Shqiptaret autoktone

[brooklyn2007]

Arben Llalla



Edhe pse deri më sot libri më i vjetër që është shkruar në gjuhën shqipe mbetet vepra e Gjon Buzukut “MESHARI”, shumë studiues të huaj dhe shqiptar kanë nxjerrë përfundimit se gjithsesi, ka pasur edhe ka ende shkrime të pazbuluara në gjuhën shqipe të shkruara me shkronja latime por edhe me shkronja greke. Mirëpo mundësitë për gjetjen e dëshmive për ta vërtetuar këtë teori janë jashtëzakonisht të pakta sepse fqinjët tanë të afërt dhe të largët janë “kujdesur” që këto dëshmi të konservohen për të mos dalë kurrë në dritë. Një dëshmi për ekzistencën e librave të shkruara në gjuhën shqipe para vitit 1555 na sjell Peshkop Gulielm i Barit, i cili në librin e tij “Përshkrime Udhëtimesh ”(Directorium ad passagium faciendum) më 1332 shkruan: “Ndonëse shqiptarët kanë një gjuhë tërësisht të ndryshme nga latinishtja, në librat e tyre përdorin, veç të tjerash, shkronjat latine”.
Por ku shkuan këto libra, këto dëshmi?!
Shumë studiues të huaj por edhe shqiptar tekstet e gjetura deri më sot të shkruar nga arvanitasit i quajnë të rralla dhe të çmuara sepse shumë pak kanë dalë në dritë dokumente që tregojnë se edhe arvanitasit në Greqi kanë pasur letërsi në gjuhën e tyre amtare shqipe. Por ne nuk jemi të këtij mendimi se arvanitasit nuk kanë pasur letërsi të gjerë ashtu si arbëreshët e Italisë. Sepse gjatë kërkimeve tona disa vjeçare kemi gjetur shumë shkrime të panjohura deri më sot nga lexuesi shqiptar ku tregohet se edhe arvanitasit që në vitet 1860 e në vazhdim kanë botuar nëpër revistat dhe gazetat në Greqi shkrime në gjuhën shqipe me shkronja greke. Pra historia për letërsinë e arvanitasve të Greqisë nuk njeh vetëm përpjekjet e Panajot Kupitorit dhe Anastas Kulluriotit, por edhe të shumë arvanitasve të tjerë që në shumicën e rasteve kanë shkruar me pseudonime dhe jo me emrat e tyre të vërtetë.
Para pak kohësh studiuesi grek me origjinë shqiptare Niko Stylos nga Preveza e Çamërisë rizbuloi fjalorin greqisht-shqip të arvanitasit Panajot Kupitorit të cilin në vitin 1882 e bleu konsulli francez në Janinë Augusto Dozan. Në vitin 1926 këtë fjalor e ribleu Ndërmarrja Historike dhe Etnologjike të Greqisë. Më tej fati i fjalorit të Panajot Kupitorit nuk dihej, mbeti i konservuar në “harresë”, për të dalë në dritë vetëm pas rreth 80 vite nga Niko Stylos.
