Iniciacioni i Krishtere

[torrkerry]

SHKOLLA E KOMUNITETIT: VËLLIM I DYTË.
NË ZANAFILLË TË PRETENDIMIT TË KRISHTERË.
HYRJE.

1.Faktori fetar dhe jeta.
a) Një shënim për fjalën “Zot”.

Gjatë rrugës së përshkuar nga fetaria njerëzore, fjala “Zot” shënon pikërisht objektin e kësaj dëshire të fundit të njeriut, si dëshirë për të njohur zanafillën dhe kuptimin e plotë të ekzistencës, kuptimin e fundit të ngërthyer në çdo aspekt të asaj që është jetë.
“Zoti” është “diçkaja” nga e cila në fund të fundit është bërë çdo gjë, është ajo “diçka” kah e cila priret çdo gjë dhe në të cilën kryhet gjythçka për të cilën jeta “vlen”, “qëndron”, zgjat”.
Nuk mund ta pyetësh çfarë përfaqëson fjala “Zot”, atë që thotë së nuk beson në Zotin.
Është diçka që duhet ta kapësh nga përvoja e atij që e përdor atë fjalë dhe e përdor seriozisht.
Një anekdotë në lidhje me këtë tregohej që në kohën kur unë jepja mësim në një shkollë të lartë.
Në një farë stine teatrore ishte shfaqur në Teatrin e Vogël të Milanos (Piccoolo Teatro di Milano) Djalli dhe Zoti i mirë nga Jean-Paul Sartre.
Më kujtohet se disa studentë, të prekur shumë nga ajo vepër, vinin në shkollë duke përsëritur me qesëndi disa batuta në lidhje me Zotin.
Unë u vija në dukje, me qetësi të madhe, sesi ai që ata po përqeshnin në ato çaste, ishte Perëndia e Sartrit, domethënë një zot që për mua ishte i pabesueshëm, që nuk përputhej gjëkundi me çka besoja unë.
I nxisja të mendoeshin se mos vallë ai që shfaqej në teatër ishte, përkundrazi, zoti “i tyre” ose, ndoshta, mënyra e vetme sesi mund ta mendonin zotin ata vetë.

Torrkerry.

[torrkerry]

SHKOLLA E KOMUNITETIT: VËLLIM I DYTË.
NË ZANAFILLË TË PRETENDIMIT TË KRISHTERË.
HYRJE.

1.Faktori fetar dhe jeta.
b) Një shënim për pyetjen që kërkon një studim të vëmendshëm.

Zoti, pëderisa është një objekt i mirëfilltë dhe shterues i urisë dhe i etjes njerëzore, i kërkesës që është pjesë përbërëse e ndërgjesjes dhe e arsyes, është vërtet një prani e përhershme që ndodhet në horizontin njerëzor, por megjithatë, është e vendosur kurdoherë përtej atij horizonti.
Dhe sa më shumë që njeriu shkel përshpejtuesin e kërkimit të vet, aq më tepër ky horizont sprapset, zhvendoset më tej.
Kjo është një përvojë kaq strukturore saqë, sikur ne të shtronim hipotezën e ekzistencës së një qenieje njerëzore mbi planetin tonë pas një miliard shekujsh, do të ishim të detyruar të thoshim se çështja do të strohej para atij njeriu pikë për pikë si sot, pavarësisht nga ndryshimet e rrethanave të jetës së tij, sado të paparashikueshme që mund të jenë ato.

Kjo gjendje e përhershme shpërpjesëtimi dhe paarrtshmëria e lehtëson lindjien e idesë së misterit në ndërgjegje, domethënë vetëdijen se objekti i mirëfilltë dhe adekuat i kërkesës ekzistenciale është i pamatshëm duke përdorur si “masë” arsyen, me aftësinë matëse që e lyp vetë kërkesa.
Objekti kah i cili priret njeriu, që e tërheq njeriun, nuk shpie te asnjë realizimm tek asnjë pikarritje që ai të mund ta kapë.
Kjo paarritshmëri, sa më shumë që ecën njeriu, në vend që të pakësohet dora-dorës, bëhet përherë e më e qartë, kështu që vetëm tek njeriu “injorant, i paditur” ekziston mendjemadhësia për të arritur.
Nëse dikush “i njeh forcat e veta” në krahasim me realen, nesë dikush është “i kulturuar” në kuptimin e thellë të fjalës, domethënë është një kërkimtar i vëmendshëm, e kupton së është i detyruar të përballojë shpërpjesëtimin dramatik që përshkruam më lart.

