Identiteti Shqiptar (bis)

[Julius]

Ok jemi ma t'bukrit e katunit.
Hajde rradha.

[land]

julius esaurito!

[Julius]

Populli yne do ngrihet neqoftese krijohet kulture nacionaliste. VEJ RE! Po them Kulture! Deri tani ne na eshte shtytur ne gurmaz kultura internacionaliste tolerante, e cila ka lejuar dhurimin e tokave, pasurive kulturore e krijuese te kombit si paje per cdo xhahil qe ka zgjatur doren t'i marre.

Mbi çfarë bazash do e mbështetësh këtë kulturë?
Nëse pa vetëdije jemi distancuar nga kultura e lashtë, atëherë kjo nuk duhet të na kthejë në mohimin e kulturës moderne.
News flash: Grekët e rinj e kanë futur kokën në mythën e vet kur i referohen të lashtëve. Kjo i ka mbyllur në vete dhe i ka bërë konservatorë.

Serbët besojnë gomarlliqet e car Lazarit të mesjetës në lidhje me Kosovën.
Ti ku do ke ndër mend ta çosh kombin shqiptar?

Kjo shtytja drejt iracionales ua ka pjerdh krejt mendjen.
Po nejse, mendje është.

[Baptist]

Mbi çfarë bazash do e mbështetësh këtë kulturë?
Nëse pa vetëdije jemi distancuar nga kultura e lashtë, atëherë kjo nuk duhet të na kthejë në mohimin e kulturës moderne. .

Kultura nuk futet me gjilpera. Ajo fitohet nga aspirata per t'u bere nje person me i larte nga ai qe je. Dhe kjo aspirate nuk vjen nga pompimi comercial, por nga edukimi me tipare njerezore.

Ne nuk jemi distancuar nga kultura e lashte. Na kende izoluar me dhune dhe nderprere komunikimin. Ne se ka kontact me dijen, njerezit e etur do te mesojne kush jane.

News flash: Grekët e rinj e kanë futur kokën në mythën e vet kur i referohen të lashtëve. Kjo i ka mbyllur në vete dhe i ka bërë konservatorë.

Nuk e di se si futja e "kokën në mythën e vet" te ben konservator. Ne po na e shesin per kulture safi, bile per kulture te njerezimit.

Problemi qendron se "mytha" nuk ishte e grekeve, dhe as e te lashte te grekeve. Eshte pikerisht kjo dhe jo ajo me lart qe i ka kushtuar tredhje.

Serbët besojnë gomarlliqet e car Lazarit të mesjetës në lidhje me Kosovën. Ti ku do ke ndër mend ta çosh kombin shqiptar?

Nuk me kujtohet te kem shkruar per ndonje mbret shqiptar apo te huaj ne menyre te vecante. Kam shkruar bile qe keta mbreter jane konsideruar pa te drejte ne Zot. Une nuk mundem ta coj kombin shqiptar askund ku ai vete nuk deshiron te veje. Por te proklamoje te drejten, eshte detyra ime njerezore dhe qytetare.

Kjo shtytja drejt iracionales ua ka pjerdh krejt mendjen.
Po nejse, mendje është.

Sigurisht. Nuk ka gje me praktike se prapanica. Ushqimi i saj eshte me me vlere se i mendjes.

[Julius]

Kultura nuk futet me gjilpera. Ajo fitohet nga aspirata per t'u bere nje person me i larte nga ai qe je. Dhe kjo aspirate nuk vjen nga pompimi comercial, por nga edukimi me tipare njerezore.

Ne nuk jemi distancuar nga kultura e lashte. Na kende izoluar me dhune dhe nderprere komunikimin. Ne se ka kontact me dijen, njerezit e etur do te mesojne kush jane.

Shumë dakort me çka thua. Po përvetësimi kulturor, nuk është njësoj me përvetësimin e materies
Psh nëse ti thua se zotëron kulturë kjo nuk vlen një grosh. Do duhet të demostrosh kulturë. Shpalosësh, shfaqësh, transmetosh.

Dmth të thuash përsëri se Aristoteli e zëmë "është yni" nuk vlen për asnjë.
Edhe sikur greku ta thotë, edhe sikur ta thotë shqiptari apo kushdo tjetër.
Aristoteli është i atij që e ka lexuar dhe përvetësuar.

Nuk e di se si futja e "kokën në mythën e vet" te ben konservator. Ne po na e shesin per kulture safi, bile per kulture te njerezimit.

Më jep një shembull të lutem.

Problemi qendron se "mytha" nuk ishte e grekeve, dhe as e te lashte te grekeve. Eshte pikerisht kjo dhe jo ajo me lart qe i ka kushtuar tredhje.

Shiko si është puna: Obsesioni i identifikimit, nuk është vetëidentifikim.
Ti mund të jesh i obsesionuar për diçka (qoftë femër, kulturë, ide, mendime), mirëpo do e kesh kur të identifikohesh me të (dmth në krevat, mënyrë të menduari, jetuari etj etj)

Grekët e rinj nuk identifikohen me të lashtët (ti quaji si të duash). Derisa as ne të mos identifikohemi nuk do i "kemi".

Nuk me kujtohet te kem shkruar per ndonje mbret shqiptar apo te huaj ne menyre te vecante. Kam shkruar bile qe keta mbreter jane konsideruar pa te drejte ne Zot. Une nuk mundem ta coj kombin shqiptar askund ku ai vete nuk deshiron te veje. Por te proklamoje te drejten, eshte detyra ime njerezore dhe qytetare.

E drejta që synon është posaçërisht materie. Dmth tokë, shtëpi e katandi. Për këto mund të thuash se t'i kanë marrë. Idetë nuk t'i merr njeri përsa kohë jeton dhe mendon.

Sigurisht. Nuk ka gje me praktike se prapanica. Ushqimi i saj eshte me me vlere se i mendjes.

