E bukura dhe plehrat: Shqipëria ime, ja ku je!

[Edvin83]

Eda Derhemi

Muajt që jetova në Tiranë i kisha krijuar vetes një hartë shkelëse për çdo rrugë a shesh të Tiranës, hartë që do të më ndihmonte ku e si të vija këmbët për të mos shkelur në plehra apo gropa pritëse e dinake. Atëherë rrallë mendoja për mobilizimin mendor dhe përkushtimin që mjerani shqiptar duhet t‘i kushtojë çdo vogëlsire, që në një vend a kohë tjetër do qe, sipas njeriut, qesharake ose irrituese. Në një distancë ndërkontinentale dhe disamujore nga Shqipëria, është më e mundur dhe më pak vdekjeprurëse të mendosh për ato probleme të saj që rrallëherë dalin si parësore kur je aty. E, në fakt, krahasuar me probleme të tjera jetike si mospasja e punës apo e një shtëpie ose e një ligji që të mbron si qytetar, nuk janë parësore.

Plehrat, pisllëku dhe prishja e së bukurës na kanë gllabëruar e na janë bërë peizazh i natyrshëm dhe joshqetësues në Shqipëri. Diku nga tetori ecja (me këpucë të ngjeshura pas këmbe) me disa miq në bregdetin e atyre që tani quhen fshatra turistike afër Malit të Robit. Shtëpitë ishin ndërtuar bukur, pishat mes tyre e përgjatë bregut ishin ruajtur, por bregu vetë gëlonte nga qeskat plastike varur nëpër rrënjët gërmadhë që nderonin qiejt për shkak të erozionit fitimtar e të paturbulluar. Bregut shfaqeshin pafund, si qentë e pazot të Tiranës, pantofla plastike teke ngjyra-ngjyra, shishe të hedhura pasi ç‘kishin brenda kish përfunduar (e përse t‘i mbanin më?), ambalazhe të ushqimeve shekullore të sheqerosura të supermerkatove që dhjamin në adhurim e sipër shqiptarët e rinj të ditëve tona.

Kish pak njerëz se nuk ishte periudhë plazhi, ndaj unë e prisja plazhin të qe më i pastër se kaq. M‘u duk vetja si vetmitare heroike, por e pashpresë, kur para meje kaloi një treshe burrash me fytyra të vetëkënaqura si ato që vijnë pas një barku të ngopur. Në mes tyre, me gjeste e pamje që e bënte shumë të qartë hierarkinë brenda grupit, ecte njëri nga ministrat tanë, në mos gaboj ai i Financave, një personazh që shfaqet në ekran me buzën gjithnjë të çarë a të malësuar (një krem antibiotik e zgjidh atë problem shumë lehtë, i dashur ministër). I lehtë në ecje si bari mali, ministri kapërcente me kujdes, por pa problem pantoflat e shishet shpërndarë nëpër rërë dhe vazhdonte të ndiqte me një buzagaz të qetë rrezatues pasuesit e tij të përulur që i bënin humor me hare. M‘u kujtuan një tufë karakteresh nëpunësish të Gogolit apo Çehovit… veçse pantoflat e plehrat përreth ma prishnin idilizmin e paralelizmit. Nuk ka asnjë pikë dyshimi se ministri ishte i lumtur në atë ambient: asgjë s‘i vriste as syrin, as zemrën e as xhepin.

Por Mali i Robit, në krahasim me hyrjen për në Sarandë, është një lloj parajse. Saranda me të cilën krenohemi aq fort, i pret ata që nuk hyjnë në të nga deti por nga toka, me një fushë pafund plehrash. Rruga automobilistike gjarpëron mes tyre pa iu shmangur aspak për kilometra, sikur të ishte krenare për skulpturat origjinale postmoderniste të krijuara nga plehrat shumëllojshme, shumëngjyrëshe, mynxyrë e mendjeve dhe bëmave tona. Kush dreqin e polli atë ide aq absurde sa të mbushte anët e rrugës së qytetit më tërheqës të Shqipërisë me plehra! Nuk gjenin dot hyrjen për në një qytet tjetër? Ata që me siguri i kalojnë përkrah plehrave ditë e natë, parlamentarë e qeverimbajtës, presidentë e kryeministra, kryetarë partish e fondacionesh, nuk kanë sy në ballë të shohin, nuk kanë një pikë ndërgjegjeje ende mbetur gjallë në ndonjë skutë rebele të qenies? Fusha përreth bën sehir e lodhur, djerr e pa qejf, duke pritur ditën kur plehrat do ta gllabërojnë edhe atë.