Torrkerry

[torrkerry]

Më falni: bëra një gabim!

Torrkerry.

[torrkerry]

SHKOLLA E KOMUNITETIT: VËLLIM I DYTË.

NË ZANAFILLË TË PRETENDIMIT TË KRISHTERË.
HYRJE.

2.Gjendja njerëzore marramendëse.

Le ta shohim më me kujdes situatën ekzistenciale në të cilën gjendet njeriu për të jetuar.
Ai “Zot”, ai realitet për të cilin së fundi e vlen mundimi të jetosh, sikundër e pamë, është diçka nga e cila, në mënyrë të fundit, përbëhet realiteti dhe drejt shfaqjes së të cilit priret vazhdimisht.
Unë si njeri, jam i detyruar t’i jetoj të gjitha hapat e ekzistencës sime, brenda robërisë së një horizonti mbi të cilin rëndon përsipër një e Panjohur e madhe, e paarritshme.

Dhe kjo gjendje bëhet aq më shumë dramatike, sa më shumë të jem unë i vetëdijshëm për të.
Sepse, në qoftë se budallallëku më i madh është të rrosh pa e pasur mendjen, është e qartë se për budallenjtë problemet në lidhje me këtë çështje pakësohen.
Pra, unë, me vetëdije të plotë, jam i detyruar, nga gjendja ime ekzistenciale, të bëj ca hapa drejt atij fati, që e ndiej në vetvete se çdo gjë më shtyn, megjithëse nuk e njoh.
E di se ekziston, sepse kjo është e ngërthyer në vetë dinamizmin tim, prandaj e di se çdo gjë tek unë varet prej tij.
Ndjenja njerëzore, shija për atë që provoj, që e miratoj ose kah e cila prirem, varet nga ai fat, por ky mbetet një e panjohur.
Kështu, njeriu i vetëdijshëm, e mërr vesh se kuptimi i realitetit, domethënë ajo gjë kah e cila priret arsyeja, është një “x”, që në fund të fundit është e pakuptueshme dhe nuk mund të gjendet në aftësinë e kujtesës së arsyes.
Është diku përjashta nesh.
Arsyeja, në kulmin e vet, mund të arrijë ta kapë ekzistencën e saj, por pasi arrin këtë kulm, sikur i humbet forcat, nuk mund të vejë më tutje.
Perceptimi i ekzistencës së misterit përfaqëson kulmin e arsyes.
Veçse, edhe në këtë pamundësi të saj për të arritur që të njohë atë gjë, ekzistencën e së cilës e kap me anë të intuitës dhe që i intereson në shkallën më të lartë – në fakt është fjala për kuptimin e sendeve, interesi më i lartë se për çdo gjë tjetër -, arsyeja e ruan strukturën e vet për kërkesë njohëse: do të donte ta njihte fatin e vet të fundit.
Është diçka marramendëse të jesh i detyruar të pranosh diçka që nuk arrin dot ta njohësh, që nuk e kap dot.
Është njëlloj sikur çdo qenie ime të varej pezull nga dikush që më rri prapa kurrizit dhe fytyrën e të cilit nuk mund ta shoh kurrë.
“E di ti ç’është mungesa më e fuqishme se prania?”. I thoshte Shvaiceri (Schweitzer ) infermierës në dramën e Gilbert Cesbron-it “Është mesnatë, doktor Shvaiver”.

