Besimi dhe arsyeja

[torrkerry]

ENCIKLIKA “BESIMI DHE ARSYEJA”, KREU IV NR. 38.

MARRËDHËNIA NDËRMJET BESIMIT DHE ARSYES.


a)Etapa domethënëse të takimit ndërmjet besimit dhe arsyes.


38. Takimi i krishterimit me filozofinë, pra, nuk qe i menjëhershëm dhe i lehtë.
Praktikimi i saj dhe frekuentimi i shkollave iu duk të krishterëve të parë më shumë si një shqetësim, se sa një mundësi.
Për ata, detyra e parë dhe urgjente ishte shpallja e Krishtit të ngjallur për t’u parashtruar në një takim personal të aftë për ta udhëhequr bashkëbiseduesin drejt kthimit të zemrës dhe kërkesës së Pagëzimit.
Kjo nuk do të thotë , megjithatë, që ata nuk i jepnin rëndësi detyrës për të thelluar inteligjencën e besimit dhe të motivimeve të tij.
Përkundrazi! E padrejtë dhe fodulle,rezulton ndërkohë kritika e Kelsit, që akuzon të krishterët se janë “të palexuar dhe të trashë”.
Shpjegimi i mosinteresimit të tyre duhet të kërkohet gjektë.
Në të vërtetë, takimi me Ungjillin ofronte një përgjigje të kënaqshme për çeshtjen që deri në atë çast nuk ishte zgjidhur ende, mbi kuptimin e jetës, saqë frekuentimi i filozofëve u dukej atyre si një gjë e largët e në një farë mënyre e tejkaluar tashmë.

Kjo shfaqet edhe më qartë, nëse mendohet ajo prurje e krishterimit që qëndron në pohimin e së drejtës universale për t’iu përqasur të vërtetës.
Duke rrëzuar pengesat racore, shoqërore dhe seksuale, krishterimi kishte shpallur, qysh prej fillimit të tij, barazinë e të gjithë njerëzve para Zotit. Pasoja e parë e këtij konceptimi i bashkohej temës së të vërtetës.
Tejkalohej vendosmërisht karakteri elitar, që kërkimi i saj kishte pranë të lashtëve: pasi hyria në të vërtetën është një e mirë, që lejon të arrihet te Zoti.
Të gjithë duhet të jenë në gjendje ta përshkojnë këtë rrugë.

Rrugët për të mberritur të vërtetën mbeten të shumta, megjithatë, meqënëse e vërrteta e krishterë ka një vlerë shëlbuese, secila nga këto rrugë mund të përshkohet, me kusht që të udhëheqë drejt qëllimit përfundimtar, domethënë drejt zbulimit të Jezu Krishtit.


Torrkerry

[mikesha]

Po shkruaj për heren e par ne forum.
Me pelqen shume rubrika bota shpirterore,ne veqanti shkrimet e torrkerrit.
Kam nje pyetje per ju i nderuar zoti torrcerri:a asht paksa paradoksale
qe sipas ungjillit qe te kesh jeten nje here duhet te vdeshesh, sepse paga e mekatit ashtë vdekja, ndarja shpirterore e njeriut nga zoti.
te pershendes.
mikesha

[torrkerry]

ENCIKLIKA “BESIMI DHE ARSYEJA”, KREU IV NR. 39.

MARRËDHËNIA NDËRMJET BESIMIT DHE ARSYES.


a)Etapa domethënëse të takimit ndërmjet besimit dhe arsyes.

