Aleksandri i Madh - rindertuesi i Perandorise se Madhe Pellazge

[BARAT]

Me rastin e 600 vjetorit të lindjes së Gjergj Gjon Kastriotit i mbiquajtur nga turqit Iskender në përkujtim të Aleksandrit të Madh të Maqedonisë (Iskender Zül Karneyn) dhe nga kristianët “Atleti i Krishtit”.

Aleksandri i Madh "Biri i Zeusit" me përkrenare me "kok një bri cjapi të mrekullueshëm" në Shkodër!

Agron Luka - Gazeta Shkodra

Zbulimi arkivor surprizë i studiueses italiane Luçia Nadin.

Zbulimi i Statuteve të Qytet Komunës Republikane të Shkodrës të shek XIV-XV dhe brenda tyre i një lloj testamenti me privilegje të Aleksandrit të Madh, akorduar disa popujve të gadishullit tonë “me gjuhë të përafërt”, na jep mundësinë të shprehim disa mendime. Bëhet fjalë për librin “Statuti di Scutari”, della prima metà del secolo XIV con le addizioni fino al 1469, a cura di Lucia Nadin, giugno 2002, Roma. Këtë libër të plotë ka pasur mirësinë të ma dhurojë prof. Nadin, me të cilën patëm edhe rastin të njihemi personalisht dhe të bashkëbisedojmë gjatë qëndrimit të saj në Shqipëri. Një material të pjesshëm ajo ma kishte dhuruar qysh më 1997. Besoj se këtu po plotësoj edhe një pjesë të kërkesës së prof. Nadin, për një diskutim në interpretimet e ndryshme, rreth këtij zbulimi, të cilin më vonë do ta plotësojmë më tej.

Fillimisht do të ishte me interes që lexuesi të njihet konkretisht me tekstin, të cilin po e citojmë sipas përkthimit shqip:
“PRIVILEGIUM ALEXANDRI MAGNI MACEDONIS EX GRECO ORIGINALI TRADUCTUM”
Unë Aleksandri, bir i Filipit mbretit të Maqedonasve, mishërim i Monarkisë, krijues i Perandorisë Greke, bir i Zeusit të madh, bashkbisedues i Brahmanëve dhe i Pemëve, i diellit dhe i hënës, triumfues mbi mbretëritë e Persëve e të Medëve, Zot i botës prej ku lind dhe deri ku perëndon dielli, nga veriu në jug, pinjoll i farës së shquar të popujve Ilirikë të Dalmacisë, Liburnisë, dhe të popujve të tjerë të së njëjtës gjuhë që popullojnë Danubin dhe zonën qëndrore të Thrakës, u sjell dashurinë, paqen dhe përshëndetjet e mia dhe të të gjithë atyre që do të më ndjekin në sundimin e botës. Duke qenë se ju gjithmonë më jeni treguar të besës dhe të fortë e të pathyeshëm në betejat e bëra krah meje, u jap e u dorëzoj juve në zotërim të lirë gjithë hapësirën prej Akuilonit e deri në skaj të Italisë së jugut. Askush tjetër veç jush, të mos guxojë të vendoset e të qëndrojë në ato vende, dhe po u gjet ndonjë i huaj, ai do të mund të qëndrojë vetëm si skllavi juaj, dhe pasardhësit e tij do të jenë skllevër të pasardhësve tuaj.
U shkrua në kështjellën e qytetit të Aleksandrisë, themeluar prej meje buzë lumit madhështor të Nilit, në vitin XII. Me vullnet të perëndive që nderohen në mbretëritë e mia, Zeusit, Marsit, Plutonit dhe Minervës, perëndisë së perëndive. Dëshmitarë të këtij akti janë Atleti, logotheti im, dhe njëmbëdhjetë princë të tjerë, të cilët unë po i emëroj si trashigimtarë të mi dhe të të gjithë botës, meqenëse po vdes pa lënë pasardhës.

Aleksandri i Madh i Maqedonisë, në vitin 325 para lindjes së Krishtit, ose siç njihet ndryshe, viti 4874.
Në lidhje me këtë dokument të cilësuar si apokrif, që është një kopjim me dorë i shek XV nga një tekst në latinisht, i cili pretendohet se ishte përkthyer nga një “ish origjinal greqisht”, konsideratat e para janë shprehur se kemi të bëjmë me një lloj fallsifikimi, të një kohe të papërcaktuar ende.
Ne na rezulton se kemi të bëjmë me një njohës ekspert të burimeve antike dhe nuk e përjashtojmë që formulimi ka pasur edhe ndonjë bazë reale. Nga formulimi i tekstit bindemi plotësisht se aty kemi një lloj akti testamentar kolektiv të kohës dhe tipit të natyrës skllavopronare dhe jo të një kohe feudale. Në ndihmë vjen edhe vërejtja se aty nuk ka asnjë lloj prezence e as pretendimi të sferës sllavojugore.Gjithsesi, këto “privilegje të një akti testamentar” duhet të jenë shfrytëzuar për pjesën kohore kur i hynin në punë komunitetit e më pas Komunës Qytetare Republikane mesjetare të Shkodrës. Në këtë arsyetim, ndonjë premisë na çon sëpaku në një kronologji aty rreth shek XI. Kështu nuk mund të mohohet se, “Privilegjet dhe Testamenti”, kanë shërbyer si një lloj preambule e dëshmie për të treguar lashtësinë dhe ligjshmërinë e të drejtës së pronësisë autoktone etj. Qytetarët shkodranë mund ta kenë shfrytëzuar, për t’u mbrojtur, për të ruajtur e konfirmuar autonomitë e privilegjet e tyre, përballë okupatorëve sllavojugorë dhe përgjithsisht nga feudalët.
“Privilegjet dhe Testamenti”, janë pasuar pastaj me të drejta dhe privilegje të reja qytetare, siç i gjejmë nga disa gjurmë të ish “Statuteve antike” para këtij Statuti mesjetar, të cilat janë përforcuar edhe me dekrete të akorduara nga perandorët bizantinë.
“Privilegjet” dhe “Testamenti”, edhe sikur t’i marrim në minimumin e vlerës së tyre, na tregojnë se kemi një lloj dokumentimi për të hetuar vetëdijen e hershme të mbrendshme të atyre popullsive autoktone që e pretendonin trashigiminë e lavdishme të Filipit II dhe gruas së tij epirote Olimpisë, të Aleksandrit të Madh, Aleksandrit Mollos e Pirros së Epirit.

Krahasime të “Testamentit dhe Privilegjeve” të Shkodrës me burimet e shkruara antike dhe mbi disa interpretime të kultit të njeriut perendi të Aleksandrit të Madh
Shkenca historike moderne e ilirologjisë, e albanologjisë dhe e shqiptarologjisë, nuk ka mundur t’i evidentojë me siguri të plotë shkencore lidhjet fisnore, zakonore, etnografike, gjuhësore etj, si një proçes të lidhur dhe të avancuar etnosi ndërmjet fiseve të afirmuara si ilire, epirote, albane, dardane, dalmate, liburne, maqedone, thrake, tribale etj. Këto fise, edhe pse kufitare, helenët të gjithë i konsideronin “si barbarë”, pra që nuk ishin inkuadruar në etnosin grek.
Në plan të parë, nga teksti i Shkodrës, sigurisht na vjen ajo deklarata e kushrinisë farefisnore, pastaj ajo e gjuhës së njejtë ose së paku të përafërt dhe në fund vetëdija e një autoktonie të thellë gadishullore.
Sipas mitologjisë së lashtë gadishullore, bazileusi Maqedoni ishte bir i Zeusit dhe Etrisë. Maqedoni u martua me një vajzë vendase dhe kështu i lindën dy fëmijë Pierja dhe Emathi, që tek Homeri, në “Iliada” na dalin si emëra toponime të dy krahinave të Maqedonisë. “Dhe Hera fluturim…kaloi mbi Pierje dhe u hodh mbi fushat pjellore t’Emathjes”. Homeri përmend edhe një nimfë detare me emrin Amathia.
(Homeri, “ILIADA”, përkth. shqip Gj. Shllaku 1979, XIV, v.275-277; po aty shën. 7, f 485; po aty XVIII, v. 59)
Një paraqitje interesante, bazuar në autorë më të hershëm, na jep Straboni: “Maqedonia kufizohet nga perëndimi me bregdetin e Adrias…dhe arrin në lindje deri në Thesalonik…Maqedonia më përpara quhej Emathia. Emrin e mori nga një udhëheqës i vjetër që quhej Maqedon. Ishte edhe qyteti me emrin Emathia, afër detit. Këtë vend e sundonin disa nga fiset epirote dhe ilire…”.
(Strabonis, “Geographica”, Frag. VII, 10,11 etj)

