Iniciacioni i Krishtere

[torrkerry]

NGA SHKOLLA E KOMUNITETIT: KAPITULLI I KATËRT: KOROLAR.

Në lidhje me këto, do të doja të beja një vërejtje që më duket së është një pasojë tepër kuptimplotë.

Dukuria vdekje – ashtu siç del nga përvoja në Bibël –shoqërohet shpesh me një shprehje shumë të efektshme: prishje, shpërbërje (latinisht = corruptio).

Në kompleksin e një njësie, të përcaktuar nga rrënja cum (co), papritur çdo fragment, çdo pjesë ruit (ikën, tutje), ndahet nga fragmentet e tjera, ose thyhet (latinisht=rumpitur), shkëputet.
Është pikërisht prishja, shpërbërja (de-compositio).
Ky lloj shpërqëndrimi marramendës, zbatohet pra në ato gjëra që nga vetë natyra e tyre mund të përcelizohen, të maten, të modifikohen.

Porse në qoftë se tek unë është një realitet që nuk është i pjesëtueshëm, i matshëm, apo thelbësisht i ndryshueshëm, tek ai nuk mund të zbatohet ideja e vdekjes, dhe këtë ma tregon përvoja ime.

Duhet të kemi guxim të mos frikësohemi nga kjo logjikë.
Realiteti tërësor i unit, ashtu siç del nga përvoja, nuk mund të reduktohet tërësisht me dukurinë e prishjes, e shpërbërjes; uni nuk e shteron qenien (konsistencën) e vet, me aq sa shihet tek ai dhe konstaton se vdes.
Ka tek uni diçka jo-të vdekshme, të pavdekshme!

Thashë se duhet guxim, sepse vihet re te njeriu një dobësi e madhe, prandaj do t’i nevojtet një mbështetje që ta ngushëllojë në frikën endemike që e godet, përderisa imazhi tërësor i jetës së tij pëson tundimin që të trajtohet në aspektin e saj të dukshëm dhe materialisht të eksperimentueshëm.

Torrkerry

[torrkerry]

NGA SHKOLLA E KOMUNITETIT: KAPITULLI I KATËRT, NR. 6.

REDUKTIMI (THJESHTËZIMI) MATERIALIST.

Ekziston një kundërshtim i përhapur në lidhje me praninë të personi njerëzor i këtyre dy realiteteve që nuk mund të shkrihen të njëri-tjetri.

Në kohët e fundit ai objeksion lind nga një vëzhgim që do të kisha dëshirë ta përshkruaj.
Sidoqoftë është një objeksion (vërejtje) që mund të lind me lehtësi tek secili nga ne, në atë masë që personaliteti nuk është ende fryt e një pune, si ecje përpara drejt së vërtetës.

Imaxhinoni një grafik: një vijë e drejtë horizontale nga e cila në një pikë të caktuar, del një vijë tjetër në një drejtim tjetër.
Ky grafik përshkruan trajektoren e një jete njerëzore në aspektin e saj që shihet drejtpërdrejtë.
Jeta njerëzore, ashtu si edhe jeta e çdo frymori, lind nga një element mashkullor dhe nga një element femëror dhe, në zhvillimet e saj më të para, diçka që mund të përshkruhet dhe të analizohet si jeta e çdo frymori tjetër.
“A shikoni, pra, - do të thoshtë materialisti – se ajo që duket më vonë, domethënë shpirti (mendja), zgjuarsia, mendimi, dashuria, është një pasojë e të dhënave materiale fillestare.
Edhe i ashtuquajturi shpirt është fryt i materies; njeriu, nga vetë natyra e tij, është materie”.

Është e qartë se askush nuk mund ta mohojë që – sikundër e tregon edhe grafiku për të cilin kemi folur – tek njeriu del në sipërfaqe një nivel shprehës, që shkëputet nga aftësia shprehëse e jetës frymore, qoftë dhe asaj më të zhvilluarës.
Veçse, materialisti do të shënonte se çdo shprehje që duket e lirë nga pozicionet e kohës dhe të hapësirës, domethënë që shkëputet nga vija horizontale, e cila tregon nivelin e jetës materiale, sidoqoftë e ka zanafillën nga e njëjta pikë dhe prandaj është një shfaqje, thjesht më e zhvilluar, e të dhënave materiale.

Torrkerry

[torrkerry]

REDUKTIMI (THJESHTËZIMI) MATERIALIST (vazhdim).

Pasojat e një vizioni të tillë të gjërave njihen mirë për thjeshtësimin banalizues që u bëjnë edhe shprehjeve më fisnike të përvojes njerëzore: kështu, e tërë dukuria e dashurisë, me një pafytyrësi të hidhur, trajtohet si një fakt biologjik.

