Besimi dhe arsyeja

[torrkerry]

KREU VII: KËRKESAT DHE DETYRA AKTUALE.

A) 80-91: KËRKESAT E DOMOSDOSHME TË FJALËS SË ZOTIT.

87. Eklektizmi është një gabim metode, por mund të mbajë të fshehura brenda tij teza të mirëfillta të historicizmit.
Për të kuptuar qartë një doktrinë të së kaluarës, është e nevojshme që ta vendosim atë brenda kontekstit të saj historik dhe kulturor.
Teza themelore e historicizmit, përkundër, është se e vërteta e filozofisë përcaktohet në bazë të përshtatjes së saj në një periudhë të caktuar dhe një qëllim të caktuar historik.
Në këtë mënyrë, të paktën tërthorazi, mohohet vlefshmëria e qëndrueshme e së vërtetës.
Historicistët pohojnë së ajo që ishte e vërtetë një një përiudhë, mund të mos jetë e vërtetë në një periushë tjetër.
Prandaj për ta, historia e mendimit bëhet pak a shumë një burim arkeologjik, i dobishëm për të shqaruar pikëpamje të së kaluarës, por në një pjesë të madhe të dala mode dhe pa kuptim për të tashmen.
Në kundërshtim me këtë, nuk duhet të harrohet se edhe nëse një formulim kufizohet në një farë mënyrë nga koha dhe kultura, e vërteta apo e gabuara të shprehura në to, sidoqë të jetë, pavarësisht nga distanca e kohës dhe hapësirës, mund të njihen dhe si të tilla të vlerësohen.

Në mendimin teologjik, historicizmi priret të shfaqet në pjesën më të madhe nën maskën e “modernizmit”.
Disa teologë, të shqetësuar me të drejtë, për ta bërë diskutimin teologjik aktual dhe të kuptueshëm për kohën tonë, përdorin vetëm mendimet bashkëkohore dhe gjuhën filozofike, duke injoruar vlerësimin kritik, të cilin ata duhet ta nxisin nën dritën e traditës.
Kjo formë e modernizmit, që shkëmben të vërtetën me realitetin, bëhet e paaftë për të kënaqur kërkesat e së vërtetës të cilave teologjia duhet t’u përgjigjet.

Torrkerry.

[torrkerry]

KREU VII: KËRKESAT DHE DETYRA AKTUALE.

A) 80-91: KËRKESAT E DOMOSDOSHME TË FJALËS SË ZOTIT.


88.Një tjetër kërcënim që duhet marrë në shqyrtim është shkencizmi.
Ky ëstë nocioni filozofik i cili refuzon të pranojë vlefshmërinë e formave të njohjes që janë të ndryshme nga ato të shkencave pozitive, duke degdisur në kufijtë e thjeshtë të përfyturimit, si njohjen religjose dhe teologjike, ashtu edhe njohjen etike dhe estetike.
Në të kaluarën, e njëjta ide shprehej edhe tek pozitivizmi dhe neo-pozitivizmi, që i konsideronin pa kuptim pohimet e karakterit metafizik.
Kritika epistemologjike e ka zhvlerësuar një mëtim të tillë, por tani e shohim sërish të ringjallur në maskën e re të shkencizmit.
Në këtë përspektive, vlerat reduktohen thjesht në fryte të emocioneve dhe nocion i të qënit mënjanohet për t’i lënë hapësirë thjesht faktualitetit.
Kështu pra, shkenca përgatitet për të pushtuar të gjitha aspektet e ekzistimit njerëzor përmes progresit teknologjik.
Sukseset e pamohueshme të kërkimeve shkencore dhe teknologjia bashkëkohore kanë ndihmuar për të përhapur një botëkuptim shkencor, që duket sikur nuk ka më kufi, duke parë se si ai ka depërtuar në kulturat e ndryshme dhe çfarë ndryshimesh rrënjësore ka sjellë.

