Iniciacioni i Krishtere

[torrkerry]

SHKOLLA E KOMUNITETIT: KAPITULLI 8:
PASOJA TË QËNDRIMEVE TË PAARSYESHME
PËRBALLË PYETJES SË FUNDIT.

3)HUMBJE E LIRISË.

C) Themel i lirisë.

Vetëm Kisha, duke ndjekur traditën e vet, mbron vlerën absolute të personit, që nga çasti i parë i ngjizjes deri në çastin e fundit të pleqërisë, qoftë dhe e mbetur fare dhe e padobishme: mbi ç’ bazë e bën këtë?
Si është e mundur që njeriu ta gëzojë këtë të drejtë, këtë gjë absolute, për hir të së cilës, edhe sikur të zhvendosej bota, ai ka në vetvete diçka që i jep të drejtën të mos zhvendoset?
Ka përbrenda diçka, falë së cilës, mund ta gjykojë botën nga e cila u lind.

Sikur njeriu të lindte tërësisht nga biologjia, nga babai dhe nëna, një çast i shkurtër, gjatë të cilit e tërë rrjedha e reagimeve të kaluara të panumerta arrin të prodhojë këtë frytë jetëshkurtër; sikur njeriu të ishte vetëm kaq, do të ishte vërtetë qesharake, qesharake në mënyrë cinike, fjala “liri”, shprehja “të drejta të njeriut”, vetë fjala “person”.
Liria në këtë mënyrë pa baza, është flatus vocis: një tingull i kulluar që e merr era.

Vetëm në një rast, kjo pikë, që është njeriu i vetëm, është i lirë nga tërë bota, është i lirë, dhe tërë bota nuk mund ta detyrojë; vetëm në një rast ky imazh i njeriut të lirë është i shpjegueshëm, po të supozohet se ajo pikë nuk përhëhet vetëm nga biologjia e babait dhe e nënës, por zotëron diçka që nuk buron nga tradita biologjike e rrethanave të mëparshme mekanike, por që është në raport drejpërdrejtë me pafundësinë, në marrëdhënie të drejtpërdrejtë me zanafillën (origjinën) e tërë rrjedhës së botës, e tërë “rrethit” me atë X të mistershëm që qëndron përmbi rrjedhën e realitetit, domethënë Zoti.

Është ajo që thotë katekizmi i shën Piut X, kur afirmon : “trupi jepet nga prindërit, por shpirti futet drejtpërdrejtë nga Zoti”.
Përveç formulimit skolastik, ky “shpirt” tregon pikërisht se ekziston një quid (diçka e papërcaktuar) brenda meje që nuk buron nga një faktor i biologjisë se babait tim dhe nënës sime; ai është në varësi të drejtpërdrejtë nga pafundësia, nga ajo që bën tërë botën.
Vetëm, duke ndjekur hipotezën se tek unë ekziston kjo marrëdhënie, bota mund ta bëjë me mua çfarë të dojë, por nuk më mund, nuk më kapërthen, nuk më kap, unë jam më i madh, unë jam i lirë.

Këtu bazohet dhe shpjegohet e drejta themelore për lirinë e ndërgjegjes, prandaj për aftësinë dhe detyrën për të gjykuar dhe për të vepruar sipas një krahasimi të fundit vetjak me të vërtetën dhe të mirën.

Ja paradoksi: liria është varësia nga Zoti.
Është një paradoks, por është shumë i qartë.
Njeriu – njeriu konkret, unë, ti – nuk ishte, tani është, nesër nuk do të jetë më: pra është i varur.
Ose varet nga rrjedha e rrethanave të mëparshme materiale, dhe është skllav i pushtetit; ose varet nga diçka që qëndron në zanafillë të rrjedhës së gjërave, përtej këtyre, domethënë nga Zoti.

Liria njëtësohet (identifikohet) me varësinë nga Zoti në nivel njerëzor, domethënë liri e njohur dhe e jetuar.
Ndërsa skllavëria është ta mohosh ose ta censurosh këtë marrëdhënie.
Ndërgjegja e jetuar e kësaj marrëdhënieje quhet fetari.
Liria qëndron në fetarinë!
Prandaj e vetmja pengesë, i vetmi kufi, i vetmi cak që i kundërvihet diktaturës së njeriut mbi njeriun, qoftë ky burrë ose grua, qofshin prindër ose fëmijë,qoftë qeveri apo qytetarë, qofshin padronë apo punëtorë, qofshin krerë partish dhe strukturash në të cilat njerëzit shërbëjnë, e vetmja pengesë, dhe i vetmi kufi, i vetmi kundërshtim ndaj skllavërisë së pushtetit, e vetmja është fetari.

