Nga Selami Xhepa
Bashkimi Europian tashmė u zgjerua nė 25 vende anėtare, nga 15 anėtarė aktualisht; tregu i BE u zgjerua dhe me 70 milionė konsumatorė. Por dimensionet e ekonomisė europiane, megjithėse u zgjeruan duke pėrfshirė mė shumė se gjysmėn e kontinentit, pak ndryshuan. Ekonomitė e dhjetė vendeve tė reja qė pėrfshihen nė BE pėrbėjnė vetėm sa 5 pėr qind tė prodhimit tė pėrgjithshėm tė BE-15. Nga kjo pikėpamje, nuk mund tė priten efekte tė ekonomisė sė BE-sė pėr shkak tė zgjerimit. Ajo qė pritet janė ndryshimet pozitive nė ekonomitė e vetė anėtarėve tė rinj.
Ēfarė pėrfitimesh priten pėr to? Nė njė masė tė konsiderueshme, pėrfitimet ndoshta mund tė quhen tė realizuara. Regjimi i shkėmbimeve tregtare nga ana e Bashkimit Europian ėshtė liberalizuar prej kohėsh, madje dhe pėr shumė nga produktet bujqėsore. Po kėshtu, ekonomitė e vendeve tė reja anėtare kanė tėrhequr flukse tė rėndėsishme kapitale nga Bashkimi Europian dhe ekonomitė e tjera tė zhvilluara. Nė kėtė kuptim, pėrfitimet qė krijohen nga hapja ekonomike dhe liberalizimi mund tė jenė tė papėrfillshme. Por, dhe adoptimi i tė ashtuquajturės acquis communitaire (procesi i pėrafrimit dhe harmonizimit tė legjislacionit) ėshtė njė proces i filluar prej kohėsh dhe tashmė thuajse i realizuar.
Sigurisht qė integrimi i plotė i tyre nė strukturat e BE-sė do tė realizojė pėrfitimet pėr kėtė grup vendesh, tė cilat rrjedhin kryesisht nga transfertat buxhetore pėr rajonet e prapambetura dhe bujqėsinė. Por, veēanėrisht pėr sektorin e bujqėsisė, pėrsėri nuk priten tė ndodhin pėrparime tė rėndėsishme. Tokat bujqėsore nė vendet e reja anėtare tė Europės Qendrore janė mjaft tė copėzuara, mungojnė njohuritė mbi teknologjitė e reja dhe aplikimi i tyre nė proceset e prodhimit. Vėshtirė se paraja mund tė jetė njė zėvendėsues perfekt i problemeve tė thella strukturore me tė cilat ballafaqohen ekonomitė akoma nė tranzicion.
Ajo ēfarė konsiderohet si njė proces akoma i panisur ėshtė anėtarėsimi nė Bashkimin Monetar Europian: adoptimi i euros si monedhė kombėtare. Ndoshta kėtu duhet tė shihen edhe pėrfitimet mė tė rėndėsishme qė mund tė realizohen prej vendeve tė reja anėtare. Sidoqoftė, nė kėtė ēėshtje ka qėndrime tė ndryshme. Importimi i disiplinės financiare nėpėrmjet zėvendėsimit monetar ndoshta ėshtė dhe pėrfitimi mė i rėndėsishėm i pritshėm nga integrimi i plotė i vendeve nė BE. Nga njėra anė, deficitetet e larta fiskale nė kėto vende shihen si argumente kundėr idesė sė zėvendėsimit monetar. Joshja e qeverive pėr tė shpėrndarė frytet e reformave pėrpara se ata tė vilen, i shtyn ato drejt rritjes sė shpenzimeve qeveritare dhe thellimit tė deficiteve fiskale. E drejta monopol mbi printimin e parasė kombėtare, kėshtu shpėrdorohet dhe thellon mė tej vėshtirėsitė financiare tė vendit (tė paktėn pėr gjeneratat qė vijnė) dhe dėmton mė shumė perspektivat e zhvillimit. Nga ana tjetėr, mėnyra pėr tiu imponuar kėtyre vendeve disiplinė fiskale mund tė kėrkohet nėpėrmjet zėvendėsimit monetar. Kujtojmė pėr shembull se, nė mes tė viteve 90, Spanja adoptoi politika rilaksuese fiskale (rritje e deficitit buxhetor dhe kufizime tė tregut tė punės). Vetėm kur ajo u kėrcėnua se do tė pėrjashtohej nga Mekanizimi i Kurseve tė Kėmbimit (regjimi politikės monetare tė asaj periudhe nė vendet anėtare tė BE-sė), vendi u detyrua tė rikthehej nė politika tė kujdesshme dhe tė rivendoste disiplinė tė brendshme fiskale.
Ėshtė pėr kėtė arsye qė edhe argumenti i deficitit fiskal, nė vend qė tė shihet si faktor kufizues, ndoshta ka ardhur koha tė konsiderohet edhe si shtysė drejt argumentit tė zėvendėsimit monetar. Argumentet nė favor tė euroizimit (duke e marrė pėr grant diskutimin mes euros dhe dollarit) edhe tė ekonomisė shqiptare tashmė janė tė shumtė dhe mendoj se ka ardhur koha qė duhet ti kushtohet vėmendje serioze kėsaj ēėshtjeje. Edhe pėrfitimet e ekonomisė sonė nga integrimi perspektiv europian qėndrojnė mė sė shumti nė kėtė drejtim.
Krijoni Kontakt