Për fakt të keq duhet të përmendim se, për sa i përket pyetjes rreth kuptimit të jetës, ky konsiderohet nga shkencizmi se i përket fushës së erracionales dhe imagjinates.
Jo më pak zhgënjyese është parqasja e kësaj rryme mendimi, ndaj problemeve të tjera të filozofisë, që edhe kur merren në shqyrtim, përballohen nëpërmjet analizash të bazuara në analogji sipërfaqësore, ku mungon themeli racional.
Kjo çon në varfërimin e mendimit njerëzor, të cilit i hiqen çështjet themelore, për të cilat qënia njerëzore, si animal rationale, ka menduar vazhdimist që në fillimet e ekzistimit të tij mbi tokë.
Dhe meqë nuk lë hapësirë për kritikën që ofrohet nga vlerësimi etik, mendësia shkenciste ia ka dalë mbanë të bindë shumëkënd të pranojë idenë sipas së cilës, nëse diçka është teknicisht e mundur, ateherë ajo është moralisht e pranueshme.

Torrkerry

[torrkerry]

KREU VII: KËRKESAT DHE DETYRA AKTUALE.

A) 80-91: KËRKESAT E DOMOSDOSHME TË FJALËS SË ZOTIT.


89. Një formë edhe jo më pak e rrezikshme është pragmatizmi, një sjellje mendore e atij që në zgjedhjet e veta, përjashton referimin ndaj vlerësimeve teorike apo gjykimeve të themeluara në parimet etike.
Pasojat pratike të kësaj mënyre të menduari janë të dukshme.
Në mënyrë të veçantë ka një përkrajë në rritje për një koncept të demokracisë i cili nuk mbështetet mbi ndonjë referencë të vlerave të pandryshueshme; madje edhe nëse një trajtë veprimi është apo jo e lejueshëm, vendoset nga vota e shumicës parlamentare.
Pasojat janë të qarta: në praktikë, vendimet e mëdha morale të njerëzimit i nënshtrohen vendimeve të marra njëra pas tjetrës nga degë institucionale.
Për më tepër, vetë antropologjia është kushtëzuar fuqishëm nga një vizion njëdimensional i qënies njerëzore, një vizion i cii përjashton dilemat e mëdha etike dhe analizat ekzistenciale të kuptimit të vuajtjes dhe sakrificës, të jetës dhe vdekjes.

Torrkerry

[torrkerry]

KREU VII: KËRKESAT DHE DETYRA AKTUALE.

A) 80-91: KËRKESAT E DOMOSDOSHME TË FJALËS SË ZOTIT.

90. Pikëpamjet që shqyrtuam të çojnë me radhë drejt një koncepti më të përgjitshëm, i cili sot shfaqet si struktura e përbashkët e shumë filozofive të cilat kanë mohuar kuptimin e qënies.
I referohem interpretimit nihilist, i cili është njëherësh mospranimi i të gjitha themeleve dhe mohimi i çdo të vërtete objektive.
Nihilizmi, përpara se të ishte në kundërshtim me vetë kërkesat dhe përmbajtjen e Fjalës së Zotit, është mohim i humanitetit dhe i vetë identitetit të qënies njerëzore.
Nuk duhet të harruar kurrë se harresa e qënies sjell në mënyrë të pashmangshme humbjen e kontaktit me të vërtetën objektive si rrjedhim me themelin në të cilën mbështetet dinjiteti i njeriut.
Kështu i lihet hapësirë mundësisë për të fshirë nga fytyra e njeriut shenjat e ngjashmërisë së tij me Zotin, për ta drejtuar në mënyrë të përshkallëzuar ose në një dëshirë shkatëruese të vullnetit të pushtetit, ose në dëshpërimin e vetmisë.
Nëse e vërteta u mohohet qënieve njerëzore, do të ishte një shpresë e kotë të përpiqeshe ti bëje ato të lira.
Në fakt, e vërteta dhe liria ose bashkohen, ose së bashku mjerisht shkatërohen

Torrkerry

[torrkerry]

KREU VII: KËRKESAT DHE DETYRA AKTUALE.

