Besimi dhe arsyeja

[torrkerry]

ENCIKLIKA “BESIMI DHE ARSYEJA”, KREU III NR. 30.

30. Mund të jetë e dobishme, tani, t’i përmendim shpejt e shpejt këto forma të ndryshme të së vërtetës.
Më të shumtat janë ato që mbështeten mbi evidence të mënjëhershme ose vërtetohen nëpërmjet eksperimentimit.
Ky është rendi i të vërtetave që i përkasin jetës së përditshme dhe kërkimit shkencor.
Në një rafsh tjetër, gjenden të vërteta me karakter filozofik, tek të cilat njeriu arrin nëpërmjet aftësisë spekuluese të intelektit të tij.
Së fundi, janë të vërrteta religjioze, që në një farë mënyrë ngulin rrënjët e tyre edhe në filozofi.
Ato ndodhen brenda përgjigjeve që religjionet e ndryshme në traditën e tyre u japin pyetjeve të fundme.

Për sa i përket të vërtetave filozofike, është e nevojshme të saktësojmë që ato nuk kufizohen vetëm me doktrinat, nganjëherë jetëshkurtra, të filozofëve profesionistë.
Çdo njeri, sikurse thashë më parë, është në një farë mënyrë filozof dhe zotëron koncepte të tijat filozofike, me të cilat orienton jetën e tij.
Në një mënyrë apo në një tjetër, ai formon një vision global dhe një përgjigjë mbi kuptimin e ekzistimit vetjak.
Në një dritë të tillë ai interpreton historinë e tij personale dhe rregullon sjelljen e tij.
Këtu do të duhet të shtrojmë pyetjen mbi marrëdhënien ndërmjet të vërtetave filozofiko-religjioze dhe të vërtetës së zbuluar në Jezu Krishtin.
Para së t’i përgjigjemi kësaj pyetje, është rasti të vlerësohet një e dhënë tjetërë e filozofisë.

Torrkerry

[torrkerry]

ENCIKLIKA “BESIMI DHE ARSYEJA”, KREU III NR. 31.

31. Njeriu nuk është krijuar për të jetuar i vetëm.
Ai lind dhe rritet në një familje, për të hyrë më vonë, me punën e tij, në shoqëri.
Që prej lindjes, pra, gjendet i zhytur në tradita të ndryshme, nga të cilat merr jo vetëm gjuhën dhe formimin kulturor, por edhe një shumësi të vërtetash, të cilave u beson pothuajse në mënyrë instinktive.
Rritja dhe pjekja individuale, megjithatë, sjellin si pasojë që vetë këto të vërteta të vihen në dyshim dhe të shoshiten nëpërmjet veprintarisë së veçantë kritike të mendimit.
Kjo mund të thotë që pas këtij kalimi ato të vërteta nuk mund të “rekuperohen” në bazë të përvojës, që është bërë, apo si rrjedhim i arsyetimit të mëvonshëm.
Megjithatë, në jetën e një njeriu, të vërtetat që thjeshtë besohen, mbeten më të shumta se ato që ai fiton nëpërmjet verifikimit individual.
Kush do të ishte në gjendje të shoshiste në mënyrë kritike përfundimet e shumta të shkencave mbi të cilat themelohet jeta moderne?
Kush do të mund të kontrollonte, për llogari të veten, rrjedhën e informacioneve, që çdo ditë arrijnë nga çdo skaj i botës dhe që pranohen, në vija të përgjithshme, si të vërteta?
Kush, në fund të fundit, do të mund të ripërshkonte rrugëtimin e përvojës dhe të mendimit, nëpërmjet të cilit janë mbledhur thesaret e dijes dhe të religjiozitetit të njerëzimit?
Njeriu, qënie që kërkon të vërtetën, është pra edhe ai që jeton me besimin.

Torrkerry

[torrkerry]

ENCIKLIKA “BESIMI DHE ARSYEJA”, KREU III NR. 32.

32. Në besimin e tij, secili i beson njohurive të marra nëpërmjet personave të tjerë.
Ravijëzohet në këtë gjë, një farë tendosje domethënëse: nga njëra anë, njohja nëpërmjet besimit duket si një formë e papërsosur e njohjes, që duhet të përsoset gradualisht nëpërmjet evidentimit të arritur personalisht: nga ana tjetër, besimi rezulton shpeshherë nga pikëpamja njerëzore më i pasur se sa thjeshtë evidentimi, pasi përfshin një marrëdhënie ndërpersonale dhe vë në veprim, jo vetëm aftësinë njohëse personale, por edhe aftësinë më rrënjësore të besueshmërisë në persona të tjerë, duke hyrë në një marrëdhënie më të qëndrueshme dhe më të brendshme me to.

