Besimi dhe arsyeja

[torrkerry]

“BESIMI DHE ARSYEJA”, KREU I DYTË, NR. 20.


20. Arsyeja, në këtë përspektivë, vlerësohet, por nuk mbivlerësohet.
Aq sa ajo arrin, në fakt, mund të jetë e vërtetë, por merr domethënje të plotë vetëm nëse përmbajtja e saj vendoset në një horizont më të gjërë, si ai i besimit: “Zoti drejton hapat e njeriut e si atëherë njeriu mund të dijë udhën e vet?” (Fu 20,24).
Për Besëlidhjen e Vjetër besimi çliron arsyen, pasi e lejon të mbërrijë në mënyrë koherente objektin e saj të njohjes dhe ta vendosë në atë rend suprem, në të cilin gjithçka merr një kuptim.
Me një fjalë, njeriu nëpërmjet arsyes arrin të vërtetën, sepse, i ndriçuar nga besimi, zbulon kuptimin e thellë të çdo gjëje dhe veçanërisht, të ekzistimit të tij.
Me të drejtë, Autori i shenjtë e vendos fillimin e njohjes së vërtetë, pikërisht, në ndrojtjen e Zotit: “Ndrojtja ndaj Zotit është fillimi I urtisë” (Fu 1,7; Sir 1,14).

Torrkerry

[torrkerry]

“BESIMI DHE ARSYEJA”, KREU I DYTË, NR. 21.

Fillon me këtë numër 21, pjesa e dytë e kapitullit, me titullin: “Fitoje urtinë, fitoje mençurinë” (Fu 4,5).

21. Njohja në Besëlidhjen e Vjetër nuk themelohet vetëm ne një vëzhgim të kujdesshëm të njeriut, të botës dhe të historisë, por supozon edhe një marrëdhënje të domosdoshme me besimin dhe me ç’ ka përmban Zbulesa.
Këtu gjendhen sfidat që popullit të zgjedhur iu ka dashur të përballojë dhe të cilave iu ka dhënë një përgjigje,
Duke reflektuar mbi këtë gjendhje të tij, njeriu biblik zbulon se nuk mund ta kuptojë veten e tij, përveçse si një “qënie në marrëdhënie” me veten e tij, me popullin e tij, me botën dhe me Zotin.
Kjo hapje ndaj misterit, që i vinte nga zbulesa, ka qenë për të në fund burimi i një njohjeje të vërtetë, që i ka lejuar arsyes së tij të hyjë në hapësirat e pafundësisë, duke përfituar mundësi kuptimi, deri atëherë të pashpresuara.

Përpjekja e kërkimit, për autorin e shenjtë, nuk ishte pa mundim, që rridhte prej përplasjes me caqet e arsyes.
Kjo nuhatet, për shembull, në fjalët, me të cilat Libri i Fjalëve të Urta denoncon mundimin që rrjedh nga përpjekja për të kuptuar sheshtimet e mistershme të Zotit (30,1-6).
Mëgjithatë, pavarësisht nga mundimi, besimtari nuk dorëzohet.
Përpjekja për të vazhduar rrugëtimin e tij, drejt së vërtetës, i vjen nga siguria se Zoti e ka krijuar si një “hulumtues” (Kish 1,13), misioini i të cilit është të mos lërë asnjë rrugë pa provuar, megjithë përfrikësimin e vazhdueshëm të dyshimit.
Duke u mbështetur mbi Zotin, ai mbetet i drejtuar, gjithnjë e kudo, drejt asaj c’ka është e bukur, e mirë dhe e vërtetë.

Torrkerry

[torrkerry]

“BESIMI DHE ARSYEJA”, KREU I DYTË, NR. 22.

22. Shën Pali, në kreun e parë të letrës drejtuar Romakëve, na ndihmon që të çmojmë më mirë se sa depërtues është reflektimi i Librave të Urtisë.
Duke zhvilluar një argumentim filozofik me një gjuhë popullore, Apostulli shpreh një të vërtetë të thellë: nëpërmjet krijimit “sytë e mendjes” mund të arrijnë të njohin Zotin.
Ai, në fakt, nëpërmjet krijesave, bën që arsyeja të intuitojë “fuqinë” e tij dhe “hyjninë” e tij (Rom 1,20).
Pra, arsyes së njeriut, i njihet një aftësi që pothuajse duket se tejkalon vetë caqet natyrore të vetës, jo vetëm se ajo nuk është e kufizuar brenda njohjes ndjesore, nga çasti që mund të reflektojë mbi të, në mënyrë kritike, por duke argumentuar mbi të dhënat e çdo realiteti ndjesor, mund të mberrijë shkakun e zanafillës së çdo realiteti të ndjeshëm.
Me anë të terminologjisë filozofike mund të themi që, në tekstin e rëndësishëm paulin, pohohet aftësia metafizike e njeriut.