Duke pasur parasysh këto fakte, filluam të kërkonim nëpër arkiva të ndryshme gjatë kohës kur jetonim në Greqi. Nëpër institucionet greke vështirësitë ishin të mëdha, kur bëhej fjalë për dokumente historike që i përkisnin të kaluarës dhe lashtësisë së popullit shqiptar. Vetëm në disa biblioteka private te miqtë tanë arvanitas dhe në arshivën e Lidhjes së Arvanitasve të Greqisë gjetëm disa dëshmi që deri para disa kohësh nuk ishin të njohura dhe të botuara në gjuhën shqipe për studiuesit dhe lexuesit shqiptar. Njëra nga këto dëshmi është gazeta greke, ”TO MEËËÏÍ ÔÇÓ ÐÁÔÑÉÄÏÓ“ (E ARDHMJA E ATDHEUT) e 29 dhjetorit të vitit 1860 ku në faqen e parë të kësaj gazete është botuar një fjalim parazgjedhor i atij viti në gjuhën shqipe me shkronja greke. Zbulimi i këtij dokumenti historik, ka një rëndësi të madhe meqenëse është një nga dëshmitë e pakta të shkrimeve në gjuhën shqipe me shkronja greke në shekullin e XIX që kanë shpëtuar deri më sot, pasi kërkuesit e shkrimit të gjuhës shqipe, siç e kemi thënë në përgjithësi, janë marrë kryesisht me mbledhjen e këngëve dhe të përrallave gojore të folklorit arvanitas. Po ashtu gjetëm edhe një poemë me 430 rreshta në gjuhën shqipe. Ky krijim i madh vjershëtor, ishte botuar në maj të vitit 1889 në revistën “ÁÐÏËËÙÍ”(APOLLON), në Pire të Athinës.
Gjatë leximit të librit “Shqiptarët dhe e ardhmja e tyre në greqizëm, me shtesë mbi grekovllehët dhe bullgarët”, të autorit grek Thomas A. Paskidhis botuar në vitit 1879 në Athinë, gjetëm dhjetë faqe të shkruara në gjuhën shqipe me shkronja greke. Interesant është fakti se autori pasi shkruan për shqiptarët, grekovllehët dhe bullgarët në gjuhën greke, mendimet që thotë për shqiptarë i boton edhe në gjuhën shqipe me alfabetin grek në libër. Libri që deri tani nuk është i njohur që përmban dhjetë faqe në gjuhën shqipe përbëhet prej 50 faqesh dhe i kushtohet Shën Kozmait, babait të përhapjes së greqizimit në Ballkan dhe në veçanti në Shqipëri.
Sot ne nuk e dimë se çfarë e kanë shtyrë autorin e librit Thomas A. Paskidhis të botojë në gjuhën shqipe mendimet për shqiptarët edhe pse nuk i ka botuar mendimet për grekovllehët dhe bullgarët në gjuhët e tyre amtare!
Por besoj me rëndësi është se kemi të bëjmë me fakte të pamohueshme se gjuha shqipe në Greqi ka pasur një përdorim të gjerë nga popullata dhe këtë e tregojnë dokumentat e gjetura të cilat pasurojnë atë boshllëk të madh që ka ekzistuar më parë për letërsinë e shek.XIX të arvanitasve(shqiptarëve) të Greqisë. Mendoj që mbi pasionin të dalë vlerësimi objektiv i këtyre fakteve po sjellë për lexuesit parathënien e shkruar në gjuhën shqipe të cilën jemi munduar ta përshtatim sa më mirë transkriptimin nga shkronjat greke në shkronjat latine që shkruhet sot zyrtarisht gjuha shqipe. Por përsëri jemi të mendimit që tek-tuk ka ndonjë pjezës apo fjalë të pa transkriptuar mirë duke pasur parasysh që çdo arvanitas apo shqiptar kur shkruanin deri para Kongresit të Manastirit në nëntor 1908, përdornin alfabete të ndryshëm dhe shpeshherë shpiknin shkronja të veçanta gjë që sot na e bënë të vështirë zbërthimin e një fjale me këto shkronja të shpikura.
