Abdesi

[_Mersin_]

Gjykimet e abdesit

Allahu i Madhëruar thotë: “O ju të cilët keni besuar! Nëse çoheni të faleni (namazin), atëherë lani fytyrat tuaja, duart tuaja deri në bërryla, fshini (me duar të lagura) kokat tuaja dhe (lani) këmbët tuaja deri te nyjet...”
Ky ajet dëshmon se abdesi është i detyrueshëm për atë që do të falë namazin, gjithashtu tregon se cilat gjymtyrë duhen larë, duke vendosur edhe kufijtë e kësaj larjeje. Në mënyrë më të plotë, abdesin me fjalë dhe vepra e ka treguar Profeti (paqja dhe bekimi i Allahut qofshin mbi të).
Dije – o musliman – se abdesi ka kushte, farze (pjesë të detyrueshme) dhe sunete (pjesë të padetyrueshme). Pra, kushtet dhe farzet duhen plotësuar sa të jetë e mundur, në mënyrë që ai të jetë i saktë, ndërsa sunetet janë plotësuese, të cilat shtojnë shpërblimin dhe lënia e tyre nuk ndikon në saktësinë e tij.
Kushtet e abdesit janë tetë:
1- Islami, 2- mendja, 3- mosha e pjekurisë, 4- nijeti (qëllimi)
Katër kushtet e para janë për atë që e merr abdesin, pra s’duhet të jetë jobesimtar, i çmendur, fëmijë i parritur dhe as ndonjë që lahet duke mos e pasur qëllim abdesin, por thjesht për të hequr papastërtitë ose për t’u freskuar.
5- Uji të jetë i pastër (siç u shpjegua në kapitullin e ujërave).
6- Uji të jetë i lejuar, sepse nëse është i grabitur, i vjedhur etj., abdesi nuk është i saktë, pra s’vlen.
7- Është kusht që abdesi të merret kur njeriu të jetë pastruar mirë pas kryerjes së nevojave vetjake natyrale (siç u shpjegua në kapitullin përkatës).
8- Është kusht gjithashtu heqja e çdo gjëje që mund të pengojë depërtimin e ujit në lëkurë. Kështu, duhet hequr nga gjymtyrët që i prek abdesi çdo gjë e tillë, si: balta, brumi, dylli, boja, etj., në mënyrë që uji të rrëshqasë drejtpërdrejt në lëkurë.