Porse, duke dashur të reagojmë në mënyrë racionale ndaj pozitave materialiste, le të vëmë në dukje pikësëpari një kontradiktë me përvojen.
Nëse në të vërtetën, siç e kemi parë, përvoja tregon se tek unë ekzistojnë dy tipe realitetesh që nuk mund të shkrihen, të reduktohen njëra tek tjetra, nuk mund t’i bëj që të përputhen, sepse të shpjegosh dryshimin në mes tyre duke e zhdukur fare, do të thotë ta shtrëngosh, ta dhunosh përvojen, do të thotë ta mbulosh përvojën me një paragjykim.

Kërkesa për unitet është vërtet një kërkesë madhore e arsyes, kërkesë nga e cila merr shkas tërë zelli, tërë fuqia e dinamikës së zgjuarsisë (inteligjencës); porse kjo etje për unitet nuk mund të vihet në lojë deri në atë pikë sa të veprohet me hile; domethënë deri në atë pikë sa të mohohet fare ose të lihet në harresë diçka, për të krijuar mundësinë që të shpjegohet gjithçka në mënyrë unitare.

Ka thënë filozofi gjerman Karl Jaspers: “Të gjitha shkakësitë (lidhjet, shkak-pasojë) empirike dhe proceset biologjike të zvillimit, duken si të zbatueshme për nënshtresën materiale të njeriut, porse jo për vetë njeriun”.
Njeriu nuk mund të reduktohet tek ato procese.
Vetë Krishti e kishte thënë në një mënyrë edhe më të drejtëpërdrejtë dhe aktuale: “Jo vetëm me bukë rron njeriu”.

Së dyti, në rrënjë të kësaj harresë, domethënë të këtij falsifikimi, meqë në emër të një “a priori” ecet kundër dëshmisë së qarte të përvojës, qëndron një gabim metode.
Kemi parë tashmë se njeriu e kap (e kupton) vetveten vetëm në çastin e pranishëm.
Pra, në qoftë se në këtë të tanishme, dalin në dritë dy faktorë që nuk shkrihen në mes tyre dhe nëse duke iu drejtuar së kaluarës duhet të vë re se, duke e bërë rrugës së prapthi, të dy faktorët dallohen më pak deri sa puqen në mes tyre, pikërisht për këtë dukuri unë duhet të gjej një shpjegim, porse duke u nisur nga pohimi (afirmimi) i dy të dhënave që hetoj në çastin e pranishëm.

Unë shoh çka është një farë në atë të tanishme në të cilën zhvillohet në pemë.
Përpara pemës do të them: “Është plep”, dhe, pasi ta kem njohur plepin, do ta analizoj më mirë farën, kështu që sot një botanist mund të thotë që në shikimin e parë: “Kjo është një farë plepi”.
Çka është një njeri, shihet që në të tanishmen e një zhvillimi më të pjekur të faktorëve (përbërësve) të tij: çka është një njeri kuptohet më mirë te Sokrati ose te Danteja sesa në masën e paarsimuar.

Po të kisha një piano me bisht të mrekullueshme dhe të kisha mundësinë të ftoja Benedetti Michelangeli-n, do të dehesha menjëherë nga muzika që ekzekutuesi i madh do të nxirrte nga pianoja: unë e dëgjoj me vëmendje të madhe e me tension; aftësia e tij artistike dhe instrumenti material formojnë një trup të vetëm, një gjë të vetme.
Por, sikur dikush ta sabotonte instrumentin para koncertit dhe t’ia lironte kordat (telat), ai instrument nuk do të ishte i përshtatshëm për të shprehur muzikën dhe Benedetti Michelangeli nuk do të munte ta paraqiste artin e vet.

Mund të eksperimentohet në mënyrë të përsosur, prandaj racionale (të arsyeshme), një unitet i përbërë nga dy faktorë që nuk shkrihen njëri tek tjetri, porse në atë unitet dalja në sipërfaqe e faktorit të dytë kushtëzohet nga një farë zhvillimi i faktorit të parë.
Kështu trupi i njeriut duhet të zhvillohet deri në atë shkallë sa të arrijë “të akordohet”, ashtu siç duhet për shprehjen gjenjale të shpirtit njerëzor.

Ky përfundim i jep vlerën që i takon aspektit të dyfishtë, të pareduktueshëm në diçka të vetme, të faktorëve, ashtu siç dokumentohen në përvojën e së tanishmes, pa hequr dhe pa thjeshtëzuar asgjë.

Torrkerry

[torrkerry]

NGA SHKOLLA E KOMUNITETIT: KAPITULLI 5.

NDJENJA FETARE: NATYRA E SAJ.