Çfarë përmban teksti prej dhjetë faqesh
Libri “Shqiptarët dhe e ardhmja e tyre në greqizëm, me shtesë mbi grekovllehët dhe bullgarët”, i autorit grek Thomas A. Paskidhis botuar në vitit 1879 në Athinë përmban mendime të të huajve për shqiptarët si dhe mendimet e vetë autorit. Nga leximi i librit dalin qartë mendimet e shumë studiuesve të huaj dhe të Paskidhit se shqiptarët janë pellazgë dhe grekët e lashtë janë ardhës pas shqiptarëve në Ballkan. Në libër autori u bënë thirrje shqiptarëve ortodoks dhe mysliman që të bashkohen me grekët për luftuar pushtuesit turq. Interesante është fakti se Thomai A. PASKIDHIS shkruan se shqiptarët janë autokton në Ballkani dhe tokat e tyre shtrihen deri në Bosnjë. Përmend se shqiptarët banojnë në Mal të Zi, Mitrovicë, Novi Pazar, Prizren, Klement, Mirditë, Dibër etj. Po ashtu shkruan se shqiptarët janë fqinjë edhe me bullgarët. Ai shkruan edhe për marrëdhëniet e keqësuara midis shqiptarëve dhe serbëve.
Libri është i ndarë në “Kuvendi i parë i thirrjes”, për të vazhduar në “Kryen e Parë”, e deri në “Kryen e Pestë”. Në të shkruhet për vëllezërit Vangjel, Kostandin Zhapa dhe Kristaq Zografi të cilët ishin shqiptar dhe kishin ndihmuar shumë Greqinë. Kostandin Zhapa dhe Kristaq Zografi ishin financuesit e lëvizjes Kombëtare të 1871 për hapjen e shkollave shqipe, por që kjo lëvizje dështoi nga forca që ushtroi Sulltani dhe Patriakana greke e Stambollit. (Më 1871 shumë intelektualë shqiptar ortodoks dhe mysliman u mblodhën në Stamboll për hapjen e shkollave shqipe, ata ishin K.Kristoforidhi, Pasho Vasa, Hasan Tahsini, Jani Vtreto, Ismail Qemali, Sani Frashëri, Sulejman Pash Toptani, Rustem Pash Leskovicioti, Mustafa Pash Giritliu). Por ironia me këta dy shqiptarë është se pas dështimit të lëvizjes Kombëtare shqiptare Vangjel Zhapa financoi lojërat e para Olimbike greke që u zhvilluan pas qindra viteve harrese. Ndërsa Kristaq Zografos ju bashkua shoqatave greke dhe në fillimet e viteve 1900 hapi shkolla greke në Stamboll.
Po ashtu autori shkruan për trimëritë e Pirros që mbërriti deri në Romë. Shkruan për Filipin, trimëritë e Skënderbeut që mundi dy Sulltan. Për përdhosjen e varrit të Skënderbeut nga turqit. Ndër të tjera tregon edhe për Dora D’Istria.
Qëllimi i autorit ka qenë që shqiptarët dhe grekët ti bashkojë në një ushtri për të luftuar turqit dhe për të formuar një mbretëri të përbashkët. Vetë autori nuk e njeh gjuhën shqipe, por përkthimin nga gjuha greke në gjuhën shqipe e kanë bërë Joan. A. DARDHA dhe Ilias ORODHOGAS të cilët duhen të jenë shqiptarë të Greqisë ose siç njihen me emrin Arvanitas. Të dy përkthyesit nga ana gjuhësore kanë shumë boshllëqe në njohuri për gjuhën dhe drejtshkrimin e gjuhës shqipe.