Është shumë e qartë dhe llogjike se një pjesë nga kjo ish krahina homerike Emathia, ruhet me krahinën e sotme të Matit tonë, ku kemi edhe lumin omonim Mati dhe në grykë derdhjen e tij në buzë det edhe fushën Breg Matia (breg nga sllavishtia). Në brendësinë e kësaj krahine, sëpaku qysh nga konstatimi mesjetar, hyn edhe një mikrokrahinë e quajtur Maqellarë (me një ndërhyrje të sufiksit turk “llarë”). Mund ta supozojmë se në bregdetin e Adrias/Adriatikut, diku matanë Kepit të Rodonit, duhet të ketë qenë edhe qyteti, për të cilin nuk ka ndonjë lloj hetimi nga arkeologjia jonë. Vërejtja që bën Straboni për mbi një ndërthurje e kontestim të një zone adriatike, midis ilirëve dhe maqedonëve rezulton te disa autorë antikë. Sipas Pompe Trogut në shek I p.e.r. (në kompilimin e Justinit të shek II) dhe gjeografit K. Ptolemeu të shek II, edhe fisi i albanojve e qyteti Albanopolis, rradhiteshin midis fiseve e teritoreve maqedone etj. Ndonjë nga autorët antikë mendonte se Emathia ishte emri më i lashtë i Maqedonisë. (Shih në përmbledhjen “Ilirët dhe Iliria te autorët antikë”, bot. shqip 1965, te Plini, NH, IV, 10; Justini, VII,1, 1; Claudio, V, 44 etj)
Sipas sa shkruhet në dokumentin e cituar të Shkodrës, rezulton se popullsitë gadishullore ilirike, që përmenden shprehimisht dhe ato që nënkuptohen, ishin të lidhura me një unitet e interes reciprok me Aleksandrin e Madh. Do të ishte jo llogjike të mendohej, që perandoria e Aleksandrit të Madh me atë shtrirje gjigande të mos e kishte zotëruar bregdetin Adriatik. Pra, shtrirja e maqedonëve si liderë mbi gadidhullin tonë, nuk duhet parë thjeshtë e vetëm tek pushtimet direkte maqedone, por si një aleancë mbarë gadishullore e më gjerë. Popullsitë ilire ishin kontribuese e bashkpjestare të atij pushtimit më të madh botëror dhe të realizuar gjithashtu në një kohë rekord.
Aleksandri pati rastin t’i njihte ilirët dhe gjuhën e tyre direkt dhe kjo tregon se ajo “afërsia e të njëjtës gjuhë” e tekstit të Shkodrës e ka një bazament, së paku llogjik. Aleksandri gjithashtu e konstatoi vetë, në betejat kundër ilirëve në vitin 335 p.e.r., se ishte pothuajse e pamundur që t’i nënështronte nën zgjedhë “ilirët kryelartë” dhe prandaj ishte më mirë t’i kishte aleatë. Në vitin 337 p.e.r. për t’u mbrojtur nga një zëmërim i Filipit, Olimpia iku në Epir, ndërsa vetë Aleksandri vajti te mbreti i Ilirisë. (Q. Curti Rufi, “Historiarum Alekxandri Magni Macedonis”, Supl. Lib. I, 11, cit, sipas “Ilirët dhe Iliria te autorët antikë”, 1965, f 185; Në këtë libër bazohemi edhe për citimet e tjera të autorëve antikë)

Me mendimin në kokë të një fushate evropiane kundër Azisë, fillimisht kundër Persisë, Aleksandri nxitonte të formonte aleancën gadishullore evropiane dhe të mos linte vatra të rrezikshme “prapa shpine” dhe kështu dalngadalë: “tribalët, ilirët dhe fise të tjera të pavarura që jetonin buzë Istrit (Danubit A.L.) …të gjithë thanë se kishin ardhur të kërkonin miqësi me Aleksandrin; të gjithë ata lidhën me të miqësi”. (Flavii Arriani, “Alexandri Anabasis”, Lib. I, 1, 4.)
Siç e shohim, pra e kemi edhe të shkruar në burimet antike atë shtrirje aleance dhe dhënie bese nga Epiri te Iliria e deri në Danub, të cilin e nxjerr në evidencë teksti i Shkodrës. Dhe detyrimisht të gjitha këto, do të kondicionoheshin edhe nga hiseja në privilegje tokësore, në pagesat me ar e argjend etj. Ja se si pasqyrohet kjo në betejën kundra Darit të Persisë: “Aleksandri vizitoi gjithë ushtrinë dhe popujve të ndryshëm iu drejtua me fjalë të ndryshme. Ilirët dhe thrakët i nxiti me pasuritë e mëdha të persëve…” (Justini, cit. Libri XI)
Qysh në kohën e Filipit II, sa duket maqedonët e fuqizuar e zgjeruan prezencën e tyre, mbi hapësirën detare adriatike dhe kjo është arësyea, që athinasi oratori i famshëm Demosteni i shqetësuar jep alarmin: “Filipi po fortifikon qytete në Iliri.”
(Demosthenis, “Orationes”, IV, 48)
Në këtë linjë është llogjike edhe një vazhdimësi prezence ndërtimtare dhe fortifikuese nga Filipi, te Aleksandri i Madh. Këtu ne tentojmë ta fusim Shkodrën. Por, duhet të kemi parasysh edhe pohimin që kishte bërë para 500 vjetëve M. Barleti ku shprehej: “…Tashti pra, thonë disa të huaj se Shkodrën e paska themeluar Aleksandri i Madh, por ky pohim nuk duhet pranuar sepse Shkodra ka ekzistuar shumë kohë më përpara se të lindte Aleksandri i Madh; por edhe vetë turqit muhamendanë shkojnë me këtë mendim sepse qytetin e Shkodrës, në gjuhën e tyre e quajnë Skanderie/Iskenderie dhe ky emërtim sipas tyre, është i njejtë me emrin Aleksandrie…”. (M. Barleti, “Rrethimi i Shkodrës”, përkth. shqip 1982, f 37)
Kjo vërejtje shumë e drejtë e Barletit, lidhet me kohën e ekzistencës së Skodrinon-it si një qytezë/peripolis, ku ai e përjashton Aleksandrin e Madh nga “themelimi i parë-aedificationem”, të cilin ai e fut lashtë në mjegullën mitologjike. Ndërkaq rezulton se nuk e ka përjashtuar Aleksandrin e Madh nga ndonjë ish prezencë ndërtimtare e rifortifikuese e më vonshme e shek IV p.e.r.
Dihet se në hapësirën mesdhetare e më gjerë, Aleksandri i Madh i dha emrin e vet shumë qyteteve antike, ku disa prej tyre nuk ishin themeluar nga ai dhe natyrisht i kishin emrat e tyre të parë. Deri më sot ne nuk kemi asnjë farë pikmbështetje, nga burimet e shkruara antike dhe ato arkeologjike, që të hedhim sëpaku ndonjë lloj hipoteze që Skodrinon-i ishte quajtur edhe me ndonjë emërtim të dyzuar si Aleksandri. Ne dimë vetëm se Shkodra qysh nga shek XV filloi të mbante edhe një emërtim të dytë si Iskenderie-Aleksandri. Gjithashtu dimë se më heret qe bërë edhe një farë barazimi midis Scutarisë bizantine dhe Scutarit/Shkodrës etj.