Është një gjë marramendëse të jesh i detyruar t’i bindesh diçkaje për të cilën e ndien praninë, por që nuk e sheh me sy. Nuk e mat dot, nuk e zotëron.
Sepse fati, ose e panjohura, e përqendron rreth vetes tërë jetën time nëpërmjet sendeve, nëpërmjet dendësimit të përkohshëm dhe jetëshkurtër të rrethanave, dhe njeriu i arsyeshëm, sadoqë i privuar nga mundësitë e një matjeje dhe të një zotërimi të asaj të panjohure, prapësëprapë është i thirrur të zhvillojë një veprimtari.
Kjo, pikësëpari, qëndron në të pranuarit e gjendjes së tij, e mundësive të tij, dhe së dyti, në pjesëmarrjen në mënyrë realiste, rrethanë për rrethanë, në punët e ngutshme të ekzistencës, megjithatë pa arritur ta shohë tërë skeletin që mban në këmbë çdo gjë, planin sipas të cilit modelohet kuptimi.
Kur në Testamentin e Vjetër, orakulli i Zotit thoshte: “Rrugët e mia nuk janë rrugët tuaja dhe mendimnet e mia nuk janë mendimet e tuaja”, me këto fjalë ua kujtonte izraelitëve pikërisht këtë shpërpjesëtim, që, nga pikëpamja ekzistenciale, nuk ka sesi të mos jetë rezultat i një përvoje kontradiktore.
Njeriu e ndien veten si dikush që ecën drejt së panjohurës, duke u bashkuar me çdo përaktim (a vendim), në çdo hap sipas rrethanave që dalin përpara si nxitëse të pamënjanueshme, porse ai, pikërisht sepse i një si të tilla, duhet të thotë “po”, duke shtënë në punë të gjitha burimet e mendjes dhe të zemrës së vet pa “kuptuar”: një pasiguri absolute, marramendëse.
Njeriu nuk i bën dot ballë, edhe po të pranohet se mund të kristalizohet një çast teorik në të cilin ai arrin të marrë një qëndrim pajtimi me atë të panjohur që e vë përpara.
Njeriu e kap në çast gjendjen e vet marramendëse, mat shpërpjesëtimin e vet me situatën.
Por, kujtimi i kësaj kthjelltësie të tij, nuk zgjat shumë.
Ky çast “filozofik” i perceptimit të shërpjesëtimit që ekziston ndërmjet njerëzorës dhe kuptimit shterues të sendeve, është shprehur bukur nga Platoni, në veprën e tij Timeu, kur flet për Arkitektin e gjithësisë: “Porse Bërësin dhe Atin e kësaj gjithësie është punë e fort e vështirë ta gjesh dhe është e pamundur t’u flasësh të gjithëve për Të”.
Dhe më tutje: “Zoti ka në dorë diturinë dhe njëkohësisht fuqinë për të përzier shumë gjëra në një unitët dhe për t’i shkrirë përsëri nga uniteti në shumë gjëra; por askush nga njerëzit tani nuk di ta bëjë as njërën as tjetrën punë, dhe as nuk do ta dijë kurrë në të ardmen”.(vazhdon).

Torrkerry

[torrkerry]

SHKOLLA E KOMUNITETIT: VËLLIM I DYTË.
NË ZANAFILLË TË PRETENDIMIT TË KRISHTERË.
HYRJE.

2.Gjendja njerëzore marramendëse (vazhdim).

Të panumërta janë në historinë e njerëzimit dëshmitë nga njëra anë të çorientimit dhe nga ana tjetër të ndjenjës së një nënshtrimi të pafuqishëm që ajo marramendje, ai shpërpjesëtim i pafund, shkakton te njeriu, në të gjitha gjerësitë gjeografike dhe në të gjitha epokat.

Mbeten edhe në ditët tona emblematike fjalët tragjike që Sofokliu i vë në gojë të protagonistit të Edipi mbret: “Njerëzit janë lodër në dorë të perëndive. Janë si ato mizat në duart e fëmijëve mizore, që i vrasin për t’u zbavitur”.

Edhe sikur të mos arrinim deri tek ky pohim rrëqethës për karakterin enigmatik të fatit të njeriut, me tepri janë pyetjet që lindin në këtë truall: ajo që njeriu mund të arrijë me forcat e veta në lidhjen me hyjnoren, me kuptimit të fatit të vet, nuk e humbet kurrë imazhin e një moçali të pasigurt dhe nganjëherë të ankthëm ku ai është i zhytur.
Në një fragment, që mendohet si i filozofit grek Ksenofanit, thuhet me lidhjen me njohjen: “Asnjë njeri nuk e ka njohur as nuk do ta njohë ndonjëherë të vërtetën e sigurt në lidhje me perënditë...po ta zëmë se do të arrinte ta thoshte në mënyrë të përsosur, prapësëprapë ai vetë do ta dinte, është fjala vetëm për opinione të shprehura për të gjitha gjërat”.
Dhe pas Ksenofanit, Protagora do të rrëfehet, duke hapur një vepër për perënditë: “Për sa u takon perëndive, nuk mund ta di nëse ekzistojnë apo nuk ekzistojnë, as qysh janë për sa i përket formës së tyre: sepse janë të shumta pengesat për një njohje të tillë: vetë çështja që është e errët, dhe shkurtësia e jetës njerëzore”.