A) 80-91: KËRKESAT E DOMOSDOSHME TË FJALËS SË ZOTIT.


91. Duke shtjelluar këto rryma mendimi, qëllimi im nuk ishte të paraqes një panoramë të plotë të gjendjes aktuale të filozofisë, e cila në çdo rast do të ishte e vështirë të përfshihej e gjitha në një vizion të vetëm.
Dhe sigurisht dëshiroj të theksoj se trashëgimia jonë e njohjes dhe urtisë është vërtet pasuruar në fusha të ndyshme.
Mjafton të përmendim logjikën, filozofinë e gjuhës, epistemologjinë, filozofinë e natyrës, antropologjinë, analizë gjithnjë e më depërtuese të përmasave afektive të njohjes dhe përqasjen ekzistenciale të analizës së lirisë.
Sidoqoftë, që nga shekulli i fundit, pohimi i parimit të imanencës, që gjendet në qendër të argumentit racionalist, ka sjellë në një luhatje rrënjësore të pohimeve, dikur të padiskutueshme.
Lindën kështu rrymat irracionaliste, ndërsa kritika vinte në dukje kotësinë e nevojës së vetëthemelimit absolut të arsyes.

Epoka jonë është quajtur nga disa mendimtarë epoka e “postmodernitetit”.
E përdorur shpesh në kontekste të ndryshme, termi përcakton emergjencën e një tërësie faktorësh të rinj të cilët, meqenëse janë të përhapur gjerësisht dhe fuqishëm, janë treguar të aftë të krijojnë ndryshime të rëndësishme dhe të qëndrueshme.
Ky term u përdor për herë të parë duke iu referuar fenomeneve estetike, sociale dhe teknologjike.
Më vonë u zhvendos në fushën filozofike, por mbeti në një farë mënyrë i dykuptimtë, si për gjykimin mbi atë që quhet “postmoderne” që është diku pozitiv,diku negativ, por edhe sepse akoma nuk ka një marrëveshje mbi çështjen delikate të caktimit të periuhave të ndryshme historike.
Një gjë sidoqoftë është e sigurtë: rrymat e mendimit që mëtojnë se janë postmoderne, meritojnë vëmendjen e duhur.
Sipas disa prej tyre, koha e gjërave të sigurta ka kaluar në mënyrë të pakthyeshme, dhe qënia njerëzore tani duhet të mësojë të jetojë në një horizont të mungesës totale të kuptimit, ku gjithçka është e përkoshme dhe kalimtare.
Shumë autorë, me kritikën e tyre të shkatërruese të çdo sigurie, injorojnë dallimet e nevojshme, kundërshtojnë madje edhe sigurinë e besimit.

Ky nihilizëm gjen në një farë mënyrë një vërtetim në përvojën e tmerrshme të së keqes që ka njollusur epokën tonë.
Një përvojë e tillë dramatike ka garantuar shembjen e optimizmit racionalist, i cili e shihte historinë si një progres triumfues të arsyes, burimin e gjithë lumturisë dhe lirisë; dhe tani, në fund të këtij shekulli, një nga kërcënimet tona më të mëdha është tundimi i dëshpërimit.

Megjithatë, mbetet e vërtetë që një farë mendësie pozitiviste vazhdon të ushqejë shpresën e kotë që, falë shkencës dhe progresit teknologjik, njeriu si krijues, mund të zotërojë vetë, fatin e tij.

Torrkerry

[torrkerry]

KREU VII: KËRKESAT DHE DETYRA AKTUALE.

B) 92-99: DETYRA AKTUALE PËR TEOLOGJINË.

