Bumi ekonomik dhe Berisha, qeveria e erës së bilionit
(15.07.2008)
…Viti 2008 është viti që do shënohet në historinë e ekonomisë shqiptare si viti i Prodhimit të Brendshëm mbi 1000 miliardë lekë. Qeveria Berisha do mbahet mend si qeveria që kaloi trilionin. Pas 2007 nuk do ta masim më prodhimin me miliarda lekë, por me triliona, me biliona. Në këtë mënyrë në ekonominë shqiptare fillon një erë e re, era e bilionit…
Dëgjova me vëmëndje deklaratën e zotit Berisha për bumin ekonomik, ndërsa me shumë kurjozitet prita reagimin e opozitës për këtë deklaratë, sepse në kuadrin e fazave të fluktacionit ekonomik kishte vend për të diskutuar, aluduar e kundërshtuar. Vlerësimi për të erdhi vetë nga kryetari PS, zoti Edi Rama. Ky vlerësim qe në parametrat e Braçes pavarësisht se doli nga goja e Ramës. Qe një përcaktim si “Bum gënjeshtrash si ato që thotë gjithnjë Berisha”. E ndjeva veten keq sepse të thuash se Berisha gënjen duhet të japësh tregues për të bindur dëgjuesit e lexuesit, pavarësisht nëse je apo jo teknicien. Pa fakte konkrete, pa tregues konkret makroekonomik nuk mund të thuash se gënjen, pavarësisht se kush është, Berisha apo Edvini, Iliri apo Godoja. Po ky nuk qe bllofi i fundit dhe hera e fundit që u përdor fjala gënjeshtër sepse ajo u përsërit edhe për punën e rërës apo të kumit, e ajo do përsëritet e do përsëritet sepse me këtë ritëm pune, Berisha realizoi premtimet e marra në tri vite dhe momentalisht i krijoi mundësi vetes të fillojë fushatën elektorale të 2009. Deklarata e kryeministrit nuk qe rastësore. Ajo vinte si rezultat i një pune të pa lodhur të tij dhe të një pjese të qeverisë për tri vite rresht. Ajo qe rezultat i konkretizimit të reformave komplekse të marra dhe zbatuara në ekonominë shqiptare. Ajo qe rezultat i MSA, rezultat i marrjes së ftesës për anëtarësim në NATO. Ajo qe rezultat i një politike të shkëlqyer rajonale e globale të një qeverie ekstramobile. Ajo qe frut i një qeverie me prirje plotësisht amerikano-europiane që diti të ketë në dyer të saj Bushin me Deklaratën e famëshme për pavarësinë e Kosovës. Ajo qe frut i një bashkërendimi e bashkëpunimi të Ekzekutivit me Legjislativin, i bashkëpunimit Berisha - Topalli, një binom që i dha emër dhe njohje spektakolare jo vetëm Shqipërisë sonë, por më së shumti edhe Kosovës. Në tre vite Berisha me një pjesë të stafit të tij kanë bërë një punë titanike që PS - së do ti duheshin nja 800 vjet e pa ta bënte. Është kjo arsye që më erdhi keq për përcaktimet dhe etiketimi i tij me fjalën gënjeshtar. Kjo do të thotë se Berisha është gënjeshtar se dua unë, se kështu them unë, është hajdut, se dua unë e se kështu them unë. Këto përcaktime flasin qartë për një kritizer të rëndomtë, të sëmurë, bajat, të pa besueshëm, të një përfaqësuesi të një Partie që është në krizë identiteti. PS ndodhet tashmë në një krizë të brendëshme të saj, e gatëshme për një rindarje të re. Rindarja do jetë edhe një nga shkaqet që do thellojë humbjen e saj në zgjedhjet e 2009. Përfaqësuesit e Partisë Socialiste tregojnë ndjenja inferioriteti të dukshëm ndaj Berishës aq sa arrijnë deri në shpifje e fyerje të papranueshme edhe për familjen e tij. Braçe nuk ka më të drejtë morale të përmendi emrin e Argitës sepse ajo me krenari, me korrektësi dhe me dokumente hodhi poshtë sajesat njëvjeçare të tij. Tash përsëri provon të gënjejë. Le të shkojë në Tirana-Sea-Golem Braçe dhe të shikojë këtë Kryeqytet të vdekur në dimër dhe super Tiranë në verë. Le të pyesë Braçe se të kujt janë vilat dhe shtëpitë dhe pastaj të flasë për pasurinë e Berishës. Të shikojë vilat në Kavajë, Shëngjin e Korçë, në Himarë e Divjakë. Të shikojë pallatet 15 e 20 katëshe në mes të Tiranës, të shikojë oligopolet e drithit, të karburanteve, të hekurit, të çimentos etj etj. Në raport me ish-ministra, ministra, drejtorë e vartës të tij, Berisha është jashtë serie, tutje vendit të fundit. Është pikërisht kjo arsye, është ky fakt që njerëzit e duan Berishën. Po për këtë nuk ka faj njeri, ka vetë Berisha që hoqi dënimin për shpifje. Sepse që kur u hoq dënimi për shpifjen një pjesë e gazetave janë bërë paçavure, janë degjeneruar që edhe kur ngrenë shqetësime e probleme me të drejtë nuk i dëgjon më kush. Sha e gënje gjith ditën, askush nuk i lexon më si më parë, por i blejnë kur dëgjojnë për ndonjë spiun apo për ndonjë femër dac.