Shumë shekuj më pas dhe në një mjedis krejtësisht të ndryshëm, a nuk është i njëjti hutim, sadoqë i zbutur nga një rreze besimi fillestar, që e takojmë në lutjen e një poeti fetar indian të shekullit XVII, Toukaram?

“A duhet të shpjegohem prapë, o Zoti im?
A nuk e di të gjitha punët e mia?
Vendos vetë!
Unë do të qëndroj këtu.
Shpirti im çalon,
nuk gjej asnjë ilaç tjetër veç atij
që ta vë tërë jetën time në këmbët e tua.
Të jepesh pas kënaqësive, të hepësh dorë,
janë gjëra të kqqija: çfarë të lë, çfarë të mbaj?
Nuk kam mundur kurrë të vendos.
Kur një fëmijë ka humbur të ëmën në pyll
e nuk arrin ta gjejë, atëherë, o Viththal, ai qan”.

Madhështore ngrihet në këtë kontekst figura e Abrahamit.
Bibla tregon se atëherë kur i Panjohuri, që më parë i ishte shfaqur me premtimin se do ta kishte pasardhës të shumtë, i kërkon ta vrasë atë djalë që kishte qenë një dhuratë, si realizim i parë i po atij premtimi, domethënë kur i Panjohuri i paraqitet edhe një herë Patriarkut me terë peshën e planeve të veta të mistershme dhe sfiduese, ai i përgjigjet: “Ja ku më ke”.

Dhe atë mëngjes të çuditshëm niset bashkë me të birin kah një vendi që nuk e njeh fare, për një arsye që nuk e di, i gatshëm për të kryer flijimin aty ku do t’i thotë Zoti, një flijim që pastaj nuk do të kryhet, falë vullnetit të Zotit.
Në këtë çast Abrahami është një figurë paradigmatike e njeriut në tërë lartësinë dhe dramaticitetin e tij, të njeriut të vendosur në atë gjendje marramendëse, të zvarritur brenda asaj vorbulle, në të cilën përfshihet tërësisht nga Misteri.
Një marramendje për të cilës zakonisht bëhen përpjekje për ta harruar, në vorbull në të cilën njeriu normal nuk mund të qëndrojë.

Torrkerry

[torrkerry]

SHKOLLA E KOMUNITETIT: VËLLIM I DYTË.
NË ZANAFILLË TË PRETENDIMIT TË KRISHTERË.
HYRJE.

3. Arsyeja në kërkim të një zgjidhjeje.

Atëherë, si të kapet pikarritja në këtë pyll pa pasur një udhëheqës?
Shën Toma thotë se gjatë historisë arsyeja e njeriut ka arritur të kapë diçka nga e vërteta e hyjnores vetëm te disa personalitete të mëdha, pas një punë të gjatë dhe jo pa përzierje me gabime të rënda.

Megjithatë, arsyeja shtyhet nga një impuls strukturor për të kërkuar një zgjidhje.
Për më tepër, arsyeja, duke ndjekur natyrën e vet, e ka në vetvete ekzistencës e zgjidhjes.

Prandaj njeriu, megjithësë e ka shfaqur gjatë gjithë rrugës së vet se e ka përceptuar kuptimin e këtij shpërpjesëtimi, megjithëse e ka shprehur me thirrje në forma të ndryshme, prasëprapë tregon se nuk arrin ta ruajë në kujtesë gjatë jetës së vet praktike.
Ndërhyn kurdoherë një dëshirë për ta ngulitur kuptimin ose vlerën ashtu si i vjen për mbarë atij.

Torrkerry

[torrkerry]

SHKOLLA E KOMUNITETIT: VËLLIM I DYTË.
NË ZANAFILLË TË PRETENDIMIT TË KRISHTERË.

KAPITULLI I PARË: KRIJIMTARIA FETARE E NJERIUT.

Përbalë enigmës së fundit njeriu është përpjekur ta përfytyrojë dhe ta përcaktojë një mister të tillë në marrëdhënië (në raport) me vete, prandaj të konceptojë një mënyrë lidhjeje me të dhe të shprehë të gjitha pasqyrimet estetike që imagjinata e këtij të fundit i jepte.