Sipas Apostullit, në sheshtimin zanafillës të krijimit ishte e paraparë aftësia e arsyes në tejkalimin pa mund të realitetit ndjesor, për të arritur në vetë zanafillën e gjithçkaje: Krijuesin.
Pas mosdëgjesës, me anën të së cilës njeriu zgjodhi të vërë vetveten në autonomi të plotë dhe absolute ndaj Atij që e kishte krijuar, kjo lehtësi e mbërritjes te Krijuesi u venit.

Libri i Zanafillës përshkruan në mënyrë të dukshme këtë gjendje të njeriut, kur tregon se Zoti e vendosi njeriun në kopshtin e Edenit, në qendër të të cilit ndodhej “pema e njohjes së të mirës dhe të keqës” (2,17). Simboli është i qartë: njeriu nuk ishte në gjendje të dallonte dhe të vendoste prej vetvetes ç’ka ishte mirë e ‘ka ishte keq, por duhet të referohet një parimi më të lartë.
Verbëria e krenisë mashtroi prindërit tanë të parë, se kinse ishin sovranë dhe autonomë dhe se mund t’ia dilnin pa njohje që rridhte nga Zoti.
Në mosdëgjesën e tyre zanafillëse ata përfshinë çdo burrë dhe çdo grua, duke i shaktuar plagë arsyes, të cilat qysh nga ai çast krijuan pengesa për rrugëtimin drejt të vërtetës së plotë.
Tashmë aftësia njerëzore për të njohur të vërtetën u errësua nga armiqësia kundrejt Atij, që është burimi dhe zanafilla e të vërtetës.
Është përsëri Apostulli ai që na zbulon se sa mendimet e njerëzve, për shkak të mëkatit, u bënë “të kota” dhe arsyetimet të shtremëruar dhe të orientuara drejt të pavërtetës (Rom 1,21-22).
Sytë e mendjes nuk ishin më të aftë të shikonin me qartësi dhe, në mënyrë të përshkallëzuar, arsyeja mbeti si një e burgosur e vetvetes.
Ardhja e Krishtit ishte ngjarja e shëlbimit, që çliroi arsyen nga dobësia e saj, duke e çliruar nga prangat në të cilat ajo kishte burgosur vetveten.

Torrkerry

[torrkerry]

“BESIMI DHE ARSYEJA”, KREU I DYTË, NR. 23.

23. Marrëdhenja e të krishterit me filozofinë, ndërkohë, kërkon një punë hulumtuese rrënjësore.
Në Besëlidhjen e Re, sidomos në letrat e shën Palit, një e dhënë del në pah me një qartësi të madhe: kundërvënia ndërmjet “dijes së kësaj bote” dhe asaj të Zotit e zbuluar në Jezu Krishtin.
Thellësia e dijes së zbuluar çan rrethin e skemave tona të zakonshme të reflektimit, që nuk janë në gjendje ta shprehin ashtu si duhet.