Është mirë të nënvizojmë se të vërtetat e kërkuara në këtë marrëdhënie ndërpersonale nuk janë parësisht të rendit praktik apo të atij filozofik.
Çka kërkohet, në fakt, është vetë e vërteta e personit: ajo çka ai është dhe ajo që shfaqet në intimitetin vetjak.
Përsosëmëria e njeriut, në fakt, nuk qëndron në përfitimin e njohurive abstrakte të së vërtetës, por qëndron edhe në marrëdhënien e gjallë të dhurimit dhe të besnikërisë ndaj tjetrit.

Torrkerry

[torrkerry]

ENCIKLIKA “BESIMI DHE ARSYEJA”, KREU III NR. 33.

Kështu po shohim se termat e problemit plotësohen në mënyrë të përshkallëzuar.
Njeriu, në natyrën e tij, kërkon të vërtetën.
Kjo e vërtetë është vetëm për përftimin e të vërtetave të pjesshme, praktike apo shkencore; ai nuk kërkon vetëm të mirën e vërtetë për secilën nga vendimet e tij.
Kërkimi i tij pritet drejt të një vërtete tjetër, që të jetë në gjendje të shpjegojë kuptimin e jetës, prandaj është një kërkim, që nuk mund të ketë rrugdalje tjetër përveçse absolutit.
Falë aftësisë së lindur në mëndimin e tij, njeriu është në gjendje të takojë dhe të pranojë një të vërtetë të tillë.
Duke qenë jetësore dhe thelbësore për ekzistimin e tij, një e vërtetë e tillë arrihet jo vetëm në rrugë arsyetuese, por edhe nëpërmjet braktisjes me besim tek personat e tjerë, që mund të garantojnë sigurinë dhe autenticitetin e vetë të vërtetës.
Aftësia dhe zgjedhja për t’ia leshuar vetveten dhe jetën vetjake një personi tjetër përbëjnë sigurisht një nga veprimet antropologjike më domethënëse dhe më shprehëse.

Mos të harrojmë që edhe arsyeja ka nevojë të mbështetet në kërkimin e saj nga një dialog i besueshëm dhe nga një miqësi e sinqertë.
Klima dyshuese dhe mosbesuese, që nganjëherë rrethon kërkimin spekulues, harron mësimin e filozofëve të lashtë, të cilët e mbanin miqësinë si një nga kontekstet më të përshtatshme për filozofimin e drejtë.
Për sa thashë deri këtu, del në pah që njeriu ndodhet të një rrugëtim kërkimi, i pafund nga pikëpamja njerëzore: kërkim i së vërtetës dhe kërkim i një personi të cilit i besohet.
Besimi i krishterë e ndihmon duke i ofruar mundësinë konkrete që të shohë të përmbushur qëllimin e këtij kërkimi.
Duke tejkaluar shkallën e besimit të thjeshtë, në fakt, ai e vendos njeriun në atë rend të hirit që i lejon të marrë pjesë në misterin e Krishtit, në të cilin i ofrohet njohja e vërtetë dhe koherente e Zotit, NJË dhe TRE.
Kështu në Jezu Krishtin, që është e Vërteta, besimi dallon thirrjen e fundit, që i drejtohet njerëzimit, në mënyrë që të përmbushë atë çka përjeton si dëshirë dhe nostalgji.


Torrkerry

[mawlo]

I-E nderuar Torrkerry,
jam perpjekur disa here te lexoj dhe mbi te gjitha te kuptoj enciklikat e ndryshme qe ju botoni. Te them te verteten eshte shume e veshtire per ne si lexues te thjeshte te kuptojme se cfare deshironi me te vertete qe ne te kuptojme.
A mos valle do te ishte me mire per ne qe kur drejtoheni te shkruani letra me te thjeshta dhe me te kuptueshme ne menyre qe edhe perceptimi yne te jete me i lehte?