92. Si inteligjencë e Zbulesës, teologjia në periudha të ndryshme historike është gjendur gjithmonë para detyrës së të thithjes të kulturave të ndryshme për të ndërmjetësuar më pas, me anë të një konceptualizmi koherent, çka përmban besimi.
Edhe sot atë e pret një detyrë e dyfishtë.
Nga njëra anë, ajo duhet të zhvillojë angazhimin që Koncili II i Vatikanit i ka besuar prej kohësh: të ripërtërijë metodologjitë e veta për një shërbim më efikas ndaj ungjillizimit.
Si të mos na bie ndër mend, në këtë përspektivë, fjalët e shpallura nga Ati i Shenjtë Gjoni XXIII në hapjen e Koncilit?
Në atë kohë ai tha: “Është e nevojshme që, duke pranuar pritjen e gjallërishme të atyre që e dashurojnë sinqerisht religjonin e krishterë, katolik dhe apostolik, kjo doktrinë të bëhet më gjërësisht dhe thellësisht e njohur dhe që shpirtërat të jenë më plotësisht të mësuar dhe të formuar; është e nevojshme që kjo doktrinë e sigurtë dhe e paluajtshme që duhet të respektohet besnikërisht, të thellohet dhe të paraqitet në një mënyrë që të përkojë me kërkesat e kohës sonë”.

Nga ana tjetër, teologjia duhet të ngulë sytë mbi të vërtetën e fundme që i dorëzohet me anë të Zbulesës, pa u mjaftuar me situata të ndërmjetme.
Është mirë për teologun të kujtojë që puna e tij përkon “me dinamizmin që gjendet në vetë besimin” dhe që objekti i mirëfilltë e kërkimit të tij është ‘E Vërteta, Zoti i gjallë dhe shestimi i tij i shëlbimit i zbuluar në Jezu Krishtin”.
Kjo dertyrë që i takon në rradhë të parë teologjisë, në të njëjtën kohë ngacmon filozofinë.
Çështjet e shumta që sot imponohen, në fakt, kërkojnë një punë të përbashkët, edhe me metologji të ndryshme, që e vërteta njihet dhe të shprehet sërish.
E Vërteta, që është Krishti, imponohet si një e vërtetë universalë që mban, stimulon dhe rrit(Ef 4,15) qoftë teologjinë qoftë filozofinë.
Të besosh në mundësinë e njohjes së një të vëtete me vlerë universale, nuk është aspak burim intolerance; në të kundërt, është një kusht i domosdoshëm për një dialog të sinqertë dhe autentik ndërmjet personash.
Vetëm me këtë kusht është e mundur të tejkalohen ndarjet autentike dhe të përshkohet rrugëtimi i gjithë të vërtetës, duke ecur nëpër ato shtigje që vetëm Shpirti i Zoterisë së ngjallur njeh.
Çka tani dëshiroj t’ju porosis është së si përvijohet sot konkretisht nevoja e bashkimit për detyrat aktuale të teologjisë.

Torrkerry.

[torrkerry]

KREU VII: KËRKESAT DHE DETYRA AKTUALE.

B) 92-99: DETYRA AKTUALE PËR TEOLOGJINË.


93.Qëllimi themelor drejt të cilit synon teologja është paraqitja e inteligjencës së Zbulesës dhe përmbajtja e besimit.
Qendra e vërtetë e reflektimit të saj do të jetë ndërkohë, kundrimi i misterit të vetë Zotit, Një dhe Tre.
Aty hyhet duke reflektuar mbi misterin e mishërimit të Birit të Zotit: mbi mishërimin e tij e më pas mbi rrugëtimin e tij drejt mundimit dhe vdekjes, mister që do të përfundojë në ngjalljen e tij të lavdishme dhe ngjitjen e tij në të djathtë të Atit, nga ku do të dërgojë Shpirtin e së vërtetës për të ndëruar dhe për të ngjallëruar Kishën e tij.

Në këtë horizont, detyrë parësore e Kishës bëhet inteligjenca e kenosi-t të Zotit, mister me të vërtetë i madh për mendjen njerëzore, së cilës i duket e pakuptimtë që vuajtja dhe vdekja janë shprehja e dashurisë që dhurohet pa kërkuar asgjë në këmbim.
Në këtë përspektivë imponohet si nevojë themelore dhe urgjente një anaklizë e kujdeshme e teksteve: së pari, e teksteve të Shkrimit Shenjtë, më pas edhe e atyre në të cilët shprehet Tradita e gjallë e Kishës.
Në lidhje me këtë paraqiten disa probleme, vetëm pjesërisht të reja, zgjidhja koherente e të cilëve nuk mund të gjendet pa ndihmën e filozofisë.