Parathënia e librit

KUVUND I PARA ISETETHIRURIT

O Shqiptarai Pëllazgoj!
Ata të parit qe erdhë katu janë ata të vendit se Jafëthit i a Japetit, ata qe quhen ndryshe Pellazgoni, ia fara e Japëtonit, pas Pendarit edhe Psodhon edhe ate te pa vdekurit Omiroit.
Kata zbritën si edhe nga e të tjerë vise ta Anadholit, po mëtepr nga i Kaukaz, ku eshtë nji hora emadhe, qe quet edhe tani Allvania Pari, edhe nji udhë Portat e Allvanisë, nga Alvet ia Alpet, Malëtë Vardha, qe sandemi pastai edhe emri i miletit Allvanoi. Alv edhe Alp, si pas gjuhis Gotthisë, Këltisë edhe Dakisë, podhë si pas Ellinisë, Mali Vardha.
Pëllazgoni ia Plleqi qindruanë Thrasë ëdhe Maqedonën, po si ëdhe të siprëmën ëdhe të poshmën Moisinën, edhe terë Shqipërinë edhe, Ipiro-Thessalinë si ëdhe pastaj Attikinë, edhe Viotinë ëdhe metë shumat Nisi t’ Adhrisë, te Jonisë edhe Ajgesë.
Enasmja Orakoll e Dhodhonit ishtë ndërtim Pëllasgonivë. Edhe anësë Dhodhonisë edhe anësë fthian filaj të Pëllazgonjë e qindruanë, Sellidë edhe Ellin të, qi nga ata janë Thessallin të edhe Ellinosët, ku edhe Ella edhe Elladha, se dhe Ellinoi edhe Dhori si edhe aji Graku, qi nga aji edhe Graqia e madhe, sanqë Italia, po edhe Shqipëria edhe Tirrinia (nga Tirrana) qi nga ato embratë para nde gluhët Shqipërisë, do me then Loliqisë ne Shqipëtarët apandisim.
“Nga shum koh gjer tani fara Pellazgonivë, që erth tjatrë erë qindroi edhe politepsi Anadholinë, ndaet tani, edhe çdo visi saj gzonët prë vëça, që ajo endara rëfen niprisë edhe Shqipëtarët edhe Grekut. Tjatrë erë organi ihatjurë sidaravë ishtë besa;
Mirditët trimatë luftës edhe te pa tromaksur Toskë aruanë, se janë evlatrë qëje edhe të kasaj nenë me tëtjerët Pëllasgoni, posë endruanë besën. Vrionnait aruan se renja ë riza se tyre ishtë nji vatër Imbrëtërisë, si edhe Belerët e Tirranas, qe rjeth ne damarat e tyrë gjak i Kastriotit. Te ndarit tanë (Shqipëtarëvë edhe Ellinëvë) kolaiçëps Kralët ete tjerëvët, edhe nji ditë qe te shkonëmi do të shoemi ndë ças që humbmë.”...
(Neologos nr. 617. 1870)
Dita e mbas shkuarit po ndrit. Te ndju Epitropidë te komshivë Kralëvët mblidhën Ellinë edhe Shqipëtarë letë jindishmë, lenë duam njerë tjatrin. Dhiata e Verolinit bashkoi tani një copë të miletit tonë Pellasgjisë me te tre mëdhjetë (13) Protokollon edhe nji zet-ekatrin (24). Nisan Imiri! Specat e Pellazgonvë, Shqipetarai edhe Ellini te fund te mirë per pak stai. Pa le te vemë, pa luarë me drejtën me Eleftherine edhe Vëllazërinë te bashkuarin te besës baballarëvët tanë, te qenën te miletit tanë edhe mallurinë e vilaetit.
Kam shpresë te drejt që Imbrëtri e Mores, Ellinet te terë, duaj me gjithë zembrë bahtlinë e ati revët nje rinë nde Dhe të Pirros, te Skenderbëi edhe te të madhit Aleksandroit. Imbreti Georgji ne dot jetë si Viktor Emmanuili, ne do qe te quët dhreh Imbret i të gjithë Pellazgonivët.
“Kurë Shqipëtaët te mo leftojnë përmi Elladhën ne do Sulltani, letë leftonjë ne ertht ashke i Ellinevet ne visët tanë jivë ta falnë edhe te qendroni me Ellinete. Ne judhëntë Sulltani (Padisahu) armë edhe plaçkat e luftës qe te lëftoni përmi Ellinete, te mos imirni, se ot pësoni ato qe pësuan Boshnjakët me Austrinë. Dotë vriti, dotë skllavosën fëmija tuaj, edhe dot ndaet ne njerëzinë gjeja tuaj. Ellinete kani Nome te mirë edhe të mbeti me hata. Kam amandi qe ot roni.
Po ne doni qe te idhi te ngrit eti vini në Imbrëtëri te Turqisë shisni terë gjenë tuaj, edhe shkoni ne Stamboll.
Kashtu te kini uratën timë te terë qe te mos leftoni me Ellinete”.
( E Dhiatese (KËSHILLA, shën. A.Llalla) e Avdul-beut Selimit ngaj Delvina.)Shqipetarai! Mi me shumë bësë-lih dotë gjeni në Ellinëtë, se ne te tjerë miletër. Ne doni, dëgjoni hate qe ju thotë e ju thëret Vilaetliu, aji qe gjithë nji me shumë gjëra per miletnë tuaj edhe tanë ne Bukuresi, ne Stamboll, edhe ne Athinë edhe ne Jannina shkrojtë, pa ndo nji fajde të ti, edhe do nji te kthjyër te mendjesë ta Ndrijsë, kliçi ndot tani hate te çuditmën edhe që ep gjithë te Kërkuar te Ellinëvët edhe te Turkëvët.
Me kohë tuaj letë gjetë çdo fjalë edhe krima.