Prandaj, kushdo që ka në dorë pushtetin, cilido qoftë ai, pjesëtar familjeje ose kolektiv, pëson tundimin që ta urrejë fetarinë e vërtetë, me përjashtim të rasteve kur është thellesisht fetar ai vet.
Kështu, për shembull, në marrëdheniet mes burrit dhe gruas, në mes djalit dhe vajzës, nuk ekziston asgjë më e urryer dhe e frikësuar se një fetari e vërtetë (autentike) tek tjetri ose tek tjetra, sepse është një kufi që i vehet zotërimit të tjetrit, është një sfidë që i bëhet këtij zotërimi.
Më kujtohet përshtypja që më pati bërë një artikull në faqen e trëtë të gazetës “Corriere della Sera” mbi shkencëtarin Julian Huxley. Artikulli po dilte pak kohë pasi shtypi kishte zhvilluar një fushatë të madhe kundër neonazizmit, sepse në qytetet si Milano-ja ishin dukur kryqe të thyera mbi muret .
Natyrisht, njerëzve u kujtoheshin mirë Dachau dhe Auschëitz-i, dhe masakrimi i njeriut, mohimi i qytetërimit të njerëzores.
Artikulli mbronte tezën e mundësisë dhe të nevojës për të krijuar një brez pasardhësish të përsosur, nëpërmjet një kontrolli të lindjeve, që do t’i eliminonte të gjithë tipat e papërsosur.
Po kush do t’i përcaktonte vallë kriteret dhe kufijtë për një punë të tillë? Në fund të fundit, vetë pushteti.
Pikërisht, vetë sistemi nazist.
Thoshte i madhi Pasternak:”Të puqesh plotësisht me tipin është shuarja e njerëzores”.
Ai kishte parasysh imazhin e njeriut skllav të pushtetit. Pa mbrojtjen e mardhënies së vet me Zotin,njeriu është tërësisht në mëshirën e një konceptimi të dobishëm për pushtetin dhe të mbështetur prej tij me çdo mjet.

Me të drejtë gazetari Ronchej, duke cituar Sollzhenicinin në “Corriere della sera”, vinte në dukje se Machethi, në tragjedinë e Shakespeare-it ka qenë kriminel sepse kishte vrarë shtatë persona.
Për të vrarë gjashtë milionë nevojtej një shumëfishues: ky shumëfishues i krimit është ideologjia, një konceptim totalitar i njeriut i përkrahur nga pushteti.

Nëse Lenin thotë: “Është koha tani kur nuk është e mundur më të dëgjosh muzikë, sepse muzika të ngjall dëshirën për t’u ledhatuar kokën fëmijëve, kurse ka ardhur koha për t’ua prerë”
Me këto koncepte do ta përballojmë aventurën e mbrojtjes së njeriut?
Por në qoftë se njeriu, njeriu i veçantë, nuk është në marrëdhënie të drejtpërdrejtë me pafundësinë, ajo që bën pushteti është e drejtë.
Prandaj Krishti, në Ungjill, ka ngritur lart marrëdhenien e vet me fëmijët, me të sëmurët, me mëkatarët publikë, me të varfërit, me njerëzit që i tregonin me gisht, domethënë me njerëz shoqërisht të paaftë për të mbrojtur veten.
Çka do të thoshte: edhe më i paafti për t’u mbrojtur ka një vlerë të shenjtë, absolute; më parë se t’i shkulje një fijë floku të vetme, do të ishte më mirë “të varje një gur mulliri në fyt dhe të hidheshe në fund të detit”
Dhe ku vallë gjetiu është afirmuar dinjiteti absolut i njeriut me një dramaticitet më të vendosur, më të prerë, sesa në frazën tashmë të cituar: “Çfarë dobie ke, edhe sikur të fitosh rruzullimin dhe pastaj të humbasësh veten? Ose, çka do të japë njeriu në shkëmbim të vetvetes?”.


Antipushteti është dashuri: dhe hyjnoria është afirmimi i njeriut si aftësi për liri, domethënë si aftësi e pakundërshtueshme për përsosuri, për të arritur lumturinë – si aftësi e pamposhtur për të arritu Tjetrin, Zotin.
Hyjnorja është dashuri.
Sikundër e dëshmon kjo poezi e shkëlqyer e poetit dhe shkrimtarit indian R. Tagore:

“Në këtë botë, ata që më duan
përpiqen me çdo mjet
të më mbajnë të lidhur pas tyre.

Dashuria jote është më e madhe se e tyre,
megjithatë ti më lë të lirë.

Nga frika që të mos i harroj,
nuk guxojnë të më lënë vetëm.

Porse ditët kalojnë njëra pas tjetrës
dhe Ti nuk dukesh kurrë të të shoh.

Nuk të thërres në lutjet e mia,
nuk të mbaj në zemrën tme,
megjithatë, dashuria jote për mua
edhe pret dashurinë time”.

Torrkerry

[torrkerry]

SHKOLLA E KOMUNITETIT: KAPITULLI 9:
PARAGJYKIM, IDEOLOGJI, RACIONALITET DHE NDJENJË FETARE.


`1) SAKTËSIME NË LIDHJE ME PARAGJYKIMIN.

Meqë mohimi sillka pasoja kaq të theksuara kundër natyrës, përse atëherë njeriu e lë veten të rrëmbehet nga qëndrime të tilla?
Më duket se e vetmja përgjigje e përshtatshme është: sepse mbizotëron paragjikimi, çdo gjë e mbulon paragjykimi.

Nuk është pa dobi të përsëriten disa vërejtje të cekura më parë.

Mbi të gjitha duhet bërë dallimi:

a) Sikundër e kemi parë, ekziston një kuptim i drejtë i termit “paragjykim”: dhe është në ato raste kur kjo fjalë përdoret sipas kuptimit të saj etimologjik.
Ç’është e vërteta, përballë një propozimi, i çfarëdo natyre qoftë, njeriu reagon, dhe reagon në bazë të asaj që di dhe që është.
Madje, sa më shumë të ketë personalitet, sa më i pasur dhe më i ditur të jetë dikush, aq më tëpër, përballë çdo takimi, ndien se i formohet brenda vetes një imazh i qartë e i përcaktuar: një ide, një gjykim.
Në mënyrë të paevidentueshme lind kështu një para-gjykim përballë çdo gjëje.

b) Kuptimi i keq i termit “paragjykim” është atëherë kur njeriu vihet përballë realitetit të propozuar, duke e pasur atë reagim si kriter gjykimi dhe jo vetëm si një kushtëzim që duhet kapërcyer në një hapje të pyetjes (krahaso me sa kemi thënë në lidhje me moralitetin në veprimin e njohjes).
Në të vërtetë, është kapërcimi i paragjykimit që të jep mundësi të nxjerrësh një kuptim që e tejkalon atë që ti tashmë e di (ose mendon se e di).
“Njerëzit rallëherë mësojnë ato gjëra që kujtojnë se i dinë”, thotë shkrimtaria angleze Barbara Ward.