Fillimi i letrës së parë drejtuar Korintasve e nxjerr në pah rrënjësisht këtë dilemë. Biri i Zotit i kryqëzuar është ngjarja historike kundër të cilës thyhet çdo përpjekje e mendjes për të ndërtuar mbi argumentime vetëm njerëzore një përligje të mjaftueshme të kuptimit të ekzistimit.
Pika kyçe e vërtetë, që sfidon çdo lloj filozofie, është vdekja e Jezu Krishtit në kryq.
Këtu, në fakt, çdo përpjekje për të thjeshtuar sheshtimin shëlbues të Atit, në një logjikë krejtësisht njerëzore, është e destinuar të dështojë. “Ku është i dijshmi?
Ku është mësuesi i Ligjit? Ku është shqyrtuesi i kësaj bote? Pse a nuk e bëri Hyji të marri urtinë e kësaj bote? (1Kor 1,20), pyet veten me emfazë Apostulli.
Për çka Zoti do të realizojë, nuk është më e mundshme vetëm dija e njeriut të urtë, por kërkohet një kalim vendimtar drejt pranimit të një risie rrënjësore: “Por Hyji zgjodhi të marrët për t’i turpëruar të mençurit dhe të dobëtit në sy të botës, mu edhe ata që nuk janë, që t’i asgjësojë ata që janë” (1Kor 1,27-28).
Dija e njeriut refuzon të shikojë, në dobësinë e tij, parakushtin e fuqisë së tij, por Shën Pali nuk ngurron të pohojë: “Kur jam i dobët, atëherë jam i fortë” (2Kor 2,10) .
Njeriu nuk mund të kuptojë se si vdekja mund të jetë burim i jetës dhe i dashurisë, por Zoti ka zgjedhur për të zbuluar misterin e sheshtimit të tij të shëlbimit, pikërisht, çka arsyeja e konsideron “marri” dhe “shkandull”.
Duke folur gjuhën e folozofëve bashkëkohës të tij, Pali arrin kulmin e mësimit të tij dhe të paradoksit që do të shprehë: “Zoti zgjodhi çka në botë është asgjë, që të asgjësojë ata që janë.”(1Kor 1,28).
Për të shprehur natyrën e gratuitetit të dashurisë së zbuluar në Kryqin e Krishtit, Apostulli pa ndrojtje, përdor gjuhën më rrënjësore që filozofët përdornin në reflektimet e tyre mbi Zotin.
Arsyeja nuk mund të zbrazë misrterin e dashurisë që Kryqi përfaqëson, ndërsa Kryqi mund t’i japë arsyes përgjigjet e fundme që ajo kërkon.
Jo dija e fjalëve, por Fjala e Dijes është ajo çka Shën Pali vë si kriter të së vërtetës dhe sëbashku të shëlbimit.

Dija e Kryqit, pra, tejkalon çdo kufizim kulturor që mëton të imponohet dhe detyron hapjen ndaj univerësalitetit të së vërtetës që mbart në vetveten.
Çfarë sfide i paraqitet arsyes sonë dhe ç’përparësi ajo përfiton nëse dorëzohet!

Filozofia. që tashmë prej vetvetes është në gjendje të pranojë përtejshmërinë e vazhdueshme të njeriut drejt të vërtetës, e ndihmuar nga besimi, mund t’i hapet dhe të pranojë, në “marrinë” e Kryqit, kritikën e natyrshme ndaj atyre, që kinse mendojnë të zotërojnë të vërtetën, duke e pështjelluar në cektinën e sistemeve të tyre.
Marrëdhënia ndërmjet besimit dhe filozofisë gjen, në predikimin e Krishtit të kryqëzuar dhe të ngjallur, shkëmbin kundër të cilit mund të mbytet, por pertej të cilit mund të dalë në oceanin e pakufi të së vërtetës.
Këtu shihet qartë kufiri ndërmjet arsyes dhe besimit, por bëhet e qartë edhe hapësira, në të cilën këta të dyja mund të takohen.

Torrkerry

[torrkerry]

KREU I TRETË I ENCIKLIKËS “BESIMI DHE ARSYEJA”


INTELLEGO UT CREDAM

24. Në veprat e Apostujve, Ungjilltari Luka tregon që gjatë udhëtimeve të tij misionare, Palin arrin në Athinë.
Qyteti i filozofëve ishte përplot me shtatore që paraqisnin idhujt të ndryshëm.
Një altar tërhoqi vëmendjen e Palit dhe ai menjëherë e mori si pikënisje për të gjetur një themel të përbashkët, mbi të cilin të niste shpallja e kerigma-s: “Atëherë Pali u ngrit në midis të Areopagut e tha: ‘Qytetarë të Athinës! Po shoh se në çdo pikëpamje qenkeni njerëz shumë besimtarë, sepse, duke kaluar e vërejtur monumentet tuaja të kultit hyjnor, gjeta edhe një altar, në të cilin është shkruar: Zotit të panjohur!
Pra, Atë, të cilin ju e nderoni pa e njohur, unë jua kumtoj.” (Vap 17,22-23).
Duke u nisur nga këtu,shën Pali flet për Zotin si krijues, si ai që i tejkalon çdo gjë dhe që gjithçkaje i jep jetë.
Më pas vazhdoi fjalimin e tij: “Prej një njeriu krijoj mbarë gjininë njerëzore, që ta banonte mbarë sipërfaqen e dheut; caktoi rendin e kohëve dhe kufitë e vendbanimit të tyre, që ta kërkojnë Zotin e në ndonjë mënyrë të mund ta gjejnë. Ai nuk është larg asnjërit prrej nesh” (Vap 17, 26-27).

