Dua të di

[Dan]

Jam duke punuar në një përmbledhje të pyetjeve që pak a shumë mund të i shtron fëmija, e që prekin gjërat e jetës së përditëshme. Për të pasuruar këtë forum dhe me qëllim të mbledhjes së pyetjeve të fëmijëve mbi natyrën në përgjithësi po e hapë këtë temë. Për të më kuptuar më saktë se për çka është fjala, në pjesën e më poshtme po paraqes disa pyetje-përgjigje të përmbledhjes. Shpresojë që moderatorët do të më ndihmojnë në korniza të mundësive të tyre.


Çka, pse, si, kush ?????

Për fëmijët e klasës së 7 dhe tetë.

[Dan]

Çka e bënë aq të rëndësishëm rrotën e mullirit ?
Përdorimi i rrotës së mullirit paraqet herën e parë që njeriu përdori fuqinë natyrore për shërbime të veta. Këto rrota janë përdorur për herë të par në kohën e romakëve. Rrjedha e ujit të lumenjve e vinte në lëvizje rrotën në skajet e së cilës ishin përforcuar disa lopata. Një rrotë e tillë e thjeshtë ja arrinte ta fuste në lëvizje gurin e mullirit për të bluar drithërat.

[Dan]

Kur janë ndërtuar Gjeneratorët e parë ?
Një rrjetë e mullinjve të ujit, e ndërtuar nga romakët afër Arlesit në Francën jugore është Gjeneratori i parë në Botë. Ky gjenerator përbëhet nga 16 rrota me ujë, që japin fuqi të mjaftueshme për të lëvizur 32 gurë për bluarje të drithërave.

[Dan]

Kush e ka shpikur gjeneratorin me avull si lodër ?
Hero nga Aleksandria, një grekë antikë që jetoi pak para se të lindte Krishti. Ai ishte një gjeni i lodrave dhe një shpikës. Ai ndërtoj një teatër automatik të kukullave, një lodër në formë zogu me krahët që përplaseshin dhe më interesante është shpikja e automatit për të lozur me para. Lodra e tij, gjeneratori me avull ishte një sferë metali e vendosur në mes dy kapasave ashtu që të mund të lëvizte. Lodra mbushej me ujë dhe nxehej me zjarr. Kur uji fillonte të avullohej, avulli i krijuar kalonte nëpër dy pipa dhe gjuhej në sferën dhe e shtynte të rrotullohej. Hero në të vërtet e kishte shpikur gjeneratorin e parë me avull, mirëpo si duket para kohe sepse shpikja e tij nuk kishte gjetur ndonjë zbatim më të gjerë dhe për këtë mbeti vetëm një lodër për argëtim.

[Dan]

Pse nuk u ngrit makina fluturuese e Leonardos ?
Italiani Leonardo da Vinçi që jetoj nga 1452 deri më 1519 konstruktoj një makinë që ishte një shpikje e parakohshme për më se 100 vite. Ai vizatoi plane për nëndetëse, parashutë, makinë të blinduar të ngjashme me Tanket, një helikopter dhe një makinë fluturuese. Makina fluturuese e Leonardit kurrë nuk u ndërtua, sepse nuk kishte ndonjë makinë në atë kohë që ta fusë në lëvizje. Koha e motorëve të lehtë dhe të fuqishëm gjendej në të ardhmen e njerëzimit.

[Dan]

Kush është shpikësi më i zoti ?
Këtë titull si duket e meriton më së shumti shpikësi Tomas Alva Edison, me emrin e tij është i lidhur një numër i madh i shpikjeve. Ndër këto shpikje janë edhe poçi me tel, kamera e xhirimit dhe fonografi (version para gramafonit)

[Dan]

Çka ka qenë tretësi i eshtrave ?
Shkencëtari francezë Denis Papin, një shokë i fizikanit të njohur Robert Bojle, jetoi rreth viteve 1670 në Angli. Ky konstruktoi kovën e kuzhinës të parë me avull në botë dhe për të ju treguar aftësitë e kovës së tij ai ftojë miqtë e vetë. Në të vërtet ai dëshironte të ju tregonte se nën shtypje, avulli i mbi nxehur krijon nxehtësi dhe energji më të madhe. Papini për ta demonstruar këtë mbushi kovën me kocka ashti të lopës dhe i la të zihen deri sa ato u zbuten. Ai për anëtarët e shkencës mbretërore përgatiti "darkën shkencore".

[Dan]

Pse njerzit thonë që Xhems Vati ka shpikur makinen me avull ?
Flitet që kova e tretjes së eshtrave e ka inspiruar inxhinierin skocezë Xhems Vat (1736-1819) që të përsoste makinën me avull. Më 1764 ai provoji që të riparonte një model të makinës së Njukomerit dhe vërejti se pak arrihej më të. Për ta përmisur efektin e makinës ai instaloi në të një kondensator të dytë. Po ashtu ai konstruktoj edhe një metodë sipas së cilës kundërpeshat të pozicionuara horizontale mund të lëviznin poshtë-lartë në ritëm me lëvizjet e makinës. Kjo ide gjeniale ka bërë që Xhems Vati të fitoj famën si "Babai i kohës së makinës me avull".

[Elna Durrësi]

Mirëmbrëma...

Ideja është shumë e mirë. Në tregun shqiptar ka shumë libra të tillë tani. Unë i kam blerë tim biri 6 libra të mrekullueshëm në librarinë e aeroportit të Rinasit rreth dijeve të tilla. Ishin vërtet ¨cilësi e mirë, si nga përmbajtja ashtu ehde nga prezantimi.

Përsa i përket pyetjeve dhe përgjigjeve e dhëna, sipas meje i përkasin më tepër moshës mbi 8 vjeç e lart. Mendoj që do ishte e udhës të parashtrohej grupmosha të cilës i drejtohen këto pyetje. Një fëmije 4-5 vjeç nuk mund ti shtrosh apo lexosh pyetje e përgjigje të tilla. Duhen më të thjeshta.

Me të mira,

Elna.

[Dan]

Cili astronom shpiki kambanën zhytëse ?
Në vitin 1690 Edmund Hallei (sipas tij është thirrur edhe kometa e famshme) shpiku një kambanë zhytëse nga druri. Ajo kishte formën e sferës të ndërtuar nga dërrasat e pështjelluar me shtresë plumbi. Kjo makinë mund të fundosej deri në 20 metra nën det. Brenda saj gjendeshin Hallei dhe katër shokë të tij të cilët merrnin ajër nga një buri në të cilën ishte futur një litar. Në këtë mënyrë ata ja arritën që më se 90 minuta të qëndrojnë nën ujë.