Farzet e abdesit (gjymtyrët) janë gjashtë:
1- Larja e fytyrës në mënyrë të plotë, duke përfshirë gargarën e gojës dhe pastrimin me ujë të hundës (edhe përbrenda). Prandaj, nëse e lan fytyrën dhe harron njërën nga këto të dyja, namazi nuk është i saktë, pra nuk vlen, sepse goja dhe hunda janë pjesë e fytyrës dhe Allahu i Madhëruar thotë: “Atëherë lani fytyrat tuaja...” dhe kjo përfshin tërë fytyrën, kështu, ai që nuk e lan të tërë atë, nuk i është bindur urdhrit të Allahut. Profeti (paqja dhe bekimi i Allahut qofshin mbi të) lante gojën me gargarë dhe e pastronte hundën me ujë, si jashtë, ashtu edhe brenda.
2- Larja e duarve bashkë me bërrylat. Allahu i Madhëruar thotë: “...dhe lani duart deri në bërryla...”, d.m.th.me gjithë bërrylat, sepse Profeti (paqja dhe bekimi i Allahut qofshin mbi të) e hidhte ujin mbi bërryla.
3- Fshirja e të gjithë kokës (me duar të lagura), duke përfshirë edhe veshët. Allahu i Madhëruar thotë: “...fshini (me duar të lagura) kokat tuaja...” dhe Profeti (paqja dhe bekimi i Allahut qofshin mbi të) e ka komentuar duke thënë: “Veshët janë pjesë e kokës.”, kështu që fshirja e një pjese të saj nuk mjafton.
4- Larja e këmbëve bashkë me nyjet (kaviljet, zogjtë e këmbës). Allahu i Madhëruar thotë: “...dhe lani këmbët tuaja deri te nyjet...”, d.m.th. bashkë me to. Hadithe të shumta gjithashtu tregojnë se nyjet futen në larje.
5- Renditja. Kjo do të thotë që gjymtyrët duhet të lahen sipas rendit të përmendur në Kuran: “O ju të cilët keni besuar! Nëse çoheni të faleni (namazin), atëherë lani fytyrat tuaja, duart tuaja deri në bërryla, fshini (me duar të lagura) kokat tuaja dhe (lani) këmbët tuaja deri te nyjet...”, pra në fillim fytyra, duart deri në bërryla, pastaj fshihet koka me duar të lagura dhe në fund lahen këmbët deri te nyjet. Edhe Profeti (paqja dhe bekimi i Allahut qofshin mbi të) zbatonte në abdes këtë renditje dhe thoshte: “Ky është abdesi, pa të cilin Allahu nuk e pranon faljen (e namazit).”
6- Pasueshmëria. Kjo do të thotë që gjymtyrët të lahen njëra pas tjetrës, pa shkëputje kohore mes tyre, por sapo të lahet njëra të fillohet me tjetrën.
Këto janë farzet të cilat duhen përmbushur gjatë abdesit, ashtu sikurse i ka përmendur Allahu i Madhëruar në Kuran.
Për sa i përket thënies “Bismil-lah” (ir-rrahmanir-rrahim) në fillim të namazit, dijetarët ndajnë mendime të ndryshme. Disa thonë se është farz e disa thonë se është sunet, por të gjithë janë të një mendjeje se thënia e saj është shumë rituale, prandaj është më mirë të mos lihet.
Urtësia e veçimit të pjesëve të lartpërmendura të trupit me larje gjatë abdesit është (dhe Zoti e di më mirë) se këto pjesë janë më aktivet në kryerjen e mëkateve dhe pastrimi i jashtëm i tyre të kujton se ato duhet të qëndrojnë të pastra edhe në brendësi (larg mëkateve). Profeti (paqja dhe bekimi i Allahut qofshin mbi të) ka treguar se muslimanit i bien mëkatet e çdo gjymtyre që ai lan dhe se ato dalin me ujin ose me pikën e fundit të tij.
Më pas Profeti (paqja dhe bekimi i Allahut qofshin mbi të) na ka udhëzuar që pasi të lajmë këto gjymtyrë, të rinovojmë besimin tonë duke shprehur dy dëshmitë (Dëshmoj se s’ka Zot tjetër veç Allahut, Një, i Vetëm. Dëshmoj se Muhamedi është i Dërguari i Allahut) për të bashkuar dy llojet e pastërtive: atë fizike dhe atë shpirtërore. Fiziken me ujë në ato gjymtyrë që na ka thënë Allahu dhe shpirtëroren me dy dëshmitë që të pastrojnë nga shirku (bërja shok Allahut).
E Allahu në fillim të ajetit të abdesit thotë: “O ju të cilët keni besuar”, pra ia drejton fjalën besimtarëve, sepse ata u binden urdhrave të Tij dhe përfitojnë prej tyre. Prandaj edhe Profeti (paqja dhe bekimi i Allahut qofshin mbi të) thotë: “Për abdesin kujdeset vetëm se një besimtar.”
Pjesët e tjera të abdesit që nuk u përmendën më lart janë të pëlqyeshme, kush i kryen ato merr shpërblim të madh, e nëse nuk i kryen, s’prish punë. Këto gjëra dijetarët i quajnë sunete.
Sunetet e abdesit janë:
1- Siuaku (pastrimi i gojës me misuak). E kemi trajtuar më lart dhe koha e tij është gjatë larjes së gojës, para gargarës, në mënyrë që goja e cila lexon Kuranin dhe i lutet Allahut, të jetë sa më e pastër që të jetë e mundur.
2- Larja e pëllëmbëve tri herë në fillim të abdesit para larjes së fytyrës. Pëllëmbët e çojnë ujin tek gjymtyrët e tjera dhe i lajnë ato, prandaj do të ishte më mirë që ato të laheshin të parat. Profeti (paqja dhe bekimi i Allahut qofshin mbi të), vepronte gjithashtu në këtë mënyrë.
3- Larja e gojës me gargarë dhe larja e hundës jashtë dhe brenda, para larjes së fytyrës. Kjo gjë përcillet në hadithe. Jashtë kohës së agjërimit duhet që të lahen me ujë të bollshëm, duke e rrotulluar ujin në të gjithë gojën dhe duke e thithur atë me hundë deri në fund.
4- Shpupuritja e mjekrës së dendur me ujë, derisa uji të futet brenda saj. Gjithashtu larja e hapësirave mes gishtave të duarve dhe këmbëve.
5- Dhënia përparësi të djathtës, d.m.th. të lash dorën (këmbën) e djathtë para të majtës.
6- Larja nga tri herë e këtyre gjymtyrëve (por jo më shumë se tri).
Këto pra janë kushte, farzet dhe sunetet e abdesit, të cilat duhen mësuar dhe zbatuar mirë gjatë tij, në mënyrë që ai të jetë i plotë e i saktë, në formën e duhur dhe me shpërblimin maksimal.
E lusim Allahun të na japë sa më shumë dije dhe vepra të mira!