Një herë, kur po jepja mësim, për t’i nxitur nxënësit, shkrova në dërrasë të zezë fjalën: “rau”.
Një djalë thirri: “Ju kurdoherë bëni politikë”!
Ishim në ato vite kur sapo ishte krijuar Republika Arabe e Bashkuar (Egjipt dhe Siri).
Një nxënës tjetër pyeti: “Ç’do të thotë ajo fjalë?”.
U përgjigja : “Nuk lexohet “rau”, por lexohet “çaj”, që rusisht do të thotë “çaj”.
Ndërhyrja e parë, nga ana e më “të politizuarit” të klasës, më kishte gjykuar mua nga pikëpamja e shqetësimeve të tij për politikën, i mbyllur tërësisht brenda kësaj fushe; i dyti kishte shpëtuar nga një mbyllje e tillë, pyetja e tij ishte instinktivisht e hapur dhe e kishte vënë në kushte të tilla që të mund të mësonte ndonjë një të re.

Për sa na intereson neve, dy janë rrënjët kryesore të një paragjykimi bllokues.

Paragjykimi materialist. Këtë pozitë e dëshmon një copë e shkruar nga Pavese kur ishte i ri (17 vjeç):
“Pasi kemi arritur një herë e mirë te materializmi, nuk kemi përse të vemi më përpara...Përpelitem të dal nga kjo gjendje, por nuk ia dal dot”.

Kjo është ajo që unë da ta quaja “vetëmbrojtja shoqërore e paragjikimit”.
Më duket se hetohet mirë nga një pjesë e veprës Gorgia të Platonit:
“Kalikli. Nuk e di si të them, por nganjëherë më duket se ti arsyeton mirë, o Sokrat, megjithëse edhe mua më ndodh si shumë të tjerëve, që nuk mbetem plotësisht i bindur.
Sokrati. Është ngjitja pas mendësitë së rëndomtë të popullit, e rrënjosur në shpirtin tënd, që më pengon mua”.

Torrkerry

[torrkerry]

SHKOLLA E KOMUNITETIT: KAPITULLI 9:
PARAGJYKIM, IDEOLOGJI, RACIONALITET DHE NDJENJË FETARE.


`2) Mbi ideologjinë.

Ideologjia është ndërtimi teoriko-praktik i zhvilluar mbi një paragjykim.
Më saktë, është një ndërtim teoriko-praktik, i mbështetur mbi një aspekt të realitetit, qoftë dhe i vërtetë, por i marrë në një farë mënyre të njëanshme dhe i absolutizuar në mënyrë tendencioze për qëllimet e një filozofie ose të një projekti politik.
Ideologjia ndërtohet mbi një shkas që ia jep përvoja, kështu vetë përvoja merret si pretekst për të bërë një veprim që përcaktohet nga shqetësime të huaja ose të tepruara.
Për shembull, përballë ekzistencës së njeriut “të varfër”, teorizohet rreth problemit të nevojës, porse njeriu konkret, me nevojat e veta konkrete bëhet një pretekst; individi,si qenie konkrete, largohet nga fusha e vëmendjes, pasi i ka dhënë shkas intelektualit për të mbrojtur pikëpamjet e veta, ose politikanit për të justifikuar dhe për t’i dhënë publicitet një veprimi nga ana e tij.
Pikëpamjet e intelektualëve, të cilat i duken të përshtatshme pushtetit dhe që i bën të vetat, kthehen në mendësi të përgjithëshme nëpërmjet masmediave, shkollave, porpagandës, kështu që ajo që Roza Luksemburgu akuzonte, me një kthjelltësi mendore revulucionare, si ”zvarritje të teoricienit”, kafshon që në rrënjë dhe korrupton çdo vrull të vërtetë (autentik) për ndryshim.
Një shembull klasik i kësaj dinamike shoqërore dokumentohet pikërisht nga paragjykimi materialist kundër fesë.
Dua të citoj një pjesë nga shkencëtari i njohur Lecomte du Nouy, të nxjerrë nga një libër i tij i famshëm L’Avenir de l’esprit ( E ardhmja e shpirtit ):

“Ata që, pa kurrfarë prove (sikundër e kemi demonstruar gjetiu), janë përpjekur sistematikisht të shkatërrojnë idenë e Zotit, kanë bërë punë të ulët dhe antishkencore. Po e shpall këtë me forcë dhe bindje më të madhe përderisa nuk e kam Besimin, atë besim të vërtet që buron nga thellësia e qenies. Nuk besoj në Zotin më shumë sesa besoj në vërtetësinë e evolucionit ose në ekzistencën reale të elektroneve...Dhe kam sigurinë shkencore se nuk gabohem. Larg nga të qenët i mbështetur (si shumë njerëz të tjerët të shkencës, të cilët i kam zili), i ndihmuar nga një besim i palëkundur në Zotin, jam nisur në jetën me skepticizmin shkatërrimentar, që atëherë ishte në modë. Më janë dashur tridhjetë vjet punë në laborator për të arritur që ta bind veten se ata që e kishin për detyrë të më ndriçonin, të paktën duke rrëfyer injorancën e vet, më kishin gënjyer me dashje. Bindja ime sot është racionale. Kam arritur aty përmes shtigjeve të biologjisë dhe të fizikës dhe jam i bindur se është e pamundur të mos arrijë aty çdo njeri i shkencës që mendon, veçse po që i verbuar ose dashakeq. Porse, rruga që kam ndjekur është plot dredha, nuk është rruga e mirë. Dhe pikërisht për t’i shpëtuar të tjerët nga humbja tepër e madhe e kohës dhe e mundit, nga të cilat kam vuajtur unë vetë, po ngrihem me vrull kundër frymës së ligë të barinjve të këqij”.