E kemi motivuar tashmë se nga pikëpamja metodologjike pikënisja për të bërë një anketë, si ajo që na intereson, duhet të jetë nga përvoja vetjake, nga vetvetja-në-veprim.
I kemi nxjerrë në pah, duke reflektuar që në fillim, faktorët që hyjnë në lojë në përvojën tonë, të cilët na kanë treguar se nuk ka njëzëshmëri (uniovocita’) në përbërjen njerëzore, prandaj kemi aspektin material dhe shpirtëror të jetës sonë.
Tani le të vëzhgojmë faktorin fetar si aspektin themelor të faktorit shpirtëror.


1. Niveli i disa pyetjeve.

Të shohim si mund të afrohemi në vija të përgjithshme për të kuptuar thelbin e këtij faktori.

Faktori fetar përfaqëson natyrën e unit tonë, përderisa shprehet me disa pyetje: “Cili është kuptimi i fundit i ekzistencës?”. “Përse, vallë, ekziston dhembja, vdekja,, në fund të fundit, përse ia vlen mundimi që të jetohet?”
Ose nga një pikëpamja tjetër: “Nga se dhe për çfarë qëllimi është bërë realiteti?”.
Ja, pra, ndjenja fetare zë vend brenda realitetit të unit tonë, në nivelin e këtyre pyetjeve: Puqet me atë impenjim rrënjësor të unit tonë me jetën, që dokumentohet në këto pyetjeve.

Një nga copat letrare më të bukura është ajo ku “Bariu endacak i Azisë”, i poetit Leopardi, i parashtron hënës, që duket sikur sundon pafundësinë e qiellit dhe të tokës, pyetjet që dalin nga horizonti, edhe ky i pafund:

“Shpesh, kur unë të kundroj
Si rri kaq e heshtur mbi fushën e shkretë,
Që në hapsirën e saj kufizohet me qiellin;
ose, kur me tufën time,
ti më ndjek gjatë udhëtimit pak e nga pak,
dhe kur shoh në qiell si flakërojnë yjet;
mendoj e them me vete:
përse vallë tërë këto shkëlqime?
Çfarë bën ajri i pafund dhe ajo e thellë
Qetësi e pafund? Do të thotë kjo
Vetmi e paanë? Dhe unë çfarë jam?”

Që në kohët më të lashta, një nga krahasimet më të përdorura për të shembëllyer brishtësinë dhe enigmën e fundit në lidhje me jetën njerëzore, është bërë me gjethet e thata që bien në vjeshtë.
Ja, do të mund të thoshin se ndjenja fetare është ajo karakteristikë që cilëson nivelin njerëzor të natyrës dhe që identifikohet me intuitën e zgjuar (inteligjente) dhe emocionin dramatik, me të cilin njeriu, duke shikuar jetën e vet dhe të njerëzve të tjerë si ai, thotë:

“Jemi si gjethet...,
Larg nga dega jote,
O gjethe e gjorë e brishtë,
Ku vete, kështu?”.

Megjithatë, rimarrja nga Leopardi e temës së trajtuar nga poeti francez Arnault, ka paraardhës shumë të njohur, jo vetëm në letërsinë greke dhe shfaqet në të gjitha letërsitë e botës.

Ndjenja fetare është e pranishme aty, në nivelin e këtyre emocioneve, që sikundër thashë më parë, janë inteligjente dhe dramatike, të pashmangshme, pavarësisht se zhurma dhe topitja e jetës shoqërore, duken se duan t’i bëjnë të heshtin:

“Dhe çdo gjë përbetohet të heshtë për ne,
paksa, sikur lihet në heshtje
një turp; ndoshta,paksa, sikur lihet në heshtje
një shpresë e pashprehshme”.

Torrkerry

[torrkerry]

NGA SHKOLLA E KOMUNITETIT, KAPITULLI 5, NR. 2.

2. Në fundin e qenies tonë.

Këto pyetje i ngjiten pas fundit të qenies sonë: janë të pashkulshme, sepse përbëjnë pëlhurën nga e cila është ndërtuar kjo qenie.

Shën Pali, në ligjëratën para Areopagut, kur bisedon me athinasit në kërkim të një përgjigjeje për pyetjet e fundit që bëjnë të flasë fundin e qenies sonë, i identifikon ato përgjigje me atë energji që mbisundon, duke e nxitur, duke e mbështetur, duke e ripërcaktuar vazhdimisht, të gjithë lëvizhmërinë njerëzore, duke përfshirë këtu edhe vetë ato lëvizje që bëjnë popujt, atë endjen e tyre poshtë e lart nëpër botë “ne kërkim të Zotit”, të atij “që secilit i jep jetën, frymën, gjithçka”.

Çdo lëvizje e njeriut ka këtë burim, ka këtë rrënjë energjike, është dytësore dhe e varur nga ky burim i fundit, origjinal, rrënjësor dhe enigmatik.