Në “Testamenitn e Privilegjet” e tekstit të Shkodrës, pamë se na del drejtpërdrejt kulti i njeriut perendi të Aleksandrit si “biri i Zeusit”. Ta ilustrojmë e ta krahasojmë pak këtë me disa nga literaturat antike të njohura, për të parë edhe se çfarë roli kishte luajtur ky kult në ekspansionin gjigand teritorial të Aleksandrit të Madh. Te Lukiani i shek II, gjejmë shumë informata interesante. Citoj:
Filipi – Tani, pra, o Aleksandër, s’mund të thuash që s’je djali im; se, po të ishe i Zeusit, nuk do të kishe vdekur.
Aleksandri - …e pranova divnesën, pasi mu duk se më hynte në punë…barbarët u tmerruan duke kujtuar se isha perendi…
Filipi - …Me të vërtetë kush nuk do të qeshte, po të shihte të birin e Zeusit të hiqte shpirt dhe të kërkonte ndihmën e mjekëve?”…
Dhe në këto dialogje gjejmë edhe njëlloj episodi, ku një pjesë e madhe nga toka italike konsiderohej si e nënështruar me vullnetin e saj, ndaj Aleksandrit të Madh. Aleksandri çfaqësohej ndaj Filipit, për kritikat që i ishin bërë: “Më qorton se unë u drejtova kundër Lindjes, mbasi s’i dhashë rëndësi të madhe Perendimit. Po ç’të bëja në Perëndim, kur mund të kisha pushtuar pa luftë Italinë, Libinë dhe gjith viset deri në Gadire? (qyteti Kadiks në Spanjë dhe afër Gjibraltarit. A.L.) Se gjeta të udhës të luftoja me popujt e atjeshëm, pasi këta u trembën dhe më njohën për Zot të tyre”.
(Lukiani, “Vepra të Zgjedhura”, bot. shqip. 1979, f 250-259, “Aleksandri, Hanibali dhe Skipioni; “Diogjeni dhe Aleksandri”; “Filipi dhe Aleksandri”, nga “Dialogjet e të vdekurve”)
Duke pasur parasysh këtë mundësi, mund të merret në konsideratë ajo ideja e privilegjeve skllavopronare, që i jepen aleatëve gadishullorë, në bregdetin adriatik italik nga Akuiloni në veri e deri poshtë Otrantos në jug.
Te Diodori i Siçilisë (shek I p.e.r.) informohemi fillimisht: “Filipi II, mbreti i maqedonasve i mundi ilirët në një betejë të madhe, dhe më pas vuri nën zotërimin e tij gjith banorët gjer në liqenin Lyhnid u kthye në Maqedoni. Ai bëri me ilirët një paqe fitimtare...u lëshua mbi Ilirinë, me një ushtri të fortë…nënshtroi shumë fortesa…”
Po nga Diodori kemi edhe këtë informatë mjaft të rëndësishme: ”Në atë vit (324 p.e.r.) erdhën në Babiloni të deleguar pothuajse nga e gjithë bota; një palë përgëzonin mbretin Aleksandrin e Madh për fitoret e tij, të tjerët i ofronin kurora, shumë ndër ta i sillnin dhurata të çmueshme, disa lidhnin me të marrëveshje miqësie e aleanca… Të gjithë popujt, qytetet e sundimtarët e Azisë i paraqitën atij homazhe. Erdhën shumë dinastë nga Europa…nga Libia …Kartaga e krejt popujve …deri te Shtyllat e Herakliut. Përsa i përket përfaqësuesve të Europës, këtu dalloheshin ata të qyteteve helene, të Maqedonisë, të Ilirisë dhe të një pjese të madhe të bregdetit të Adriatikut...ata të popujve të Thrakisë…”
(Diodori, “Bibliotheca Historica”, Lib. XVI, 8, 690) Lib. XVII, 113,1,2)

Në këtë pohim i shohim qytetet ilire dhe ato të bregdetit Adriatik si përfaqësues të denjë e të rradhës së parë të Evropës. Këtu pra kemi përsëri një hapësirë ku mund t’a rradhisim edhe qytetin Skodrinon/Skodreinon, i cili në monedhat e tij të shek III-II p.e.r. na paraqitet edhe me trajtën Drinon/Dreinon.
Duke pasur parasysh edhe vitin e datimit 324 p.e.r. me 325 p.e.r. të “Privilegjeve e Testamentit” dhe 323 p.e.r. të vdekjes së Aleksandrit në Babiloni, shihet qartë se përpiluesi ka qenë i mirëinformuar me burimet e shkruara antike dhe ka vepruar me kujdes për t’u paraqitur sa më i besueshëm. Mirëpo dihet se edhe burimet e shkruara antike përmbajnë pasaktësi historike. Në tekstin e Shkodrës thuhet se ky dokument ishte përpiluar në Aleksandri në vitin 325 p.e.r. dhe se ishte aprovuar nga Aleksandri personalisht. Në dukje të parë kjo do të krijonte idenë sikur në atë vit edhe Aleksandri ndodhej në Aleksandri, gjë që realisht nuk ngjan të ketë qenë ashtu. Për ta kapërcyer disi këtë “pikë të dobët”, duhet menduar se dokumentet madhore përpiloheshin në Aleksandri dhe për aprovimet përfundimtare i dërgoheshin Aleksandrit me korrierë, sepse dihet që ky sistem komunikimi me stacione të njëpasnjëshme ka funksionuar.
Sipas disa autorëve antikë, Aleksandri i Madh vdiq 33 vjeç (po aq edhe Jezus Krishti!) në Babiloni. Adjutanti i tij Ptolemeu i kishte dhënë premtime se do t’ia dërgonte kufomën në Aleksandri të Egjiptit, ku do të adhurohej si një nga hyjnitë e Egjiptit etj. Qysh në vegjëli, e ëma Olimpia nga Epiri e ushqeu Aleksandrin me gjithfarë bestytnishë. Si ato gratë e hershme të basileusave homerikë, ajo përhapi legjendën se e kishte ngjizur Aleksandrin, jo duke u mbarsur me Filipin II por me një lloj “ore të hyjnishme”, me një lloj gjarpëri bollë a dragua, si një vullnet e metamorfizim i vetë Zeusit. (shih Lukiani, cit. f 254, f 351, f 357)
Lukiani jep sqarime edhe për një lloj bolle të butë natyrale, që pinte qumësht gjiri, që luante me fëmijë etj. Legjendën e gjarpërit si “babai i Aleksandrit” e përmendin edhe autorët antikë si Plutarku e Tit Livi. Zeusi kishte gjithfarë paraqitjesh të metamorfizuara, si dem dybrinoç me brirë të artë, si cjap, si dash, si gjarpër, si mjellmë etj. Në këto imitime edhe Aleksandri pati “suksese”dhe sipas Lukianit, Aleksandrin e kishin futur me gjallje edhe ndër 12 perenditë politeiste më të rëndësishme, kishin ndërtuar edhe faltore ku bënin flijime për të etj. (Cit. f 255)

