- email =

[Vesel Hysa]

Kuvendimi ynë për çështje gjuhësore leksikografike, fjalëformuese, terminologjike-shkencore e shqiptimore, i nderuar Hotprinc(hot prinz), mbase do të duhej të mbaronte, sepse dy kuvendarë mund të pajtohen e të kuptohen vetëm nëse janë afër njëri-tjetrit me njohuri, me pikëpamje e me mendime, mirëpo, meqë në raste të ngjashme diskutimesh janë lexuesit ata që mund të përfitojnë më shumë, prapëseprapë vendosa t'i them edhe pak fjalë për problemin e ngritur nga Daviusi.
Juve si amator(ju e shkrueni "amater", por kështu thuhet e shkruhet serbokroatisht) i "gjuhës më të ëmbël në botë, gjuhës shqipe", fjala FAKS ju duket "sadopak më normale dhe i afrohet fjalës origjinale FAX për nga ana e shkrimit".Po a s'ju bëri fare përshtypje dëshmia për origjinën e FAX-it? Në gjuhë, Hotprinc i nderuar, një edhe një kurrë s'bëjnë dy. Gjuha është dukuri dinamike shoqërore që ndryshon e zhvillohet në varësi nga shumë faktorë: gjuhësorë tradicionalë, kulturorë, historikë,psikologjikë, sociologjikë, madje edhe politikë. Leksiku i një gjuhe pasurohet, rritet e ndryshon varësisht nga nevojat praktike në jetën e përditshme të përdoruesve të saj, por disa fjalë të reja, që quhen HUAZIME, mund të inkorporohen në fondin e saj leksikor vetëm nëse u përshtaten rregullave morfologjike, fonetike dhe ortografike të gjuhës marrëse. Që të bindeni për këtë le ta analizojmë pikërisht termin E-MAIL(electronic mail). Elementin MAIL anglishtja e ka huazuar dikur nga gjuha frënge.Në "origjinal"(si thoni ju), në frëngjisht e kishte formën MALLE(lexo: "mal") dhe emërtonte një kuti, arkë apo valixhe. Rreth vitit 1793 në frëngjisht u krijua termi "malle-poste" me kuptimin "karrocë për bartjen e dërgesave postare". Në gjuhën angleze, me trajtën e ndryshuar nga "malle" në "mail" ka hyrë si fjalë e re rreth vitit 1860. Pra, anglofonët nuk e huazuan ashtu si ishte në frëngjisht, por ia përshtatën natyrës së anglishtes dhe që atëherë termi "malle" (origjinal) i frëngjishtes, as nuk shkruhet, as nuk shqiptohet si më parë në frëngjisht, por sipas nevojave praktike të anglofonëve "meil". Tani frankofonët e kanë huazuar nga anglishtja me trajtën "mail", por as këta nuk e shqiptojnë "meil", por "mel" sipas sistemit fonetik e fonologjik të frëngjishtes, ku "ai" japin tingullin "e". Mirëpo frankofonët kanadezë, kuebekasit, e përdorin për këtë kuptim termin "courriel"(lexo: kuriel), sepse janë më fanatikë në kultivimin e ruajtjen e gjuhës së tyre amtare për t'iu shmangur ndikimeve të anglishtes. Ne albanofonët (shqipfolësit), po të ishim AMATORË (të vërtëtë, ë?) të gjuhës sonë, s'do të përdornim kaq shumë fjalë të huaja pa kurrfarë nevoje duke i pasur në përdorim termat dhe shprehjet aq të përshtatshme e të kuptueshme, si: staf, në vend të personel; për momentin, në vend të hëpërhë,ose tani për tani; draft për projekt; spostoj për zhvendos; sensibël për i ndjeshëm;surprizë për befasi; menaxher për drejtues; monitoring për mbikëqyrje; impenjim për zotim; fokusim për përqendrim e shumë e shumë të tjera( do të mbusheshin disa dhjetëra faqe me shembuj të ngjashëm). Dhe kush e bën këtë? Pa dyshim prirjet snobiste të individëve pa kulturë e vetëdije të mjaftueshme kombëtare.
Dhe meqë u pëdor këtu fjala snobist, le të merremi pak edhe me të, pasi që si ndërkombëtarizëm përdoret edhe në gjuhën shqipe. Fjala SNOB e anglishtes e ka prejardhjen nga latinishtja, nga togfjalëshi SINE NOBILITATE( pa fisnikëri, pa bujari). Po si u krijua kjo? Ja "sa pa lidhje":S(ine) NOB(ilitate) = SNOB. Tani kjo fjalë e re merr kuptim të ri: mendjemadh, që i përbuz njerëzit e thjeshtë, që e konsideron veten të zotin pa qenë vërtetë i tillë. Po shqip? Shqip i përshtatet sistemit gramatikor të gjuhës sonë: snobi, snobët, snobëve, snobin, e të tjerë.
A nuk shihet e kuptohet nga gjithë sa u tha më sipër se është e mundshme dhe e lejueshme, madje edhe e pëlqyeshme,të krijojmë terma të rinj për nocione të reja, ashtu si veprohet edhe në gjuhë të tjera, për nevojat tona praktike gjuhësore? Ç'të keqe ka po u përdor POSTEL-i ynë sipas analogjisë me COURRIEL-in dhe SNOB-in?
Natyrisht se s'do të ngulim këmbë që ideja jonë duhet të ngulitet menjëherë si zë në Fjalorin terminologjik të informatikës. Ne vetëm bëmë një propozim duke e arsyetuar, tani, jo pak bindshëm.