Apostulli nxjerr në dritë një të vërtetë që për Kishën ka qënë gjithnjë një thesar: në thellësinë më të thellë të zemrës së njeriut është mbjellë dëshira dhe nostalgjia e Zotit.
E përmend fuqishëm edhe liturgjia e të Premtes së madhe; duke na ftuar në lutje për ata që nuk besojnë, na bën të themi: “O Zot i gjithpushtetshëm dhe i amshuar, ti ke vendosur në zemrën e njerëzve një nostalgji aq të thellë të Ty, që vetëm kur të të gjejnë, kanë paqe”.
Ekziston, pra, një rrugëtim që njeriu, nëse do, mund ta përshkojë; ai e ka zanafillën në aftësinë e arsyes, që të lartësohet përmbi të kalueshmen për të lundruar drejt pambarimësisë.

Në mënyra të ndryshme dhe në kohë të ndryshme njeriu ka treguar se di t’i japë zë kësaj dëshire të tij të brendshme.
Letërsia, muzika, piktura, skultura, arkitektura dhe çdo prodhimtari tjetër e inteligjencës krijuese janë bërë tashmë kanale, nëpërmjet të cilave ai shpreh ankthin e kërkimit të tij.
Filozofia në mënyrë të veçantë ka përmbledhur në vetvete këtë lëvizje dhe ka shprehur me mjetet e saj dhe sipas mënyrave të saj të mirëfillta, këtë dëshirë universale të njeriut.

Torrkerry

[torrkerry]

ENCIKLIKA “BESIMI DHE ARSYEJA”, KREU III, NR 25.

25. “Të gjithë njerëzit dëshirojnë të dinë”, dhe objekti i mirëfilltë i kësaj deshire është e vërteta.
Vetë jeta e përditshme tregon se sa gjithkush është interesuar të zbulojë, përtej asaj që vetëm ka dëgjuar, se si janë me të vërtetë gjërat.
Njeriu është e vetmja qënie në të gjithë krijimin e dukshëm, që jo vëtëm është e aftë të dijë, por edhe të dijë se di, dhe për këtë arsye atij i intereson e vërteta reale e asaj çka duket.
Askush nuk mund të jetë indifferent, sinqerisht, ndaj të vërtetës së dijes së tij.
Nëse zbulon që është e pavërtetë, e flak tej; nëse mund të sigurohet për të vërtetën, ndjehet i kënaqur.
Këtë na mëson edhe shën Augustini, kur thotë: “Kam takuar shumë njerëz që donin të mashtronin, por asnjëri që donte të mashtrohej”.
Me të drejtë mendohet që një person ka arritur në moshën e rritur, kur fillon të dallojë, me mjetet e veta, çka është e vërtetë e çka nuk është, duke formuar kështu një gjykim mbi realitetin objektiv i gjërave.
Këtu qëndron edhe motive i shumë kërkimeve, veçanërisht në fushën e skencave, që kanë sjellur, në shekujt e fundit, përfundime shumë domethënëse, duke mbështetur një zhvillim autentik të njerëzimit në tërësi.

Jo më pak i rëndësishme se sa kërkimi në rafshin teorik, është ai në rafshin praktik: këtu nënkuptoj kërkimin e të vërtetës në marrëdhënie me të mirën që duhet përmbushur.
Me verprin e tij etik, personi, duke vepruar sipas një vuillneti të lirë dhe të drejtë, hyn në rrugën e lumturisë dhe shkon drejt përsosmërisë.
Edhe në këtë rast bëhet fjalë për të vërtetën.
E kam ritheksuar këtë bindje në Letrën enciklike Veritatis splendor. “Nuk ka moral pa liri…Nëse ekziston e drejta e respektit në rrugëtimin vetjak për kërkimin e të vërtetës, më parë akoma ekziston detyrimi i rëndë moral për secilin që të kërkojë të vërtetën dhe ta pranojë, njëherë që e ka njohur”.