Kiniku e thotë bukur te profili: Të mos na vijë çudi, njeriu është i prirur të kërkojë ushqim. (a)
Por dhe hebrenjtë e thonë bukur: Nuk mund të jetosh veç me bukë. (b)

Kalimi i gjendjes nga (a) në (b) është i detyrueshëm or ti lum miku.
Ata filozofët e lashtë kishin mundësi të rrinin nën diell për shumë kohë pa patur nevoja jetike, kjo i bëri të filozofojnë.

Kur shikon mungesa të tilla fizike, nuk hidhesh dot në filozofi me kokë. Se e vetmja gjë që do nxjerrësh, do jetë filozofi "legjendash misri". E ke lexuar Migjenin te "Misër misër", besoj.

[Baptist]

Shumë dakort me çka thua. Po përvetësimi kulturor, nuk është njësoj me përvetësimin e materies
Psh nëse ti thua se zotëron kulturë kjo nuk vlen një grosh. Do duhet të demostrosh kulturë. Shpalosësh, shfaqësh, transmetosh.Dmth të thuash përsëri se Aristoteli e zëmë "është yni" nuk vlen për asnjë. Edhe sikur greku ta thotë, edhe sikur ta thotë shqiptari apo kushdo tjetër. Aristoteli është i atij që e ka lexuar dhe përvetësuar.

Di te lexosh ti, apo njeh vetem shkronjat? Kam thene qe kultura fitohet, dhe nuk jep jepet me leksione. Kam thene qe vetem te eturit dhe ata qe kane motiv persosjen e vetvetes kerkojne kulture.

Kultura nuk futet me gjilpera. Ajo fitohet nga aspirata per t'u bere nje person me i larte nga ai qe je. Dhe kjo aspirate nuk vjen nga pompimi comercial, por nga edukimi me tipare njerezore. Ne nuk jemi distancuar nga kultura e lashte. Na kende izoluar me dhune dhe nderprere komunikimin. Ne se ka kontact me dijen, njerezit e etur do te mesojne kush jane.

Ai qe demonstron kulturen me fanfare, nuk e ka ate. Kultura transmeton vetveten ne cdo gje, edhe ne menyren si ha dhe si shkel. Pervetesimi eshte i njejte si per materien edhe per kulturen. Diferenca eshte ne cfare kerkohet te perfitohet si edhe ne shkallen e veshtiresise ne raport me shperblimin.

Shiko si është puna: Obsesioni i identifikimit, nuk është vetëidentifikim. Ti mund të jesh i obsesionuar për diçka (qoftë femër, kulturë, ide, mendime), mirëpo do e kesh kur të identifikohesh me të (dmth në krevat, mënyrë të menduari, jetuari etj etj)

Obsesion kane te obsesionuarit. Prandaj qe ajo shprehja "greke" - "Njih Masen/Veten!" eshte shume me vend. Nuk kam degjuar kurre qe akti i bashkimit me gruan te identifikon me te. Madje kam siguri te plote se sa me shume te dish aq me shume mendon se nuk di. Por keto teza deshmojne "thellesine" e mendimit vehbian.

Grekët e rinj nuk identifikohen me të lashtët (ti quaji si të duash). Derisa as ne të mos identifikohemi nuk do i "kemi".

Osesionit per veteidentifikim qe ke shprehur ketu ja kishe dhene pergjigjen vete: "Obsesioni i identifikimit, nuk është vetëidentifikim."
Por nuk je vetem. Ka plot persona ketu ne forum qe nuk kuptojne thelbin. Genesis, Barati, Darius, Alfeko, dias10 dhe une nuk aspirojme te "kemi"identitetin e askujt, as te grekut e as te serbit. Ne po kerkojme identitetin tone, i cili ne baze te kerkimeve individuale te secilit prej nesh eshte pervetesuar arbitrarisht.

E drejta që synon është posaçërisht materie. Dmth tokë, shtëpi e katandi. Për këto mund të thuash se t'i kanë marrë. Idetë nuk t'i merr njeri përsa kohë jeton dhe mendon.

Qe te diskutojme kete do na dudhet te hyjme ne filozofi te mirefillte. Dikush i pergjigjet Hegeli se, ne se ideja do ishte materie, macja do i kishte hedhur thonjte syve te saj ne te cilat pasyrohet miu.

Kiniku e thotë bukur te profili: Të mos na vijë çudi, njeriu është i prirur të kërkojë ushqim. (a)Por dhe hebrenjtë e thonë bukur: Nuk mund të jetosh veç me bukë. (b)

Te dyjave me lart mund t'u pergjigjem me: kush kerkon gjen.

Kalimi i gjendjes nga (a) në (b) është i detyrueshëm or ti lum miku. Ata filozofët e lashtë kishin mundësi të rrinin nën diell për shumë kohë pa patur nevoja jetike, kjo i bëri të filozofojnë.

Kur shikon mungesa të tilla fizike, nuk hidhesh dot në filozofi me kokë. Se e vetmja gjë që do nxjerrësh, do jetë filozofi "legjendash misri". E ke lexuar Migjenin te "Misër misër", besoj.

Kjo eshte gjeja me e bukur qe ke shkruar dhe vertitje 180 grade nga vehbianizmat. Ky pra eshte thelbi. Populli shqiptar qe ka luftura per kauzen e te drejtes dhe te mires se pergjithshme, eshte lene gjithmone ne stadin e urise, dhe i eshte dashur te shese reliket per nje krodhe buke. Si edhe sot. Ke pyetur ndonjehere veten se te gjithe ata re rinj qe popullojne baret, jane pjesa me e goditur nga pamundesia dhe mungesa e perspektives?

