Kadare ne shtypin tonë

[Agim Doçi]

Nga Bedri ÇOKU - Nuk e vë më në dyshim njeri në Shqipëri, pse tranzicioni tek ne po zgjatet kaq shumë.Madje, edhe fëmijët e shkollës, të cilët nuk e kanë idenë më të vogël se ç’ka ndodhur në diktaturën komuniste, nga bisedat e të rriturve thonë edhe ata se, në Shqipëri po qeverisin spiunët dhe të korruptuarit. Kaq! Ata nuk e dinë ta shtjellojnë më tej temën, por ama, rrudhin buzët vetvetiu sapo përmendin spiunët. Ndërsa për intervistën e shkrimtarit tonë të madh, Ismail Kadare, botuar në gazetën e përditshme “Ballkan”, në dy data 7 dhe 8 Qershor 2008, me titull “Pritet një Ushtri e Shenjtë për rimëkëmbjen shpirtërore të Shqipërisë”, çuditërisht titull, që është i denjë për kryeartikull i të gjitha gazetave “të lira”, që botohen në Shqipëri nuk jepet as në faqen e parë, kaq shumë në siklet i kishte vënë botuesit e kësaj gazete, për të cilët kam për të thënë fjalë shumë të mira, sidomos për botimin e disa temave veçanërisht të ndjeshme, por njëkohësisht edhe të bezdisshme për qeveritarët e të gjitha ngjyrave gjatë këtij tranzicioni, siç është ajo e të persekutuarëve dhe të burgosurve politikë nga regjimi komunist. Unë, Bedri Çoku, ish i burgosur politik, kam pasur kritika dhe insinuata nga bashkëvuajtësit e mi pse them fjalë të mira për shkrimtarin Ismail Kadare, kur dihet që ai ka qenë “një shkrimtar oborri” në diktaturë. Zotëri, unë jam nga ata njerëz, që e dua Shqipërinë dhe shqiptarët me të mirat dhe të këqijat e tyre. I dua të gjithë ata që, siç thotë filozofi amerikan: “Nuk është i mirë sepse ka qenë i mirë dhe është bërë i keq, por është i mirë sepse ka qenë i keq dhe është bërë i mirë”. Për mua, shkrimtari ynë i madh dhe i nderuar në të gjithë botën (këto dy meritat s’kemi pse t’ia mohojmë, edhe nëse e kemi inat), me përmbysjen e diktaturës është i vetmi, nga e gjithë elita e nomenklaturës komuniste, që i thotë gjërat siç kanë qenë dhe siç fatkeqësisht, ato janë. Ndaj e nderoj dhe e përgëzoj për këtë gjë. As Lubonja, as Ngjela, as ndonjë tjetër që ka vuajtur nëpër burgje dhe internime, të cilët, po si ai janë zogj klloçkash nga furriku i “Bllokut” komunist nuk e trajtojnë temën e diktaturës, të kriminelëve dhe të viktimave të saj siç e trajton shkrimtari Ismail Kadare. Kujtoni parathënien e poetëve të pushkatuar, Vilson Blloshmit dhe Genc Lekës, apo thirrjet e tij të herëpashershme për dënimin e krimeve të komunizmit, duke filluar sefte me demaskimin dhe dënimin e njerëzve që drejtuan dhe menaxhuan të gjitha krimet monstruoze nëpërmjet sigurimit famëzi të shtetit. Ndërsa për artikullin në fjalë, unë po përpiqem të jap disa pasazhe të tij, duke menduar se në këtë rast bëj mirë për ata, që nuk kanë proftasur ta lexojnë, por edhe bëj mirë për çështjen e madhe që Kadare e ngre me guxim dhe shqiptarizëm në këtë intervistë të rrallë e shumë të çmuar për shqiptarët e lodhur e të sfilitur gjatë këtij tranzicioni të stërmundimshëm. Ja ç’na thotë Ismail Kadare, pikërisht kur, shqiptarët po përgatiten ethshëm të hyjnë në NATO dhe BE, si asnjë komb tjetër me kaq andralla dhe armiqësia ndër vete. Pyetjes se: “A krijon probleme hapja e dosjeve (e bodrumeve të errëta të arshivës) në Shqipëri?”, ai i përgjigjet me shumë shqetësim. “Natyrisht që krijon, thotë ai, por....Ky është një problem serioz, me shumë peshë e përgjegjësi. Ndaj, askujt nuk i lejohet që pozitën e tij “superiore”(thënë ndryshe, pa dosje) ta përdorë në mënyrë abuzive për të terrorizuar sikur të ishte prokuror “inferiorët”, (thënë ndryshe, “me dosje”). Ndërsa, pyetjes shumë të rëndësishme dhe me peshë të madhe humanitare e patriotike, se: “A mund të ketë qasje njerëzore për çështjen e errët të ish-spiunëve?”, shkrimtari i nderuar i përgjigjet si një at i dhimbshëm për bijtë dhe bijat e tij që kanë braktisur rrugën e zotit. “Natyrisht që ka, thotë me keqardhje. Por, s’duhet harruar kurrë se kjo ushtri e trishtuar e ka dramën e saj të brendshme. Sepse, është rekrutuar me mënyra më ç’njerëzore që mund të përfytyrohen. Është kapur shumica e saj në gracka nga më makabret”. Dhe, për të qenë i drejtë me veten dhe ndërgjegjen e tij, shkrimtari shton: “Qasja njerëzore është ajo kur, sa më shumë të ndjeshëm të jemi ndaj kësaj katastrofe të ndërgjegjes, aq më të pandjeshëm na lejohet të jemi ndaj atyre që e kryen këtë punë me zell, e aq më të ashpër ndaj atyre që e kryen të njëjtën punë pa i detyruar kush. Ndërsa për ata që e krijuan këtë mjerim dantesk, që përbënin kupolën e nomenklaturës së kuqe, ata s’ka pse të presin mirëkuptim. Sa më i lartë ka qenë posti (i tyre), aq më i madh bëhet faj, për të arritur deri te maja e kupolës”. I ndërgjegjshëm, si shumica e shqiptarëve patriotë edhe ai është i bindur se: “Në Shqipëri duhet të shkulet një herë e përgjithmonë ideja e gabuar se, ishin si ishin udhëheqësit, punët e pista i bënin vetëm spiunët profesionistë. E vërteta është fare ndryshe, sqaron ai. Mbi të ashtuquajturit udhëheqës, jo vetëm rëndon krimi madhor, ai i krijimit të kësaj murtaje, por edhe në një rrafsh të rrokshëm, kjo e ashtuquajtura “elitë”, i ka bërë gjithmonë punët e pista të spiunimit. Qysh më 1941, në lindjen e partisë, krerët e saj, u mësuan të denonconin njeri-tjetrin te Stalini, te Titoja, te jugosllavët, te rusët. Ndaj më pas spiunimi u bë diçka familjare për ta , gjersa u kthye në një sistem zotërues”. Dhe për të