tradita, nė qytetari, nė pėrpjekjet pėr bashkim, nė grindje tė vazhdueshme, nė prapambetja ekonomike,dhe nė dėmtimin e natyrės. Emrat pėr gjėnė e keqe ose pėr kundėrshtarin e Zotit janė:
Azazel, Asael (Hebreė): mbreti i djajve
Baphomet: demoni qė adhurohej nga kalorėsit tempullarė
Beelzebub, ba'al zevuv בעל זבוב (Hebreė): Zoti i mizave (Mattheė 10:25)
Belial: qėnie pa vlerė sipas Biblės libri i Proverbave
Mastema: njė demon sipas Biblės , libri i Pėrvjetorit (Jubile); por ėshtė demoni i shkatėrrimit dhe babai i djallit sipas fragmenteve zadokite tė pergamenave tė detit tė vdekur.
Sammael: Samiel, Sammael (Hebreė): helmi i Zotit
Lilith: demoni femėr sipas mitologjisė cifute; e kundėrta e Evės
Satan (Shaitan- nė arabisht): Kundėrshtuesi, Akuzuesi, Paditėsi, Gjarpri,The Adversary
Iblis: djalli sipas islamit
666 or 616, numuri i Shtazės sė keqe
Angra Mainyu: Ahriman: sipas Fesė Hindu shpirti malinj, shpirti jo i shenjtė
Antichrist: ardhja e djallit nė botėn e vdekshmė sipas kristiannizmit
Lucifer: ėshtė ėshtė ėngjėlli i errėsirės i cili u hodh pėrtokė nga ėngjejt e Zotit sepse ishte kundėrshtues dhe krenar (sipas cersionit tė mbretit James tek Testamenti i Vjetėr , isaia 14:12; fj alė cifute הֵילֵל ).
Nė kėtė pikpamje shqiptarėt kanė qėnė dhe mbetėn kundėrshtues, dyshues, kripto-ateistė,
Mėndjemėdhenj, lakmitarė, dhe pėrtacė, duke patur nė kėtė mėnyrė disa nga shtatė mėkatet vdekje prurėse qė denohen nga Zoti. Shkaqet dhe argumentet se pėrse ka ndodhur kėshtu unė kam spjeguar nė disa nga shkrimet dhe librat e botuar nga ana ime por mbetet shumė pėr tė bėrė ende nė mėnyrė qė tė arrijmė tė integrohemi nė BE, sepse ėshtė e vetmja mundėsi shpėtimi pėr kombin tonė tė goditur nga fatalitete tė cilat kanė rėnė mbi ne edhe pėr fajet tona.
Njė nga frazat mė tė goditura kundėr mėndjemadhėsisė dhe krenarisė sė shqiptarėve, mėkatit qė u shkaktoi robėrimin nga turqia pėr 450 vite e ka thėnė Shėn Kozmai. Sipas (Fani Mihalopulos, vep. e cit, f. 119) thuhet: Kozmai u ndal edhe nė Sul, ku u predikoi luftėtarėve shqiptarė tė linin armėt e tė shtroheshin. Kur kėta, tė zemėruar e dėbuan nga fshati, Kozmai lėshoi profecinė ogurzezė: "Kjo kokėfortėsi e kjo krenari do t'ju marrė nė qafė; aty, nė ato degė ku tani keni varur jataganėt tuaj, do tė vijė dita kur evgjitėt do tė varin sazet e tyre".
Dhe ashtu ndodhi; Ali Pashė Tepelena i shkatėrroi dhe i shpėrndau suliotėt tė cilėt edhe sot e kėsaj dite janė njė sintezė e gjallė e mėkateve tė shqiptarėve krenarė, qė e pėsuan pėr shkak tė krenarisė, mėndjemadhėsisė, individualizmit pėrcarės, dhe shitjes sė vlerave fetare pėrballė ofertave pėr grada dhe pasuri.
Ashtu sikurse thuhet nė filmin `Avokati Djallit`, djalli (tė cilin e luan Al Pacino) thotė: Mėndjemadhėsia ėshtė `mėkati im i preferuar` (me anė tė tė cilės rrėnohen shumė njerėz).
Nė pėrfundim mendoj se ėshtė mė e kėshillueshme qė shqiptarėt dhe Shqipėria duhet tė dėgjojnė dhe tė zbatojnė me kujdes kėshillat e miqve tė huaj, sepse vetė ne, e kemi tė pamundur tė dallojmė dhe tė orientohemi si komb pėrsa i pėrsa tė ardhmes sė vendit pikėrisht pėr shkak tė problemve tė pazgjidhshme me:
-vetėdijen dhe pavetėdijen kolektive
-identitetin si komb sepse historinė tonė e pretendojnė arvanitasit, serbėt (shkijet) dhe maqedonasit, arbėreshėt e Italisė.
-ndjenjėn e pėrbuzjes, e pėr pasojė urrejtjen patologjike ndaj fqinjėve,
-dyzimi ne fe, e pėr pasojė mos realizimin e njė historie tė pranueshme nga tė gjitha palėt,
-mungesėn e orientimit nė gjeopolitikėn e vėndit dhe atė botėrore.
Pra arsimimi, integrimi, dhe shmangia e konflikteve, globalizmi, do tė lehtėsojnė barrėn e vuajtjeve dhenjohjen e vetvehtes.
Krijoni Kontakt