Plazheve të Jugut, që të para nga lartësia e rrugës automobilistike të ndjellin më keq se sirenat Odiseun, ke frikë t‘u afrohesh. Një ndjenjë e qelbur faji kolektiv dhe pafuqie për të ndryshuar gjërat të shtyp dëshirën e të shijuarit të bukurisë së plazheve, kur teksa shkon në rrugën e ngushtë për Livadhe apo Jalë sheh ullishtat e harruara djerr e të mbuluara nga ferrat deri afër kurorës. Sikur kjo të mos mjaftonte, si sëmundje të çuditshme ardhur nga kozmosi, degët e tyre pluskojnë në qeska blu, rozë apo fosforeshente që njerëzit hedhin rrugës teksa pastrojnë makinën e vet nga plehrat. Kjo është sjellje tipike e vendeve të varfra: dëshira për të mbajtur pastër mbaron te dera e jashtme e shtëpisë. Përtej saj, ndoshta fare ngjitur me të, nis mbretëria e askujt, ose më mirë hapësira ku mund të shkarkohen gjithë të këqijat që nuk duam të kemi në shtëpinë tonë. Kësaj i thonë: të dhj… m‘u në shtëpinë e pastër!

Edukata civile e qytetarëve është e ulët? Pa dyshim. Fëmijët nëpër oborre shkollash hedhin qeskat e bukës apo letrat e briosheve që hanë, ku munden, e askush nuk merakoset, as prindërit e as mësuesit. Prindër që s‘kanë as kohë e as haber të mos lënë fëmijët e tyre të luajnë në kanale ujërash të zeza, kanë edhe ata plot përgjegjësi. Por për fat të keq, shumë më e ulët sesa ajo private individuale, është edukata institucionale publike në Shqipëri, ajo e shkollës, e shërbyesit publik, e ministrive, e bashkive, organeve komunale, të rendit etj. Plehrat në Sarandë janë një punë e organizuar, nuk janë aftësi kooperuese surprizë e disa qindra mijëra shqiptarëve të zonave të Jugut; plehrat të cilave u vihet zjarri rregullisht në mes të Tiranës apo qyteteve të tjera, janë vendim zyrtarisht i lejuar i ndërmarrjeve të shërbimeve komunale; Pastrimi i qindra qenve të zgjebosur (jo figurativisht kjo) që enden frikshëm tufa-tufa nëpër qytetet shqiptare, nuk është detyrë e individëve, por e institucioneve. Mosgjobitja e atij që hedh pa teklif çfarë ka në dorë nga dritarja e makinës apo teksa shëtit i lumtur bulevardit tërë vapë e pluhur, është detyrë e ruajtësve të rendit. Ne jemi të gjithë të molepsur nga e keqja ashtu siç jemi të kllaposur nga plehrat.

E kotë që presim të na e ndryshojë situatën e turizmit një reklamë mbi "Shqipërinë e bukurive" në CNN. Asgjë nuk ndryshon pa ndryshuar ne. Po të shohësh fqinjët dhe jo veç Slloveninë, Kroacinë e Greqinë, por edhe Malin e Zi, madje edhe Maqedoninë, koncepti i mbrojtjes së ambientit është kudo më evropian sesa i yni. Po jo… neve nuk na duhet ndërtimi i një fabrike për përpunimin dhe djegien pa ndotje të plehrave… ne bëjmë plane për centrale nukleare. Ky lloj delirimi i papërgjegjshëm do të na kthejë në plehra të gjithëve një ditë.

Bën zhurmë bota që Napoli po mbytet nga plehrat, ndërpritet blerja e mocarelës së famshme Bufala, përflitet Italia për mungesë rregulli e përgjegjësie publike, diskutohet nëse është apo jo Italia pjesë e Evropës. Për Shqipërinë që qelbet shumë më keq e fatkeqësisht edhe më pa pasion sesa Italia, nuk ndihet kush. Në fund të fundit, bota rrallë merret me ne, veç kur, si fëmija i keq i lagjes që dihet e njihet nga kushdo, i krijojmë asaj ndonjë trazirë nga ato që mund t‘i derdhen mbi vete. Por plehrat tona për botën s‘janë një e keqe e madhe. Në fund të fundit veç ne do mbyteshim në to. E, kur bota nuk na ngacmon, pse të mos vazhdojmë gjumin e gjatë të vapës derisa të vijë dimri e të ngrijë të gjithë mutrat natyralë e artificialë që kemi krijuar, të vrasë mikrobet, e ne të jetojmë të gëzuar e të trashëguar? Nëse bota e konsideron skamjen dhe pisllëkun ku ne jetojmë gati si të natyrshëm e të pritshëm, dhe sigurisht si të parëndësishëm për aq sa është i izoluar atje ku jetojmë veç ne, na takon neve t‘i ndryshojmë gjërat. Nëse jo në emër të respektit për veten ose të të qenit pjesë e botës civile, duhet ta bëjmë në emër të fëmijëve tanë.
Gazeta Shqip