[torrkerry]

I nderuar mawlo,
e di se Enciklika "Besimi dhe arsyeja" që Papa Gjon Pali ka shkruar 10 vjet më parë është shumë e vështirë dhe ka nevojë për një studim të vëmendshëm dhe të vazhdueshëm.
Qëllimi im është që gadalëngadalë njerëzit me vullnet të mirë të arrinë të kenë mbi gjithçka dhe në mënyrë të veçantë mbi realitetin e fesë, një kuptim të plotë dhe të thellë në dialog me kulturën moderne, si e bën edhe Papa Gjon Pali.
Unë të sugjëroj që, duke nisur nga tekstet, ti vetë t'i besh disa pyetjet, që të mund të fillojmë një dialog.
Të falënderoj.

Torrkerry

[torrkerry]

ENCIKLIKA “BESIMI DHE ARSYEJA”, KREU III NR. 34

34. Kjo e vërtetë, që Zoti na zbolon në Jezu Krishtin, nuk është në kundërshtim me të vërtetat që arrihen duke filozofuar.
Përkundrazi, dy rendet e njohjes prijnë drejt të vërtetës në plotësinë e saj. Njësia e të vërtetës është tashmë një postulat themelor i arsyes njerëzore, e shprehur nga parimi i moskundërshtimit.
Zbulesa jep qartësinë e kësaj njësie, duke treguar që Zoti krijues është edhe Zoti i historisë së shëlbimit.
Zoti i njëjtë dhe identik, që themelon dhe garanton mundësinë kuptimit brendësor dhe arsyeshmërinë e rendit natyror të gjërave, mbi të cilat shkencëtarët mbështeten me besim, është i njëjti që zbulohet si Atë e Zotërisë tonë Jezu Krisht.
Kjo njësi e të vërtetës, natyrore dhe e zbuluar, e gjen identitetin e saj të gjallë dhe personal në Krishtin, ashtu sikurse na kujton edhe Apostulli: “E vërteta është në Jezusin”(Ef. 4,21; Kol 1,15-20).
Ai është Fjala e amshuar, në të cilin gjithçka është krijuar dhe, njëherësh, Fjala e mishëruar, që me të gjithë personin e Tij zbulon Atin (Gjn 1,14-.18).
Çka arsyeja njerëzore kërkon “pa e njohur” (Vap 17,23), mund të gjendet vetëm nëpërmjet Krishtit: çka zbulohet në Të, në fakt është “e vërteta e plotë” (Gjn 1, 14-16) e çdo qënieje që në të dhe nëpërmjet tij u krijua dhe në të gjen përmbushjen (Kol 1,17).

Torrkerry

[torrkerry]

ENCIKLIKA “BESIMI DHE ARSYEJA”, KREU III NR. 35.

35. Në sfondin e këtyre vlerësimeve të përgjithshme, është e nevojshme tani të shqyrtojmë në mënyrë më të drejtëpërdrejtë marrëdhënien ndërmjet të vërtetës së zbuluar dhe filozofisë.
Kjo marrëdhënie imponon një vlerësim të dyfishtë, pasi e vërteta që na vjen nga zbulesa është në të njëjtën kohë, një e vërtetë që duhet të kuptohet në dritën e arsyes.
Vetëm në këtë kuptim të dyfishtë, në fakt është e mundur të saktësojmë marrëdhënien e drejtë të së vërtetës së zbuluar me dijen filozofike.
Të shqyrtojmë në rradhë të parë marrëdhënien ndërmjet besimit dhe filozofisë gjatë historisë, prej aty do të jetë e mundur të dallohen disa parime që përbëjnë pikat e referimit, që na duhen për të vendosur marrëdhënien e drejtë ndërmjet dy rendeve të njohjes.

Torrkerry

[torrkerry]

ENCIKLIKA “BESIMI DHE ARSYEJA”, KREU IV NR. 36.

MARRËDHËNIA NDËRMJET BESIMIT DHE ARSYES.


a) Etapa domethënëse të takimit ndërmjet besimit dhe arsyes.