Torrkerry

[torrkerry]

NGA SHKOLLA E KOMUNITETIT, KAPITULLI 5, NR. 3.

3. Kërkesa për një përgjigje tërësore.

Në ato pyetje aspekti vendimtar jepet me anën të mbiemrave dhe të ndajfoljeve: cili është kuptimi i fundit i jetës, në fund të fundit nga se përbëhet realiteti? Për çka e vlen vërtetë mundimi që unë të jem, që realiteti të jetë?

Janë pyetje që e shterojnë energjinë, tërë energjinë kërkuese të arsyes. Janë pyetje që kërkojnë një përgjigje tërësore, që mund ta mbulojë tërë horizontin e arsyes, duke e shteruar të gjithë “kategorinë e mundësive”.

Në të vërtetë ekziston një koherencë e arsyes që nuk ndalet, veçse kur arrin në një shterim tërësor në këtë pikë.

“Nën kaltërsinë e dendur
të qiellit ndonjë zog deti ikën;
dhe kurrë nuk ndalon:
sepse të gjitha imazhet mbajnë këtë shkrim:
‘përherë më tutje’”.

Sikur, vetëm duke iu përgjigjur një mijë pyetjeve të mund të shpjegohej në mënyrë shteruese kuptimi i realitetit dhe njeriu të merrte përgjigje për nëntëqind prej tyre, do të ishte i shqetësuar dhe i pakënaqur si në fillim. Në Ungjillin ka diçka që lidhet me sa thamë:

“Çfarë i duhet njeriut që të ketë në dorë tërë botën, në rast se humbet kuptimin e vetvetes? Ose çfarë do të japë njeriu në këmbim të vetvetes?”

Kjo “vetvete” nuk është asgjë tjetër, përveçse kërkesa e bujshme, e pashkatërrueshme dhe substancore për të afirmuar kuptimin e gjithçkaje. Dhe pikërisht në këtë mënyrë ndjenja fetare e përcakton unin: vendi i natyrës ku afirmohet kuptimi, domethënia e gjithçkaje.

Duket punë e drejtë të zbatohet për këtë afirmim, me një analogji të zbuluar, ajo që thotë Leopardi për ndjenjë njerëzore të dashurisë në poezinë Mendimi mbisundues.

“Shumë i ëmbël, i fuqishëm
Sundues i mendjes sime të thellë,
E tmerrshme, por e dashur
Dhuratë e qiellit; shoqërues
I ditëve të mia të hobshme,
Mendim që kaq shpesh më del përpara.

Për natyrën tënde të mistershme
Kush nuk flet? Fuqinë e tij ndër ne
Kush nuk e ndien?...

Sa e vetmuar është bërë
Mendja ime, qëkur
Ti zure vend tek ajo.
Shpejt, krejt porsi vetëtima,
Mendimet e tjera
Të gjitha m’u larguan. Si një kullë
Në mes të fushës së vetmuar,
Veç ti qëndron, vigan, në mes të saj".

Torrkerry.

[torrkerry]

NGA SHKOLLA E KOMUNITETIT, KAPITULLI 5, NR. 4.

4. Shpërpjesëtim ndaj përgjigjes tërësore.

Sa më shumë që dikush thellohet në përpjekjen për t’iu dhënë një përgjigje atyre pyetjeve, aq më shumë e përcepton fuqinë e tyre, aq më shumë zbulon shpërpjesëtimin e vet për të kthyer një përgjigje tërësore.
Është argumenti dramatik i Mendimeve (Pensieri) të Leopardit.


“Të mos arrish të jesh i kënaqur nga asnjë tokësore, dhe si të thuash, as nga bota e tjerë; të shikosh gjerësinë e pamatshme të hapësirës, numrin dhe madhësinë e mrekullueshme të botëve, dhe të zbulosh se çdo gjë është e paktë dhe e vockël për aftësinë e shpirtit tënd; të përfytyrosh numrin e botëve si të pafund, dhe gjithësinë e pafundme, dhe të ndiesh se shpirti dhe dëshira jonë do të ishte edhe më i madh se kjo lloj gjithësie; dhe përherë t’i akuzosh sendet si të pamjaftueshme dhe hiçgjë, dhe të pësosh të fikët dhe zbrazëtirë të brendshme, prandaj mërzitje, më duket mua shenja më e lartë e madhështisë dhe e fisnikërisë që mund të shihet në natyrën njerëzore”

Pyetjet pa fund nxjerrin në pah kundërshtime (kontradikta) ndërmjet vrullit të kërkesës dhe kufizimeve që ka matja njerëzore, kur kërkon të zgjidhë diçka. Megjithatë, ne e lexojme me kënaqësi një tekst, përderisa drithërimi i atyre pyetjeve dhe dramaaciteti i atij shpërpjesëtimi, nënkuptojnë tematikën e trajtuar.