dhënë më qartë tablonë e kësaj goditje me përgjegjësi të madhe kombëtare, ai shton: “Nuk është fjala për dosje të rëndomta spiunësh, e as për denoncime të vogla lagjesh, por për makinën kryesore të përgjimit e të terrorit kundra letërsisë dhe arteve. Është fjala për zyra të Komitetit Qendror, për anëtarët e tij, për anëtarë të Byrosë Politike, për kryesinë e Lidhjes së Shkrimtarëve e të Artistëve të Shqipërisë, për gruan e diktatorit, për vetë diktatorin në zyrën e të cilit përfundonin denoncimet”. Dhe, i qartësuar për vete se pse këto gjëra nuk po marrin dënimin e merituar në një shtet, siç thuhet, demokratik, për t’u kumtuar të tjerëve atë që e mendon vetë, ai shton me vendosmëri: “Mesa duket, pikërisht kjo kapje për brirësh e problemit, ky vizion nga lart, që nuk i lë mundësi nomenklaturës të fshihet pas spiunëve të thjeshtë, ka qenë një nga arsyet e reagimit të keq. As (të përdorë) legjendën aq shumë të përhapur se ushtruan terror ngaqë ishin të keqinformuar. As drejtuesit e institucioneve kryesore të terrorit intelektual, nuk mund të justifikohen se ishin të detyruar nga lart të bënin ato që kanë bërë. Prandaj, të dyja palët janë të përlyera gjer në grykë, të pleksura në një aleancë monstruoze, rrallëherë të ndeshur në histori...”. Pastaj ngrihet vrullshëm mbi vete dhe na thotë: “ Këtë vizion të qartë, të tablosë nuk mund ta jap, veç bota e dokumentacionit. Natyrisht, që një botë e ngritur mbi mashtrim dhe mjegull mbulese më fort se çdo gjëje i trembet dokumentacionit. Në këtë ndeshje oralitetit (thënë ndryshe mjegullës mashtruese) nuk i mbetet veç humbja. Ky është edhe shkaku i panikut. Dhe shpjegon sesi shkrimtari i madh rus, Dostojevski, në romanin e tij “Djajtë” e profetizoi makinën e ardhshme të terrorit komunist. Në përmbajtjen e të cilët bëhet fjalë për katër revolucionarë rusë që mbytën të pestin, shokun e tyre për t’u lidhur pastaj, pas kësaj ngushtësisht me njëri-tjetrin me anë të të fshehtës së këtij krimit. Ishte pikërisht “kjo lidhjeje” nga sot e tutje që do të përcaktonte “qelizat e revolucionit” të cilat do të mbytnin botën me gjak, ishte thelbi i romanit të shkrimtarit të madh rus, thotë Ismail Kadare. Dhe i dëshpëruar shton: “Kori i bashkuar kundër hapjes së arkivave të fshehta, ato që janë kusht i domosdoshëm për çdo demokraci e çdo qytetërim, tregon qartë sesa larg qytetërimit ndodhet ende sot një pjesë e shoqërisë shqiptare....E keqja më e madhe është kur kori i solidaritetit ai që, jo vetëm është shpërfillës ndaj viktimës, por haptas bëhet kundra saj, duke marrë në mbrojtje shtypësit. Merret me mend se nga ç’njerëz përbëhet ky kor. Së pari, janë bashkëpunëtorët në krim ata që, sipas profecisë së Dostojevskit, i lidh e fshehta e denoncimit. Me këta bashkohen një tufë zyrtarësh të mesëm e të lartë, të cilët dje ishin buka dhe kripa e diktaturës, e që ende sot i gjen aty-këtu në jetën e sotme politike, deputetë të majtë e të djathtë, kryetarë partish, anëtarë të qeverisë, shefa, mbi-shefa e nën-shefa pa fund. Një shoqëri me ndërgjegje të gjymtuar, thotë shkrimtari, siç është sot një pjesë e shoqërisë shqiptare, gjëja e parë që bën kur dikush i vë përpara pasqyrën për të parë vetveten, është refuzimi i pamjes. Një reagim i dytë dhe më i keq, thotë ai, është përpjekja për ta thyer pasqyrën. E mësuar gjatë këtyre 17 vjetëve me mjegullën e mashtrimit dhe me dokrrat e kafeneve kjo shoqëri e ndjen veten kaq keq e të pambrojtur përpara saktësisë së pamëshirshme të dokumenteve. Dhe, do të bënte të pamundurën për të penguar daljen e tyre apo për të kufizuar veprimin e tyre shëlbues. Do të donte shumë që në vend të tyre, në vend të së vërtetës së arkivave, të vazhdonte në Shqipëri surrogati i së vërtetës. Ky surrogat është një mjet i vjetër, i përdorur shumë herë në periudha pas-tiranike. Mbulimi i drejtpërdrejt i krimeve, zhdukja, djegia e dokumenteve, është pa dyshim mënyra më e ngutshme e kryer shpesh në rrethana paniku. Dhe, që surrogati thënë ndryshe, mashtrimi, të ngadhënjej, i duhet patjetër pushtimi i hapësirës mediatike. Vërshimi në shtyp nën pasaportën e kujtimeve, i një vale nostalgjie për kohën e përmbysur dhe për personazhet e saj, ka shqetësuar me të drejtë pjesën më të shëndosh të opinionit shqiptar. S’do të kishte asgjë të keqe nëse këto dëshmi të njerëzve të ish nomenklaturës, qofshin edhe ata të kupolës komuniste, qofshin rojet e tyre, hetuesit, madje torturuesit, do të tregonin të vërtetën. Mirëpo, me përjashtime të rralla, rrëfimet e tyre s’kanë lidhje fare me të. Tabloja rozë, që del prej tyre është fyerje e rëndë për vuajtjet e këtij populli”. Së fundi, duke qenë një intervistë e gjatë, shumëfaqëshe unë mendoj se çka më interesonte nga thëniet e Kadaresë, ndoshta jo të gjitha ato që atij do t’i kishin pëlqyer më shumë, i thashë. Gjithsesi dëshira ime është kjo që është dhe kërkoj ndjesë nëse nuk përmenda të gjitha mendimet e tij shumë të vyera, megjithatë po e mbyll këtë shkrim me fjalët përmbyllëse të intervistës së tij. “Me këtë gjendje të frikshme morale, Shqipëria nuk mund të quhet sot një vend i lirë dhe sovran. Në këto kushte liria, demokracia dhe rendi republikan i saj nuk mund të jenë veçse virtuale. Brezit të ri shqiptar që po hyn në jetë, i bie barra historike e njëmendësimit të tyre. Me fjalë të tjera: Ta rifitojë Shqipërinë! Jo çdo brezi mund t’i bjerë një shans i tillë”.