Torrkerry

[torrkerry]

KREU VII: KËRKESAT DHE DETYRA AKTUALE.

B) 92-99: DETYRA AKTUALE PËR TEOLOGJINË.


94. Një aspekt i parë problematik prek marrëdhenien ndërmjet domethënies dhe të vërtetës.
Sikurse çdo tekst tjetër, ashtu edhe burimet që një teolog interpreton, përçojnë parasëgjithash një domethënje, që duhet dalluar dhe paraqitur.
Tani kjo domethënie paraqitet si e vërtetë mbi Zotin, që nga vetë Zoti përçohet nëpërmjet tekstit të shenjtë.
Në gjuhën njerëzore, atëherë, hedh shtat gjuha e Zotit, që përçon të vërtetën e tij me anë të “bashkëecjes” së mrekullueshme që pasqyron logjikën e mishërimit.
Duke interpretuar burimet e Zbulesës, ndërkohë, është e nevojshme që teologu të pyesë veten se cila është e vërteta e thellë dhe e natyrshme që tekstet duan të përçojnë, megjithë caqet e gjuhës.

Përsa i përket teksteve biblike dhe në mënyrë të veçantë Ungjive, e vërteta e tyre nuk thjeshtohet sigurisht në një tregim të disa ngjarjeve historike apo në zbulimin e disa fakteve natyrore, sikurse do të donte pozitivizmi historicist.
Këta tekste, në të kundërt, paraqesin ngjarje, vërtetësia të cilave gjendet përtej ngjarjes së mirëfilltë historike: gjendet në domethënien e tyre në dhe për historinë e shëlbimit.
Kjo e vërtetë gjen një shpjegim të plotë në leximin e vazhdueshëm që Kisha u ka bërë teksteve të tilla përngjatë shekujve, duke mbajtur të palëvizshme domethënien zanafillëse.
Është urgjiente, që edhe nga pikëpamja filozofike të shtrohet pyetja mbi marrëdhënien që ndërvepron midis faktit dhe domethënies së tij; marrëdhënie që përbën kuptimin e mirëfilltë të historisë.
Fjala e Zotit nuk i drejtohet vetëm një populli apo vetëm një epoke.
Në të njëjtën mënyrë pohimet dogmatike, megjithëse janë të ndikuara nganjëherë nga kultura e periudhës në të cilën janë përkufizuar, formulojnë një të vërtetë të qëndrueshme dhe përfundimtare.
Lind atëherë pyetja se si mund të pajtohen absolutësia dhe universaliteti i të vërtetës me kushtëzimet e pashmangshke historike dhe kulturore të formulave që e shprehin.
Sikurse kam thënë më parë, tezat e historicizmit nuk mund të pranohen.
Kurse, zbatimi i një hermeneutike që i hapet kërkesave të metafizikës, është në gjendje të tregojë se si nga rrethanat historike dhe të kalueshme, në të cilat tekstet janë formuar, kryhet kalimi te e vërteta që ata shprehin, dhe që shkon përtej këtyre kushtëzimeve.
Me gjuhën e tij historike dhe të rrethshkruar, njeriu mund të shprehë të vërteta që tejkalojnë një gjuhë të caktuar.
Në fakt e vërteta nuk mund të kufizohet kurrë brenda një kohe dhe një kulture; njihet brenda historisë, por e rejkalon atë.

Torrkerry

[torrkerry]

KREU VII: KËRKESAT DHE DETYRA AKTUALE.

B) 92-99: DETYRA AKTUALE PËR TEOLOGJINË.

95. Ky vlerësim lejon të dallohet zgjidhja e një problemi tjetër: ai i vlefshmërisë së përhershme të gjuh\ës konceptuese e përdorur në përkufizimet e Koncileve. Paraardhësi im i Nderuar Piu XII në Letrën e tij Enciklike HUMANI GENERIS, është përballuar me këtë çështje.