Nëse na prek fuqia dhe mprehtësia e ndjeshmërisë së Leopardit, kjo ndodh sepse i jep zë diçkaje që jemi ne, një kundërshti (kontradiktë) e pazgjidshme: “misteri i përjetshëm/ i qenies sonë” i këngës Mbi portretin e një gruaje të bukur.

“Dëshira të pafundme
Dhe vegime krenare
Krijon në mendimin e vagëlluar,
Falë një vetie të natyrshme,
Një armoni e thellë;
Kështu mbi detin e këndshëm, plot mister
Endet spirti njerëzor;
Siç bën për kënaqësinë e vet
Notari i guxishëm në oqean;
Por, kur një tingull i çakorduar
Lëndon veshin, në asgjë
Kthehet në çast tërë ajo parajsë.

O natyrë njerëzore, sa e brishtë dhe e ulët je në çdo gjë,
Përderisa je pluhur dhe hije, përse ndien kaq lart?
Meqë ke dhe diçka të njerëzishme,
Si ndodh që mendimet dhe ndjenjat e tua më të denja
Kaq me lehtësi ndizen dhe shulen
Për shkaqe kaq të ulëta?

Torrkerry

[torrkerry]

NGA SHKOLLA E KOMUNITETIT, KAPITULLI 5, NR. 5.

5) Shpërpjesëtim strukturor.

Përgjigja e pashterueshme ndaj kërkesave që përbejnë unin tonë është strukturore, domethënë kaq e pandarë (inherente) me natyrën tonë, saqë përfaqëson karakteristikës e të qenit.

Po ta quajmë përkohësisht “zot a perëndi” termin e papërcaktueshëm të kësaj thirrjeje të shkruar brenda nesh, poeti Rilke e shpall si të përhershëm, si përfundimtar, në një poezi të veten të mrekullueshme:

“Shuajma dritën e syve, dhe unë ende të shoh,
më bëj të shurdhër dhe dëgjoj zërin tënd;
m’i pre këmbët, dhe unë vrapoj në rrugën tënde,
pa gojë, për ty do të thurja lutje.

M’i këput krahët, dhe unë të shtrëngoj
me zemrën time, të bërë papritur, dorë;
po ta ndalosh zemrën, rreh mendja ime;
digje dhe këtë, atëherë, gjaku im
do të të presë, o Zot, në çdo pikë të tij”

Pas një milion vitesh, çështja e shtruar nga ato pyetje, kushedi, do të jetë e acaruar, por pa përgjigje.

“Ndoshta, po të kisha krahë
do të fluturoja përmbi retë,
dhe yjet t’i numëroja një nga një
ose si bubullima të endesha skaj më skaj,
më i lumtur do të isha, o grigja ime e dashur,
më i lumtur do të isha, o e bardha hënë”.


150 vjet pas Leopardit, “njeriu endet si bubullima, skaj më skaj të qiellit me aerooplanët e vet reaktivë dhe i “yjet i numëron një nga një” me satelitët e vet. Po a mund të thuhet që ndërkaq njeriu është bërë, qoftë edhe një thërrime, më i lumtur se më parë? Sigurisht që jo. Ka diçka që për vetë natyrën e saj, qëndron “pertej” çdo mundësie të njeriut.

Në një kapitull të librit të vet Nga shkenca te besimi, matematikani i madh Francesco Severi, mik i ngushtë i Einsteinit, thotë se sa më shumë që thellohej në kërkimin shkencor, aq më shumë i bëhej e qartë se çdo gjë që zbulonte, dora-dorës që ecte përpara, “ishte në funksion të diçkaje absolute që kundërvihet si një pritë, një digë elastike...kur do ta kapërcesh me mjete njohëse”.
Sa më shumë që ecte përpara puna e tij kërkimore, aq më shumë horizonti që arrinte, i shfaqej si një shpënie te një horizont tjetër i mëtejmë, duke e bërë që ta përceptonte arritjen e vet vetëm si një funksion që e shtynte më tutje kah një x , një quid (një diçka) që ishte përtej kushteve në të cilat vepronte.
Kur puna kërkimore arrinte në një farë caku, objekti i veprimit, X-i, zhvendosej.
Mund të shënohej kështu ky proces:

r > I . . .x > I . . .x > I x. . . .

r-ja është energjia kërkuese e arsyes njerëzore dhe është liri; dhe x (iksi) është pikarritja e përkohshme, që priret kurdoherë kah një e panjohur e mëtejme.