36. Sipas dëshmisë së Veprave të Apostujve, shpallja e krishterë u ballafaqua, qysh prej fillimeve të saj, me rrymat filozofike të kohës.
I njëjti libri na tregon për diskutimin që Shën Pali pati në Athinë me “disa filozofë epikureanë dhe stoikë” (17,18).
Analiza ekzegjetike e atij fjalimi në Areopag,vuri në dukje aludimet e përsëritura për bindjet popullore me prejardhje më së shumti stoike.
Sigurisht, që kjo gjë nuk ishte e rastësishme.
Për t’u kuptuar prej paganëve, të krishterët e parë, në diskutimet e tyre nuk mund t’i referoheshin vetëm “Moisiut dhe profetëve”, do t’u duhej të nxisnin edhe njohje natyrore të Zotit dhe zërin e ndërgjegjes morale të çdo njeriu (Rm 1,19-21; 2,14-15; Vep 14,16-17).
Por pasi një njohje natyrore e tillë, në religjonin pagan, kishte rënë në idhujtari (Rm 1,21-32), Apostulli mendoi me mençuri të lidhë fjalimin e tij me mendimin e filozofëve, të cilët, qysh prej fillimit, u kishin kundërvënë miteve dhe kulteve misterike koncepte më të denja për përtejshmen hyjnore.

Një nga përpjekjet më të mëdha, që filozofet klasikë vunë në veprim, qe ai i pastrimit të konceptimeve që njerëzit kishin për Zotin nga format mitologjike.
Sikurse dimë, edhe religjoni grek, jo shumë ndryshe nga pjesa më e madhe e religjioneve kozmike, ishte politeist, saqë arriti të hyjnizonte sende dhe dukuri të natyrës.
Përpjekjet e njeriut për të kuptuar zanafillës e perëndive, dhe në ta, të gjithësisë gjetën shprehjen e tyre të parë te poezia.
Teogonitë mbeten deri në ditët e sotme, dëshmia e parë e këtij kërkimi të njeriut.
Qe dëtyra e etërve të filozofisë, të nxirrnin në pah lidhjen ndërmjet arsyes dhe religjionit.
Duke zgjeruar shikimi drejt parimeve universale, ata nuk u mjaftuan më me mitet e lashta, por deshën të arrijnë t’u japin një themel racional besimeve të tyre te hyjnitë.
U nis kështu një rrugë që duke dalë nga traditat e lashta të veçanta, vazhdonte në një zhvillim, që përkonte me nevojat e arsyes universale.
Synimi, drejt të cilit prirej një zvillim i tillë ,ishte vetëdija kritike mbi atë çka besohej.
I pari që përfitoi përparësi nga një rrugëtim i tillë, qe konceptimi i hyjnisë.
Bestytnitë u dalluan si të tilla dhe religjioni, të paktën pjesërisht, u pastrua nëpërmjet analizës racionale.
Mbi këtë bazë, Etërit e Kishës nisën një dialog frytdhënës me fiolozofët antikë, duke i hapur rrugën shpalljes dhe kuptimit të Zotit të Jezu Krishtit.

Torrkerry

[torrkerry]

ENCIKLIKA “BESIMI DHE ARSYEJA”, KREU IV NR. 37.

MARRËDHËNIA NDËRMJET BESIMIT DHE ARSYES.


a) Etapa domethënëse të takimit ndërmjet besimit dhe arsyes.

Duke përmendur këtë lëvizje përafërimi të të krishterëve ndaj filozofisë, është e nevojshme të kujtojmë edhe sjelljen e kujdesshme që në ta ngjallnin elementë e tjerë të botës kulturore pagane, sikurse për shembull gnozi.
Filozofia, si mençuri praktike dhe shkollë jetë, mund të ngatërrohej lëhtësisht me një lloj njohjeje më të lartë, ekzoterike, e mundur, vetëm për pak të përsosur.
Padyshim që Shën Pali e ka fjalën për këta lloj spekulimesh ekzoterike, kur e tërheq vëmendjen Kolosianëve:
“Kini kujdes që askush mos t’iu mashtrojë me filozofinë e tij dhe me fjalime të kota të frymëzuara nga tradita njerëzore, sipas elementëve të botës dhe jo sipas Krishtit” (2,8).
Këto fjalë të Palit paraqiten më shumë se kurrë aktuale, nesë mendojmë për format e ndryshme të ekzoterizmit, që kanë marrë dhënë sot te disa besimtarë, të cilëve u mungon sensi i duhur kritik.
Në gjurmët e Palit, të tjerë shkrimtarë të shekujve të parë, në mënyrë të veçantë Shën Ireneu dhe Tertuliani, ngrenë dyshymet e tyre ndaj një impostimi kulturor, që mëtonte t’ia nënrendiste të vërtetën e Zbulesës interpretimeve të filozofëve

Torrkerry