Bumi ekonomik ishte një fjalë që vuri në siklet jo vetëm opozitën, por edhe shumë njerëz që nuk kanë njohuri për këtë dukuri ekonomike. Ju duket si diçka e paaritëshme, në mënyrë të veçantë prej ekonomisë shqiptare. Në fakt sot kemi një bum ekonomik dhe unë do ta shpjegoj pse. Fillimisht dua të pyes lexuesit se a ka ekonomia kineze bum ekonomik, a ka ekonomia indiane bum ekonomik, a kanë pasur dragonjtë e Azisë para 15 vitesh bum ekonomik? Të gjithë do të përgjigjen Po. Ekonomia Kineze dhe të tjerat kanë bum ekonomik. Këtë gjë nuk e pranojnë për ekonominë shqiptare, ndërsa e pranojnë për këto ekonomi që unë përmenda. Fjala bum është përdorur dhe vazhdon të përdoret për ritme të përshpejtuara rritjeje, për ritme të rritjes ekonomike mbi prirjen normale.
Do ta shpjegoj teorikisht dhe pas këtij shpjegimi do jap shifra konkrete për të parë se çfarë kuptojmë me bum ekonomik dhe nga kush përfaqësohet ai. Në makroekonomi kemi shumë koncepte ndër të cilët dy koncepte të lidhur me ciklin e biznesit ose me fluktacionin ekonomik, kemi bumin dhe pikun. Po i jap këto dy koncepte duke iu referuar “Dictionary of Modern Economics” të The McGra-Hill dhe të Enciklopedi Ekonomike, botim në shqip i Prof. Myslym Osmanit. Çfarë kuptojmë me bum? Sipas të parit me bum kuptojmë “Një rritje e shpejtë në një nivel të lartë të aktiviteit ekonomik që sjell për pasojë një rënie në normën e papunësisë, rritje me rritme të larta të prodhimit, të të ardhurave, të fitimit, një stok të lartë dhe çmime të prodhimit. Një bum i tillë nuk mund të mbahet për një periudhë të gjatë kohe, dështimi mund ta ndjekë atë”. Sipas të dytit “Shtim i shpejtë i prodhimit kombëtar, por ndoshta jo i qëndrueshëm i tij. Periudhë lulëzimi ekonomik që vjen pas gjallërimit, që karakterizohet nga rritja e kërkesës dhe e çmimeve dhe ulja e papunësisë. Kjo situatë mund të çojë në një rënie të papritur ekonomike nëqoftëse qeveria nuk e kontrollon siç duhet ekonominë”.