Nëse dikush impenjohet seriozisht të zbatojë këtë dinamikë, sa më shumë që ecën përpara, aq më shumë i bëhet e qartë pafundësia dhe shpërpjestimi ndërmjet objektit në studim dhe thellësisë së pyetjeve që dalin përpara.
Është një përvojë e tillë që e ka kthyer te feja Francesco Severin – e thoshte me gojën e vet – pas pesëdhjetë vjetëve përvojë të lartë shkencore.
Në një bisedë që pati me Einsteinin, pak ditë para vdekjes së këtij të fundit, dhe për të cilën tregoi pastaj në faqen e tretë të gazetës “Corriere della sera”, diskutoi edhe me fizikanin e madh në lidhje me temën fetare.
Einsteini, në një farë pike të bisedës i tha: “Kush nuk pranon misterin e padepërtueshëm, nuk mund të jetë as shkencëtar”.
Në të vërtetë ajo që e karakterizon shkencëtarin është impenjimi i thellë dhe i hapur në punën e tij kërkimore përballë çdo dukurie (fenomeni) dhe rrethane.
Po nuk e pranoi atë x (iksi) të pamatshëm, po nuk e pranoi hapësirën e pafund ndërmjet horizontit të fundit dhe aftësisë së hapave njerëzore, njeriu e eliminon kategorinë e mundësisë, që është përmasa më e lartë e arsyes; sepse vetëm një objekt i pamatshëm mund të përfaqësojë një ftesë të pakufishme për një hapje strukturore te njeriu.
Jeta është uri dhe etje e pasion për një objekt të fundit që i shfaqet në horizontin e vet, por që qëndron kurdoherë përtej atij horizonti.
Dhe kjo e bën njeriun një kërkimor që s’njeh pushim.

Thotë Sakespear-i në Hamletin: “O Horac, ka më shumë gjëra në qiell e në tokë sesa në filozofinë tënde”.
Gjithmonë do të ketë më shumë gjëra në qiell e në tokë – domethënë në realitetin – sesa në perceptimin dhe konceptimin tonë te realitetit – domethënë në filozofinë.

Prandaj, filozofia duhet të ketë përvujtërinë e thellë që të jetë një përpjekje tërësisht e hapur dhe plot dëshirë që të përshtatet, të plotësojë, të ndreqë: duhet të sundohet nga kategoria e mundësisë.
Dhe aty ku mungon kategoria e mundësisë, bllokohet ecja përpara.
Ecja në këtë mënyrë, paracaktohet nga projekti i pushtetit ose nga projekti i interesit vetjak.
Ç’ është e vërteta, një shoqëri ideologjike (e ideologjizuar) ka prirjen të ngrijë çdo punë kërkimore të vërtetë: e përdor pushtetin si një vegël për ta përmbajtur këtë lloj veprimtarie kërkimore brenda ca kufinjve realizmi dhe manifestimi.
Një diktaturë nuk është e interesuar kurrën e kurrës që puna kërkimore rreth njeriut të jetë e lirë, sepse një veprintari kërkimore rreth njeriut është caku më i rrezikshëm për pushtetin, është burim i pakontrollueshëm mundësish për t’iu kundërvënë.

Aty ku mungon një qëndrim i përvuajtur ndaj mundësisë për një reformim thelbësor të konceptimit njerëzor, metamorfoza nis patjetër: filozofi bëhet ideologji.
Dhe metamorfoza kryhet në atë masë, sipas secilës mund të quhet si diçka “normale” që konceptimi për jetën të ketë prirje për t’u imponuar.
Kështu del në skenë dhuna e pushtetit.

Torrkerry

[torrkerry]

NGA SHKOLLA E KOMUNITETIT, KAPITULLI 5, NR. 6
6. Trishtim.


Mendhjamadhësisë së pushtetit, plot me censura dhe ndalesa, i përgjigjet tek individi, te njeriu real, trishtimi i madh, tipar themelor i jetës së vetëdijshme për veten, “dëshirë për një të mirë që mungon”, thoshte Shën Toma.

Pafundësia (të qenët i pamasë) e objektit që kërkohet me të vërtetë nga aftësia njerëzore për “të hapur”, bën që të jetohet përvoja e një zotërimi, që për vetë natyrën e tij është diçka që të ikën.

‘Çdo gjë që ti thua ose bën
është një thirrje brenda:
nuk është për këtë, nuk është për këtë!

Dhe kështu çdo gjë e shpie
të një pyetje e fshehtë:
veprimi është një pretekst...
Në afërsinë e Zotit
jeta grabit
nga reservat jetëshkurtra,
ndërsa secili kapet,
pas një të mirë të vet që i thotë: lamtumirë!”(C. Rebora).

Kështu, trishtimi lind nga ajo “fuqi vepruese që na lodh nga njëra lëvizje tek tjetra”; dhe “lodhja” e Foscolo-s bëhet “shqetësimi, sëkëlldia”, paqëtësia leopardiane e shkarguar nga

“...një shpor [që} gati më ther
aq shumë, sa duke qëndruar ulur, jam më larg se kurrë
nga mundësia për të gjetur paqe ose vend”.