Po te citoj Dostojevskin" Mjerimi nuk ka rrugedalje, as nder." Te ngrihesh si vehbija dhe te gjykosh te mjeruarin, te cilit i eshte hequr cdo shprese per te ardhmen, cdo mundesi njerezore per te arritur dicka ne jete, per me shume per te mbijetuar dhe te flasesh per mungese tradicionale kulture, nuk eshte zgjuaresi, eshte cinguneri e shpirtit njerezor dhe krim i targetuar i fshehur pas vellos se "analistit" qe nuk hidhet me koke ne filozofi, por hedh kokat e te tjereve per te bere folozofine e tij.

lexim te mbare te vehbise.

[Hyj-Njeriu]

Edhe tua them hapur, se ka që nuk më lexojnë hiç: Unë nuk bie dakort që perandoria osmane krijoi identitetin shqiptar. Por ama ndikoi. Madje la pasoja.
Nëse nuk do linte pasoja, nuk do përpiqej Kadareja të bënte essenë mbi identitetin shqiptar - evropian. Madje dhe reagimet ndaj asaj esseje nuk do ishin të nivelit të lartë akademik si Qosja.

Problemi që del tani është ky sipas meje: Ka mundësi t'i japim një formë të përgjithshme, të pranueshme të identitetit shqiptar?

Dhe: Cilat janë argumentat tek të cilat duhet të mbështetemi për të hedhur poshtë teorinë e përftimit të identitetit prej perandorisë osmane?

Tani këtu ka lloj lloj që hyjnë e bëjnë lloge po mua nuk më intereson kjo pjesë. Mua më intereson të ec nëpër shinat që përmenda më sipër. Kush është i interesuar bujrum. Kush ka qejf të bëjë retorikë, unë po i hap krahun.

Julius mos hidh vickla si mezi kur i vene kapistren. Me mire beje si vehbiu qe hedh shkrimin si lopa bajgen e smban asnje pergjegjesi per 'bajgen' se ku e hodhi e ke zuri.

Fjala ka nje fuqi te madhe e kjo dihet, prandaj per te menjanuar keqkuptimet njeriu perdor fjale te vecanta per kuptime te peraferta por qe ne rrethana te caktuara mund te japim kuptime te kunderta.

Unë nuk bie dakort që perandoria osmane krijoi identitetin shqiptar. Por ama ndikoi. Madje la pasoja.

Fjala 'ndikoi' dhe shprehja 'la pasoja' jane shume te fuqishme sepse japin kuptimin,sikur ne procesin ne fjale turqizmi eshte element thelbesor pa te cilin sdo kishim identitet kombetar.

Nuk eshte e vertete qe identiteti i shqiptarit u krijua me 'ndihmen' turke,perkundrazi identiteti i shqiptarit u krijua pikerisht si nje proces natyror identifikimi , me nje qender nga e cila u perhap pa sforcime ne krejt token shqiptare. Nen cdo pushtim do kishte ndodhur e njejta gje. Pikerisht ne shek 18 i cili kaloi 80 vjet pa asnje konflikt shqiptar kunder Portes se Larte, kemi perhapjen e identifikimit te njerezve si 'shqiptare'.
Ne mesin e shek 19 nga Nishi ne Preveze kemi vetidentifikimin masiv si shqiptare, pra kemi nje proces i cili eshte produkt i dickaje tjeter nga dallimi prej turqve,serbeve apo grekeve,pasi ky proces realisht lindi diku aty afer 1878 e eshte me shume produkt teorik i fqinjeve dhe portes se larte , produkt qe bazohej tek perkatesia fetare.

Ne nje popullsi mbi 90% analfabete nuk jane shkrimet e rilindasve ato qe krijojnte identitet,por shkrimet e rilindasve forcojne e vendosin mbi baza parimore se 'Shqiperia cka qene,c'eshte e cdo behet'.

Pra Rilindasit kishin nje material i cili kishte nevoje per njefare perpunimi e nuk krijuan nga hici.

Jo identiteti por vetem ndergjegja kombetare qe eshte shprehja e identitetit pati ndikimin masiv te rilindasve. Vetedija kombetare ekzistonte , por ndergjegja kombetare ishte thjesht ne fillesat e saj,sepse ndergjegja kombetare eshte proces i domosdoshem vetem ne raste kercenimi te jashtem. Zakonisht njeriu kujton se ka ndergjegje kombetare por ne fakt ka vetem vetedije kombetare.
Ndergjegja Kombetare shtyn individin drejt ndjenjes se sakrifikimit, ndersa vetedija aspak.
Nje shqiptaro-amerikan psh eshte i vetedijshem qe eshte shqiptar, por nuk do sakrifikonte kurre per shqiptarine e kjo pikerisht sepse i mungon ndergjegja kombetare. Te jesh i ndergjegjeshem shtyn ne marrje masash,kurse te jesh i vetedijshem nuk perben shtyse per marrjen e masave.

Ne France ne mes e shek 19 te ishe Francez nuk perbente percaktim kombetar por vetem shteteror, e brenda sistemit te analizes jashteshteterore francez nuk donte te thoshte asgje, nuk kishte asnje kuptim.

E kunderta ne Shqiperi. Te ishe shqiptar ne mes shek 19 ,per mungese te shtetit nuk ishte percaktim shteteror e po ashtu nuk ishte percaktim fetar, keshtu qe te ishe shqiptar ne mes shek 19 ishte vetem percaktim kombetar.

Nuk duhet harruar se nese pati nje ndikim Turqia ne identitetin e sotem ,ky ndikim vjen pikerisht si kunderpergjigje ndaj turqizimit,pra mohim i tij, por gjithsesi ky futet me shume tek procesi i ndergjegjesimit sesa vete identitetit. Pastaj hyrja e elementeve kulturore islamike eshte dicka normale,pasi nderhyrjet kane qene kudo, por rendesi ka qe nuk nderhyne ne lidhjen natyrore familje-vllazni-gjini-fis-flamur-komb si dhe ne elementet identifikues te kombit,pa harruar ne percaktimin e Kombit si Nje Familje e Madhe, kur dihet qe ne familje lidhja kryesore eshte pikerisht 'Lidhja e Gjakut'.