Çfarë mund të evidentohen prej fluktacionit ekonomik? Sipas të parit kemi. “Duke alternuar rritjen dhe rënien në aktivitetin e përgjithshëm të biznesit mund të evidencojmë prej fluktacionit të agregatëve të aktivitetit ekonomik tregues të tillë si GDP, të ardhura, indeksin e prodhimit industrial dhe papunësinë. Cikli i biznesit mund të diferencohet në katër faza, ekspansioni si fazë e parë përgjatë të cilit aktiviteti i biznesit rritet në mënyrë suksesive në shkallë më të lartë, në nivel të pazakonshëm, dhe mbetet në këtë nivel për një periudhë të shkurtër kohe; faza e dyë është ajo e recesionit ose e kontraktimit”. Faza e parë konkretizohet me pikun pas së cilit vjen rënia e cila përfundon në ulluk ose shoqërohet me depression. Në këtë vështrim rritja ekonomike e përshpejtuar identifikohet me bum ekonomik, pra bumi ekonomik është nën fazë e fazës së rritjes ose të ekspansionit ekonomik. Kështu ekzistenca në këto momente me këta tregues të ekonomisë shqiptare është fare normale dhe e pranueshme. Bumin nuk e ngatërrojmë me pikun sepse pas pikut vjen rënia ndërsa pas bumit kemi përsëri rritje po jo me të njëjtin ritëm ose rallë rënie. Çfarë kuptojmë me pik? Sipas të parit. “Me pik kuptojmë fazën ku prodhimi i aktivitetit ekonomik arrin maksimumin në fazën e rritjes ekonomike ose ekspansionit. Kjo rritje është për një periudhë të shkurtër kohe duke qëndruar për një ose dy muaj”. Zakonisht piku dhe bumi përdoren edhe në të njëjtin kuptim por përdoren edhe në kuptime të ndryshme. Kështu piku është ekstrem i bumit ose fundi i tij kjo sepse pas bumit vjen piku ndërsa pas pikut vjen rënia ekonomike.
A ka në këtë kuptim në ekonominë shqiptare bum ekonomik? Përgjigja është po, për këtë mjafton të shikojmë rritjen e GDP-së në vitet e fundit si dhe të analizojmë të gjithë treguesit makroekonomikë që japin situatën ekonomike të një vendi. Nuk do përmend shumë shifra për ta provuar këtë situatë të veçantë të vitit 2008 sepse shifrat janë publikuar përditë në gazeta dhe përditë i dëgjojmë në televizione por do shikoj shkurt deklarimet e fundit dhe do krahasoj disa arritje të vitit 2008 me ato të disa viteve më pare 1998-1999-2001-2005-2007 për të treguar se kemi pasur bum edhe në vite të tjerë. Për vitin 2008, Buxheti i Shtetit do ketë edhe një shtesë prej 270 milionë dollarë e cila përgjithësisht do shkojë në infrastrukturë dhe në buxhetet lokale. Një pjesë e mirë e tij do shkojë për shlyerjen e normave të interesit ose në uljen e deficitit buxhetor nga 7.9 në 5.2% të GDP, aq sa e ka kërkuar FMN. Gjatë 6-mujorit të parë të këtij vitit kemi disa shifra që e vlen të ripërmenden. Investimet pubklike janë rritur mbi 2.5 herë në krahasim me 6 mujorin e parë të viti 2007. Të ardhurat e buxhetit janë realizuar 135 miliardë lekë, nga 130.9 që ishin në plan. Janë realizuar 20% më shumë se në 2007 ose 18.5 miliardë më shumë. Në krahasim me 2005 janë rritur me 46.3% ose me 40 miliardë kur taksat ishin 2 herë më të larta. Në krahasim me 2005 të ardhurat nga akciza janë rritur me 22%. Janë rritur zhdoganimet, kështu kafe nga 2000 mijë ton në 2005 në 3045 mijë ton në 2008, karburante nga 122 mijë në 179 mijë, është rritur zhdoganimi i mallrave të tjera të forta si pije alkoolike, duhan, cigare etj. Kemi rritje të prodhimit industrial me 30%, të ndërtimeve me 40%, të eksporteve me 41% etj. Të ardhurat buxhetore janë rritur me 2% të GDP etj. Në vitin 2001 të ardhurat në buxhet kanë qënë 135484 