Ne theksojmë këtu se paraqitja e Aleksandrit, në disa literatura, si një politeist i pastër, apo si një monoteist i pastër, nuk është korrekte. Aleksandri i Madh synonte drejt një feje të re botërore, ku ai do të ishte protagonisti, biri i perendisë Zeus ose si biri i Ammonit. Siç e shohim të qartë edhe nga teksti i Shkodrës, ky bir zoti tenton të shtrihet në mbarë botën e njohur. Këtë reformë ai kërkoi ta realizonte nga lart, me mashtrimin si “Bir Perendie”, me kompromise e bashkbisedime, mbështetur edhe në forcën dhe madhështinë e pushtimeve. Aq në zenit ia ngritën dhe e vetngriti Aleksandri i Madh kultin e njeriut-perendi, sa filloi të përhapej edhe një lloj legjendeje se ai ishte i pavdekshëm. Një skulptor madje propozoi që një kreshtë të malit të Olimpit, ta gdhendnin me fytyrën e Aleksandrit.
Njihet se helenët, qysh heret, bënë identifikime, përafrime e krahasime të disa perendive të tyre me ato egjiptiane etj. Në rastin e Aleksandrit ne shohim se dy nga “kryeperenditë” politeiste, janë afruar, pra kemi edhe një hap të madh më përpara në evolucionin tokësor drejt kalimit në monoteizëm. Ky kalim bëhet jo direkt nga kryezotërit e vjetër të ekipeve politeiste, por nga një “bir” i ri reformator. Në këtë ide Aleksandri bëri edhe kompromise e përshtatje duke “hedhur poshtë klamidën maqedone e duke veshur kandin e tiarën persiane e orjentale” (Lukiani, cit. f 258), apo kur ”hoqi dorë nga zakonet e të parëve dhe zuri të imitonte medët” (Lukiani cit. f 251)
Në mënyrë shumë interesante, te teksti ynë i Shkodrës, e gjejmë Aleksandrin me pushtetin më të madh qiellor e tokësor: si “Biri i Zeusit”, si “Zoti/Pronari tokësor në të katër koordinatat gjeografike të tokës” dhe si “bashkëbiseduesi me brahmanët e pemët”, çka shkon në përputhje të plotë me thënien e Lukianit, me gojën e Aleksandrit: “desha të sundonja të gjithë Tokën” (Cit. f 252).
Ndërsa teksti i Shkodrës e përmend shprehimisht Aleksandrin si “Biri i Zeusit”, shohim se në “Biblën e Vjetër”, te “Vizionet e Danielit”, nuk përmendet si parashikim Aleksandri i Madh “njeri-bir perendie me fuqi hyjnore”, përkundrazi atje i caktohet “parashikimi” i fundit të keq të tij, si një pësim mësim i parashkruar. Shkruesit çifutë, si idhtarë të monoteizmit, ishin të interesuar ta shtynin monozotin sa më thellë në kohë, mundësisht që nga zanafilla dhe kësisoj në Biblën e Vjetër u la pak vend, për të mos thënë aspak, për periudhën e evolucionit nga politeizmi në monoteizëm. Në tregimet e tyre pothuajse nuk shkruhet fare për fetë politeiste. Sigurisht se aty kanë vepruar edhe rregullimet, maskimet e kamufluara e deri edhe çensurat retrospektive etj. “Parashikimet e Danielit” psh e paraqesin Aleksandrin e Madh vetëm si “Mbreti i Mbretërisë së Grekëve”, me një lloj simbolike të maskuar si “Cjapi me një bri të mrekullueshëm”, parashikojnë thyerjen e këtij briri, shuarjen e dinastisë në vijën e gjakut dhe daljen e katër brirëve, që simbolizojnë ndarjen e territoreve nga katër gjeneralët etj dhe më në fund ndoshta edhe një “profeci” për ardhjen e një Mesie…
Citoj: “…nga perendimi po ia beh një Cjap përmbi sipërfaqen e tokës e këmbët nuk ia preknin tokën!…cjapi kishte ndërmjet syve një bri të “mrekullueshëm”…i ra dashit dhe ia theu të dy brirët…Cjapi erdhi e u bë shumë i madh…iu thye briri i madh, e në vend të tij, lindën katër brirë në drejtim të erërave të qiellit…janë katër mbretërit që do të dalin prej popullit të tij, por s’do ta kenë fuqinë e tij… Nga njeri prej tyre doli një bri i vogël, por u bë i madh në drejtim të mesditës, të lindjes e të vendit të fuqishëm. U bë i madh deri në fuqitë qiellore…Ai do të lidhë një Beslidhje të fortë me shumë palë…
(“BIBLA”, përkth. shqip Dom Simon Filipaj, 1994, f 1220-1230, “Vegimi i Danielit: Dashi e Cjapi”, “Ëngjëlli Gabriel e shtjellon vegimin”, “Ëngjëlli Gabriel e shtjellon profecinë” etj në vazhdim.)

Në numrat me shënimet shpjeguese të këtyre fletëve shkruhet, se ndër interpretuesit biblistë ka mendime diskutuese se te “profecia e Danielit”, mbas vdekjes së Aleksandrit na parashikohet edhe ardhja e Mesisë, thuhet se ka edhe shtesa e rregullime të mëvonëshme nga pseudo Danielë etj. Pra duket sikur krahas simbolit “qengji”, Mesia na paska pasur edhe një tjetër më të hershëm si êdhi me njëbri (siç edhe “aquila Cristi” krahasuar me shqiponjën e Zeusit etj. Pas mbretit monobricjapit të parë, që identifikohet me Aleksandrin e Madh, katër brirët e cjapit, në katër erërat, janë: Kasandri në Maqedoni; Lisimahu në Traki e Azinë e Vogël; Seleuku në Siri, Mesopotami e Persi; Ptolemeu në Egjipt. Çuditërisht, “Danieli i lashtë” dhe pseudo Danielët, të cilët njihen për “mrekullinë e tyre të luanëve”, heshtin për kumtimin e Lukianit se edhe vetë Aleksandri i “kishte mbyllur brenda me luanë mjaft njerëz të ditur ”! (Cit. f 258)

Një jehonë nga kjo “temë me brirë” na transmeton edhe Kur’an-i, por jo me një njëbrirësh cjap, por me një tip “Dhulkarnejni-dybrirëshi” arabisht të papërcaktuar. (“KUR’AN-I”, bot. shqip 1992, Sura “El Kehf”, ajetet 83-110, f 412-415)
Ndër të tjera në Kur’an-i shkruhet:
“92. Mandej, ai [Dhulkarnejni. Sqarim yni A.L.] iu rrek përsëri një aso mundësie (një rrugë të tretë mes perendimit e lindjes – nga veriu. Shënimi i komentatorit kuranik)
93. Deri kur arriti mes dy kodrave (si penda) dhe mbrapa tyre gjeti një popull që thuajse nuk kuptonte asnjë gjuhë.
94. Ata thanë: “O Dhulkarnejn, vërtet Jexhuxhi dhe Mexhuxhi janë duke bërë shkatërrime në tokë, a bën që ne të të japim ty një kontribut, e që të bësh një pendë mes nesh dhe mes atyre?
95. Ai (Dhulkarnejni tha: “Atë që mua më mundësoi Zoti im është shumë më i mirë, po ju më ndihmoni me fuqi punëtore të bëj një pendë të fortë midis jush dhe mes atyre!”
96. Më sillni copa të hekurit! E kur e niveloi ai me dy anët e kodrave, tha” “Ndizni” e kur e bëri atë zjarr tha: “Më sillni bakër të shkrirë t’ia hedh atij!”… (Po aty cit.)