Në historinë e këtij zvillimi është e mundur, megjithatë, të shikojmë se mendimtarët e kanë përdorur në mënyrë kritike mendimin filozofik.
Ndër shembujt e parë që mund të hasen, Origjeni është më domethënësi.
Kundër sulmeve që bëheshin nga ana e Kelsit, Origjeni përdor filozofinë platonike për të argomentuar dhe për t’iu përgjigjur.
Duke iu referuar jo pak elementëve të filozofisë platonike, ai nis përpunimin e një forme të parë të telogjisë së krishterë. Vetë emri, sëbashku më idenë e teologjisë, si diskutim racional mbi Zotin, deri në atë moment ishte ende i lidhur me zanafillën e tij greke.
Në filozofinë aristotelike, për shembull, emri shënonte pjesën më fisnike dhe majën e vërtetë të diskutimit filozofik.
Kurse në dritën e Zbulesës së krishterë, çka më parë tregonte një doktrinë të përgjitshme mbi hyjnitë, tanimë merr një domethënie krejtësisht të re, pasi përkufizon reflektimin, që besimtari kryen për të shprehur doktrinën e vërtetë mbi Zotin.
Ky mendim i ri i krishterë që po zhvillohej, përdorte filozofinë, por në të njejtën kohë kishte prirje të dallohej qartas prej saj.
Historia tregon se si vetë mendimi platonik i përdorur nga teologjia të ketë pësuar shndërrime, veçanërisht për sa u përket koncepteve si pavdeksia e shpirtit, hyjnizimi i njeriut dhe zanafilla e së keqes.

Torrkerry

[torrkerry]

Mikesha, me pare faleminderit per "komplimentet".

Pastaj pyetja jote duket larg temes "Besimi dhe arsyes", por une mendoj se mund te jete edhe nje mundesi per te kuptuar praktikisht si arsyeja mund te jete nje ndihme per besimin.

Ajo pra na thote se çdonjeri prej nesh eshte mekatar, se askush pra nuk mund te shpetoje veten, por edhe njerezit tjere jane mekatare e pra nuk mund te me shetojne, pra kemi nevoje per nje ndihme qe na vjen nga nje me i lart. Kemi nevoje per Zotin.
E pse kemi nevoje per nje Zot qe vdes per ne? Qe ne ta kemi jeten? Sakrificat e gjerave tona qe jane tokesore, nuk mund te na pajitojne me Hyjin. Flijimi i Krishtit, njekohesisht Zotit dhe njeriut, mund te beje kete. Ai e beri kete, nje here e per gjithmone, dhe gjiaku i tij me e çmueshem se gjaku i te gjithe flijimeve, mjafton per te na pajtuar me Zotin, e nuk eshte me e nevojshme qe dikush tjeter te vdese.

Te pershendes.

Torrkerry

[torrkerry]

ENCIKLIKA “BESIMI DHE ARSYEJA”, KREU IV NR. 40.

MARRËDHËNIA NDËRMJET BESIMIT DHE ARSYES.


a)Etapa domethënëse të takimit ndërmjet besimit dhe arsyes.

40. Në këtë punë krishterizimi të mendimit platonik dhe neoplatonik, meritojnë të përmenden në mënyrë të veçantë Etërit i Kapaokisë, Dionizi i quajtur Aeropagjiti dhe mbi të gjithë Shën Augustini.
Doktori i madh perëndimor kishte hyrë në kontakt me shkolla të ndryshme filozofike, por të gjitha e kishin zhgënjyer.
Kur para tij u shfaq e vërteta e besimit të krishterë, atëherë pati forcën të kryejë atë kthim rrënjësor, në të cilin filozofët që ai kishte frekuentuar më parë, nuk ja kishin dalë ta nxisnin.
Shkakun e tregon ai vetë: “Por, nga ai çast, nisa të kuptoj që një parapëlqim për mësimin katolik do të më kishte detyruar t’u besoja gjërave të pavërtetuara (qoftë kur një vërtetim do të gjendej, por nuk do të ishte bindës, qoftë kur nuk do të ishte fare) në një masë më të vogël dhe me një rrezik e gabim të papërfillshëm, në krahasim me mësimin manikean.
I cili më parë tallej me besimin, me premtime të guximshme njojeje e më pas të detyronte të besonte në shumë fantazi përallore dhe absurde, meqenëse nuk mund t’i vërtetonte.
Vetë platonikëve, të cilëve u referohej në mënyrë të veçantë Augustini, iu qortonte që edhe pse e njihnin qëllimin drejt të cilit duhet të prireshin, nuk dinin rrugën që të çon atje: Fjalën e mishëruar.
Ipeshkvi i Iponës arriti të krijonte të parën sintezë të mendimit filozofik dhe teologjik, në të cilin rridhnin së bashku rrymat e mendimit grek dhe latin.
Edhe te ai, njësia e madhe e dijes, që e kishte themelimin e saj në mendimin biblik, u vërtetua dhe u mbështet nga thellësia e mendimit spekulativ.
Sinteza që bëri Shën Augustini do të mbëtet në shekuj si forma më e lartë e spekulimit filozofik dhe teologjik, që perëndimi ka njohur ndonjëherë.
I fortësuar nga historia e tij personale dhe i ndihmuar nga shenjtëria e tij e mahnitshme, ai qe në gjendje të fuste në veprat e tij një shumësi të dhënash, që duke iu referuar përvojës, t’i paraprinin zhvillimeve të ardhshme të disa rrymave filozofike.