Ka vënë re Juelien Ries: “Me analizën e vet të famshme të modaliteteve të përvojës fetare, Rudolf Otto, teolog e historian e feve, nxjerr në dritë etapat dhe përmbajtjen e kësaj përvoje: ndjenjë e krijesës në prani të mysterium tremendum dhe fascinans (mister i tmerrshëm dhe i magjepsës), i shprehur me fjalet qadosh, sacer (i shenjtë, i shenjtëruar).
Me këtë trajtim njeriu kap një fytyrë të parë të së shenjtëruarës, të perëndishmen,, thelbin e perëndishëm, anyad eva-n, atë që është “diçka krejt tjetër”.
Ky zbulim i parë shpie te një zbulim i dytë, domethënë te zbulimi i sanctum-it (së shenjtës), fytyra e dytë e së shenjtëruarës, në prani të së cilës profania (aspekti profan) duket si një jo-vlerë.
Këtu zë fill feja, që është në telb marrëdhënie e njeriut me të shenjtëruarën (sacrum-in), të zbuluar si të perëndishme dhe si vlerë e perëndishme” (J.R.Il sacro...).

Përpjekja njerëzore për të përfytyruar marrëdhënien me Misterin është në funksion të ngushtë të lidhjes me realen, prandaj është shprehje e arsyeshme.
“Është e vështirë të përfytyrohet sesi do të mund të funksiononte shpirti njerëzor pa bindjen se në botë ka diçka reale të pamposhtshme; dhe është e pamundur të përfytyrosh sesi do të mund të shfaqej ndërgjegja pa u dhënë një kuptim impulseve dhe përvojave të njeriut.
Ndërgjegja e një bote reale dhe të pajsur me kuptim lidhet shumë ngushtë me zbulimin e të shenjtëruarës.
Nëpërmjet përvojës së të shenjtëruarës shpirti njerëzor ka arritur të kapë ndryshimin nëpërmjet asaj që zbulohet si reale, e fuqishme, e pasur dhe e pajsur me kuptim, dhe asaj tjetrës që nuk i ka këto cilësi: rrjedha kaotike dhe e rrezikshme e sendeve, dukjet dhe zdukjet e tyre të rastësishme e pa ndonjë kuptim....
Me një fjalë “e shenjtëruar (sacrum) është një element në strukturën e ndërgjegjjes, dhe jo një stad zhvillimi i vet ndërgjegjjes” (Mircea Eliade).
(Vazhdon)

Torrkerry

[torrkerry]

SHKOLLA E KOMUNITETIT: VËLLIM I DYTË.
NË ZANAFILLË TË PRETENDIMIT TË KRISHTERË.

KAPITULLI I PARË: KRIJIMTARIA FETARE E NJERIUT.(vazhdim)
Në të gjitha kohët pra – dhe mund të themi me plot arsye -, se njeriu është përpjekur ta përfytyrojë lidhjen që ekziston ndërmjet pikës jetëshkurtër të ekzistencës së vet, dhe kuptimit tërësor të saj.
Nuk ekziston njeri i tillë, i cili në ndonjëfarë mënyre qoftë edhe pa e menduar gjatë, të mos kërkojë një përgjigje për pyetjen në lidhje me përbërjen e vet të fundit. Dhe ky “përfytyrim” është punë e dinamizmit të natyrshëm të arsyes, prandaj fryt dhe shprehje e tipit kulturor subjekt i të cilit është.
“Në planin etimologjik –na kujton përsëri M. Eliade – “përfytyrim” është një term solidar me imago, “përfaqësim, imitim, shëmbëllim” dhe me foljen imitor, “imitoj, riprodhoj”.
Këtë herë etimologjia u bën jehonë si realiteteve psikologjike ashtu dhe së vërtetës shpirtërore.
Përfytyrimi imiton disa modele shembullore – imazhet, shëmbëllimet -. I riprodhon ato, i riaktualizon, i përsërit pa pushim.
Të kesh imagjinatë do të thotë të shohësh botën në tërësinë e saj, sepse është fuqi dhe mision i Imazhëve (i figurave) të tregojnë çdo gjë që mbetet refraktare (e pakapshme) për konceptin. (M. Eliade, Immagini e simboli...).
Për vetë faktin që dikush rron edhe pesë minuta të vetme, me këtë përforcon ekzistrencës e diçkaje për të cilën në fund, e vlen mundimi të jetosh në ato pesë minuta; për vetë faktin që dikush e zgjatë ekzistencën e vet, me këtë afirmon ekzistencën e një quid-i, që të jetë, në fund të fundit, kuptimi për të cilin jeton.