Të jemi të vetëdijshëm për vlerën e këtij trishtimi, do të thotë të identifikohemi me ndërgjegjjen e lartësisë së jetës dhe me ndjenjën e fatit të saj.
Kështu në veprën Demonët shkrimtari rus F. Dostojevskij mund të tregojë me fisnikëri:

“...kishte ditur të prekte në zemrën i mikut të vet ata telat më të ndjeshëm dhe të nxiste tek ai ndjenjën e parë, ende të papërcaktuar, të atij trishtimi të shenjtë e të përjetshëm, që ndonjë shpirt i zgjedhur, pasi e ka shijuar dhe e ka njohur një herë, nuk do ta këmbëjë kurrë, pastaj, më një kënaqësi me çmim të lirë (ka dhe ca amatorë të ndërtuar në atë mënyrë që këtë tishtim e pëlqejnë përmbi çdo kënaqësi tjetër më rrënjësore, po ta pranojmë se është e mundur një kënaqësi e tillë).

Në qoftë se trishtimi është ajo shkëndijë që ndizet nga përvoja jetësore e ndryshimit të potencialit “ndërmjet fatit (destinacionit) ideal dhe papërfundimit historik, sheshimi i atij ndryshimi, i asaj “diferencë) potenciali – sido që të ketë ndodhur – krijon të kundërtën logjike të trishtimit, domethënë dëshpërimi.

“Vetëm ideja e qëndrueshme, e parheshtur, se ekziston diçka pafundësisht më e drejtë dhe më e lumtur se unë, oh! Sa më mbush plot mallëngjim dhe lavdi, cilido që të jem unë, çfarëdo që të kem bërë! Për njeriun, shumë më e nevojshme se lumturia vetjake, është të dijë dhe në çdo çast të besojë se ekziston, diku në një farë vendi, një lumturi e përsosur dhe e qetë, për të gjithë dhe për gjithçka...I tërë ligji i ekzistencës njerëzore qëndron vetëm në këtë: që njeriu të mund të përkulet kurdoherë përpara diçkaje pafundësisht të madhe.
Sikur njerëzve t’u hiqej kjo pafundësisht e madhe, ata nuk do të mund të jetonin më tej dhe do të vdisnin duke u bërë pre e dëshpërimit”.

Ndoshta, edhe komenti i një vajze të re drejtuar një miku, nuk ka rëndësi më të paktë se intuita e shkrimtarit të madh rus: “Sikur punët të ishin vetëm ajo që shohim, do të ishim të dëshpëruar”.

Porse, ndoshta, në asnjë faqë të letërsisë, nuk shprehet struktura filozofike dhe dinamizmi ekzistencial i përditshëm i atij trishtimi, me aq forcë si në pjesën e fundit të poezisë së Leopardit Mbrëmja e ditës së festës.

“...Ah, nëpër rrugë
Dëgjoj, jo larg, këngën e vetmuar
Të zejtarit, që kthehet natën vonë,
Pas zbavitjeve, në shtrehën e vet të varfër;
Dhe zemra më rrudhet në gjoks,
Kur mendoj si kalon çdo gjë në këtë botë,
Gati pa lënë gjurmë fare. Ja si iku
Dita e festës, dhe pas ditës së festimit
Vjen dita e zakonshme, dhe koha merr me vete
Çdo punë njerëzore. Ku është tani jehona
E atyre popujve të lashtë? Ku është fama
E të parëve tanë të përmendur, dhe perandoria e madhe
E Romës së dikurshme, e armet, e rropama
Që u përhap në oqean e në tokë?
Çdo gjë është paqe e heshtje, çdo gjë e lë prapa
Bota, dhe s’bëhet më fjalë për to.
Në moshën time të njomë, kur e pret
Me shumë dëshirë ditën e festës, tani
Që ajo u shua, unë plot me dhembje, zgjuar,
Në shtrat përpëlitesha; dhe natën vonë një këngë që dëgjohej ndër rrugica, dhe u larguar venitej pak nga pak,
Po ashtu ma ndrydhte zemrën”.

Torrkerry

[torrkerry]

NGA SHKOLLA E KOMUNITETIT, KAPITULLI 5, NR. 7.