Sollzhenicini, në romanin e vet të madh Reparti C, merr shkas nga filozofi Bejcon dhe analizon me hollësi mekanizmin e larmishëm të kësaj vartësie që e tjetërson njeriun me ideologjinë sunduese.

“Fransis Bejkoni krijoi teorinë e idhujve (idola). Thoshte se njerëzit nuk janë të prirur të jetojnë vetëm me përvojën e tyre dhe u pëlqen më mirë ta turbullojnë me paragjykimet. Paragjykimet janë pikërisht idhujt. Idhujt e llojit, siç i quante Bejkoni... Idhujt i teatrit janë opinionet me autoritet të tjerëve, nga të cilat njeriu e lë veten të drejtohet, kur interpreton gjëra që nuk i ka provuar vetë...Idhujt e teatrit burojnë edhe nga pranimi tej mase i rezultateve të shkencës. Me një fjalë, janë gabimet e të tjerëve të pranuara vullnetarisht... Idhujt e tregut janë gabimet që rrjedhin nga lidhja e bashkimit i ndërsjellë i njerëzve. Këto e ngatërrojnë keq njeriun, sepse vendosen ca formula që e dhurojnë arsyen. Për shembull formula armik i popullit: shfaqjee huaj! Tradhtar! Dhe të braktisin të gjithë”.

Torrkerry

[torrkerry]

SHKOLLA E KOMUNITETIT: KAPITULLI 9:
PARAGJYKIM, IDEOLOGJI, RACIONALITET DHE NDJENJË FETARE.

3) Mbi arsyen.

Paragjykimi kufizohet në aspekte të njophura ose të ditura më parë, dhe ideologjia priret t’u vërë breroren e shëlbimit dhe të shpëtimit disa vegimeve (vizioneve) dhe praktikave të përcaktuara mirë, të sundueshme dhe të manovrueshme: i quajnë “shkencore”.
Porse, kërkimet më serioze sot, janë dëshmi e qartë kundër procesit thjeshtëzues të paragjykimit dhe të ideologjisë.

Qëndrimi shkencor – në kuptimin e mirëfilltë të këtij termi – e dimë se nuk është gjithçka para vëmendjes ndaj përvojës.
Pikërisht “për hir të përvojës” ne jetojmë mënyra (moduli) dhe dukuri që nuk mund të përfshihen brenda kuadrit biologjik dhe fiziko-kimik.

Vetë përvoja në tërësinë e vet, të drejton kah të kuptuarit autentik të termit arsye ose racionalitet (arsyeshmëri).
Në të vërtetë arsyeja është ajo ngjarje e veçantë e natyrës, në të cilën kjo e fundit shfaqet si kërkesë vepruese për ta shpjeguar realitetin në të gjithë faktorët (përbërësit) e tij, kështu që njeriu të nisë ta kuptojë të vërtetën e sendeve.
Kështu realiteti del në sipërfaqe në bazë të përvojës dhe racionaliteti ia ndriçon faktorët.
Të thuash “racional” është të afirmosh tejdukshmërinë (trasparencën) e përvojës njerëzore, thelbin dhe thellësinë e saj; racionaliteti është trasparenca kritike – domethënë që bëhet sipas një shikimi tërësor -, e përvojës sonë njerëzore.

Ngulim këmbë këtu: karakteristika e ekzistencës së mirëfilltë të njeriut është që të jetë trasparent ndaj vetvetes, i ndërgjegjshëm për veten dhe në vetvete për të gjithë horizontin e reales.

Siç e kemi parë tashmë, racionaliteti (arsyeshmëria) nuk përputhet me matshmëri (misurabilita’) të përpiktë ose dialektizim.
Një filozof i madh francez bashkëkohor, Paul Ricoeur, ka treguar thelbin e hapjes së pashtershme të arsyes përballë thirrjes së pashtershme të reales, me një frazë të përsosur: “Ajo që unë jam, është e pabashkëmatshme me atë që unë di”.

Për ta theksuar edhe një herë: pasi të shtrojmë një koncept që nuk mund të demonstrohet nga përvoja e plotë (integrale), mund të bëhen biseda logjike edhe në vëllime të tëra, por ama jashtë realitetit. Këtë provon kjo letër që ma ka dërguar një nxënëse dhe që po e tejshkruaj këtu:
“Çfarë mund t’i them një personi si im atë që mbron mendimin se pyetjet për kuptimin që ka jeta, nuk kanë kuptim? Sipas tim eti njeriu mund të pyesë shumë-shumë ‘Çfarë qëllimi dua t’i jap jetës time? Për cilin dhe për çka dua t’i jap energjitë e mia?’.Pyetje të tilla si ‘Cili është kuptimi i fundit i jetës sime? Përse po jetoj, qysh gjendem këtu? Dhe ku e si do të përfundoj? janë fjalë pa mend, sepse njeriu është i çmendur po të mendojë se ka një kuptim. Dhe kur don t’i japë një kuptim botës në funksion të vet, më paraqet kurdoherë këtë shembull: “A nuk do të çuditeshe sikur një gur të të pyeste përse ështe aty? Është aty e mjafton me kaq, prania e tij nuk ka asnjë kuptim’. Po ashtu njeriu, brenda gjithsisë (universi) është një grincë fare e vogël dhe mjerane, që nuk ka asnjë kuptim. Sipas babait duhet të çlirohemi nga dëshira për të qenë në qendër të botës dhe ta pranojmë gjendjen tonë, të pranojmë atë që jemi. Kurse mua, që nuk kënaqem me kaq, më thotë se rroj me iluzione e pa kuptim, se nuk ndërtohet personaliteti im duke u zvarritur për vite me radhë pas këtyre pyetjeve, të cilave nuk di si t’u përgjigjem. Unë e kuptoj sa çnjerëzor është ky qëndrim, por nuk di asnjëherë si t’i përgjigjem, argumentet e babait më duken logjike dhe racionale”.