Torrkerry.

[torrkerry]

ENCIKLIKA “BESIMI DHE ARSYEJA”, KREU IV NR. 41.

MARRËDHËNIA NDËRMJET BESIMIT DHE ARSYES.


a)Etapa domethënëse të takimit ndërmjet besimit dhe arsyes.


41. Kanë qenë të ndryshme pra, format me të cilat Etrërit e Lindjes dhe të Perëndimit hyjnë në marrëdhënie me shkollat filozofike.
Kjo nuk do të thotë që ata kanë barazuar përmbajtjen e lajmit të tyre me sistemet, të cilave u referoheshin.
Pyetja e Tertulianit: “Çka kanë të përbashkët Athina dhe Jeruzalemit? Po Akademia dhe Kisha” është një shenjë e qartë e vetëdijes kritike me të cilën mendimtarët e krishterë, qysh prej fillimit, përballuan çështjen e marrëdhënies ndërmjet besimit dhe filozofisë, duke e parë në mënyrë globale në aspektet e saj pozitive dhe në kufijtë e saj.
Nuk ishin mendimtarë naivë. Pikërisht, sepse jetonin furishëm atë çka përmbante besimi, ata dinin të mbërrinin në format më të thella të spekulimit.
Ndërkohë, është e padrejtë dhe thjeshtëzuese të kufizosh veprën e tyre vetëm në kalimin e të vërtetës së besimit në kategori filozofike.
Ata bënë shumë më shumë.Arritën në fakt të nxjerrin në pah plotësisht çka mbetej ende e pashfaqur dhe në gjendjen fillestare në mendimin e filozofëve të mëdhenj të lashtë.

Ata, sikurse thashë, kishin pasur për detyrë të tregonin në ç’mënyrë arsyeja, e çliruar nga pengesat e jashtme, të mund të dilte nga qorrsokaku i miteve, për t’iu hapur në mënyrë më të përshtatshme përtejshmërisë.
Një arsye e pastruar dhe e drejtë pra, ishte në gjendje të ngrihej në nivelet më të larta të përsjatjes, duke i dhënë një themel të fortë perceptimit të qënies, të së përtejshmes dhe të absolutes.
Pikërisht, këtu qëndron risia, që vunë në veprim Etërit.
Ata pranuan plotësisht arsyen e hapur ndaj absolutit dhe në të shartuan pasurinë që vinte prej Zbulesës.
Takimi nuk ndodhi vetëm në rrafshin kulturor, nga të cilat njëra prej të dyjave ishte skllave e yshtjes së tjetrës; ky ndodhi në brendinë e shpirtit dhe qe një takim midis krijesës dhe Krijuesit të saj.
Duke tejkaluar qëllimin, drejt të cilit në mënyrë të pavetëdijshme prirej për shkak të natyrës së saj, arsyeja mundi të arrijë të mirën më të madhe dhe të vërtetën më të madhe në përsonifikimin e Fjalës së mishëruar.
Megjithatë, përballë filozofive, Etërit nuk patën frikë të pranonin, qoftë elementët e përbashkët, qoftë ndryshimet, që ato paraqisnin në lidhje me Zbulesën.
Vetëdija e bashkëpërkimit nuk errësonte tek ata pranimin e ndryshimeve.

Torrkerry

[torrkerry]

ENCIKLIKA “BESIMI DHE ARSYEJA”, KREU IV NR. 42.