[Dajti]

...mua nuk me duket pune brezash. Mua me duket pune ADN.
Danimarka, nje vend me madhesi dhe popullsi pothuajse sa Shqiperia,eshte vendi me nivelin me te larte jetesor, nje vend ku polici i vetem i nje qyteti mbjell lule ne lulishte se nuk ka pune tjeter, eshte pra vendi ku Europa kerkon te shkoje.
...keto dite ,simbas astronauteve, disa yje qe ndodhen 1 billion vjet drite larg, pushuan se jetuari. Pyetja ime eshte , a keni fantazi te mjaftueshme te perfytyroni se cfar do me thene " 1-billion vite drite larg" ? Mundohuni se mund ta perfytyroni.
Por mos u mundoni te perfytyroni se sa mbrapa jemi ne ne nivelin e jeteses me Danimarken. Ne shqiptaret jemi nje komb te ndare ne 6- pjese, Shqiperi-Kosove-Maqedoni-Cameri-Mal i ZI-dhe nga syte kembet neper bote.
I kujt eshte faji??? Nje komb , si asnje tjeter me 5-besime fetare te zyrtarizuara,
katolike-ortodokse-myslimane-bektashinj-dhe te famshemit qe po zhvillohen vrulleshem, Deshmitaret e Jehovait.
Perse populli im eshte populli qe ndryshoi besimin nga katolik ne mysliman ne kohen e Turqise??
Perse populli im eshte populli qe mori i fundit pamvaresine nga Turqia??
Perse populli im eshte i vetmi ne Europe qe perjetoi diktaturen me te eger??
Perse populli im eshte i vetmi ne Europe qe perjetoi diktaturen me te gjate??
Perse jemi te fundit ne Europe??? Perse Danimarka eshte kaq shume larg nga ne ?? Perse Danimarka , nje shtet dhe nje komb i barabarte me Shqiperi+Kosove+Maqedoni+_Mal i Zi +Cameri, eshte vendi me i perparuar ne bote kurse ne shqiptareve Europa na duket ender?

A jam krenar qe jam shqiptar??
Vetem e madherishmja Nene Tereza dhe i paperseriteshmi i madhi Ismail Kadare
me mbushin me force dhe krenari kur them: " I'm proud to be albanian"

Zoti Agim Doci, nuk e kam patur me perpara privilegjin qe tju drejtohesha juve personalisht, tani mu dha mundesia. Kam lexuar nepermjet shtypit se ke fituar llotarine per te jetuar ne Amerike. Ne se kete e konsideron si nje mundesi me shume, ashtu si une vite me pare, atehere te uroj me gjithe zemer te prifte e mbara , or ti njeriu i mire Z. Agim Doci.