Do ta doja ta pyesja atë burrë: përse vallë ato pyetje, të cilat përbëjnë një hapje, që është diçka e pandarë me natyrën, qenkan diçka “pa mend”?
Ka vetëm një përgjigje, me duket mua: sepse kështu thotë ai! Projekton hijen e vet mbi dritën e zemrës: pikërisht ky është paragjykimi.
Dhe është gjë e sigurt që një gur nuk pyet “përse jam”: pikërisht sepse është gur, nuk është njeri; njeriu është pikërisht ai nivel i natyrës tek i cili natyra pyet “përse jam?”.
Dhe njeriu është ajo grimcë fare e vogël që kërkon një kuptim, lyp një arsye, arsyen.
Dhe pikërisht sepse pranojmë atë që jemi, nuk mund të frenojmë dëshirën që na shtyn si një shpor (mamuz).
Njeriu e ka në brendësi të vet këtë pyetje, dhe meqë përgjigjia është më e madhe se aftësia e tij për t’i kapur gjërat dhe për t’i përfytyruar, ta quash për këtë “iluzion” ose “gënjim” është të përsëritësh përallën e Ezopit të dhelprës dhe të rrushit të papjekur, të tharbët.

Kështu argumentet e atij burri mund të jenë të logjikshme, por nuk janë racionale, pikërisht sepse mbështeten mbi një paragjykim, nuk zhvillohen sipas të dhënave të përvojës, dhe nuk e ndjekin përvojën pikërisht në ftesën e saj të fundit dhe vendimtare.
Në kulmin e pyetjes së madhe ai mohon dhe censuron.

Torrkerry

[torrkerry]

SHKOLLA E KOMUNITETIT: KAPITULLI 9:
PARAGJYKIM, IDEOLOGJI, RACIONALITET DHE NDJENJË FETARE.

4) Mbi kuptimin fetar dhe racionalitetin.
Kuptimi fetar rron me këtë racionalitet (të qenët racional), është fytyra e tij, shprehja më autentike e tij.
Pikërisht në këtë drejtim autori rus Sinjavskij në Mendime të papritura (Pensieri improvvisi) pohon:
“Nuk duhet të besojmë të shtyrë nga tradita, nga frika e vdekjes ose për t’u mbrojtur nga ndonjë e keqe. Ose, sepse është dikush që komandon e kall frikë, ose për humanizëm, për të shpëtuar e për t’u dukur origjinal. Duhet besuar për arsyen e thjeshtë se Zoti ekziston”.

Ndjenja fetare duket si zbatimi i parë dhe më autentik i termit arsye, përderisa nuk pushon të priret dhe t’i përgjigjet kërkësës së saj më strukturore: asaj të kuptimit.

Në veprën TRACTATUS Witgenstein pohon: “Kuptimin e jetës, domethënë kuptimin e botës, mund ta quajmë Zot...Të lutesh do të thotë të mendosh për kuptimin e jetës”.

Vetëm përbrenda një përmnase (dimensioni) fetare është e mundur të kapet me anë të intuitës e tërë dinamika strukturore e ndërgjegjes (ose arsyes):
1) sepse shtron kërkesën e kuptimit që është si shuma e fundit ose intensiteti i fundit i të gjithë faktorëve (përbërësve) të realitetit;
2) sepse hap dhe vendos në pragun e saj që është e ndryshme, është tjetër, është e pafundme.
Kanti e hap këtë me intuitë në një faqe të paharrueshme të veprës KRITIKË E ARSYES SË KULLUAR:

“Arsyeja njerëzore ka këtë fat të veçantë, në një lloj të njohurive të saj: që ajo shtypet nga çështje që nuk mund t’i largojë nga vetja, sepse i imponohet nga vetë natyra e arsyes; kurse ajo nuk është në gjendje t’u japë përgjigje, sepse ato kapërcejnë, tejkalojnë çdo fuqi të arsyes njerëzore...Ajo niset nga parime, përdorimi i të cilave është i paevitueshëm gjatë ecurisë së përvojës..., ngjitet përherë e më lart.
Por meqë kujtohet se në këtë mënyrë vepra e saj do të mbetet përherë e paplotësuar, detyrohet të kërkojë strehim në parime që kapërcejnë çdo përdorim të mundshëm të përvojës..., që nuk e pranojmë më gurin e provës (e krahasimit) të përvojës”.

Por, që arsyeja “të ndihet e detyruar” të kërkojë parime të tjera, një “shtrengim” i tillë është i ngërthyer në përvojën, është një faktor i vetë përvojës: të mohosh këtë kalim është të shkosh kundër përvojës, është të mohosh diçka të nfgërthyer tek ajo.

Po të mos pranohet një ngërthim (implikim) i tillë, nuk shpëton dot pa rënë në ideologji dhe në paragjykim.