Sipas interpretimeve të shkollës egjiptiane, ky kokdybrirësh nuk duhet të ishte Aleksandri i Madh, por një lloj pejgamberi-njeri, i cili kishte pranuar një Zotin, më përpara zbritjes së Kur’anit. Vetkuptohet se Kur’ an-i nuk deklarohej se kishte kopjuar nga Bibla e Vjetër, për disa interpretime me “monozotin” të rregulluar mbrapa etj, por pretendon se All’llahu Xh.Sh. ia kishte zbritur ato informacione direkt në tru Muhammedit (ose indirekt Muhammedit me anën e Xhebrailit), me një tip E-maili të shenjtë hyjnor. Sipas interpretimeve të shkollës mesjetare turke ky Dhulkarnejn i Kur’anit a.s. nuk është kush tjetër por pikërisht idhulli imitues i Muratit II dhe Mehmetit II. Iskender Zül Karneyn = Aleksandri i Madh kokdybrirëshi dhe me këtë emër Iskenderie ata quanin Shkodrën. (Shih në S. Pulaha, “Luftat…Burime Osmane”, 1968, f 163, shën. 34. I. Bitlisi: “Në viset perendimore të Rumelisë në Arnavudili, ndodhej një fortesë e madhe që njihej me emrin Iskenderie themeluar për herë të parë siç thonë nga Iskender Zül Karneyn” etj.)

Është shumë interesante ta përmendim këtu se nga ky interpretim i Kur’anit, diçka ka rënë edhe në veshët e M. Barletit, madje nga një fjalim i vetë Gj. Kastriotit. Fillimisht ai shkruan: “Epirotëve (këtu djemve të Gjon Kastriotit, pra edhe Gjergjit. Sqarim yni A.L.), pasi ua ndërruan emrat e parë, u vunë të tjerë, sipas zakonit të asaj gjindjeje. Gjergji…s’di se ç’gjë të pazakontë dukej se kishte, u quajt Skënderbeg, që është baraz me tonën: Aleksandër Beg” dhe më pas vazhdon: “Turqit, siç thuhet atdheun e lashtë e kanë pasur përtej maleve Rife, përtej viseve të murranit, pranë oqeanit të veriut…Thuhet se Aleksandri i Madh i pat mbyllur këta me shula hekuri si bagëti në një vathë dhensh ndërmjet maleve Hyperborë”. (M. Barleti, “Historia e Skënderbeut”, 1968, f 56; f 110)
Ne mendojmë se ky informacion, sado me një interpretim të lirë, lidhet me ajetin e Dhulkarnejnit/Aleksandrit të Madh dhe me mexhuxhët në origjinë fiset turkeselxhuke e mongoloide. Këtu me sa duket përzihet e ngatërrohet edhe “Muri i Madh” kinez. (Ndër autorët e shkollës shqiptare të interpretimit të Kuranit e pranuan Aleksandrin e Madh si dhulkarnejnin, S. Frashëri, N. Frashëri, L. Malltezi, M. Zeqo, J. Brahaj etj)

Kur, Mehmeti II, Fatihu ose ndryshe “Mehmet Pushtuesi” ishte duke zhvilluar betejën legjendare përpara Shkodrës, nga kodra-shkëmbi i Kazenës, përballë deklaroi: “Oh se ç’vend të shkëlqyer dhe të lartë paska zgjedhur shqiponja për vete dhe për folenë e zogjve të vet”! (M.Barleti,“Rr.Sh.”, f 56). Shqiponjë, padyshim ai quante Aleksandrin e Madh dhe zogjtë e saj, popullin alban, epirot e maqedon.
Teksti i Shkodrës, rihap një diskutim mjaft interesant në lidhje me fillim kohën e ndarjes së trashigimisë dhe atë “Testamentin” e pretenduar nga Aleksandri i Madh. Sipas burimeve antike, që shkruanin mbi historinë e Aleksandrit të Madh dhe sipas interpretimeve moderne nuk kemi pohime rreth ndonjë lloj “Testamenti” të shkruar apo të ndonjë lloj ndarje zotërimesh me gjallje të tij. Historishkruesit antikë, vazhdimisht na konfirmojnë pjesmarrjen e ilirëve në pushtimet e Aleksandrit të Madh, çka për rrjedhojë e normalisht Aleksandri duhej t’i rradhiste e llogariste edhe ata në ndonjë ndarje eventuale. Historiani romak Rufi shkruante: “Në fillim të pranverës së vitit 334 p.e.r., Aleksandri kaloi në Azi me një ushtri më të fortë nga guximi se sa nga numëri. Parmenioni udhëhiqte tridhjetmijë këmëbësorë maqedonë, pesmijë grekë dhe pjesa tjetër ishin nga ata që i kishin dërguar aleatët për këtë luftë. Ilirët, thrakët e tribalët vinin pas tyre me pesëmijë njerëz dhe veç këtyre kishte edhe njëmijë shigjetarë agrianë…(Rufi, sipërcit. Supl. Lib. II, 3. Ilirët…f 187-188)
Kur sapo Aleksandri kishte vdekur (323 p.e.r.), mësojmë për një grindje të madhe për shqyerje-ndarjen e zotërimeve nga një numër i madh komandantësh veteranë sëbashku me bijtë e tyre, grindje që shtrihet edhe midis reparteve të ndryshme, veçanërisht midis kalorësve dhe këmbësorëve. Me këtë rast, ne duhet të mendojmë se “kazani po ziente” dhe kësisoj hapet supozimi se më 325 p.e.r. Aleksandri mund t’i ketë paraprirë kësaj situate, me atë ndarjen midis 12 trashigimtarëve. (Kjo shkon edhe në koinçidencë me 12 apostujt e Jezusit!) Dhe duhet nënvizuar se në vitin 325 p.e.r. Aleksandri nuk kishte akoma një pasardhës trashigimtar as mashkull e as femër dhe prandaj ky as nuk përmendet në tekstin e Shkodrës, që do të thotë edhe se formulimi ishte i saktë, në këtë pikë.

Tani të rikthehemi te ajo “pika e dobët”, që e kemi sipërpërmendur. Sapo ishim njohur mirë me këtë tekst “apokrif” të Shkodrës, që ka pretendimin si datim vitin 325 p.e.r., ne, me ngurrim kuptohet, na shkoi mendja për një krahasim te “Libri i parë i Makabenjve”, (“Bibla e Vjetër”, cit. f 1311, 1, 1), që po e citoj të plotë:
“Aleksandri i Madh dhe ndarja e perandorisë”
Pasi Aleksandri biri i Filipit, maqedonas, që më parë mbretëroi në Greqi, doli nga dheu Ketim, e goditi Darin, mbretin e persianëve dhe të medëve, ndërmori shumë luftëra, pushtoi qyteza dhe i vrau mbretërit vendës, atëherë arriti deri në skajin e tokës e pushtoi shumë popuj. Atëherë toka mbarë heshtoi para tij, iu rrit mendja e zemra iu mbush me kreni. Bashkoi një ushtri tejet të fortë, nënështroi krahina, popuj e princa e i bëri t’i paguajnë të dhjetat e vartësisë. Atëhere u sëmur dhe e pa se po vdiste. I thirri oficerët e vet, bujarët që kishin qenë rritur bashkë me të që në moshën e re, dhe ndërsa ishte ende gjallë ua ndau mbretërinë e vet. Aleksandri vdiq pasi kishte mbretëruar 12 vjet. Oficerët e morën pushtetin secili në krahinën e vet. Pas vdekjes së tij të gjithë u kurorëzuan, kështu edhe bijtë e tyre pas tyre gjatë vjetëve vijues. Kështu u shumëzuan të këqiat mbi tokë.
Përkthyesi, komentatori dhe shpjeguesi i këtij citimi, e thekson se ky shkrim ka një karakter historik, pra nuk kemi të bëjmë me ndonjë lloj “parashikimi” dhe në shënimet (1, 1-9; 1; 3) shkruan dhe ripërsërit, duke e nxjerrë jo të saktë tekstin e Makabeut: “Leka s’e ndau në shtratin e vdekjes perandorinë, por ajo vetiu shkoi duke u shkatërruar e ndarë nga oficerët e tij që e okupuan pushtetin me forcë”.
Ky komentim, me njohuritë që njiheshin deri më 1994 të botimit shqip të Biblës, ishte i pranueshëm, por tashti që ai shkon edhe në përputhje me tekstin e Shkodrës, mendoj se mund të bëhet disi dikutueshëm. Komentatori e ka theksuar atë që nuk e thekson as vetë kapitulli biblik: “Aleksandri nisi ta mbajë veten për hyjni” dhe për këtë na rekomandon një shembull tjetër te “Profecia e Ezekielit” 28, 2.5/:
”Biri i njeriut, thuaj princit të Tirit:
Kështu thotë Zoti Hyj:
Pasi mendja t’u rrit e the:
“Unë jam hyjni,
rri mbi fronin e zotave,
në kërthizën e detit!”,
megjithse je njeri e jo hyj…
Ja, po qenke më i mençur se Danieli…
Do të vdesësh…
Vallë a do të thuash më:
“Jam Hyj?…