[PetritKola]

Wednesday, September 20, 2006
"I hate you Tutsi"

E pabesueshme ajo qe degjova ne B.B.C. Kadareja akuzohet nga Gjykata Nderkombetare per gjenocid dhe krime kundra njerezimit me arsyetimin se masakra komuniste ne Shqiperi nuk do te kishte ndodhur ne ato permasa ne se nuk do te kishte mbeshtetjen dhe nxitjen e shkrimtarit te madh. Pra rishikimi i fakteve dhe historise nen nje prizem te ri moral dhe ligjor mund ta coje kandidatin per cmimin “Nobel” ne burg te perjetshem. Prova me e sigurt qe prokuroret nderkombetar kane ne dore eshte romani “Dimri i madh” ne te dyja variantet, i redaktuar dhe i paredaktuar. Ne variantin e pare, “Dimri i vetmise se madhe” Kadareja ben thirrje per likuidime masive te tipit Pol Potjan kunder armiqve te revolucionit proletar dhe indiferenteve duke arsyetuar per keta te fundit se “indiferenti eshte me i rrezikshem se fajtori”.
Kjo eshte e tmerrsheme. Si te veprojme? C’duhet te bejme qe ta shpetojme Ismailin?
Ha, ha... Ja u ngriva gjakun he?
Faktikisht ne lajmin e B.B.C behej fjale per kengetarin me te njohur te Ruandes (Afrike) dhe si prova me e forte kundra tij eshte kenga e titulluar, “I hate you Tutsi”.
Por vertet, perse te mos gjykohet edhe Kadareja bazuar ne aksiomen se “veglat jane me te rrezikshme se fajtori”. Kasapana pa veglat sherbetore do te qe e pamundur.

[Dajti]

Wednesday, September 20, 2006
"I hate you Tutsi"

E pabesueshme ajo qe degjova ne B.B.C. Kadareja akuzohet nga Gjykata Nderkombetare per gjenocid dhe krime kundra njerezimit me arsyetimin se masakra komuniste ne Shqiperi nuk do te kishte ndodhur ne ato permasa ne se nuk do te kishte mbeshtetjen dhe nxitjen e shkrimtarit te madh. Pra rishikimi i fakteve dhe historise nen nje prizem te ri moral dhe ligjor mund ta coje kandidatin per cmimin “Nobel” ne burg te perjetshem. Prova me e sigurt qe prokuroret nderkombetar kane ne dore eshte romani “Dimri i madh” ne te dyja variantet, i redaktuar dhe i paredaktuar. Ne variantin e pare, “Dimri i vetmise se madhe” Kadareja ben thirrje per likuidime masive te tipit Pol Potjan kunder armiqve te revolucionit proletar dhe indiferenteve duke arsyetuar per keta te fundit se “indiferenti eshte me i rrezikshem se fajtori”.
Kjo eshte e tmerrsheme. Si te veprojme? C’duhet te bejme qe ta shpetojme Ismailin?
Ha, ha... Ja u ngriva gjakun he?
Faktikisht ne lajmin e B.B.C behej fjale per kengetarin me te njohur te Ruandes (Afrike) dhe si prova me e forte kundra tij eshte kenga e titulluar, “I hate you Tutsi”.
Por vertet, perse te mos gjykohet edhe Kadareja bazuar ne aksiomen se “veglat jane me te rrezikshme se fajtori”. Kasapana pa veglat sherbetore do te qe e pamundur.

...ndermjet te tjerash ti Petrit thua:...Ha,ha...Ja u ngriva gjakun he?
dhe une, Dajti,te betohem qe sapo te shoh emrin Petrit Kola do te shkoj ne nevojtore te dh.jes dhe nuk do te lexoj me asnjehere.
Mendoja gjithmone qe ke nje eksperience te vuajtur dhe te respektoja per kete.
Edhe shkrimet e tuaja ne shumicen e rasteve kane patur SHUME-VLERA per mua.
...ndersa konstatova qe ti nuk ke respekt per lexuesin kur thua: Ha,ha...ju ngriva gjakun he?..edhe une te them..f.uck your mind.

[PetritKola]

...ndermjet te tjerash ti Petrit thua:...Ha,ha...Ja u ngriva gjakun he?
dhe une, Dajti,te betohem qe sapo te shoh emrin Petrit Kola do te shkoj ne nevojtore te dh.jes dhe nuk do te lexoj me asnjehere.
Mendoja gjithmone qe ke nje eksperience te vuajtur dhe te respektoja per kete.
Edhe shkrimet e tuaja ne shumicen e rasteve kane patur SHUME-VLERA per mua.
...ndersa konstatova qe ti nuk ke respekt per lexuesin kur thua: Ha,ha...ju ngriva gjakun he?..edhe une te them..f.uck your mind.

Dajti,

Tema eshte per veglen Kadare. Nuk na the gje.
A eshte Kadareja bashkfautor ne mizerjen e djeshme dhe te sotmen ku eshte zhytur Shqiperia?

[Agim Doçi]

Kur nje komb ka vrejtje per MONUMENTET, kjo tregon qe kombi po qyteterohet! Kur nje komb peshtyn mbi MONUMENTET, ahere eshte i destinuar te shkoje keq e me keq drejt rrenimit te vet psiqik. Ju pershndes dhe mos u sherrosni.

[Brari]

jo mo petro se skemi cti kerkojme kadarese per dje e per sot..
mos e teproni ne kto filozofira..
kemi qene 2 milion e ca shqiptar ne koh te enverit dhe skemi pse tja kerkojme kadarse vetem clirimin..
ai ish njeri si ne tjeret..
po ne cbeme..

ai ne kohen e duhur beri dicka qe askush nuk e kish bere..
deklarata e tij nga parisi.. ishte bomba atomike mbi regjimin dhe fasaden e tije te sofistikuar..
pra ai me ate u dha shqiptareve nje mjet te madh per te dale nga agonia..
e askush tjeter smund ta bente kte..

ne vitet pas renjes se regjimit.. kadare nuk do merrej me formulat e ekonomise se tregutt.. e te na tregonte si behet kapitalizmi..
ate duhej ta benim vete me voten tone duke zgedhur njerzit e devotshem per te na udhehqur ne rendin e ri qe u vendos nga studentet e dhjetorit..pra ne pluralizem..

por ama kadare kish cthosh per kosoven..

dhe aty ai e beri te veten..
si kadare.. por dhe agimi yne ketu.. agim doci pra.. me bashkpuntoret e tij ne fushen e kultures e sejcili ne menyren e tyre dhan per kosoven ate cka e kerkonte koha..
dhe sot kemi kosove pa ushtaro cetnikun serb me kallash mbi kryet e shqiptareve.. pra kosov te pamvarur nen mbrotje te natos..
te kenaqemi me kaq qe kan bere artistet tone.. ne kete kosov qe u be keshtu si eshte sot..