Torrkerry

[torrkerry]

SHKOLLA E KOMUNITETIT: KAPITULLI 10:
SI NGRIHEN PYETJET E FUNDIT: ITINERAR E NDJENJËS FETARE.

Një përballim i ri e problemit na pret.

Nëse ato pyetjet të fundit janë elementi përbërës, thelbi i ndërgjegjes njerëzore, i arsyes njerëzore, qysh bëjnë që të zgjohen?
Përgjigja që duhet t’i japim kësaj pyetjeje, na detyron të dallojmë strukturën e reagimit që njeriu ka përballë realitetit.
Nëse njeriu i vë re faktorët që e përbëjnë, duke vëzhguar vetveten në veprim e sipër, për t’iu përgjigjuar asaj pyetjeje, duhet vëzhguar dinamika njerëzore në ndeshjen e saj me realitetin, ndeshje që vë në lëvizje mekanizmin zbulues të faktorëve. Një individ që e ka jetuar pak ndeshjen me realitetin, sepse, për shembull, nuk ka pasur raste të mundohet shumë, do ta ketë të dobët ndjenjën e ndërgjegjes së vet, do ta perceptojë më pak energjinë dhe “vibrimin” e arsyes së vet.

Në përshkrimin që po nisim, faktorët individualë në mekanizëm, bashkëveprojnë; në një farë vështrimi, sikur ndjekin kronologjikisht njëri-tjetrin.

Torrkerry

[torrkerry]

SHKOLLA E KOMUNITETIT: KAPITULLI 10:
SI NGRIHEN PYETJET E FUNDIT: ITINERAR E NDJENJËS FETARE.

1) Manhnitja e “pranisë” (pjesa e parë).

Pikësëpari, që të bëhem i kuptueshëm, po provokoj një përfytyrim.
Zërëni se po lindni, se po dilni nga barku i nënës në moshën që keni në këtë çast. Me atë zhvillim dhe ndërgjegje ashtu siç keni mundësi t’i keni tani.
Cila do të ishte ndjenja e parë, absolutisht e parë, domethënë faktori i parë i reagimit përballë reales?
Sikur unë t’i hapja sytë për herë e parë në këtë çast, duke dalë nga kraharori i nënës, unë do të mbetesha i mposhtur nga çudia dhe nga mahnitja e sendeve si para një “pranie”.
Do të mbetesha i goditur keq nga një prani që në fjalorin e rëndomtë shprehet me fjalën “gjë-send”.
Sendet! Çarë “sendi”!
Çka është një version konkret dhe, po deshët, banal, i fjalës “të qenë”.
Të qenët, jo si entitet abstrakt, por si prani, prani që nuk e bëj unë, por e gjej, një prani që më imponohet.

Kush nuk beson në Zotin është i pafalshëm, thoshte shën Pali në Letrën dërguar Romakëve, sepse i duhet të mohojë këtë dukuri origjinale, këtë përvojë origjinale të “tjetrit”.
Fëmija e jeton këtë këtë situatë pa e kuptuar, sepse nuk është ende plotësisht i ndërgjegjshëm,: por i rrituri që nuk e jeton dhe nuk e percepton si njeri i ndërgjegjshëm, është më pak se një fëmijë, është si i atrofizuar.

Mahnitja, çudia para këtij realiteti që më imponohet, i kësaj pranie që më rrëmben, qëndron në zanafillë të ndërgjegjies njerëzore.

“Mahnitja absolute është për të kuptuarit (inteligjencën) e realitetit të Zotit, ajo që është qartësia dhe dallimi për të kuptuar idetë matematike. Kur na mungon çuditja, mbetemi të shurdhër para sublimes”.

Prandaj, ndjenja më e parë e njeriut është ajo se ndodhet përballë një realiteti që nuk është i tij, se ekziston pavarësisht nga ai dhe nga i cili varet.

Po ta përkthesh në mënyrë empirike, është perceptimi origjinal i një “të dhënë”.
Një përdorim tërësisht njerëzor i kësaj fjalë “i dhënë”, në atë kuptim që dikush zbaton në të gjitha ngërthimet (implikimet) e personit të vet, të gjithë faktorët e personalitetit të vet, e bën gjallë: “e dhënë”, një mbiemër nga pjesorja e shkuar e fjalës “jap”, ngërthen diçka që “jep”.
Fjala e cila përkthen në terma krejtësisht njerëzorë fjalën “dhënë”, prandaj edhe përmbajtjen e parë të ndeshjes me realitetin, është fjala dhuratë.

Por, pa e ndalur te kjo pasojë, vetë fjala “e dhënë” është plot energji të atillë, para së cilës jam pasiv: dhe ky është një pasivitet që përbën veprimtarinë time që në zanafillë të saj, domethënë të marrjes, të konstatitmit, të njohjes.

Një herë, ndërsa po jepja mësim në një klasë të parë liceu, bëra këtë pyetje: “Atëherë, sipas jush, çfarë është për ju diçka që duket qartë, që nuk ka nevojë për demonstrim (evidenca)? A mund të ma përkufizojë ndonjëri prej jush?”.
Një djalë, nga ana e dhjatë e katedrës, pas një heshtjeje të gjatë të nxënëzve që e ndienin veten ngushtë, thirri: “Po, atëherë “evidenca” është një prani e pamëshirshme, që s’të fal!”.
Të arrish të kuptosh se gjendesh para një pranie që s’të fal! Unë hap sytë para këtij realiteti që më imponohet, që nuk varet nga unë, por nga i cili varem edhe unë vetë: ja kushtëzimi i madh i ekzistencës sime, ose, po të doni, “e dhëna”.