Grindje ndarjet ishin në kulm, kur trupi pa jetë i Aleksandrit (Qershor, 323 p.e.r.) qëndronte akoma në një sallë të madhe, ku e kishin vendosur që të ishte si të thuash edhe dëshmitar i vendimeve dhe marrëveshjeve të ushtarakëve. Tashti ne informohemi, se një pjesë pranuan mendimin e Perdikës, që të pritej lindja nga shtatzania e Roksanës, gruas së Aleksandrit të Madh, dhe po qe se ishte mashkull atij t’i caktoheshin disa tutorë si Leonati, Perdika, Krateri dhe Antipatri etj, e me atë rast u bënë edhe betimet përkatëse. Burimet kanë treguar se në rrugë, gjatë fushatës në lindje, diku andej nga Afganistani, Aleksandri u dashurua dhe u martua me një vajzë që quhej Roksana. Ndërkaq, çuditërisht, nuk kishte pasur informacione as për ndonjë shtatzani të saj, as nëse vetë Aleksandri kishte pasur dijeni dhe as për ndonjë lloj testamenti të mundshëm ndaj këtij trashigimtari të pritshëm! Normalisht Roksana duhej të kishte ngelur shtatzënë me Aleksandrin, ndoshta aty nga fundi i vitit 324 p.e.r. ose përgjatë vitit 323 p.e.r. dhe burimet na tregojnë se ajo ndërkohë ishte dërguar në Maqedoni. Kontradiktat e brendëshme e kishin dobësuar perandorinë gjigande, por vdekja natyrore e “birit të pavdekshëm të Zeusit” shkaktoi një tronditje të menjëheshme dhe kontradiktat shpërthyen haptazi. Kështu ndaj propozimeve të Perdikës u rebeluan këmbësorët. Ata caktuan si mbret Adrideun, vëllanë e Aleksandrit nga një grua tjetër e Filipit, por duke i lënë edhe trashigimtarit të Aleksandrit, të supozuar mashkull, “një copë nga pjesa e shtetit”! Në krye të ndarjes Maqedoni e Greqi vendoset Antipatri, babai i Kasandrit. (krhs Antipatrea, ish emri i Beratit) e pasuar pastaj me një listë të gjatë ndarjesh të provincave, ku vërehen edhe disa nga udhëheqësit e vjetër me të bijtë e tre. Atje shohim edhe se ilirit Pito i ka takuar Media e Madhe (Persia e sotme). Dhe kjo është një copë e madhe, çka edhe na tregon se Aleksandri e ka mbajtur fjalën ndaj ilirëve. Pas pak muajsh (nuk përcaktohet se sa?!) burimet tregojnë se Roksana, e dërguar në Maqedoni, ka lindur trashigimtarin mashkull Aleksandrin e ri, të cilit si regjent kryesor fillimisht i ishte caktuar Polyperhu, i pasuar me një numër regjencash të tjera. Tashti mësojmë për fillimin e peripecive të Olimpisë dhe Roksanës me Aleksandrin e Ri, nën përndjekjet e Kasandrit. Në vitin 317 p.e.r., gjashtë vjet pas vdekjes së Aleksandrit, Olimpia si mjeshtre e komploteve, e vret mbretin Adrideun dhe gruan e tij Euridikën dhe merr qeverisjen. Një vit më pas, më 316 p.e.r. Kasandri, biri i Antipatrit, i martuar me Thesalonikën bijën e Adrideut dhe Euridikës, arrin ta vrasë Olimpinë, kurse Roksanën dhe Aleksandrin e Ri i internon nën vërejtje në kështjellën e Amfilopolit. (nxjerrë nga, Justini, cit. Libri XIV; Amfipoli qytet dhe kështjellë në Maqedoni.)
Vetëm pasi kanë ndodhur gjith këto ngjarje e pasi kanë kaluar disa vite ne informohemi edhe për kalimin, nga ajo ish ndarja e madhe kaotike, në katër pjesë ku dominojnë Kasandri, Lisimahu, Seleuku e Ptolemeu. (Diodori, “Bibliotheca Historica” Libri XVIII, 4, 49; Libri XIX, 11, 36, 51 etj; Justini, “Epitoma Historiarum Philippikarum Pompei Trogi”, Lib. XIII-XIV etj)

Konstatojmë se “parashikuesi” biblik Danieli, nuk është ndalur në këtë vorbull ngjarjesh e personash dhe nuk na jep ndonjë informacion “me parashikime brirësh” për mbretin Adrideu (ose Arideu) dhe as për çeshtjen e Roksanës e Aleksandrit të Ri trashigimtar, “birin e të birit të Zeusit”, por ka kapërcyer direkt te “katër brirët”. Informacione për ato nuk jep as Makabeu, i cili megjithatë nuk i ka përfillur fare “brirët e shenjtë”.
Por, ç’ndodhi me Aleksandrin e Ri dhe Roksanën? Ç’gjë dhe arësye të pazakontë kishte Kasandri dhe ndjekësit e tij, ndaj këtij trashigimtari që duhet t’i takonte legjitimiteti?! Mos ndoshta Olimpia kishte sajuar ndonjë lloj “ngjizje hyjnore” edhe për Roksanën, apo se kohëlindja e Roksanës shkaktoi dyshime?! “Mjegulla e Buenës mbi Rozafat” nuk na lejon të shohim. Ajo që dimë është se Aleksandri i Madh nuk e përmbushi porosinë e të parëve të tij, për t’u varrosur në varrin e në tokën atërore dhe prandaj dinastia nga gjaku i tij u shua. Këtë e kishte “parashikuar” edhe orakulli politeist i gadishullit tonë, megjithse me kohë i kishte dalë nami për ato përgjigjet “parashikuese” me dy e tre kuptime. (Trog Pompei, sipas Justinit, cit. Lib. VII)
Aleksandri i Madh, me të vërtetë se ishte edhe një “pinjoll i farës së shquar të popujve Ilirikë të së njejtës gjuhë”. Ai e provoi të ishte një reformator si “Biri i kryezotit Zeus me Olimpinë tokësore në Tokë”, por megjithatë, ai nuk ishte vetë kryezoti politeist e as zoti monoteist. Një filozof kishte shkruar: “Zeusi hyjnor, mëndjelartë etj, me epshet e shfrimet e papërmbajtura seksuale e mbushi plot e përplot tokën dhe qiellin me perendi të ligjshme e me perendi dobiçë të pa ligjshëm”. Dhe ky nuk ishte ndonjë konstatim i ri, plot 23 shekuj më parë, me rastin e një rimartese poligame të Filipit II, duke marrë shkas nga legjenda e sajuar e shtatzanisë së Olimpisë, një nga njerëzit e nuses e ofendoi direkt Aleksandrin në këtë mënyrë: “Tani do të lindin mbretër të vërtetë e jo një mbret dobiç”. (Athenaei, “Deipnosophistae”, Lib. XIII)