..

[PetritKola]

Ja dhe Shoku Ismail per Shokun ENVER!
Ismail Kadare për Enver Hoxhën



Këto kujtime nisën të botohen pas vdekjes së udhëheqësit komunist dhe sidomos pas udhëzimit të Ramiz Alisë për të riprodhuar të gjitha takimet e shkrimtarëve me Enver Hoxhën. Dhe arsyeja për botimin e këtyre kujtimeve, duke nisur nga Ismail Kadare, nuk ka lidhje me tendencën për ballafaqim apo denigrim të veprës së shkrimtarëve, por thjesht për të hapur një diskutim mbi të kaluarën tonë të përbashkët, ku diktatorët kërkonin të bëheshin engjëj nëpërmjet penelit të artistëve.


Në verën të vitit 1961, klima letrare në vendin tonë ishte sa e gjallë, aq edhe e komplikuar. Të angazhuar në luftën e madhe që bënte populli e Partia, për përballimin e bllokadës së re revizioniste që porsa kishte filluar forcat krijuese, ishin në një aktivitet të plotë. Ishte e natyrshme që në këto kushte kur kërkoheshin rrugë të reja zhvillimi për ta bërë letërsinë tonë edhe më shumë të lidhur me problemet e kohës, të kishte mjaft debate e polemika disa herë të mprehta.
Klima letrare u komplikua pikërisht nga disa keqkuptime që lindën gjatë debateve lidhur me traditën dhe novatorizmin në letërsinë shqipe të realizmit socialist. Polemika, e cila shpërtheu edhe në shtypin letrar, kishte rrezik të çonte drejt ndarjes artificiale të shkrimtarëve më të rinj e më të vjetër, gjë tepër e dëmshme, sidomos në kushtet ku po ndodhej vendi ynë kur më tepër se kurrë kërkohej forcimi i unitetit.
Në një atmosferë të tillë, në korrik të vitit 1961, në Tiranë u organizua një mbledhje e madhe e të gjitha forcave krijuese. Mbledhja do të ishte vendimtare për t?i dhënë një zgjidhje apo një zhvillim të mbarë debatit që po vlonte prej kohësh. Por mbledhja merrte një rëndësi edhe më të madhe, sepse në të asistonte shoku Enver Hoxha.
Mbledhja u bë në një nga sallat e Universitetit të Tiranës. Në një pjesë të materialeve të saj u pasqyruan ato keqkuptime e teprime që ishin shfaqur gjatë polemikës së deriatëhershme. Duhet thënë se për ne shkrimtarët e rinj, gjendja ishte jo pak e vështirë. Nga disa autoritete të kritikës e të letërsisë u bënë kritika, disa herë, të pamerituara ndaj nesh. Kishte rrezik të thellohej ndarja artificiale në "të rinj" e të "vjetër" dhe zhvillimi i letërsisë sonë të ngadalësohej prej koncepteve konservatore.
Shoku Enver, i cili asistoi në të gjitha seancat, dëgjonte me vëmendje diskutimin e secilit.
Në një nga pushimet, një shok që ishte në presidium, më tha:
-Përse nuk flet askush prej jush? Me sa kuptova unë nga biseda e tij në pushim, shoku Enver dëshiron t'ju dëgjojë edhe ju të rinjve.
Këto fjalë sikur më hoqën në çast njëfarë mpirjeje që më kishte zënë gjatë kësaj mbledhjeje. Nxora një letër dhe fillova të përgatitem me shpejtësi.
Në seancën e mbasdites kërkova fjalën. Isha i pari që po flisja nga "të rinjtë" dhe merret me mend që auditori priste me interes se si do t`u përgjigjeshim ne shumë kritikave që na u bënë. Në kohën që zura vend për të folur përpara mikrofonit, shoku Enver, i cili me siguri e kishte kuptuar tronditjen shpirtërore të shkrimtarëve të rinj në këtë mbledhje, më tha:
Ja, tani t'ju dëgjojmë edhe juve. Jeni të rinj, por jeni të pjekur. Këto fjalë të tij më dhjetëfishuan guximin dhe unë jo vetëm e lexova diskutimin me zë të vendosur, por aty për aty, i nxitur nga inkurajimi i shokut Enver, shtova disa fraza që nuk i kisha të shkruara.
Pas meje folën edhe të tjerë. Shoku Enver vazhdonte të dëgjonte me vëmendje çdo diskutim. Tani ai dhe gjithë mbledhja kishin dëgjuar të dy palët polemizuese. Duhet thënë se teprime e keqkuptime kishte nga të dy anët edhe nga ne "të rinjtë", por megjithatë nuk mund të thuhej se të dy palët kishin të drejtë ose të dy palët e kishin gabim. Dikush kishte në thelb më të drejtë e dikush kishte më tepër keqkuptime. Ishte pikërisht ky thelb që kapi në mënyrë të shkëlqyer shoku Enver në fjalëkalimin e tij, që pritej me padurim. Ai i bëri një zbërthim të thellë marksist leninist problemit, foli për raportin dialektik midis traditës dhe novatorizmit, shpjegoi se shkrimtarët e rinj s'ka si të kenë interesa të tjera nga ato të popullit e të Partisë, se ata janë të lidhur me vendin e me kohën dhe se ndarja në "të rinj" e "të vjetër" s'i shërben askujt.
Fjala e shokut Enver pati një efekt të jashtëzakonshëm më gjithë jetën letrare artistike. U shpërndanë menjëherë keqkuptimet që kishin lindur gjatë debatit, lanë mënjanë etiketat e kota që i kishin vënë njëri-tjetrit, u kuptuan se shumë probleme të ngritura në valën e polemikës ishin fiktive dhe se të gjithë shkrimtarët e rinj e të vjetër në moshë punonin për një qëllim.