Pikërisht këtë mahnitje zgjon pyetja e fundit brenda nesh: jo një regjistrim me gjak të ftohtë, por një çudi i ngarkuar plot tërheqje, si një gjendje pasive, në të cilën, në të njëjtin çast, ngjizet tërheqja.

Nuk ka qëndrim më të prapambetur, regresiv, sesa një qëndrim me pretendim shkencor ndaj fesë dhe njerëzores në përgjithësi.
Është vërtet punë shumë e sipërfaqshme të përsëritësh se feja paska lindur nga frika.
Frika nuk është ndjenja e parë e njeriut.
Ajo është një forcë tërheqëse, një joshje: frika lind në një çast të dytë, si pasqyrim i perceptimit të rrezilut se ajo forcë tërheqëse nuk do të qëndrojë.
Në radhë të parë është ngjitja pas të qenit, pas jetës, është mahnitja përpara “evidencës” (qartësisë së gjërave); si mundësi e mevonshme lind frika se mos zhduket ajo “evidencë” (ajo qartësi), se ai të qenë nuk është yti, se ajo joshje nuk do të kryhet.
Ti nuk ke frikë se do të mungojnë gjëra që nuk të interesojnë, ke frikë se do të mungojnë ato gjëra që më parë tërheqin interesin tënd.

Fetaria është mbi të gjitha, afirmimi dhe zhvillimi i një force tërheqëse, joshëse.
Është, më parë, diçka e qartë (evidenca) dhe një mahnitje me të cilën është i mbushur qëndrimi i kërkuesit të vërtetë: çudja e pranisë më tërheq, ja nga merr shkas tek unë puna kërkimore.
Frika është një hije që bie si reagim i dytë.
Ke frikë se do të humbasësh diçka, kur e ka pasur qoftë dhe për një çast të vetë.

Torrkerry

[torrkerry]

SHKOLLA E KOMUNITETIT: KAPITULLI 10:
SI NGRIHEN PYETJET E FUNDIT: ITINERAR E NDJENJËS FETARE.

1) Manhnitja e “pranisë” (pjesa e dytë).

Një fjalë tjetër e madhe duhet të ndërhyjë për të sqaruar më tej kuptimin e fjalës “i dhënë”: është fjala “tjetër”, “tjetërsi”.
Duke rimarrë një figurë të përdorur më parë, sikur unë të lindsha me ndërgjegjen e tanishme të moshës sime, dhe t’i hapja sytë për herë të parë, prania e realitetit do të shfaqej si prani e diçkaje “tjetër” nga unë.

”Mahnitja fetare është diçka e ndryshme nga çuditja, nga e cila, sipas Platonit dhe Aristotelit, lind filozofia...Kur Tjetërsia del në sipërfaqe në botë dhe tek ai, njeriu nuk tërhiqet pas krijimit të problemeve, por nis të adhurojë, të bëjë yshtje, namatisje (të urojë që të mos ndodhë diçka), të bëjë thirrje, të soditë...Kjo mbetet diçka e qëndrueshme se ajo është pikërisht e ndryshmja [nga vetja] dhe përtej [=meta’ në greqisht] natyrorja”.

Varësia origjinale e njeriut tregohet mirë në Bibël, në dialogun (“duelin”) dramatik ndërmjet Zotit dhe Jobit, pasi ky kishte nisur ankimin kryengritës.
Dy kapituj rresht Zoti e vë përpara me pyetjet e veta radikale dhe na duket silur e shohim Jobin të rrëgjuaur fizikisht, sikur dëshiron të zhduket përballë pamundësisë për të kthyer ndonjë përgjigje.

“Atëherë Zoti iu përgjigj Jobit përmes shakullimës:
Kush është ai që errëson planin tim
me fjalë pa kripë?
Ngjish brezin si trimat,
unë do të të pyes e ti më thuaj.
Ku ishe ti kur unë hodha themelet e tokës?
Thuaje, po pate aq zgjuarsi!
Kush i caktoi përmasat e saj, po ta dish,
ose kush e shtriu masën përmbi të?
Ku janë ngulur themelet e saj
ose kush ia vuri gurin e këndit,
ndërsa ngazëllenin në kor yjet e mëngjesit?
[...]
Kritikuesi, a mos do vallë prapë të kundërshtojë
të Gjithëpushtetshmin?”

Nuk ekziston asgjë më e përshtatshme, më në përputhje me natyrën e njeriut sesa të jetë e zotëruar (posseduta) falë një varësie origjinale: sepse natyra e njeriut është e tillë që të jetë e krijuar.

Në këtë faktor të parë të dalluar gjenden tri ngyrime (sfumature).

Ngjyrimi i parë është ‘i tjetërsisë” ose i “të dhënës”, si diçka e kuptuar në mënyrë të përgjithshme, domethënë realiteti.

Vetëm në një rrethanë të mëpastajme dalloj në këtë realitet fytyra dhe sende.

Vetëm në një çast të tretë më bie në mend për vetveten.
Dallime vijnë më vonë dhe dallimi i fundit e kap unin si diçka të dalluar nga sendet e tjera.

Trajektorja psikologjike e njeriut e përforcon këtë, sepse perceptimi i vetes si “e dalluar nga” ndodh në një pikë të evoluciionit të ndërgjegjes vetjake.
Arrihet tek vetvetja si “e dhënë”, “si fakt”, si hap i fundit brenda perceptimit të realitetit si “send” ose si “sende”.