Mungesa ne Kanun e Fese Kristiane apo Islame si element i nevojshem per krijimin e identitetit shqiptar tregon qe identifikimet si shqiptaro-turk ,shqiptaro-grek apo shqiptaro-latin qe realisht ne nje pjese te popullsise i kemi pasur, jane thjesht percues te identitetit fetar e jo te identitetit kombetar.
Ke edhe sot njerez qe thone: jam myslyman shqiptar, ama jam shqiptar denbabaden.

Une mendoj se jam ne gjendje ti pergjigjem pyetjes: Cila eshte njesia matese e Shqiptarit ?
Njesia matese e Shqiptarit eshte Shqiptaria.
Nga Shqiptaria qe percon dikush mund te shohim shkallen e ndergjegjes kombetare qe zoteron .
Sotit nese do veproja ne baze te kesaj shprehjeje do gjeja me siguri se shumica jane te vetedijshem qe jane shqiptare,por jo te ndergjegjshem.

Shqiptaria sic e shoh une , eshte nje koncept i nderlikuar ekskluzivisht shpirteror, ku elemente tipike fetare nderthuren me elemente tipike kombetare.

Cdo element i racionalizmit ekonomik apo politik , ligjor etj nuk mund te futet absolutisht brenda shqiptarise, pra Shqiptaria nuk varet nga pasuria, nga dedikimi ndaj shtetit shqiptar apo kosovar, nga te qenet njeri brenda ligjit,brenda demokracise etj.

E di shume mire qe ky konceptim i Shqiptarise nuk gjen perkrahje ne shumicen derrmuese te shqiptareve,por nuk eshte faji im pse shkombetarizimi eshte proces ne veprim si ne perendim ashtu edhe ne lindje.

E rendesishme eshte 'ti japim Cezarit ate qe e eshte e Cezarit', pra kombit shqiptar ti njohim vecorine e padiskutueshme qe permban ,ne krahasim me kombet e europes perendimore apo lindore, ne menyre qe te mos perdorim te njejtat mjete analizuese qe perdorin te tjeret,pasi do shkaktonte deme te pariparueshme ne vijueshmerine e kombit,pra ne pavdekesine e tij.

Tkurrja e elemente identifikues ne thjesht 'Gjuhen' , ne nje analize te bazuar ne konceptet e konceptimet perendimore ,nuk ben gje tjeter vecse degjeneron identitetin kombetar e degjenerimi dihet qe eshte procesi qe prin zhdukjen.

[brooklyn2007]

Nga poeti dhe intelektuali shqiptar, Ervin Hatibi.

__________________________________________________ _________

Vahide Ulusoy, World Bulletin

WB: Cila ёshtё baza e identitetit shqiptar?

EH: Mendoj se baza e identitetit shqiptar ёshtё, sigurisht, pikё sё pari gjuha shqipe. Gjuha ёshtё e vetmja gjё, pёrvec historisё sё pёrbashkёt, e cila i bashkon shqiptarёt. Nё fakt, ka disa perspektiva kundёrvёnёse pёrreth identitetit “zyrtar” shqiptar bazuar nё projekte dhe plane ndarёse. Sidoqoftё, vazhdoj tё mendoj se shqiptarёt mё tё mencur janё ata qё kёrkojnё ta zgjerojnё konceptin e pёrfshirjes sё identitetit shqiptar. Si komb, Shqipёria ёshtё shembull i harmonisё sё diversiteteve.
Shqipёria pёrbёhet nga njerёz tё traditave tё ndryshme fetare, por gjithashtu nga bashkёsi dhe pakica tё ndryshme etnike tё cilёt konsiderohen shqiptarё. Mund tё sjell shembullin e bashkёsive vllehe dhe sllave, apo dhe atё tё disa pjesёve tё pakicёs zyrtare greke nё Shqipёri tё cilёt e shohin veten si shqiptarё ‘tё njёmendtё’ dhe qё shfaqin tё gjitha karakteristikat e shqiptarit mё tipik dhe tё zakonshёm.
Pёr mё shumё nuk ka dicka tё tillё qё mund tё konsiderohet si projekt i bazuar ekskluzivisht mbi fenё kur flasim pёr identitetin shqiptar. Pёrndryshe kjo do tё fshinte njёherё e pёrgjithmonё njё pjesё tё mirё tё kombit shqiptar bazuar vetёm mbi fenё. Dhe kjo vecanёrisht kur diskursi mbi pёrplasjet dhe luftrat ndёrmet kulturave dhe feve ka arritur nё njё pikё mjaft agresive.
Kёsisoji pёrbёn njё pasuri fakti se rasti kombёtar shqiptar mbetet njё shembull i bashkёjetesёs sё njerёzve me prejardhje tё ndryshme fetare, tё cilёt ndajnё tё njёjtёn gjuhё, tё njёjtin vend dhe, qё nё pёrgjithёsi, gjithashtu, ndajnё tё njёjtat referenca kulturore dhe historike.

WB: C’lidhje ekziston mes identitetit shqiptar dhe kulturёs islame?