milionë, shpenzimet 186049 milionë lekë, deficiti buxhetor 50566 milionë ose zinte 8.57% të GDP. Në vitin 2002 të ardhurat u rritën në 159425 milionë, shpenzimet 212 283 milionë dhe deficiti 52858 milionë dhe zinte 8.02% të GDP. Në vitin 2007 të ardhurat janë realizuar 251641 milionë lekë, shpenzimet 285329 milionë, deficiti 33 688 milionë ose zinte 3.4% të GDP. Në vitin 2005 kishim 199439 milionë lekë të ardhura, 227229 milionë lekë shpenzime dhe 27790 milionë lekë deficit buxhetor ose 3.4% të GDP. Në vitin 2008 në 6 mujorin e parë kemi realizim të të ardhurave 135 miliardë lekë dhe deficitit buxhetor parashikohet të dealizohet sipas parashikimit të FMN me 5.2% të GDP nga 7.9 që kërkoi qeveria. Shtesa e fundit prej 270 milionë dollarë të ardhura në buxhet realizoi pikërisht këtë objektiv të FMN. Duke krahasuar shifrat e mësipërme konkluzionet dalin vetë. Të ardhurat e buxhetit në vitin 2001 janë sa 6 mujori i parë i vitit 2008, pra të ardhurat në 2008 në krahasim me 2001 janë dyfishuar. Në të njëjtën masë parashikohen edhe shpenzimet në të njëjtën kohë që deficitit në 2001 ishte sa 8.57% të GDP ndërsa në 2008 do jetë sa 5.2% e GDP. Norma e papunësisë në 2001 ka qenë 16.4 nërsa në 2008 është 13.2%. Të ardhurat për frymë nga 1323 $ do arrijnë në 3700 nga 3464$ që ishin në 2007. GDP nominal në 2007 ishte 68% më e lartë se 2001 ndërsa në 2008 do jetë afro 90% më e madhe. Këto shifra janë spektakolare dhe e vlen të përmenden. A kemi pasur bum në vite të tjera në ekonominë shqiptare? Po kemi pasur në vitet 1998 dhe 1999 ku rritja ekonomike ishte respektivisht me 9 dhe 13.5 %. Në këto vite norma e papunësisë ishte 17.7 dhe 18.4% ndërsa inflacioni 8.7 dhe 1%. Ndërsa në vitin 1997 kishim recesion sepse prodhimi ra me 10.8% ndërsa norma e inflacionit shkoi në 42.1%. Në vitin 2008 pritet të kemi një shifër në rritjen e GDP nominale dhe reale të pa realizuar që nga viti 2001 prandaj e morra si pikë referimi pikërisht këtë vit ku GDP real u realizua në masën 7.9%. Përse them që do kemi një rritje mbi 7%? Sepse në 2007 kur GDP në sektorin e bujqësisë u rrit vetëm 1.5% GDP total u rrit me 6%. Këtë vit ka qënë një vit i mbarë në bujqësi dhe në energjitikë, një vit i mbarë në investime gjë e cila varej plotësisht prej qeverisë me siguri GDP pritet të kalojë në 8% rritje. Një shifër e tillë prej meje konsiderohet plotësisht si një bum ekonomik. Shifrat janë shifra dhe mbeten kokëfortë, do Opozita apo nuk do Opozita. Viti 2008 është viti që do shënohet në historinë e ekonomisë shqiptare si viti i kalimit të 1000 miliardëve. Kjo është qeveria Berisha, që do mbahet mend si qeveria që kaloi bilionin. Pas tij nuk do themi më prodhim i brendshëm 980 miliardë lekë por 1 bilionë e 200 miliardë…në këtë mënyrë në Shqipëri fillon një erë e re era e bilionit. Për kurjozët bilioni nuk përmëndet vetëm si 1 miliardë por përdoret edhe si 1000 miliardë në sistemin anglez dhe gjerman të njehësimit. Për këtë shiko FGJSH, Micro Robert dhe Dizionario di Inglese etj. Në sistemin Italian, francez dhe amerikan përdoret trilioni si numër i barabartë me 1000 miliardë. Mua më pëlqen që 1000 miliardë ta thëras bilion si anglezët dhe gjermanët por edhe si trilion si amerikanët, francezët dhe italianët. Në fund të fundit është e drejta e Kryeministrit Berisha ta pagëzojë këtë shifër sepse ai e arriti, prandaj unë i përdora të dy përcaktimet.
Nga Dr. Alqi Naqellari
Përgjigju Duke Cituar
Postuar më parë nga Genesis
Krijoni Kontakt