Torrkerry

[torrkerry]

SHKOLLA E KOMUNITETIT: VËLLIM I DYTË.
NË ZANAFILLË TË PRETENDIMIT TË KRISHTERË.

KAPITULLI I PARË: KRIJIMTARIA FETARE E NJERIUT.(vazhdim)

Feja është tërësia shprehëse e kësaj përpjekjeje përfytyruese, e arsyeshme në impulsin e vet dhe e vërtetë, falë pasurisë nga e cila mund të përfitojë, edhe pse e degjenerueshme nga hutimi dhe nga vullneti për ta zotëruar misterin.
Është një kompleks shprehës që do të jetë konceptual, praktik dhe ritual, dhe që do të varet nga tradita, nga mjedisi, nga momenti historik, po ashtu edhe nga çdo temperamenti i posaçëm vetjak.
Në të vërtetë, çdo njeri, për vetë faktin se ekziston e kryen ai vetë personalisht këtë përpjekje për të identifikuar, për të përfytyruar atë që jep kuptim.
Një fe varet nga situata historike-mjedisore dhe nga temperamenti i personave.

Teorikisht çdo person do të mund të krijonte fenë e vet.
Por në dinamikën e jetës njerëzore ekziston një rol që është krijues shoqërie: është roli që luan gjeniu.
Gjeniu është ushtruesi i një karizmi të lartë shoqëror, që shpreh në mes të shoqërisë njerëzore ata faktorë që ndihen shumë nga vetë ajo shoqeri dhe i shpreh në një mënyrë aq shumë më të mprehtë se të tjerët, saqë të gjithë e ndiejnë veten më të shprehur nga krijimtaria e tij sesa nga përpjekjet e tyre individuale.
Kështu ne i ndiejmë të shprehura më mirë melankolitë tona nga ritmet e Shopenit (Chopin) ose nga vargjet e Leopardit sesa po të viheshim ne vetë të artikulojmë nota muzikore ose fjalë për atë argument.
Në historinë njerëzore gjeniu fetar, duke shprehur talentin e mbarë fisit a të trungut të përbashkët, më mirë se kushdo tjetër ngjiz rreth vetes të gjithë ata që duke marrë pjesë në mjedisin e tij historik-kulturor, i ndiejnë të vlerësuara tek ai dinamizmat që i shtyjnë të kërkojnë të Panjohurin.

Torrkerry

[torrkerry]

SHKOLLA E KOMUNITETIT: VËLLIM I DYTË.
NË ZANAFILLË TË PRETENDIMIT TË KRISHTERË.

KAPITULLI I PARË: KRIJIMTARIA FETARE E NJERIUT.

1. Disa qëndrime të karakterit ndërtimtar të fesë.
Njeriu në kulmin e arsyes së vet për perceptimit e misterit, në asnjë çast të historisë së vet, nuk i bën ballë marramendjes së një intuite të tillë.
Meqë nuk arin të ndërtojë në një pasiguri të plotë, siç do të ishte përballimi i jetës ndaj enigmës së fundit (finale), njeriu kërkon, si të thuash, një truall që i shkon më për shtat, mbi të cilin krijimtaria e tij të mund të ngrejë “vendin” e marrëdhënies së tij me misterin.
Përballë misterit, të cilin e percepton si diçka përcaktuese për veten e vet, njeriu ia njeh fuqinë dhe meqë nuk mund të rezistojë më duke u mbeshtetur “sine glossa” (pa një shpjegim) te një i panjohur, përpiqet ta përfytyrojë mënyre në marrëdhënie me veten, sipas disa caqesh në funksion me veten.

Të panumërta janë gjurmët e kësaj krijmtarie që ka lënë njeriu gjatë rrugëtimit të vet, që nga parahistoria deri në ditët e sotme.
Porse nuk është punë jonë këtu as t’i analizojmë në hollësi disa realizime të atilla, as të pretendojmë të bëjmë inventarin e pasurisë dhe të thellësisë së këtyre përpjekjeve të njeriut.
Prandaj do të përmendim këtu vetëm qëndrimi që është në zanafillë të atyre përpjekjeve, duke dalluar mënyrat karakteristike të ndërtimtarisë (konstruktivitetit) fetare, të cilat vlejnë edhe për përvoja të nxitura nga rrethana të ndryshme.

Torrkerry