Halil Kajtazi

[feneri]

FITUESIT PËRCAKTOHEN NË TAVOLINË

Historia jonë ishte e pastër si loti, por atë e ndërlikuan fqinjët për t’i përfituar “alibitë” e tyre së ata janë shpëtimtarët tonë! Sikur të dinim t’ju shpëtonim kthetrave të tyre, apo edhe të mos futeshim në luftë me ta e kundër tyre, ndodh se nuk do të mbesnim kështu të copëtuar dhe me pak tokë? Qëllimi i çdo lufte ishte që të na rebelojnë dhe të na motivojnë për luftëra të reja. Pas përfundimit të luftës, të tjerët e shaluan atin kudo kundër nesh. Kështu bëri edhe Serbia si në Luftën e Parë Botërore, po ashtu edhe në ketë të Dytën - kundërbotërore! E morën fitoren të gatuar dhe të ulur në tavolinë, pa fije droje. Çfarë do të bëhej sikur fare të mos ngriteshim në luftë? Vetëm sa u përshkllimë se luftuam kundër nazifashizmit, kurse erdhi nazifashizmi me petk të ri!
Zoti na ndihmoftë! U ndihmoftë edhe popujve të tjerë, por shqipshkelësve, kurrë mos iu ndihmoftë! Ka shqipshkelës edhe në mjedisin tonë, që ende nuk po duan të lirohen nga tutela e ish-regjimit, ka edhe të tillë që i kanë lidhur interesat materiale, e fat që tash po ua lexojnë gjithkujt letrat në gji...

[feneri]