Është e nevojshme, pra, që vlerat e zhgjedhura dhe të zbatuara në jetën personale të jenë të vërteta, pasi vetëm vlera të vërteta, mund të përsosin individin duke realizuar natyrën e tij.
Këtë të vërtetë vlerash njeriu e gjen jo duke u mbyllur në vetvete, por duke u hapur dhe duke e pranuar edhe në përmasa që e tejkalojnë.
Ky është një kusht i domosdoshëm, në mënyrë që çdonjëri të bëhet vetvetja dhe të hedhë shtat si një person i rritur dhe i pjekur.

Torrkerry

[torrkerry]

ENCIKLIKA “BESIMI DHE ARSYEJA”, KREU III, NR. 26.

26. E vërteta i paraqitet njeriut, fillimisht,në formë pyetëse: A ka një kuptim jeta?
Për nga është drejtuar?
Në pamje të parë, ekzistimi individual mund të shfaqet rrënjësisht pa një kuptim.
Nuk është e nevojshme t’u drejtohemi filozofëve të absurdit, as pyetjeve provokuese që gjenden në Librin e Jobit, për të dyshuar mbi kuptimin e jetës.
Përvoja e përditshme e vuajtjes, personale dhe e të tjerëve, pamja e shumë fakteve që në dritën e arsyes duken të pashpjegueshme, mjaftojnë për ta bërë të pashmangshme një çeshtje kaq dramatike siç është ajo mbi kuptimin e jetës.
Kësaj t’i shtohet, që e vërteta e parë absolute e sigurtë për ekzistimin tonë, përtej faktit që ekzistojnë, është pashmangshmëria e vdekjes sonë.
Përballë këtij fakti kaq tronditës, imponohet kërkimi i një përgjigje të kënaqshme. Çdonjëri do dhe duhet të njohë të vërtetën mbi fundin e tij.
Ai do të dijë nëse vdekja do të jetë mbarimi përfundimtar i ekzistencës së tij, apo nëse ka diçka që e tejkalon vdekjen; nëse i lejohet të shpresojë në një jetë tjetër apo jo.
Nuk është pa domethënie fakti që mendimi filozofik të ketë marrë një orientim të tij vendimtar prej vdekjes së Sokratit dhe ka mbetur i shenjuar prej tij prej më shumë se dy mijëvjeçarësh.
Nuk është aspak e rastësishme, pra, që filozofët përballë faktit të vdekjes kanë marrë në shqyrtim gjthnjë, në mënyrë të përsëritshme, këtë problem sëbashku me atë të kuptimit të jetës dhe të pavdekësisë.

Torrkerry

[torrkerry]

ENCIKLIKA “BESIMI DHE ARSYEJA”, KREU III, NR. 27.
27. Këtyre pyetjeve askush nuk mund t’u ikë, as filozofi e as njeriu i zakonshëm.
Nga përgjigjia që u jepet atyre, varet një etapë vendimtare e kërkimit: nëse është e mundur apo jo, që të arrihet një e vërtetë universale dhe absolute.
Në vetvete, çdo e vërtetë edhe e pjesëshme, nëse është realisht e vërtetë paraqitet si universale.
Çka është e vërtetë, duhet të jetë e vërtetë për të gjithë e për gjithmonë.
Përtej këtij universaliteti, megjithatë, njeriu kërkon një absolut që të jetë i aftë t’i japë përgjigje dhe kuptim të gjithë kërkimit të tij: diçka e fundme, që vihet si themel i çdo gjëje.
Me fjalë të tjera, ai kërkopn një shpjegim përfundimtar, një vlerë të lartë, përtej së cilës nuk ka dhe as nuk mund të ketë pyetje apo saktësimë të mëtejshme.
Hipotezat mund të jenë tërheqëse, por nuk kënaqin.
Për të gjithë arrin çasti në të cilin, me hir a me pahir, ka nevojë të themelohet ekzistimi vetjak në një të vërtetë të pranuar si përfundimtare, që të jetë e qartë e jo më object dyshimi.