E çliruar kështu në saje të ndërhyrjes së shokut Enver prej një tensioni të kotë e të dëmshëm, letërsia jonë njohu menjëherë një zhvillim të ri e të vrullshëm, në kundërshtim me profecitë e zymta të hrushovianëve që prisnin shkatërrimin e saj. Takimi i shokut Enver me shkrimtarët e artistët në korrik të vitit 1961, hyri kështu në historinë e letërsisë shqipe?
2. Në vitin 1963 punoja si gazetar në gazetën "Drita", kur revista "Nëntori" botoi poemën time "Përse mendohen këto male".
- Ishte paradite kur më kërkuan në telefonin e redaksisë.
- Jemi nga sekretaria e shokut Enver, - më tha një zë.
- Qëndroni te telefoni, shoku Enver dëshiron të flasë me ju.
U hutova kaq shumë, saqë nuk arrita t'u thosha shokëve, me të cilët punoja në një zyrë, asgjë. U bëra vetëm një shenjë me dorë të mbanin qetësi, ndërsa shtrëngoja fort pas veshit receptorin.
- Kadareja? - dëgjova zërin e shokut Enver, me timbrin e plotë karakteristik.
Nuk jam në gjendje të riprodhoj fjalët e sakta që më tha, sepse isha tepër i emocionuar për t'i fiksuar ato në kujtesë. Më uroi për poemën? Përse mendohen këto male?, më tha se përse e kishte lexuar dhe se e kishte pëlqyer shumë. Më uroi sukses në punën e mëtejshme krijuese.
Nga hutimi dhe emocioni, unë nuk arrita t'i them diçka, përveç fjalës?faleminderit?, që e përsërita shumë herë.
Kur shoku Enver mbylli telefonin dhe unë e vendosa receptorin në vend, shokët e redaksisë, të cilët e kishin ndërprerë ndërkaq bisedën ngaqë u kishte bërë përshtypje sjellja ime në telefon, më pyetën:
- Ç'pate kështu? S'të kemi parë ndonjëherë kaq të emocionuar.
Unë i thashë atëherë, se me cilin kisha folur në telefon dhe atëherë ata m'u grumbulluan përreth të emocionuar, për të marrë vesh çdo detaj të bisedës....
3. Më 24 mars 1971, unë, gruaja dhe vajza ime shkuam për një vizitë në shtëpinë e shokut Enver. Na pritën shoqja Nexhmije me vajzën, Pranverën...
Shoku Enver nuk ndodhej në shtëpi dhe ne nuk e dinim nëse do të kishim fat ta takonim apo jo.
Ishim duke biseduar gjallërisht, kur u hap një nga dyert e sallonit dhe në të i gjatë dhe i qeshur u duk shoku Enver? Meqenëse unë isha përballë derës, e pashë i pari kur hyri dhe u ngrita menjëherë në këmbë, duke i habitur për një grimë bashkëbiseduesit, të cilët me siguri kanë thënë me vete: Ç'pati ky?
- Pastaj të gjithë kthyen kokat andej nga kishte hyrë Enveri
- Të vij dhe unë? - tha ai duke qeshur, - s'besoj se ju prish muhabetin.
Megjithëse disa herë gjatë kohës që po bisedonim dhe sa herë që më dukej se dëgjoja zhurmën e ndonjë makine, përfytyroja sesi mund të vinte shoku Enver, asnjëherë nuk mund të përfytyroja një ardhje më të natyrshme, të gëzueshme e njerëzore.
Ai u ul midis nesh, duke krijuar aty për aty një atmosferë jashtëzakonisht të përzemërt. Ai pyeti me radhë për shëndetin, e mori në prehër vajzën tonë 6 vjeçe dhe i tha duke përdorur një fjalë të vjetër gjirokastrite:
Ngalasëm ti, të të ngalas edhe unë (përqafomë ti, të të përqafoj edhe unë).
Shoku Enver më pyeti se ç?kisha shkruar kohët e fundit dhe unë i thashë se kisha në shtyp një roman për Gjirokastrën, me titull? Kronikë në gur?
Do ta lexoj me kënaqësi, - tha ai - Gjirokastra është pasionante dhe këtë e themi jo se jemi andej, - shtoi ai duke vështruar me një buzëqeshje ngacmuese të tjerët, - por se kështu është e vërtetë. Apo jo?
Kur shoku Enver më pyeti pastaj se me se po merresha aktualisht, unë iu përgjigja se po shkruja diçka për prishjen me sovjetikët?
Në të vërtetë kisha filluar punën për romanin? Dimri i madh?, por në përgjigjen time, në vend të fjalës? Roman? thashë diçka dhe këtë e bëra pa menduar, si një mbrojtje instiktive, ngaqë ende s'isha i sigurtë nëse do ta përballoja temën e madhe së cilës i kisha hyrë.
Për fat, shokut Enver nuk i tërhoqi vëmendjen ky detaj. Sapo dëgjoi fjalët ?prishjen me sovjetikët?, fytyra e tij u bë në çast serioze. Ai tundi kokën ngadalë si të thërriste një kujtim jo të këndshëm dhe ndërsa pinte kafenë, filloi të fliste me një ton të ndryshëm nga ai që kishte folur gjer ahere, të rëndë e të menduar. Ai foli shkurt për disa nga takimet e tij me "Hrushovianët", duke bërë krahasimin e tyre me takimin e parë me Stalinin. Pastaj tregoi një episod të vogël me Kosiginin në darkën e Kremlinit, në prag të mbledhjes dhe kalimthi diçka për vilën ku ishte rezidenca e delegacionit tonë dhe për vizitat e mysafirëve të natës, Nikojanit, Torezit etj.
Do të dëshiroja që ai të fliste me orë të tëra për këtë, por për fat të keq ëndrra ime për të dëgjuar sa më tepër hollësi nga ngjarja monumentale, personazh qendror i së cilës ishte si vetë, qe e shkurtër. Shoku Enver hapi një bisedë tjetër dhe unë s'pata guxim ta pyesja për Moskën.