Mënyra e marrjes së abdesit

Tashmë, pasi përmendëm kushtet, farzet dhe sunetet e abdesit, është e lehtë të përfytyrohet mënyra se si merret ai, duke zbatuar ato gjykime. Këtu po japim mënyrën e plotë të abdesit që të jetë më i thjeshtë zbatimi i saj:
- Bëhet nijet për marrjen e abdesit (për t’u falur ose për rite të tjera).
- Thua: “Bismil-lah (irrahmanir-rrahim)”.
- Lahen pëllëmbët tri herë.
- Lahet goja me dorën e djathtë me gargarë tri herë dhe hunda duke thithur ujin brenda saj dhe duke e shpëlarë me dorën e majtë.
- Lahet fytyra tri herë për së gjati, duke filluar aty ku fillojnë flokët mbi ballë e deri poshtë mjekrës. Nëse qimet e mjekrës janë shumë të gjata, edhe ato lahen, pasi konsiderohen pjesë e fytyrës. Nëse ato janë të rralla, lahen nga jashtë e brenda dhe nëse janë të dendura pëlqehet shpupuritja e saj me ujë. Për së gjeri, fytyra lahet nga veshi në vesh.
- Lahen duart bashkë me bërrylat tri herë. Para larjes së tyre, duhet hequr nga duart çdo papastërti që e pengon ujin si: balta, brumi, boja ose manikyri i thonjve (gjithashtu edhe ai i këmbëve), në mënyrë që ai të depërtojë në lëkurë.
- Fshihet e gjithë koka, duke përfshirë edhe veshët, një herë të vetme me duar të lagura rishtas. Mënyra e fshirjes së kokës bëhet në këtë mënyrë: vendosen duart e lagura mbi ballë dhe kalohen nga sipër deri prapa në fund të kokës, pastaj i kthen duart sërish mbi ballë. Dy gishtat tregues futen në veshë për t’i pastruar nga brenda, kurse nga jashtë pastrohen me gishtat e mëdhenj.
- Lahen këmbët tri herë bashkë me nyjet e tyre. Nyjet janë kockat e dala nga të dy anët e këmbës, sipër thembrës.
Nëse ndokush e ka dorën ose këmbën të këputur, atëherë lan pjesën e mbetur të tyre. Nëse e ka dorën të prerë nga bërryli, lan majën e mbikrahut, e nëse e ka këmbën të prerë nga nyja, lan pjesën e poshtme të kërcirit. Allahu i Madhëruar thotë: “Bindjuni Allahut me drojë, sa të mundeni.” Profeti (paqja dhe bekimi i Allahut qofshin mbi të) thotë gjithashtu: “Nëse ju jap ndonjë urdhër, zbatojeni sa të keni mundësi.”
Pas mbarimit të abdesit në mënyrën e sipërpërmendur, ngrihet shikimi nga qielli dhe thuhet një lutje e veçantë për këtë. Njëra prej këtyre lutjeve profetike është: “Dëshmoj se s’ka Zot tjetër veç Allahut, Një, i Vetëm. Dëshmoj se Muhamedi është robi dhe i Dërguari i Allahut. O Zot! Më bëj mua prej atyre që kthehen tek Ti edhe pasi gabojnë dhe më bëj prej të pastërve.” Një tjetër lutje është: “I Madhëruar je o Allah. Ty të takon lavdia, dëshmoj se nuk ka Zot tjetër veç Teje, të kërkoj falje e pendohem tek Ti.”
Urtësia e thënies së këtyre lutjeve pas abdesit është se meqë abdesi pastron anën e jashtme, këto lutje pastrojnë anën e brendshme të njeriut me njësimin e Zotit e me pendim (kthim) tek Ai. Nëse njeriu bashkon dy pastërtitë, atë të brendshmen me atë të jashtmen, atëherë është i denjë që të qëndrojë para Zotit e t’i lutet Atij.
S’ka asgjë të keqe nëse fshihen gjymtyrët me peshqir a diçka tjetër pas abdesit.