Filozofët, gjatë shekujve, janë përpjekur të shprehin një të vërtetë të tillë, duke i dhënë jetë një sistemi apo një shkolle mendimi.
Gjithsesi, përtej sistemeve filozofike, ka shprehje të tjera në të cilat njeriu përpiqet t’i japë formë një “filozofie” të tij: është fjala për bindje apo përvoja personale, tradita familjare dhe kulturore, itinerare ekzistenciale, në të cilat i besohet autoritetit të një mësuesi.
Në çdonjërën nga këto shfaqje, çka mbetet gjthnjë e gjallë, është dëshira për të arritur sigurinë e së vërtetës dhe të vlerës së saj absolute.

Torrkerry

[torrkerry]

ENCIKLIKA “BESIMI DHE ARSYEJA”, KREU III.

Fytyrat e ndryshme të së vërtetës së njeriut.

28. Jo gjithmonë, duhet pranuar, kriteri i së vërtetës paraqitet me një tejdukshmëri të tillë dhe konsekuente.
Kufizueshmëria e lindur e arsyes dhe paqëndrueshmëria e zemrës ërrësojnë dhe devijonë kërkimin personal.
Të tjerë interesa të rendeve të ndryshme mund të mbysim të vërtetën.
Ndodh edhe që njeriu pothuajse i ikën sapo fillon dhe e shikon nga larg, pasi ka frikë nga kërkesat që pasojnë.
Megjithëkëtë, edhe kur e shmang, është gjithmonë e vërteta ajo që ndikon ekzistimin; në fakt, ai kurrë nuk do të mund ta themelonte jetën e tij mbi dyshimi, mbi pasigurinë ose mbi mashtrimin. Një ekzistim i tillë do të ishte vazhdimisht i kërcënuar nga frika dhe nga ankthi.
Mund ta përkufizojmë njeriun, atëherë, si ai që kërkon të vërtetën.

Torrkerry

[torrkerry]

ENCIKLIKA “BESIMI DHE ARSYEJA”, KREU III NR. 29.

29. Nuk mund të mendohet që një kërkim kaq thellë i rrënjosur në natyrën njerëzore, të mund të jetë krejt i padobishëm dhe i kotë.
Vetë aftësia e kërkimit të së vërtetës dhe shtrimit të pyetjeve përbën tashmë një përgjigje fillestare.
Njeriu nuk mund të fillojë të kërkojë çka ai injoron krejtësisht dhe ta vlerësojë atë si absolutisht të paarritshme.
Vetëm përspektiva se mund të arrijë në një përgjigje, mund ta shtyjë të hedhë hapin e parë.
Në fakt, pikërisht kjo është ajo çka ndodh normalisht në kërkimin shkencor.
Kur një skencetar, si pasojë e një intuitimi të tij, vihet në kërkim të një shpjegimi logjik dhe të verifikueshëm të një dukurie të caktuar, ai që prej fillimit ka besim në gjetjen e një përgjigjeje, dhe nuk dorëzohet përballë dështimeve.
Ai nuk e quan të padobishëm intuitën fillestare, vetëm sepse nuk ka arritur objektivin; me të drejtë do të thotë, që nuk ka gjetur ende përgjigjen e duhur.

E njëjta gjë duhet të vlejë edhe për kërkimin e së vërtetës në rrafshin e çëstjeve të fundme.
Etja për të vërtetën është aq shumë e rrënjosur në zemrën e njeriut, saqë përjashtimi i saj do të komprometonte ekzistimin.
Me një fjalë, mjafton të vëzhgojmë jetën e përditshme për të vërtetuar se si secili prej nesh mbart në vetvete zekthin e disa pyetjeve thellbësore dhe njëherësh ruan në mendjen e tij skicën e përgjigjeve e tyre.
Janë përgjigje për vërtetësinë e të cilave jemi të bindur, edhe pse provohet që në substancë nuk ndryshojnë nga përgjigjet që kanë dhënë shumë të tjerë.
Sigurisht që jo çdo e vërtetë që fitohet, zotëron të njëjtën vlerë.
Megjithatë, nga rezultatet e përbashkëta të arritura, vërtetohet aftësia që qenia njerëzore ka për t’iu afruar, në vija të përgjithshme, të vërtetës.

Torrkerry