Në tërë vorbullën e mitologjisë së bashkimeve seksuale, të metamorfizimeve etj, e shohim Zeusin edhe si fillues eksperimentimesh të riprodhimit gjenetik me klonime e shartime hyjnore e tokësore. Zeusi mashkullor e pjell virgjëreshë Athinanë “perendinë e perendisë” nga koka, ndërsa “embrionin e Semelës”, të marrë nga barku i së ëmës, e rriti dhe e polli nga mishi i kofshës së vet gjigande!
Do të vinte edhe koha monoteiste kur “Biri i Perendisë e njëkohësisht vetë Ati/Perendija dhe Shpirti i Shënjtë” do të na prezantohen me Jezu Krishtin, ashtu si një lloj kloni hyjnor, po qe se do t’a përshtatnim retrospektivisht me shkencën e arritjet moderne të inxhinierisë gjenetike. Ndërsa “mbarsia me hyjnorë” e nuseve dhe e virgjëreshave tokësore dhe e pjelljes së tyre me binjakë e trinjakë, nuk ishte ndonjë gjë e re, triniteti ngjalli shumë kundërshtime në interpretimet e ndryshme të sekteve. Akoma edhe kur u shkrua/tubua Kur’an-i i Zbritur, nuk konceptohej dot mono perendia si “tre perendi në një” dhe gjithashtu debatohej rreptë, sepse Perendija/All’llahu nuk mund të kishte një fëmijë, megjith theksimin se s’ka asnjë gjë që nuk mund ta arrijë All’llahu, mjaft që ai ta bëjë në mendim dhe t’i thotë: Bëhu! Kur’an-i e pranonte ngjizjen në mitrën e virgjëreshës Mejreme/Maria (pa i prekur cipën e virgjërisë) me idenë/mendimin e frymën e All’llahut, e pranonte Jezusin/Isanë si pejgamber, si të ngjitur tek All’llahu, madje edhe si një bashkbisedues e dialogues i tij atje në hapësirat ndëryjore. Por, ndërkaq Kur’ an-i dhe vetë All’llahu absolutisht nuk e pranonin atësinë e ligjshme për Jezusin, sipas koncepteve vulgare politeiste e tokësore.

Amësia e Aleksandrit ishte tokësore e po ashtu edhe ajo e Jezusit, por ndryshimi qëndron se te Olimpia, jo virgjëreshë, kemi “një kontakt direkt seksual fizik me farë/spermë gjarpëri të mirë, si metamorfizim i Zeusit”, ndërsa tek e martuara Maria, megjithatë virgjëreshë, nuk kemi asnjë lloj kontakti seksual fizik, por vetëm një vet ngjizje tip hemafroditizmi me ide-mendimin e Zotit nga një hapësirë ndëryjore.
Olimpia, “njera nga të përzgjedhurat e kryezotit politeist Zeusit”, ishte një grua kriminele e gënjeshtare e aftë t’ia vinte “brirët e turpit” burrit Filip dhe “brirët e Zeusit pellazgjik” të birit Aleksandër. Ajo madje e nxiti vrasjen e burrit të saj, me vrasësin e paguar Pausanin, të cilin e gozhdoi në një kryq druri, duke i vënë në kokë një kurorë të artë. Përkundrazi Maria, e urtë e ndershme dhe e butë, e përzgjedhura e mono Zotit, nuk i la asnjë turp Jozefit, burrit legjitim dhe të aftë tokësor. Birin e saj dhe të vetëm hyjnor të Zotit, Zotin Krisht njerëzit e kryqëzuan dhe i vunë në kokë një kurorë drizash… Monoperendisë, kristiane parimisht nuk do t’i lejohej më asnjë lloj kontakti seksual i drejpërdrejtë me ëngjëllushet qiellore, me murgeshat e gratë tokësore e për më tepër në kristianizëm nuk do të ketë më asnjë lloj ngjizje tjetër ndërhyjnore si ai me Marien/Mejremen. Monozoti kristian riprodhon një fëmijë mashkull vetëm një herë në infnit kohën, ndërsa monozoti islam nuk ka absolutisht asnjë të tillë në infinit kohën e megjithatë thuhet se ata janë një i njëjti!

Mund të themi se me kohë gradualisht në hapësirat e feve të mëdha monoteiste zhduket kujtimi i brirëve, megjith ndonjë rudiment të vogël simbolik aty-këtu. Tashmë vetëm, dreqi, satana, shejtani na paraqitet me brirë, si një simbolizim i djallëzisë dhe i mençurisë në sensin e keq.
Në botën njerëzore përpjekja e Aleksandrit “me një bri të mrekullueshëm cjapi”, që imitonte Zeusin me mitologjinë e dhisë amalteze në një shpellë të Kretës, megjithse siguroi dy vende në “Beslidhjen e Vjetër”, nuk e kaloi klasën për në “Beslidhjen e Re”, as sëpaku si ndonjë i dërguar pejgamber. Jezusi triumfoi nga poshtë si “biri i vërtetë dhe i vetëm i monozotit” dhe fitoi edhe “pavdekësinë e përjetëshme”, të cilën aq me dëshpërim e kishte kërkuar Aleksandri i Madh.