Duhet ta dish o vëlla musliman, se duhet që abdesin ta marrësh sa më të saktë e sa më të plotë, duke i larë të gjitha gjymtyrët tërësisht me ujë, pa lënë asnjë vend ku të mos ketë hyrë uji. Profeti ynë (paqja dhe bekimi i Allahut qofshin mbi të) pa një njeri, i cili tek merrte abdes, la një pjesë të vogël në këmbë sa një thua pa e larë dhe i tha: “Kthehu dhe merre mirë abdesin.” Përcillet nga njëri prej shokëve të Profetit (paqja dhe bekimi i Allahut qofshin mbi të) se ai pa një njeri që po falej dhe në këmbën e tij ishte një vend i thatë sa një monedhë që s’e kishte prekur uji. Ai e urdhëroi që të kthehej e ta përsëriste abdesin bashkë me namazin, edhe një herë.
Profeti (paqja dhe bekimi i Allahut qofshin mbi të) ka thënë: “Mjerë për thembrat nga zjarri.” Kjo për shkak se mund të anashkalohen gjatë abdesit e të mos lahen si duhet me ujë, për këtë arsye dënohen me zjarr.
Në një hadith tjetër Profeti (paqja dhe bekimi i Allahut qofshin mbi të) thotë: “Nuk është i plotë namazi i ndonjërit prej jush, derisa të plotësojë abdesin ashtu siç e ka urdhëruar Allahu, të lajë fytyrën, duart deri tek bërrylat, të fshijë kokën (me duar të lagura) dhe (të lajë) këmbët deri tek nyjet.”
Duhet të dish o vëlla musliman, se plotësimi i abdesit nuk do të thotë të derdhësh ujin me shumicë, por do të thotë që ta kalosh ujin në tërë gjymtyrët, ndërsa uji i tepërt është harxhim i kotë, gjë që është e ndaluar. Madje ndodh që të harxhosh shumë ujë kot, pa e marrë pastërtinë e nevojshme. Pra, plotësimi i abdesit duhet të bëhet me ujë të mjaftueshëm, pa tepri. Profeti (paqja dhe bekimi i Allahut qofshin mbi të) e ka ndaluar harxhimin e shumtë të ujit. Një herë ai kaloi para Sadit që ishte duke marrë abdes dhe i tha: “Ç’është ky harxhim (me ujin)?” Sadi e pyeti: “Edhe në abdes ka harxhim?” Profeti (paqja dhe bekimi i Allahut qofshin mbi të) u përgjigj: “Po, edhe sikur të jesh pranë një lumi me ujë të rrjedhshëm.”
Sikurse ka treguar gjithashtu se do të ketë njerëz nga umeti i tij që do të kalojnë në ekstrem me çështjen e ujit.
Ai (paqja dhe bekimi i Allahut qofshin mbi të) ka thënë: “Edhe uji e ka një djall, që quhet ‘i ndezuri’. Prandaj kini kujdes nga tunduesi (djalli) i ujit.”
Harxhimi i kotë i ujit, përveç humbjes së tij ka edhe dëme të tjera te njeriu si:
- Bazohet se ka shumë ujë dhe nuk i vë rëndësi ta çojë ujin (me dorë) në të gjithë gjymtyrën, duke lënë kështu ndonjë pjesë pa e lagur.
- Mund të bëhet me vesvese në pastërti për shkak të derdhjes me tepricë të ujit. Gjëja më e mirë është pasimi i Profetit (paqja dhe bekimi i Allahut qofshin mbi të) dhe gjëja më e keqe është risia në fe.
Zoti na udhëzoftë drejt asaj që i pëlqen dhe e kënaq Atë!

Prandaj o vëlla musliman, kushtoji rëndësi marrjes së abdesin apo kryerjes së çdo rituali tjetër, në formën më të saktë ashtu siç ka ardhur, pa teprime e mangësi dhe në formë mesatare, sepse teprimi dhe mangësia janë të papëlqyera.
Njeriu që s’i kushton vëmendje adhurimit, e cungon atë, kurse ekstremisti i shton atij gjëra që s’janë pjesë e tij. Ai që e kryen mirë dhe drejt adhurimin, është ai që pason dhe ndjek sunetin e Profetit (paqja dhe bekimi i Allahut qofshin mbi të).
O Zot! Na e shfaq të drejtën si të drejtë dhe na mundëso ta ndjekim atë, na e trego të kotën si të kotë dhe na mundëso t’i shmangemi asaj! Mos na i trego gjërat të ngatërruara o Zot, që të mos devijojmë!