Më vonë, gjatë procesit të punës për romanin, unë shfrytëzova gjerësisht arkivat, u njoha me dokumentet e Partisë, me procesverbalet e mbledhjes së Moskës, si dhe me dëshmitë e ndryshme të ndihmësve të delegacionit tonë. Megjithatë duhet ta them se ajo bisedë e rastësishme e shokut Enver, më dha shumë horizont dhe materie artistike për veprën, se gjithçka tjetër. Krejt atmosfera e pjesës së dytë të veprës, nën titullin ?Mysafirë në kështjellë?, vizioni i përgjithshëm i saj, ngjyrat, tingujt, tragjizmi dhe pesha e saj e kanë zanafillën e tyre tek ajo bisedë e udhëheqësit. Në bisedën e shokut Enver kishte një kolorit të jashtëzakonshëm, me një frazë apo një nënvizim ai jepte rrezëllimin e llambadarëve të festës mbi darkën e Kremlinit apo hijet rembrandekse mbi fytyrën e Mikojanit, qetësinë monumentale të darkës me Stalinin apo komicitetin e figurës së Hrushovit. Dhe mbi të gjitha, biseda e tij sado e rastit t`ishte, ngërthente fuqishëm gjithë dimensionet e dramës.
Më vonë, kur puna për romanin po avanconte, disa shokë të mi shkrimtarë më sugjeruan të kërkoja mundësinë për një takim tjetër me shokun Enver, por unë nuk guxova ta bëj këtë: Kisha gjithmonë drojtjen se mos nuk e mbaja dot premtimin për të realizuar një vepër që t?ishte e denjë për ngjarjen e madhe, por kisha dhe një arsye tjetër edhe më të rëndësishme. Unë kisha punuar në shtypin letrare dhe e dija se shoku Enver e kishte ndaluar të shkruhej për figurën e tij. Në qoftë se unë do të arrija të realizoja një takim me të për veprën që po shkruaja, ç'do të ndodhte sikur ai, gjatë bisedës, të merrte vesh se unë e kisha atë personazh qendror historik në romanin tim? Kisha shumë frikë se ashtu si në shumë raste të tjera me shkrimtarë të tjerë, ai do ta refuzonte një gjë të tillë dhe kjo do të ishte një katastrofë për romanin tim.
Po le të kthehemi te takimi me shokun Enver.
Pas bisedës për Moskën, ra fjala për pasuritë shpirtërore të popullit tonë dhe për lashtësinë e tij. Më pyeti nëse e kisha lexuar një libër të francezit Zaharia Menjani për etruskët dhe gjuhën shqipe, dhe kur unë i thashë se e kisha dëgjuar, por nuk e kisha lexuar, më tha se do të ma jepte.
Dërgoi dikë ta merrte, duke i thënë:
- E kam lënë sipër oxhakut.
Biseda u bë prapë e lirshme dhe e gëzueshme dhe meqë ishte fjala për njohjen e kulturës sonë në vendet e tjera, unë përfitova nga rasti për t'i thënë se kishin ardhur dy kineastë francezë, që kërkonin të drejtën e xhirimit të një filmi sipas romanit tim? Gjenerali i ushtrisë së vdekur?. M'u kujtua kjo gjë rastësisht, por shkaku që i thashë, ishte se pikësisht n'atë ditë po shqyrtonim këtë problem dhe nuk e dinim si t'i jepnim zgjidhje.
Shoku Enver u mendua një hop.
- Dëgjoj - tha - Duam apo s'duam ne ata po të dëshirojmë, e bëjnë filmin. Prandaj le të përfitojmë aq sa mund të përfitohet prej tyre, në mënyrë që Shqipëria të dalë sa më pozitive në këtë film. Përndryshe në qoftë se s'pranojmë të merremi vesh me ta, ata kanë për ta bërë pas qejfit.
Kjo gjë ishte kaq e vërtetë, saqë flitej se amerikanët kishin ndërmend të bënin një film satirik, duke defiguruar krejtësisht romanin, një film ku, sipas tyre, shqiptarët e italianët, pasi kishin luftuar vite me radhë, njëzet vjet pas luftës po grindeshin për kockat e ushtarëve.
Ia thashë këtë shokut Enver dhe ai tundi kokën duke qeshur.
- Ç?mund të presësh prej tyre, - tha. Pastaj shtoi:
- Prandaj ti si autor duhet të jesh tolerant me këta kineastë që pranojnë të bisedojnë me ne. Të mos i bësh kërkesat siç do t'ia bëje Kinostudios sonë.
Kështu vetëm për 2 minuta, shoku Enver na zgjidhi një problem me të cilin kishim javë të tëra që po ngatërroheshin të gjithë, pa i dhënë rrugë.
Shoku Enver bëri prapë shaka me vajzën tonë të vogël. Pastaj bëmë disa fotografi. Ora po vente 8:30 dhe megjithëse kishim dëshirë të madhe të rrinim akoma, ne morëm leje të largoheshim. Para se t'iknim, shoku Enver më dhuroi mua dhe gruas sime nga një libër të tij me autograf.
Ai më dhuroi gjithashtu librin e Zaharia Menjanit "La fin du mistere e trusque".
Ishim në këmbë në çastin që do të ndaheshim, kur ai i tha të shoqes Nexhmije:
-Shko në bibliotekë dhe zgjidh diçka tjetër.
Shoqja Nexhmije u kthye pas pak me një komplet të Balzakut
-O -, e mbushe me Balzak ,-bëri shaka shoku Enver.Ishte shakaja e hollë e njeriut të informuar në mënyrën më të plotë për diskutimet që bëheshin kudo në botë lidhur me raportin midis letërsisë relasite të shekullit XIX dhe asja bashkëkohore,diskutime në të cilat Balzaku ishte në qëndër të kundërvënieve.
Duke e falenderuar për librat e dhuruar unë i thashë shokut Enver se pavarësisht se isha shkrimtar bashkëkohor e pëlqeja shumë Balzakun.
Po si do t'i ngrini gjithë këto libra? - tha shoku Enver kur po ndaheshin. Ai iu drejtua shoqes Nexhmije-Shiko për një maqinë për t?i çuar mysafirët gjer në shtëpi
Këto ishin çastet e fundit nga ky kujtim i paharrueshëm me shokun Enver