MARRËDHËNIA NDËRMJET BESIMIT DHE ARSYES.


a)Etapa domethënëse të takimit ndërmjet besimit dhe arsyes.

42. Në teologjinë skolastike roli i arsyes së edukuar filozofikisht, bëhet edhe më i dukshëm nën shtytjen e interpretimit enselmian të intellectus fidei.
Për arqipeshkëvin e shënjtë të Canterbury-t, përparësia e besimit nuk është garues me kërkimin e mirëfilltë të arsyes.
Kjo në fakt, nuk është e thirrur të shprehë një gjykim mbi çka përmban besimi; do të ishte e paaftë, pasi për këtë gjë ajo nuk është e parshtatshme.
Detyrë e saj, më së miri, është të dijë të gjejë një kuptim, të zbulojë disa arsye që t’i lejojë gjithkujt arritje e njëfarë inteligjencë të përmbajtjeve të besimit.
Shën Anselmi nënvizon faktin që intelekti duhet të vihet në kërkim të asaj çka dashuron: sa më shumë të dashurojë, aq më shumë dëshiron të njohë.
Kush jeton për të vërtetën, ecën drejt një forme njohjeje që ndizet gjithnjë e më shumë për çka njeh, megjithëse i duhet të pranojë se ende nuk ka bërë gjithçka është në dëshirën e tij: “Ad te videndum faktus sum; et mundum feci quod faktus sum”.
Dëshira për të vërtetën e nxit, pra arsyen të shkojë gjthmonë përtej: madje ajo gati gati mposhtet nga konstatimi i aftësisë së saj gjithnjë e më të madhe për çka arrin.
Por në këtë pikë, arsyeja është në gjendje të zbulojë se ku gjendet përmbushja e rrugëtimit të saj: “Mendoj në fakt, se kush heton një gjë të pakuptueshme, duhet të jetë i kënaqur të arrijë nëpërmjet arsyetimit të pranojë me sigurinë më të madhe realitetin, edhe nëse nuk është në gjendje të depërtojë nëpërmjet intelektit mënyrën e tij të të qënit...Porse, çfarë është kaq e pakuptueshme dhe e pashprehshme se sa ajo çka është përmbi të gjitha gjërat?
Nëse pra, ajo për të cilën deri tani është diskutuar përreth thelbit kulmor, është vendosur mbi arsye të domosdoshme, sadoqë nuk mund të depërtohet nëpërmjet intelektit në mënyrë që të shqarohet edhe me fjalë, jo për këtë arsye lëkundet sadopak themeli i sigurisë së saj.
Nëse, në fakt, një përsiatje paraprirëse ka kuptuar në mënyrë racionale që është e pakuptueshme (rationabiliter comprehendit incomprehensibile) mënyra me të cilën dija më e epërt e di çka ka bërë...kush do të shpjegoje se si ajo vetë e njeh veten e saj dhe e tregon veten e saj, ajo për të cilën njeriu nuk mund të di asgjë ose pothuajse asgjë?”.

Harmonia themelore e njohjes filozofike dhe e njohjes së besimit vërtetohet edhe një herë tjetër: besimi kërkon, që objekti i tij të kuptohet me ndihmën e besimit; arsyeja, në kulmin e kërkimit të saj, pranon si të domosdoshme atë çka paraqet besimi.

Torrkerry

[torrkerry]

ENCIKLIKA “BESIMI DHE ARSYEJA”, KREU IV NR. 43.

MARRËDHËNIA NDËRMJET BESIMIT DHE ARSYES.


b) Risia e përhershme e mendimit të shën Tomë Akuinit.

43. Një vend të veçantë në këtë rrugëtim të gjatë i takon shën Tomës, jo vetëm për shkak të përmbajtjes së veprës së tij, por edhe për shkak të marrëdhënies dialoguese, që ai diti të ndërtojë me mendimin arab dhe hebre të kohës së tij.
Në një kohë kur mendimtarët e krishterë rizbulonin thesaret e filozofisë së lashtë dhe në mënyrë të drejtëpërdrejtë atë aristotelike, ai pati meritën e madhe se vuri në dukje harmoninë, që ekziston ndërmjet arsyes dhe besimit.
Drita e arsyes dhe ajo e besimit rrjedhin të dyja nga Zoti – argumentonte ai – prandaj nuk mund të kundërshtojnë njëra-tjetrën.