EH: Mendoj se lidhja mes identitetit shqiptar dhe kulturёs islame ёshtё e njё rёndёsie ekstreme dhe natyre tё vecantё. Nё fakt, vetё fjala qё pёrshkruan termin ‘komb” nё shqip e ka prejardhjen nga fjala arabe “kawm” e cila ka mbёrritur nё shqip pёrmes gjuhёs osmane. Kёshtu, pёr tё pёrcaktuar vetё nocionin e kombit shqiptar etёrit themelues tё nacionalizmit shqiptar zgjodhёn pikёrisht kёtё fjalё arabe. Besoj se cёshtja e lidhjes mes kulturёs islame dhe identitetit shqiptar pёrfaqёsohet shumё mirё nga ky shembull simbolik.
Ajo cka ne sot marrim si identitet tё pastёr shqiptar nuk ёshtё asgjё mё pak se njё pёrzierje e bukur shumё ndikimesh tё cilat nisёn qё me Perandorinё Romake deri nё ditёt ë Romёs sё fundit, Pernandorisё Osmane. Ёshtё njё fakt i njohur gjerёsisht, i cili ёshtё nёnvizuar edhe nga disa prej personaliteteteve mё tё shkёlqyera tё kulturёs sonё, se ndikimet mё tё forta nё kulturёn dhe identitetin tonё vijnё nga kohёt otomane.
Ndikimet mё tё forta gjenden nё folklorin tonё, nё ritet shoqёrore tё jetёs sё pёrditshme, nё perceptimin e sё shenjtёs, nё urbanizmin dhe arkitetkurёn e qyteteve tona dhe, gjithashtu, nё gjuhёn dhe terminologjinё tonё. Me fjalё tё tjera, kёto ndikime kanё formёsuar vetё thelbin e kujtesёs sonё kolektive dhe kanё ndihmuar nё krijimin e identitetit kulturor shqiptar. Ky identitet ёshtё njё prej shumё identiteteve post-otomane qё lulёzuan pas rёnies sё Perandorisё Osmane. Nё territoret shqiptare, ku shumica dёrrmuese e popullsisё ёshtё myslimane, ky identitet post-otoman, pёrmban mё shumё tipare islamike se territoret e tjera post-otomane nё Ballkan.
Unё do tё parapёlqeja termin “islamikёzim” i mbetur nga tradita orientaliste i cili pёrcakton se jo cdo gjё nё kulturёn e shoqёrive myslimane ёshtё domosdoshmёrisht fetarisht islamik apo prodhuar vetёm nga myslimanёt. Jo cdo gjё e prodhuar nga myslimanёt nga njё pikёpamje pёrjashtimisht fetare mund tё quhet islamike.
Nё rastin e Shqipёrisё ndikimet e mё lart pёrmendura pёrfshirё konceptin e sё shenjtёs dhe profanes rrjeshin ga tradita otomane. Cdo shqiptar, i arsimuar ose jo, me prejardhje myslimane apo tё krishterё, lirisht disa herё nё ditё pёrdor fjalёn “inshallah”. Zgjatja e pёrdorimit tё kёsaj fjale i kalon caqet e gjuhёs. Ёshtё, nё fakt, njё tjetёr simbol i fortё i identitetit tonё kulturor i ngulur mirё nё traditёn tonё tё gjashtё shekujve tё shkuar.

WB: Cfarё qёndrimi mban elita dhe publiku shqiptar sa i takon trashёgimisё kulturore otomane?