Ismail Kadare

[Dorontina]

Kur nje komb ka vrejtje per MONUMENTET, kjo tregon qe kombi po qyteterohet!

Kur nje komb peshtyn mbi MONUMENTET, ahere eshte i destinuar te shkoje keq e me keq drejt rrenimit te vet psiqik.
.

shum pershkrim domethenes.


« Sa e erret asht Bota kur njerzit i kan syt mbyll "

[PetritKola]

"Leni Riefenstahl" shqiptar quhet - KADARE
Nga Migjen Kelmendi
Apr 20, 2006, 15:56

Botuesi i gazetës "Shkodra", Nik Leshai, kishte qenë në ligjeratën që Kadare, i primun nga përkthyesi i tij n'anglisht David Bellos, kishin në Harriman Institute të Universitetit Columbia në New York. E lexoni raportin dhe kritikën e tij në këte numër të Javës, por unë deshta me u ndal shkurt në disa momente që i zbuloj të reja në ligjerimin e Kadares. Ma në fund, mbas sa-e-sa kohe, Kadare pranon se nuk ka qenë disident. Se ka qenë vetëm nji shkrimtar oborri. Kadare paska vendos me heq dorë e mos më u shtihue si disident. "Kam qenë 90 përqind në shërbim të komunizmit", i përgjigjet Leshait.
Personalisht kjo sjell nji moment të ri në atitudën e tij. Se ka qenë i oborrit, kjo gja nuk e ka ba asnjihere shkrimtar të vocërr. E ka ba vetëm – qytetar të vocërr. Kadare nuk ka dështue si shkrimtar, këte mundoheshim me ja thanë tanë ne tjerët, njerëzit që e kanë çmue Letërsinë e Mjeshtrinë e tij, por jo Qytetarinë e tij. Përgjegjësinë prej Qytetari e Intelektuali. Po them, Kadare nuk ka dështue si shkrimtar, ka dështue si qytetar. E mbi tanat – si njeri.
Personalisht e kam përjetue gjithmonë si atë regjisoren e famshme gjermane, miken e Hitlerit, Berta Helene Amalie, e njoftun si "Leni" Riefenstahl. Leni ka qenë ajo autorja e regjisorja e famshme që e ka estetizue e dizajnue deri në perfeksion imazhin e nacistave përmes filmave propagandistikë. Mbas Luftës së Dytë Botnore, Leni ndiqet nga Gjermania dher paditet se ka mohue egzistimin e kampeve naciste. Deri në pleqni të vonë ka qenë e detyrueme me jetue n'Afrikën Jugore, dhe diku nga fundi i jetës së saj, shteti Gjerman vendos që për shkaqe humanitare me e tërheq padinë dhe me e lejue me u kthye në Gjermani. Të gjithë profesionistat ja kanë njoftë mjeshtrinë dhe artin e saj, edhe pse ai art i shërbeu nji kauze tjetër. Njisoj si Leni, edhe Kadare, nuk ka ba gja tjetër pos ka estetizue e ka dizajnue e plus tanave – ka legjitimue nji dhunë, nji diktator. Por, Leni, përkundër Kadares, asnjihere nuk ishte mundue me u ba e me u kallxue për çka s'është. Në nji nga intervistat e saj të fundit (ka vdekë në vitin 2003), ajo akuzon vetveten si artiste për suksesin e nacistave. Rrallë-e-tek ka pranue më folë për punën e saj, tue thanë se ma mirë të mos kishte lind fare e të mos i kishte ba kurrë ata filma që i ka ba.
Kadare nuk e ka as guximin e as njerëzinë e Lenit. Kadare është i vocërr me pritë prej tij gjeste të këtij kalibri njerëzor. Por, për njaq sa është, mjafton se kah fundi ka nis me thanë se nuk ka qenë disident. Boll, sa për nji njeri të vocërr.

Marrë nga Gazeta Java