Reflektimi mbi këtë argument është i thjeshtë, sepse duhet pasur parasysh kuptimi që fjalët marrin në kultura të ndryshme dhe në kohë të ndryshme.
Historia e mendimit, megjithatë, tregon se nëpërmjet evoluimit dhe larmisë së kulturave disa koncepte bazë e ruajnë vlerën e tyre njohëse universale e gjithashtu edhe të vërtetën e fjalive që i shprehin.
Nëse nuk do të ishte kështu, filozofia dhe shkencat nuk do të mund të merreshin vesh ndërmjet tyre dhe as nuk do të kuptoheshin nga kultura të ndryshme nga ato që në të cilat janë menduar dhe përpunuar.
Çështja hermeneutike, pra, ekziston, por është e zgjidhshme.
Vlera realistike e shumë koncepteve, nga ana tjetër, nuk përjashton mundësinë që shpesh domethënia e tyre të jetë e papërsosur.
Spekulimi filozofik mund të ndihmonte shumë në këtë fushë.
Është i dëshirueshëm edhe një angazhim i tij i posaçëm në thellimin e marrëdhënies ndërmjet gjuhës konceptuese dhe të vërtetës dhe në parashtrimin e rrugëve të përshtatshme për një kuptim sa më saktë të saj.

Torrkerry

[torrkerry]

KREU VII: KËRKESAT DHE DETYRA AKTUALE.

B) 92-99: DETYRA AKTUALE PËR TEOLOGJINË.

96. Nëse interpretimi i burimeve është një detyrë e rëndësishme e teologjisë, një angazhim i mëtejshëm e gjithashtu më delikat dhe më i nevojshëm është kuptimi i të vërtetës së zbuluar apo përpunimi i intellectus fidei.
Sikurse kam përmendur më parë, intellectus fidei kërkon ndihmën e një filozofisë të qënies, që i jep mundësinë parasëgjithash teologjisë dogmatike të zhvillojë në mënyrë e duhur funksionet e saj.
Pragmatizmi dogmatik i fillimeve të këtij shekulli, sipas të cilit të vërtetat e besimit nuk janë gjë tjetër veçse rregulla sjellieje, tashmë është refuzuar dhe hedhur tej; megjithëkëtë mbetet krejtësisht funksionale. Në këtë rast, do të binim në një skemë të papërshtatshme, thjeshtëzuese dhe pa mprehtësinë e duhur spekuluese.
Një kristologji, për shembull, që zhvillohet në mënyrë të njëkahshme “nga postë”, sikurse parapëlqehet të thuhet sot, apo një ekleziologji e përpunuar vetëm mbi modelin e shoqërive civile, vështirësisht do të shmangte rrezikun e një reduktivizmi të tillë.

Nëse intellectus fidei dëshiron të integrojë të gjithë pasurinë e traditës teologjike, duhet t’i referohet filozofisë së qënies.
Kjo duhet të jetë në gjendje të parashtrojë çështjen e qënies sipas nevojave dhe prurjeve të të gjithë traditës filozofike, edhe ato të mëvonshmet, duke shmangur rënien në përsëritje të shterpëzuara të skemave të vjetëruara.
Filozofia e qënies, brenda traditës metafizike të krishterë, është një filozofi dinamike që e vështron realitetin në strukturat e saj ontologjike, shkakore dhe komunikuese.
Ajo e merr fuqinë dhe përhershmërinë e vet në faktin se themelohet mbi vetë aktin e qënies, që lejon hapjen e plotë dhe tërësore drejt të gjithë realitetit, duke tejkaluar çdo cak deri në mbërritjen e Atij që i jep plotësi gjithçkaje.
Në teologji, që i merr parimet e saj nga Zbulesa, si një burim i ri njohjeje, kjo përspektivë vërtetohet nga marrëdhënia e brendshme ndërmjet besimit dhe arsyes metafizike.

Torrkerry