EH: Ndarja jonё nga autoriteti dhe njёsia (entiteti) supra-nacional dhe supra-fetar i Perandorisё Osmane solli nevojёn e njё diskursi kombndёrtues qё do tё ngrihej nё kundёrshtim me konceptet e supra-nacionalizmit dhe kozmopolitanizmit qё pёrfaqёsonte tradita otomane. Ky diskurs megjithёse i nevojshёm pёr nevojat e kombndёrtimit me kalimin e kohёs ka dalё nga kontrolli duke cuar nё gabime tё dhe keqinterpretime tё mёdha sa i takon tё shkuarёs sonё otomane.
Elitat shqiptare gjithnjё e mё shumё pranuan dhe pёrshtatёn narrativat ultranacionaliste tё ngjashme me ato tё vendeve fqinje, kryesisht serbe dhe greke, duke iu bashkuar kёshtu korit tё zisё vajtuese rreth njё “nate tё errёt” qё zgjati pёr pesё shekuj nёn zgjedhёn otomane. Sipas kёsaj narrative kombi shqiptar ra nё prapambetje duke u bёrё kёshtu i parёndёsishёm pёr shkak tё ndarjes sё vrazhdё prej zhvillimeve tё “botёs sё qytetёruar” ndarje qё e mbajti kombin larg prej ‘lidhjes natyrale’me Europёn pёr pesё shekuj.
Fatkeqёsisht, diskursi ёshtё shumё larg prej tё qenit historikisht i saktё dhe duke qenё i tillё po ndalon shkencёn e historisё pёr tё gjetur rrugё tё sakta pёr tё parё lidhjen tonё mё tё shkuarёn otomane madje edhe duke u bёrё rrezikshёm kontradiktore. Shembulli mё domethёnёs i kёsaj skizofrenie ёshtё qёndrimi shqiptar mbi Betejёn e Kosovёs i cili imiton atё serb. Nё realitet fitorja otomane nё Kosovё ishte gjithashtu fitore mbi vizionin imperial serb nё raport me tokat shqiptare dhe kёshtu ndihmoi nё vulosjen e fatit tё kёtyre tokave nё favor tё shqiptarёve. Kjo ёshtё njё kontradiktё brenda ligjёratёs (diskursit) nacionalist.
Shqiptarёt nuk jetonin nё parajsё kur otomanёt shkelёn nё tokat shqiptare. Jeta e shqiptarёve nё siujdheёn ballkanike ishte e rёndё. Nёse u kthehemi librave tё historisё shohim se trajtimi qё serbёt rezervonin pёr katolikёt shqiptarё ishte i tmerrshem. Njerёzit ndёshkoeshin rёndё dhe torturoheshin pёr faktin e thjeshtё tё shpalosjes sё identitetit tё tyre katolik. E njёjta mund tё thuhet edhe pёr administratat e tjera pushtuese.
Kёshtu, sipas meje, nga njё pikёpamje strikte kombёtare, shqiptarёt pёrfituan nga ardhja e otomanёve. Duke kaluar nё krahun e e superfuqisё shqiptarёt filluan tё luajnё njё rol tё rёndёsishёm nё punёt e siujdhesёs ballkanike dhe me kalimin e kohёs arritёn njё pozicion tё fortё nё rajon.
Ligjёrata zyrtare, duke filluar qё me tekstet e thjeshta shkollore deri tek veprat e shkrimtarёv dhe akademikёve formatojnё perceptimince shqiptarёve rreth historisё sё tyre otomane qё nё moshё tё njomё. Miti sipas tё cilit otomanёt ishin shtypёsit e kombit tonё po pёrjetёsohet pavarёsisht faktit se projekti otoman nuk ishte kombёtar dhe as fisnor. Pёr mё shumё, njё numёr i madh shqiptarёsh mbanin pozita shumё tё larta nё strukturёn e pushtetit otoman. Pati njё vijimёsi elitash shqiptaro-otomane nё Perandori qё nё fillim dhe deri nё fund. Megjithёse nuk mund tё numёrohen kurrё shqiptarёt qё mbajtёn poste tё ulta e tё mesme nё perandori, mund tё thuhet me siguri se numri i kryeministrave ishte rreth 35, pa numёruar ministrat e shumtё, bejbejlerёt, sheik-islamёt, dhe gjithashtu disa shoqёrues tё sulltanit apo sulltanesha.
Ky integrim natyral nё strukturat otomane merret nga ligjёrata e elitave shqiptare si tradhti ndaj kombit. Kjo konsideratё nuk u rezervohet vetёm figurave tё sё shkuarёs por kёmbёngulshёm vazhdon edhe sot kundёr gjithkujt qё vё nё dyshim apo kundёrshton ligjёratёn zyrtare rreth historisё otomane. Jo rrallё gjen nё gazetat shqiptare dhe gjithashtu nё tё gjitha mediumet qё bartin ligjёratёn publike, propagandёn shkallmuese rreth myslimanit shqiptar, bir i njё tё krishteri tradhtar qё u shndёrrua nё fenё islame, si njё trashёgimi e padёshiruar e shtypjes otomane.
Sot Shqipёria e konsideron Turqinё si njё prej aleateve me tё mira. Sidoqoftё, sot e kёsaj dite, fjalёt “anadollak”, “turk”, “pasha”, etj., pёrdoren si fyerje gjatё ligjёratave publike. Nё njё prej sprovave tё mia “Islamizimi i dhunshёm i armikut nё ligjёratёn politike shqiptare” i mёshoj faktit se politikanёt tanё kёmbёngulin nё kategorizimin e kundёrshtarёve tё tyre si “oriental” apo “turk” pёr tё prishur apo errёsuar imazhin e tyre. Ёshtё e rёndёsishmё tё nёnvizohet se e njёjta terminologji pёrdoret nga ligjёratata nacionaliste serbe nё raport me kundёrshtarёt shqiptarё apo boshnjakё. Njё prej shpjegimeve pёr kёtё ngjashmёri mund tё gjendet nё vazhdimёsinё e sё njёjtёs elitё politike komuniste qe mori pushtetin nё Shqipёri me ndihmёn bujare tё jugosllavёve.
Ёshtё paskaj interesante tё vёresh se ndёrsa shumica e elitёs shqiptare kёmbёngul nё demonizimin e historisё sonё otomane dhe marrdhёnieve tё sotme me Turqinё, mes shqiptarёve tё thjeshtё gjendet njё qёndrim krejtёsisht i kundёrt sipas tё cilit Turqia ёshtё shteti mё miqёsor dhe turqit janё vёlllezёr. Shembulli mё i gjallё dhe i sinqertё i shprehjes sё kёtij vёllazёrimi gjendet nё shpёrthimin e gёzimit demonstruar nga njerёzit kur skuadra kombёtare turke arriti njё fitore tё rёndsishme nё nё njё prej kampionateve te fundit botёrore. Njerёzit nxituan nёpёr rrugёt e Tiranёs pёr tё shprehur gёzimin e tyre pёr fitoren turke e cila ishte konsideruar me sa duket si fitore e pёrbashkёt meqё njerёzit mbanin flamurin kombёtar turk nё njёrёn dorё dhe atё shqiptar nё tjetren.
Pёrvec imazhit pozitiv popullor, pёr fat tё mirё, njё brez i ri akademikёsh ka filluar tё shfaqet. Ky brez pёrmes pёrdorimit tё metodave tё reja dhe burimeve tё ndryshme po pёrpiqet tё sjellё qasje tё reja ndaj historisё, identitetit dhe kulturёs sonё, qoftё otomane apo e tjetёrfartё. Prirem ta shoh kёtё si proces normalizimi. Normalizimi i qasjes sonё ndaj historisё dhe kulturёs ёshtё i rёndёsishёm sepse tensioni i brendshёm i identitetit shqiptar nuk ёshtё i shёndetshёm pёr kombin shqiptar.

WB: A mendoni se identiteti shqiptar mund tё mbijetojё pa Myslimanizmin?