Kështu, të kuptuarit e parë origjinal me anë të intuitës, është mahnitja e të dhënës dhe e unit si pjesë e kësaj të dhënë, që ekziston.
Më parë prekesh (goditesh) e pastaj e sheh veten se je prekur (goditur).
Prej këtu buron koncepti i jetës si dhuratë; kur ai mungon, nuk mund t’i përdorim sendet pa i fishkur fare.

Torrkerry

[torrkerry]

SHKOLLA E KOMUNITETIT: KAPITULLI 10:
SI NGRIHEN PYETJET E FUNDIT: ITINERAR E NDJENJËS FETARE.


2) Kozmosi.

Njeriu sapo kujtohet për këtë “Të qenë” real, për këtë prani të pamëshirshme me larmitë e veta dhe unin vetjak si pjesë e saj, e kupton edhe faktin se brenda këtij realiteti ekziston një rend, se ky realitet është kozmik (nga greqishtja kozmos që do të thotë pikërisht rend, rregull).

Kanti pati rrëfyer se çasti kur i vinte ndër mend një vërejtje kundër tërë veprës së tij “Kritikë e arsyes së kulluar”, - në të cilën mohohej se nga realiteti mund të kalohej te një tjetër prani, - ishte atëherë kur dilte prej shtëpisë dhe duke përkulur kokën prapa, shikonte qiellin plot me yje.

“Vërtet të çmendur ishin nga natyra e tyre të gjithë njerëzit
që rronin pa e njohur Zotin,
dhe nga të mirat që duken, nuk e njohën atë që është,
nuk e njohën mjeshtrin, megjithëse ia shihnin veprat.
Porse, zjarrin ose erën ose ajrin e hollë,
ose kupën e qiellit me yje ose ujin e rrëmbyer,
ose ndriçuesit e qiellit,
i quajtën si perëndi, sundues të botës.
Nëse të hutuar nga bukuria e tyre, i kanë marrë për perëndi,
le të mendojnë sa shumë qëndron më lart Zoti i tyre,
sepse i ka krijuar vetë autori i bukurisë.
Nëse kanë mbetur të prekur nga fuqia e veprintaria e tyre,
le t’i bëjë kjo të mendojnë sa është më i fuqishëm ai që i ka krijuar.
Në të vërtetë, nga madhështia e bukuria e krijesave,
njihet me anë të analogjisë, krijuesi i tyre”.

Kështu, mahnitja origjinale ngërthen në vërtetë një ndjenjë bukurie, tërheqjen nga bukuria harmonike.
Më tutje do ta dallojmë më mirë vlerën e fjalës “analogji” të cituar në pjesën nga Bibla.

Torrkerry

[torrkerry]

SHKOLLA E KOMUNITETIT: KAPITULLI 10:
SI NGRIHEN PYETJET E FUNDIT: ITINERAR E NDJENJËS FETARE.


3) Realitet “i provanishëm”.

Njeriu, jo vetëm që e kupton se kjo prani e pamëshirshme është e bukur, të tërheq, është në harmoni me vertveten në rendin e saj: konstaton edhe faktin se ajo lëviz sipas një plani që mund të jetë i dobishëm për të.
Ky realitet bën ditën dhe natën, mëngjesin dhe mbrëmjen, vjeshtën, dimrin, verën, pranverën, vendos ciklet gjatë të cilave njeriu mund të rinohet, të freskohet e të mbahet, të riprodhohet.

Përmbajtja e feve më të vjetra përputhet me këtë përvojë mundësie të realitetit “të provanishëm”.
Lidhjet me hyjnoren kishte si përmbajtje (rreth së cilës zhvilloheshin doktrina dhe ritet) faktin e këtij misteri të pjellorisë së tokës dhe të lindshmërisë së gruas.

Pikërisht kjo e prek Zotin e Bibklës më shumë se +do tjetër, pas përmbytjes së përbotshme. “Zoti nuhati kundërmimin e këndshëm të tokës dhe mendoi:
‘Nuk do ta mallkoj më tokën për shkakun e njeriut, sepse instinkti i zemrës njerëzore është i prirur kah e keqja që në moshë tw re; as nuk do të godas më çdo qenie njerëzore,
siç kam bërë
përsa do të jetë bota,
mbjelle e korrje,
të ftohtë e të nxehtë,
verë e dimër,
ditë e natë,
nuk do të pushojnë asnjëherë”.

Dhe pikërisht kjo e shqetëson Shën Palin, në ligjëratën e tij në Listra të Azisë së Vogël, atëherë kur, pasi kreu një mrekulli, të gjitë njerëzit, përfshirë aty edhe priftërit e tempullit të Zeusit, kishin shkuar aty, tek ai dhe Barnaba, duke e marrë apostullin për Hermesin (zoti më i vogël) dhe Barnabën për Zeusin (më shtatlartë e më i fuqishëm); kishin shkuar aty me temjamica e temjane, sepse i besonin si perëndi të ardhur në atë qytet.

“O qytetarë, përse bëni kështu? Edhe ne jemi qenie njerëzore, të vdekshme si ju, dhe po ju predikojmë dhe të ktheheni nga këto kotësi te Zoti i gjallë që ka bërë tokën, detin dhe të gjitha sendet që gjenden në të. Ai, në brezat e kaluar, ka lejuar që çdo popull të ndiqtë rrugën e vet, por nuk ka pushuar së dhëni prova të bamirësisë së vet, duke ju dhënë nga qielli shirat dhe stinët e ngarkuar me fryte, duke ju siguruar ushqimin e duke ju mbushur me hare zemrat tuaja”.

Këto janë gjurmët e ligjëratës origjinale të çdo feje të lashtë: të kuptuarit e hyjnorës si provani.

Torrkerry