Më rrënjësisht, Toma pranon që natyra, objekti i mirëfilltë i filozofisë, mund të ndihmojë në kuptimin e zbulimit hyjnor.
Besimi pra, nuk e ka frikë arsyen, por e kërkon dhe ka besim në të.
Ashtu sikurse hiri e supozon natyrën dhe e përsos atë, kështu edhe besimi ka si parakusht dhe përsos arsyen.
Kjo e fundit, e ndriçuar nga besimi, çlirohet nga brishtësitë dhe nga caqet që rrjedhin nga mosdëgjesa e mëkatit dhe gjen fuqinë e nevojshme për t’u ngritur në njohjen e misterit të Zotit, Një dhe Tre.
Megjithë nënvizimin e fuqishëm, që i bën karakterit mbinatyror të besimit, Doktori Engjëllor nuk e harroi vlerën e arsyeshmërisë së tij, madhje ka ditur të zbresë në thellësi dhe të saktojë kujptimin e një arsyeshmërie të tillë.
Besimi, në fakt, është në një farë mënyrë “ushtrim i mendimit”; arsyeja e njeriut nuk asgjësohet e as nuk poshtërohet duke pranuar të vërteta e besimit, gjithsesi këto janë të arritura me anë të një zgjedhje të lirë dhe të vetëdijshme.

Pikërisht për këtë arsye, me të drejtë shën Toma gjithnjë është paraqitur nga Kisha si mësues i mendimit dhe model i mënyrës së duhur për të bërë telogji.
Më pëlqen të kujtoj çka ka shkruar paraasrdhësi im, shërbëtori i Zotit Pali VI, me rastin e shtatëqindvjetorit të vdekjes së Doktorit Engjëllor:
“Padyshim që Toma zotëroi në shkallën më të lartë guximin për të vërtetën, lirinë e shpirtit në përballimin e problemeve, ndershmërinë intelektuale të atij që nuk pranon njollosjen e krishterimit me filozofinë profane, por as edhe refuzimin aprioristik të saj.
Prandaj, ai mbeti në historinë e mendimit të krishterë si një pioner në rrugëtimin e ri të filozofisë dhe të kulturës universale.
Pika qëndrore, e pothuajse, bërthama e zgjidhjes që ai i dha problemit të balafaqimit të ri midis arsyes dhe besimit, me gjenialitetin e intuitës së tij profetike, ka qenë ajo e pajtimit midis shekullarizmit të botës dhe rrënjësisë së Ungjillit, duke i ikur kështu prirjes jo natyrore mohuese të botës dhe të vlerave të saj, pa lënë mbrapa ndërkohë kërkesat e larta dhe të patundura të rendit mbinatyror”.

Torrkerry

[torrkerry]

ENCIKLIKA “BESIMI DHE ARSYEJA”, KREU IV NR. 44.

MARRËDHËNIA NDËRMJET BESIMIT DHE ARSYES.


b)Risia e përhershme e mendimit të shën Tomë Akuinit.

44. Ndërmjet intuitave të mëdha të shën Tomës është edhe ajo mbi rolin që Shpirtit Shenjtë luan në pjekjen e shkencës njerëzore në dije.
Qysh në faqet e para të Summa Theologiae Akujnasi nxorri në pah parësinë e asaj dije që është dhuratë e Shpirtit të Shenjtë dhe na shtjen në njohjen e realiteteve hyjnore.
Teologjia e tij na lejon të kuptojmë veçantinë e dijes, në lidhjen e saj të ngushtë me besimin dhe njohjen hyjnore.
Ajo njeh në mënyrë të natyrshme, presupozon besimin dhe arrin të formulojë gjykimin e saj të drejtë duke marrë shkas nga e vërteta e vet besimit: “Dija e rradhitur ndërmjet dhantive të Shpirtit të Shenjtë dallohet prej asaj që gjendet ndërmjet virtyteve intelektuale. Në fakt, kjo e fundit fitohet me anë të studimit; kurse ajo “vjen nga lart”, sikurse thotë shën Jakobi, ashtu sikurse dallohet edhe prej besimit. Pasi besimi pranon të vërtetën hyjnore ashtu siç është, ndërsa është veçanti e dhantisë së dijes gjykimi sipas të vërtetës hyjnore”.