Kini shëndet!
Thomai A. PASKIDHIS.

Një pjesë nga
kapitulli për shqiptarët

SHQIPËTARAIT EDHE EPASTAJMJA E TYRE NË
ELLINISMO

Nde te sipërmën edhe nde te mesmë Ipiro, pastaj nde malët te Gramozit edhe ne Akrokëranët gjer me mbre të Pindos edhe me te gjatë te Drinos, qe ngaj Adriatikia edhe ngaj Jonioj gjer nde det te Aigajës, po dhe ne ca Nisi edhe rotull Attikisë, bashkë edhe te përndhatë rinë Shqipetae, qëjo evjetëra e Pellasgisë edhe trima milet, kta bura edhe trimat që lëftuan per besën, edhe embajtënë e irojtënë ndjek tërtipët e tëmbjetët etyre. Shqiptarait quen asëll baballarët e miletit Ellinëvët.
Shqiptarait janë t’ anakatosur me Serbrit nëmes të përronivët Prizndhrenit edhe Ipqës(Peja), Vranjs edhe Mitrovicës, komshi të Voshnjakevët nëmes te Kolasinit, Ivanit edhe Novi Pazarit, pranë Kara danglinvët ne te ndarë Zetës edhe me te gjatë te Moraskës, Klëmendës edhe Zemos, afër Vullgarëvët me te dalë dielli, Dibranëvët edhe vllehëtgrek me Ohrinë, Moskopolën, Vithkuqinë edhe Beratënë...
Bashkë me Shqiptarët Ellinët, baëshin ia me Imbretërë, ia me forcatorë, edhe kurë nuku erdhë Zët (kundërshtarë) as qe ne krye as ne te mesmën jetë, edhe kjo njët e ka nishan te pa gënjyërë ngai soj ibaballarëvët tanë me ata, edhe ngai epa çara miqsi e Shqiptarëvët e Ellinëvët, qe te ndju palët janë Pëllazgoni. Skëndërbeu me Shqiptarët qëndroj përmi ndy Sulltanë edh mposhti. Pastaj shkoj me asqer per te ndirë ne Itali, si ipari iti elindiri Pirua, edhe gjenë ingthyë qe te vdesë me nam edhe pa vari ikti gjendet ne Akrolisho afr Kruas, qe Turqit e apnë qe te ndajnë Koskat etia, si te mbetura te trimërisë me nishan. Edhe me shurë eti fërkojnë em prejnë klecëtë etyre qe te apën ndomëthenë tëmirënë trimërisë. Po shumë Bejlerë, si ca Prengo, qe në edhe tani akoma, qe shkojnë jetë trimërië po edhe kapetanleku, se ne vatht te Omirit. Po me ne fund lanë besënë edhe te lidhurim me dituri te KRISTIT te Shqiptarit te dy jasë edhe zgjothnë te vdekurën besë me kliç te Moametit, qe te mos humbasin gjoja Spajlikët ia Imblakllekët etyre te isës, igjysmuan ngai te zotrit etyre Turkomannë. Këjo ndenjura ebukur edhe plot njerëz i gjijavë edhe Titanëvë, Mirditaivët e Divranaivët, Patridha, domethënë, e Gegëvëtë Toskëvët, ubë vend ite qarës e te sosurit njërëzivë.

Shkruesi
Thomai A. PASKIDHIS.

Përkthyesit
Joan. A. DARDHA
dhe Ilias ORODHOGAS

Milosao

[Kreksi]

Ne tere globin eshte perhapur lufta virtuale nga internautet, kjo eshte me emadhe se Beteja e kosoves se ne kete fushe marrin pjese me miliona njerez !!!

ketu ne google earthe ke perplot albume me referanca mbi shqiptaret autokton por mjerishte ne gjuhen frenge, por edhe nese nuke e njeh freng; mund t'ia percjellesh kete link ndokujt qe e njeh kete gjuhe.

shendet

http://bbs.keyhole.com/ubb/download.php?Number=1168409