EH: Gjerёsisht besohet se roli i myslimanizmit nё ndёrtimin e identitetit shqiptar ёshtё pozitiv. Kjo ide pjesёrisht nxitet nga disa akademikё dhe historianё tё cilёt e mbrojnё kёtё tezё me mёtimin se arsyeja pas shndёrrimit tonё nё fenё myslimane ishte dallimi i etnicitetit nga ai grek apo serb. Kjo pikёpamje ka detyruar shumё shqiptarё pёr tё besuar se arsyeja kryesore se pse shqiptarёt u shndёrruan nё myslimanё ishte ‘shpёtimi’ i identitetit kombёtar.
Mendoj se ruajtja e etnicitetit ёshtё vetёm pasojё e shndёrrimit nё myslimanizёm, por jo vetё qёllimi. Nuk besoj se dikush e ndёrron fenё pёr tё ruajtur etninё. Pёr mё shumё etniciteti nuk ishte dhe aq i rёndёsishёm pёr kohёn tё cilёm po pёrimtojmё. Sidoqoftё, nga njё pikёpamj teknike, kjo mund tё shihet si njё kauzё e drejtё. Nё fakt, para pushtimit osman procesi i sllavizimit dhe helenizmit tё popullatёs shqiptare ishte njё zhvillim rutinё vecanёrisht nё zonat jomalore. Provё pёr kёtё janё toponimet e shumta ende nё pёrdorim nёpёr Shqipёri, ndёrkohё qё osmanёt ndryshuan ose krijuan vetёm njё grusht toponimesh gjatё pesё shekujve tё sundimit tё tyre.
Me gjithё mend nuk e kuptoj arsyen se pse ka kaq shumё emra sllavё qytetesh, malesh, fshatrash dhe lumenjsh nё Shqipёri dhe jo aq tё tillё nё turqisht. Nuk jam historian, por mendoj se ky plan ёshtё shumё domethёnёs kur dikush vramendet pёr tё krahasuar natyrёn e regjimit osman me ato tё fuqive tё tjera ballkanike qё sunduan nё Shqipёri para mbёrritjes sё osmanёve. Osmanёt nё pёrgjithёsi ruajtёn atё cka gjetёn nё Shqipёri duke bёrё kёshtu tё mundur qё identiteti parashqiptar tё kristalizohej e tё formalizohej mё vonё.

WB: C’u bё me Shqipёrinё pas pavarёsisё prej Perandorisё Osmane? Marrdhёniet e Shqipёrisё me botёn u ndёrprenё pёr gati 50 vjet gjatё regjimit komunist. Cilat qenё dinamikat e brendshme nё Shqipёrinё e asaj kohe?

EH: Shkёputja nga Perandoria Osmane hapi pёr tokat shqiptare njё kapitull tё vёshtirё mbijetese. Kombi shqiptar duhej tё mbijetonte i shpёrndarё nёpёr disa shtete ballkanike, shpesh si pakicё e mohuar, dhe brenda shtetit tё saj tё vogёl pothuajse si “pakicё zyrtare” rrethuar nga tё njёjtat shtete tё cilat kёrkonin edhe mё nga tokat e saj. Pёr tё pёrmbushur axhendat e tyre ekspanioniste vendet fqinje e paraqisnin shtetin shqiptar me shumicё myslimane nё arenёn ndёrkombёtare si njё shtet osman nё miniaturё me qёllim copёtimin e mёtejshёm dhe asgjёsimin sipas dёshirёs.
Kёshtu nё fillim tё shek. 20 ajo qё mbeti nga territoret shqiptare brenda shtetit shqiptar po ndeshej me vёshtirёsi tё mёdha pёr tё dalё me forcё nё arenёn ndёrkombёtare. Elitat shqiptare tё ndёrgjegjshme pёr qenёsinё e luhatshme tё shtetit shqiptar pёrballё fuqisё ideologjike dhe ushtarake tё kombeve fqinje u pёrpoqёn pёr tё legjitimuar ekzistencёn e shtetit tё tyre duke ndёrmarrё njё seri reformash radikale pёr tё zbutur dhe mjegulluar traditat osmane dhe myslimane duke u pёrpjekur kёshtu pёr tё “perёndimorizuar” tiparet e shoqerisё shqiptare. Kёsisosi, pёr Shqipёrinё, e vetmja mёnyrё pёr tё mbijetuar nё kёtё mjedis armiqёsor ishte bindja e Fuqive tё Mёdha se shteti i saj ishte tani shumё larg nga tradita dhe besnikёria e sё e kaluarёs osmane dhe tashmё ishte pjesё e arealit dhe mendёsisё europiane. Duhet tё kujtojmё se se asokohe bashkёekzistenca shumёkulturёshe nuk ishte nё modё dhe tё drejtat e njeriut nuk kishin rёndёsinё qё kanё sot.
Cёshtja at’herё ishte si tё bёheshe sa mё pak mysliman. Dhe, kёshtu politika e kitman apo mbulimi i identitetit mysliman, mendoj, se erdhi nё jetё duke fshirё kёshtu, apo duke zbutur tё gjitha tiparet myslimane tё traditёs shqiptare. Pёr kёtё shembujt e parё pёr tu ndjekur u dhanё nga elitat shqiptare gjatё gjysmёs sё parё tё shekullit 20. Me vendosjen e diktaturёs komuniste Shqipёria iu fut njё shtegu patetik tё reformave perёndimore. Komunistёt i shihnin elitat e mёprashme shqiptare qё ndёrmorёn reformat e para perёndimore si ‘anadollake’ dhe’patriarkale’ dhe vazhduan shndёrrimin radikal tё shoqёrisё shqiptare duke crrёnjosur kёshtu tё gjitha shenjat e traditёs.
Tё gjitha shenjat e dukshme tё sё kaluarёs osmane filluan tё zhdukeshin duke filluar nga arkitektura e bukur shumё e ndёrtesave qytetёse, haremeve dhe pazareve. Shkatёrrimi i tyre kishte pёr qёllim demonstrimin se Shqipёria e kishte marrё shumё seriozisht modernizimin e saj sic parashikohej nga revolucioni socialist. Tё gjitha shenjat e dukshme tё sё kaluarёs Orientale u bёnё target i propagandёs sё pёrditshme dhe subjekt i ligjeve shtypёse tё diktaturёs komuniste. Kjo luftё e shpallur, sё pari kundёr traditёs dhe mё vonё kundёr fesё, mysliman apo i kritshterё, u bё njё markё shqiptare.

WB: Si funksionon balanca mes sekularizmit dhe fesё nё Shqipёri?