7. Natyra e unit si premtim.

“Çka kërkon njeriu në kënaqësitë e jetës është një pafundësi, dhe askush nuk do të hiqte dorë ndonjëherë nga shpresa për të arritur këtë pafundësi”.
Kjo vërejtje e Pavesë-s shoqërohet me pohime të tjera dramatike në ditarin e tij.
Pasi shkrimtari fitoi çmimin e njohur për letërsinë, çmimin Strega, bëri këtë koment: “Fitove edhe çmimin e prodhimtarisë. Je zot i vetes, i fatit tënd. Je i famshëm ashtu si ai që nuk kërkon të jetë i tillë. Megjithatë, tërë kjo do të marrë fund. Ky gëzim yt i thellë, kjo ngopje e zjarrtë, përbëhet nga ca gjëra që ti nuk i ke llogaritur. Të është dhënë [nga të tjerët]. Kë, kë, kë të falënderosh? Kë duhet të blashfemosh atë ditë kur çdo gjë do të zduket pa lënë gjurmë? Ditën e çmimit Strega: “Në Romë, apoteozë. E pastaj?”.

Porse, tashmë, që në shënimet e para të ditarit të tij kishte nxjerrë krye një vërejtje me vlerë themelore: “Sa i madh është mendimi se, vërtet, për asgjë nuk na detyrohet ndokush (askush nuk na ka borxh diçka).
A mos na ka premtuar vallë ndokush diçka ndonjëherë?
E atëherë, përse rrimë duke pritur?”.
A nuk ka menduar, ndoshta, se pritja është vetë struktura e natyrës sonë? Ajo nuk është një llogaritje: është diçka e dhënë. Premtimi është që në zanafillë, që në vetë zanafillën e përbërjes sonë? Kush e ka bërë njeiun e ka bërë si “premtim”.
Nga pikëpamja strukturore njeriu është një pritje, nga ana strukturore është një lypës: nga ana strukturore jeta është premtim.

Më kujtohet një pjesë dialogu nga një “blues” i Jamës Baldëin-it:

Richard-i: Edhe ti, kur ishe vajzë e vogël, ishe e bindur së dije më shumë se babai yt dhe nëna jote, është e vëqrtetë kjo? Vë bast se, thellë-thellë, brenda vetës sate, kështu mendoje, moj plaka ime.

Nëna Henry: Aspak. Përkundrazi, mendoja se do të njihja shumë gjëra, sepse njerëzit e mi kishin lindur sklevër dhe unë kisha lindur e lirë.

Richard-i: Dhe, a ke njohur shumë gjëra?

Nëna Henry: Kam njohur ato që duhej të njihja: të kujdeshesha për burrin dhe të rissja fëmijët në frikën e Zotit.

Richard-i: Ti e di se unë nuk besoj Zotin, moj gjyshe.

Nëna Henry: Ti s’di çfarë thua; s’është e mundur që ti të mos besosh në Zotin. Nuk vendos ti për këtë.

Richard-i: Kush tjetër mund të vendosë?

Nëna Henry: Jeta; vendos jeta, që është brenda teje. Ajo e di se nga vjen dhe beson në Zotin”

Ruaj, në mes të kujtimeve të kohës kur jepja mësim në lice, zhdukjen tragjike të një profesori latinishtes dhe të greqishtes së vjetër: vdiq papritur ndërsa jepte mësim në katedër.
Në varrim qëndroja disi mënjanë, ndërsa merrnin arkivolin; ktheva kokën dhe pashë afër meje një profesor filozofie, që njihej në shkollë si ateist.
Fytyrën e kishte shumë e tendosur, dhe unë, ashtu si pa kujtuar, isha ndalur një sekond më tetër për t’i hedhur një vështrim.
Atëherë, e ndieu veten si të pyetur dhe thirri: “Vdekja është fakti që qëndron në tërë zanafillën e filozofisë”.

Horizonti, tek i cili arrin njeriu, është si një shenjë varri; vdekja është zanafilla dhe stimuli (nxitja) i tërë kërkimeve, sepse padepërtueshmëria e pyetjes njerëzore pikërisht aty gjenkontradiktën më të fuqishme dhe më të pacipë. Veçse, kjo kontradiktë nuk e zhduk, por e acaron më shumë pyetjen.

Dikur në të kalurën, në Garbagnate, afër Milanos, ishte një sanatorium ku kisha shkuarpër të takuar një person. Kur po dilja, më erdhi pas një infermier : një i sëmurë ishte duke vdekur dhe kapelani i spitalit nuk ndodhej aty. Ishte një djalosh pak më i madh se njëzet vjeç, shumë i thjeshtë dhe i çiltër: më ka lënë përshtypje, sepse nga qëndrimi i tij dukej sikur numëronte, i qetë, rrahjet e zemrës dhe thoshte me vete: “Edhe një.. “ Disa vdekje janë kaq të kthjellta deri në fund. Ai djaloshi vdiq i qetë. Dhe kam menduar sikur dikush të ishte plotësisht i vetëdijshëm për vdekjen që po i vjen, vetëdija e tij a do ta ndiente si të dëshpruara? Kur një energji është e tendosur, po ndeshi në nje pengesë, tendoset akoma më shumë nuk shtendoset.

Torrkerry