Përparësia që i njihet kësaj dijeje, megjithatë, nuk e bën Doktorin Engjëllor të harrojë praninë e dy formave të tjera përplotësuese të dijes, ajo filozofike, që themelohet në aftësinë që intelekti ka, brenda caqeve të tij të natyrshme, të hulumtojë realitetin, dhe ajo teologjike, që themelohet mbi Zbulesën dhe shqyrton përmbajtjet e besimit, duke arritur misterin e vetë Zotit.

Brendësisht i bindur që “omne verum a quocumque dicatur a Spiritu Sanctu est”(gjithçka është e vërtetë, s’ka rendësi kush e thotë, vjen nga Shpirti i Shenjtë), shën Toma e dashuroi në mënyrë të çinteresuar të vërtetën.
Ai e kërkoi kudo që ajo mund të shfaqej, duke nxjerrë në dukje maksimalisht universalitetin e saj.
Te ai Magjisteri i Kishës pa dhe çmoi pasionin për të vërtetën; mendimi i tij, pikërisht sepse qëndroi gjithmonë në horizontin e të vërtetës universale, objektive dhe të përtejshme, mbërrin “maja që inteligjenca njerëzore nuk do të kishtë mundur kurrë t’i mendonte”.
Me të drejtën pra, ai mund të përkufizohet si “APOSTULL I SË VËRTETËS”.
Pikërisht, sepse ai synonte pa rezerva të vërtetën, në realizmin e tij ai diti të kuptojë objektivitetin e saj.
Filozofia e tij është me të vërtetë filozofia e qënies dhe jo vetëm e asaj që duket.

Torrkerry

[torrkerry]

ENCIKLIKA “BESIMI DHE ARSYEJA”, KREU IV NR. 45.

MARRËDHËNIA NDËRMJET BESIMIT DHE ARSYES.


c) Drama e ndarjes ndërmjet besimit dhe arsyes.

45. Me lindjen e Universiteteve të para, teologjia po përballej në një mënyrë më të drejtëpërdrejtë me forma të tjera të kërkimit dhe të dijes shkencore.
Shën Alberti i Madh dhe Shën Toma, megjithëse ruajtën lidhjen organike midis teologjisë dhe filozofisë, qenë të parë që pranuan autonominë e nevojshme, për të cilën filozofia dhe teologjia kishin nevojë që të zbatoheshin me efikasitet në fushat përkatëse të kërkimit.
Duke filluar nga Mesjeta e vonshme, megjithatë, dallimi i ligjshëm ndërmjet dy dijeve u shndërrua shkallë-shkallë në një ndarje ogurzesë.
Si pasojë e një shpirti të tepruar racionalist, i pranishëm në disa mendimtarë, qëndrimet u bënë rrënjësore, duke arritur në një filozofi të ndarë dhe absolutisht autonome kundrejt përmbajtjeve të besimit.
Ndër pasojat e tjera të një ndarjeje të tillë, qe, gjithashtu, ajo e një mosbesimi gjithnjë e më të fortë ndaj vetë arsyes.
Disa filluan të shpallnin një mosbesim të përgjithshëm, skeptik dhe agnostik, ose për t’i krijuar më shumë hapësirë besimit, ose për të çkredituar çdo referim të mundshëm racional të saj.

Me pak fjalë, çka mendimi patristik dhe mesjetar kishte ngjizur dhe vënë në jetë si një njësi të thellë, gjeneruese e nje njohjeje të aftë të arrinte format më të larta të spekulimit, u shkatërrua nga sistemet që përqafuan çështjen e një njohje racionale të ndarë nga besimi dhe alternativa e saj.

Torrkerry