Monedha e objekte arkeologjike me Aleksandrin e Madh të gjetura rastësisht në Shkodër.
Duke i lënë mënjanë rrënimet e regresin që solli pushtimi turko-osman, pastaj shkatërrimet e shek XX, mjerisht e paradoksalisht u desh edhe “Koha e Demokracisë” me një dam ndoshta të pariparueshëm me shkatërrimin e komplet zonës arkeologjike! Dhe kjo në një kohë kur sipas vetë deklarimeve të autoriteteve të arkeologjisë, ato “sapo kishin nisur” aty nga mesi i viteve 80-të…
Jo rrallë ndeshim shkrime ku merret si një dogmë se në botën antike, për shkëmbimin mall-monedhë, vlenin vetëm sistemet monetare lokale. Por, ja që te Plini, gjejmë edhe përjashtime nga rregulli: “Populli romak nuk e përdori monedhën prej argjendi përpara se të mundëte mbretin Pirro…Më përpara kjo monedhë vinte nga Iliria dhe pranohej në vend të mallit”. C. Plini Secundi, “Natyralis Historiae”, Lib. XXXIII, 3 (13)
Kjo na çon në mendimin se ky fenomen shkëmbimi me monedha argjendi (ari vetkuptohet) duhet të ketë ndodhur fillimisht edhe midis botës helene dhe ilirëve më pak të zhvilluar. Mbase kjo mund të jetë edhe një arësye ku çuditërisht në Shkodër dhe në disa emporione janë gjetur shpesh monedha argjendi të botës helene madje edhe mjaft të hershme etj.
Tashti le të paraqesim pamje nga monedhat e objektet e gjetura rastësisht në Shkodër dhe të japim ndonjë koment se çfarë mund të tregojnë ato.
Fig. Nr. 1. Monedhë argjendi e shek IV p.e.r. Prerje e kohës së Filipi II, për nderimin e të birit Aleksandrit. Nga njera faqe shkruan greqisht “Aleksandro” dhe paraqet Zeusin me skepter dhe shqiponjë, ka një monogram “A” dhe një germë “?”. Ky motiv ndeshet qysh heret edhe në vargjet homerike: “Po qe se fisin tim ti kërkon t’a njohësh… skeptrin me shqiponjë Zeusi ia dhuron” etj, që ishte si një model i përhapur në hapësirën mesdhetare ku kishte mbërritur dominimi hegjemonist e ai i besimit politesit grek. (Homeri, “Iliada”, përkth. shqip, VI, 147-284)
Faqia tjetër paraqet Aleksandrin e ri në profil. Në katalogun e monedhave greke konfirmohet prezenca e saj në shek IV p.e.r. Pretendohet të jetë gjetur në rrethinat e kështjellës, në mbeturinat e dheut të hedhur. (Koleksion personal)
Fig. Nr. 2. Medalion prej bronzi me një faqe, derdhje dhe shkrim me inçizim të lexueshëm “Demos i Thesalonikut [ja kushton] Aleksandrisë”. Paraqet në profil Aleksandrin e Madh me përkrenare, ku në anësore ka një sqap me një bri dhe më lart një kokë luani me krifë. Pretendohet të jetë gjetur në kodrat e Shkodrës. Ka qenë e veshur nga një shtresë ranore. Figurimin e sqapit ne e shohim të krahasueshëm me “sqapin me një bri të mrekullueshëm” të Biblës dhe me një tip egjiptian (Koleksion personal)
Fig. Nr. 3. Monedhë argjendi e përdorur si varëse qafe. Nga njera faqe ka figurimin në profil të perendeshës Athina e cila ka në përkrenare një qenie shartesë mitologjike detare, me kokë shqiponje dhe me krahë fluturues, e krahasueshme nga ne me dragoin e kishës së Mesopotamit etj. Ka monogramin A. Në faqen tjetër ka shkronjën greke F cfurkun e Poseidonit dhe germën A. Paraqet një luan dhe shkrimin gr. YE???O?. Kjo monedhë sipas katalogut është me prejardhje greke, por imitim nga Lukania. Në katalog konfirmohet ekzistenca e saj. Monedha është e inkasturar në një rreth, sepse ka qenë përdorur si varëse qafe. Është blerë te një argjendar, pretendohet të jetë gjetur në zonën e kështjellës. E kemi sjellë për ilustrimin e mitologjisë së Athinasë e cila përmendet edhe në “Privilegjet” e Shkodrës (Minerva, sipas përkthimit latin). Shih edhe dy monedha athinase të gjetura në Shkodër me kultin e Athinës si qyqe dhe si njeri. Athinaja në formën e metamorfozës si qyqe, sipas mitologjisë ka qenë edhe “protektoria” e Trojës. (Koleksion personal)
Fig. Nr. 4a. Monedhë argjendi e Basileusit Ptolemeu të Egjyptit, njëri nga të katër zëvendësuesit e Aleksandrit. Njera faqe ka portretin e Ptolemeut, faqia tjetër një shqiponjë të shkëlqyer që ka shkelur me kthetra një krokodil. Simbolin e shqiponjës e gjemë edhe në Bibla, ndërsa krokodili sibolizonte Egjiptin etj. Duke u nisur se një monedhë me një shqiponjë afërsisht të tillë e ka pasur edhe basileusi Perseu i Maqedonisë, bashkëkohës i Genthios-it të Shkodrës, shek II p.e.r. (Fig. 4b), ne mendojmë se kemi të bëjmë me ish shqiponjën e Aleksandrit të Madh. Gjendet në katalog, shek IV p.e.r. Është gjetur në bregun e Drinit poshtë kështjellës. (Koleksion personal)
Fig. Nr. 5. Fotokopje e një monedhe argjendi e bazileusit Lisimahu të Thrakisë, njëri nga të katër gjeneralët që ndanë teritoret e Aleksandrit të Madh e gjetur në Shkodër. Nga njera anë ka në profil Aleksandrin me bririn e Ammonit dhe nga ana tjetër Athinanë me mburoje etj. (Pronë e koleksionistit Mark Pali)
Fig. Nr. 6. Monedhë sirofenikase e basileusit Dhimitri II Nikator. Nga njera anë portreti i basileusit me mjekër dhe diademë, nga ana tjetër Zeusi i ulur në fron etj. E gjetur në Shkodër. (Koleksion personal)
Fig. Nr. 7. Stema heraldike origjinale e qytetit të Shkodrës e gjetur në “Statutet e Shkodrës” me shqiponjën e zezë të Aleksandrit të Madh dhe Pirros së Epirit.
Nga burimet antike dhe ato numizmatike Aleksandri i Madh kishte edhe simbolika me cjap e shqiponjë dhe po ashtu edhe Pirrua i Epirit në përkrenare kishte bri cjapi, i pëlqente ta thërrisnin “shqiponjë” e madje se njihej edhe si “rritës shqiponjash”. (Plutarchi, “Vitae Parallele”, 10; Eliani, Lib. II, 40, 45.)
Të gjithë kemi dëgjuar se simbole të Aleksandrit dhe Pirros i kishte imituar edhe Skenderbeu, në kuptimin e ruajtjes së traditës dhe vazhdimësisë së lashtë të fisit të tij. Në qoftë se edhe Aleksandri i Madh, sipas tekstit të Shkodrës e kishte pasur një “Atlet të tij” edhe Skënderbeun e mbiquajtën “Atlet të Krishtit”… Por, ne vërejmë se kokcjapi i Skënderbeut, ka dy brirë dhe jo një “të mrekullueshëm” si ai i Aleksandrit të Madh në Bibël! Dr. M. Zeqo, mendon se “Përkrenaria e Skënderbeut” është punuar në Itali dhe i është dhuruar atij si “një simbolikë, edicioni i dytë i ndeshjes së cjapit njëbri të Perendimit me dashin dybrinoç të Orjentit, që gjendet te “Vizionet e Danielit” në Biblën e Vjetër”, pra si një lloj “profecie e re mesjetare kristiane”! Ndërkaq, siç e përmendëm, ishin turqit që ia dhanë emrin Gjergj Kastriotit si Iskender/Skanderbeg, në kujtim e nderim për Aleksandrin e Madh, të cilin ata në turqisht e quanin Iskender Zül Karneyn = Aleksandri i Madh kokdybrirëshi. A thua dhurata italiane e ruajti kuptimin e Dhulkarnejnit?!

Do të shtonim se në kohën tonë moderne, imitimi dhe improvizimet e reja të këtyre ish simbolikave antike e mesjetare në stema republikane e në personel njerëzor ceremonial “republikan”, rrezikojnë të kthehen në qesharake, siç edhe shpikja më e fundit alla shqiptarçe me Dhulkarnejnët me përkrenare me “Koksqap të Artë”, me pelerina të kuqe, me opinga dhie e të lyer me deodorantë, si një lloj “edicioni modern” i ligjvënësve tanë!
Me kohë ironia e hollë popullore filloi t’i konsideronte “brirët e shenjtë” jo vetëm si një simbol i “budallallëkut me brirë”, por edhe se “gruaja i kishte vënë burrit brirë”. Edhe përkrenaret antike e mesjetare edhe kultet kalorsiake, filluan të shkaktonin ilaritete. Dikur edhe vetë perenditë e rrangut të lartë e të aristokratizuara të Olimpit kishin filluar të ankoheshin e të talleshin me disa perendi të barbarëve, të cilat me hir e me pahir i ishin imponuar “Malit të Perendive”, kur këtyre filluan t’i mungonin jo vetëm flijet njerëzore por edhe ato shtazore. Kështu ndodhte edhe me malokun Hyun e grigjave dhe kullotave Panin, një lloj kloni mitologjik shartesë gjysëm njeri e gjysëm skjap, që kapardisej me zë të lartë në tribunën e Olimpit, i cili jo vetëm që qelbej era sqap, por na kishte marrë me vehte atje lart të gjithë vllazërinë e far e fisin e tij si metekë (të ardhur pa leje), duke e katandisur Olimpin si një Bathore…

Mungesa e vërtetitmit me siguri të vendgjetjes, moskontrolli rigoroz i autenticitetit etj, sigurisht nuk na lejojnë që të japim përfundime të sigurta për vërtetimin e një prezence në Shkodër, të Filipit II dhe Aleksandrit të Madh etj.
Duke besuar se nesër brezi i ri do të jetë më me fat dhe se “rojzat e fatijet”nuk do të luajnë keq, le të shpresojmë që këto monedha dhe objekte të mos i kenë hedhur dallgët e kohës fare rastësisht, ashtu siç ato shishet e detarëve që i nxjerr deti kushedi se ku…