EH: Sekularizmi ёshtё klima e kontinentit tonё. Ne nuk jemi tё ndryshёm nga pjesa tjetёr e kontinentit nё kёtё aspekt. Shqipёria ndjek modelin francez te sekularizmit dhe jo atё mё fleksibёl anglo-sakson i cili i sheh elementёt fetarё si pozitivё dhe nuk i ndrydh. Sidoqoftё, ka dallime mes modelit sekularist shqiptar dhe origjinalit francez. Mendimi sekularist duket se nё Shqipёri pёrfshin vetёm Myslimanizmin. Krishtёrimi, qoftё Katolik apor Ortodoks, shihet si stampё moderne europiane i cili e kapёrcen sekularizmin. Kjo ёshtё njё kundёrthёnie e dukshme nё qёndrimin e elitёs shqiptare sa i takon sekularizmit megjithёse paraqitet si dicka shumё natyrale. Shembulli i politikanёve shqiptarё tё cilёt nё mёnyrё tё hapur pjesёmarrin nё meshёn e sё dielёs, ndjekin ritualet e krishtera, martohen nё kisha janё krejt tё natyrshme pёr rendin e gjёrave nё Shqipёri. Nё kontrast, nuk ёshtё parё e as dёgjuar qё njё politikan shqiptar tё shkojё nё xhami pёr tu lutur apo tё shfaqё publikisht lidhjen m tё vogёl me fenё Myslimane. Pёr mё shumё nё Kuvendin Shqiptar gjen parti politike tё krishtera ndёrkohё qё vetёm ideja e krijimit tё njё partie Myslimane do tё krijonte dicka tё ngjashme me njё tёrmet tё pёrmasave katastrofike. Gjithashtu, nё vendim tim sekular, librat shkollorё pёrmbajnё haptazi interpretime fondamentaliste tё krishtera dhe i sherbejnё ato si fakte pёr fёmijёt e besimeve tё ndryshme.
Arsyet qё na kanё sjellё kёtu janё tё shumta e tё ndryshme por unё besoj se mё e rёndёsishmja ndёr to gjendet nё ligjёratёn emancipuese qё ka arritur tё fshijё cdo dallim mes “i krishterё” dhe “europian”. Kёshtu nё emёr tё integrimit tё Shipёrisё nё strukturat europiane qarqe fondamentaliste po propozojnё axhenda tё krishtera si tё vetmen rrugё pёr tё kapur Europёn.

WB: Si i pёrgjigjet intelektuali mysliman shqiptar keqkonceptimeve rreth imazhit dhe rolit tё Myslimanzimit nё shoqёri?

EH: U pёrpoqa t’i shpjegoj arsyet pёr fshehjen e myslimanzimit gjatё procesit kombndёrtues nё fillim tё shek. 20. Mundimi pёr tё mbuluar u bё i dhimbshёm pёr shkak tё gravitetit tё cёshtjes nё fjalё, vetё ekzistencёs sё shtetit shqiptar. Fakti se elitat shqiptare pёrqafuan stilin europian dhe pёrshtatёn mёnyrёn europiane tё jetesёs pat krijuar besimin se myslimanzimi nё Shqipёri po zhdukej. Kёshtu, shqiptarёt e kohёs u pёrballёn me kriticizёm tё shfrenuar nga zёra tё ndryshёm europianё pёr faktin e thjeshtё tё ndёrtimittё xhamive nё vitet 30-tё. Ndёrsa shtypi francez dhe italian ishin mё tё zёshmit nё kёtё alarm mund tё merret me mend cila ishte cilёsia e gjuhёs sё pёrdorur nё qarqet vendimmarrёse.
Si pёrgjigje, elitat e trembura shqiptare, pёrfshirё ato fetare, filluan ta pakёsonin numrin e xhamive duke i mbyllur ato. Burokratёt e ndaluan lutjen publike dhe pjesemarrjen nё ceremonitё myslimane. Ata menduan se duhej tё tregonin shenja tё njёmendta tё c-myslimanizimit dhe c-osmanizimit tё Shqipёrisё. Besoj se me kёtё ata prisnin qё tё pranoheshin nga kolegёt europianё dhe shpresonin tё vendosnin marrdhёnie tё mira me ta.
Brezi i mёpasёm nuk i mori parasysh arsyet e vёrteta pas kёtyre strategjive pёr mbijetesё dhe brezi i tretё aq mё pak. Kёto strategji mbijetese filluan ta ngushtojnё hapёsirёn publike pёr pretendimet myslimane gjё qё solli tёhuajёzimin e intelektualit mysliman shqiptar i cili u zhduk krejtёsisht pas vendosjes sё diktaturёs komuniste dhe ligjit tё ndalimit tё fesё qё zgjati pёr 23 vjet.
Sot intelektuali Mysliman ёshtё nё peridhёn e formimit. Brezi i ri po bёhet i ndёrgjegjshёm rreth realiteteve tё identitetit shqiptar dhe trashёgimisё se tij fetare. Shpresoj se pas njё shekulli nё fshehje dhe shtypje gjёrat do t’i kthehen vazhdёs sё vet normale.

[white-knight]

O brook ca lexon Ervinin dhe ti.Ervini s ka identitet per vete se eshte i mbarum.

[alibaba]

Shkrim interesant


Nga Ardian Vehbiu (aka Xha xhai)
June 25, 2008

Asht e kjartë si buka e bardhë e si gruni i kuq, se ky lopa ka dashtë mem kopjue mue.

Shumë ditë para këtij kam bërë këtë artikull rreth përkufizimit të kombit, dhe shihet qartë që ky e shtron çështjen në të njëjtën mënyrë sikurse unë, por ky po na dilka në një përfundim tjetër:

Se gjuha shqipe i bashkon shqiptarët kudo që janë, madje edhe romët që flasin shqip.

Tema ime gjendet këtu:
http://www.forumishqiptar.com/showthread.php?t=93761