UDHA E MASHTRIMEVE

Në 40-vjetorin e Bujanit, u mbajt një takim në Institutin Albanologjik të Prishtinës. Mjerisht nuk erdhi asnjë ish-pjesëmarrës i gjallë i Konferencës, as të tillë të përlyer që tërë jetën bërë me gisht dhe asnjëherë nuk kanë menduar se me popull nuk luhet në bisht!
Salla e kujtimit të përvjetorit ishte mbushur me studentë, historianë dhe politikanë. Pritej se do të vinte Fadil Hoxha, por as ai nuk erdhi! Desh të ndaheshin edhe historianët në dysh; sa ishin me mendimin se Konferenca e Bujanit mbeti akti më i lartë historik për bashkimin e kombit shqiptar, sa të tjerë e qortonin si konferencë moniste? Bujani është akti i kryer, thoshte njëri nga historianët që nuk kishte shkruar asnjë shkronjë, por e kishte përsiatur në vete atë kohë. Bujani ishte një Konferencë nën kontroll të serbëve dhe malazezëve. Ata e përkrahnin vetëm sa për t’i parë se cilët nga radhët e shqiptarëve ishin eksponentë të irredentizmit dhe të separatizmit! Bujani ishte konferencë, që as që duhej të mbahej, pohonte njëri, dhe atij nuk i vëhej veshi. Ndër të tjerë, foli edhe Ali Rexha!
- Ju, të gjithë po gaboni se nuk duhet të thuhet: “Konferenca e Bujant” por “Konferenca e Bujanit”. Qeshën të gjithë pjesëmarrësit. Ishte njëfarë krize nervore! Thonë se vendimet e kësaj Konference i kanë nënshkruar edhe serbët e malazezët. Bujani ishte nën kontroll të madh dhe fare nuk ishte përgatitur psikikisht asnjë luftëtar. Mashtrimet e premtimet lëviznin në çdo anë. Bujani kishte përparësi se mbahej në Malësi të Gjakovës, dhe mendohej se Malësia do ta përkrahte, por kush e kishte pyetur atëherë atë Malësi? Ç’mund të bënte Malësia, kur dihej se ajo Malësi ishte e lidhur gjithnjë me Shqipërinë! Bujan dhe Malësia me pilëpamje të ndryshme ishin larg njëra-tjetrës. Malësia do të thoshte: “Me Konferencën e Bujanit ne ia ndërsyem vetes qentë! Qemë të bashkuar, por nuk ditëm ta gëzojmë. Na mashtruan kopilat e huaj…”
Ç’fat patën ata delegatë që udhëtuan nga anë të ndryshme, e ç’fat pati edhe Svetozar Vukmanoviq-Tempo, që ishte në korrent të asaj ngjarje? Ai kishte marrë përsipër se si ta bojkotonte atë, por pasi ia kishte shkruar një letër Titos, dhe iu kishte ankuar se shqiptarët nuk do të ngriten në luftë, po qe se nuk bashkohen Kosova me Shqipëri. Tito iu kishte përgjigjur me shkrim: “Çështja e bashkimit të Kosovës dhe të Rrafshit të Dukagjinit me Shqipëri duhet të jetë ekskluzivisht çështje propaganduese”… Ishte nënshkrimi i tij enkas: To! dhe pikë! Ndiqej fryma e Rezolutës së Bujanit edhe prej atyre që e kishin nënshkruar, ndiqej edhe prej Tempos dhe Titos, dhe marrëveshja gojore u bë më e rëndësishme se ajo me shkrim. “Të luftojmë, dhe ta shporrim okupatorin prej këtij vendi, e pas luftës, të gjithë do t’i gëzojmë të drejtat e barabarta!...”
Udha e mashtrimeve ishte hapur pikërisht në Bujan. Nënshkruesit si dhe nënshtruesit e Bujanit përparonin në brigada të ushtrisë, por kishte ndër të tjerë që përjetonin përndjekje sekrete.
Për Bujan nisën të nxehen hekurishet në Institutin Albanologjik të Prishtinës, që mezi merrte frymë ato ditë, se edhe ata që punonin njëzet vjet nuk e dinin se ishin në shenjestër. Bujani dhe Instituti ishin në të njëjtin provim sikurse para 40 - vjetësh Malësia e Gjakovës, apo ata që deshën t’i jepnin zë asaj se bëri një punë të madhe! Po të pyetej Malësia nuk do të bëhej asnjë fjalë në ato rrethana? Po të ishte ky zëri i Malësisë, do të lëshohej kushtrimi i saj, por ishte një zë i një kaste njerëzish që mbetën faraonë të dy zonave shqiptare? Faraonët e historisë, dhe faraonët e politikës së ditës që ditën të tjerët t’i ngrisnin në metafora nisën të përçajnë. Ata dërdëllisnin për ura të bashkimit të të gjithë popujve me parullën: “Proletarë, të të gjitha vendeve, bashkohuni!”
U ngrit Ahmet Kelmendi, ish-nxënës i Zekeria Rexhës, dhe përkundër asaj që nuk diti apo nuk desh të thotë asgjë për Bujann, ia përmendi emrin profesorit të tij:
-Të diskutojmë mes vetes deri në ngritjen e karrigeve, por të mos i mëshojmë njëri-tjetrit! - thoshte profesor Zekeria Rexha i ndjerë që nuk ishte në atë mes ku flitej për 40-vjetorin e Konferencës së Bujanit!
Fjalët rreth karriges më tingëlluan ndryshe. “Lufta për shkam!”, kisha dëgjuar shpesh në popull: “Na i ka lidhur duar dhe këmbë!”. Mos vallë, edhe aty qenka bërë luftë e tillë! T’i ngrisim karriget këtu? Karriget i ngritën të tjerët kundër nesh, dhe heshtja u bë moto e luftës “Ndjefsh e mos pafsh!” luteshin ata që s’mund të bënin asgjë. Dhe kështu lufta vazhdonte edhe pas aprovimit të Rezolutës së Bujanit, hartuar nga Hajdar Dushi, i cili nën rrethana sekrete të asaj kohe u zhduk. Jeta e tij ishte jeta e një luftëtari të vendosur që nuk pushoi së luftuari dhe punuari për lirinë e atdheut. “Çdo i ri don liri!”, dëgjohej fjala e urtë. Liria për atdhe ishte në shpirtin e tij. Ai me një grup njerëz të tjerë të penës, kudo ku shkeli, maleve e fushave, kasolleve e staneve, mbolli zjarrin e luftës për liri, zjarrin e dashurisë për tokën amtare që Kosova të bashkohej me Shqipërinë!…”Pa tokë, s’ke as qiell, as diell, as kokë!” përsiasnin në vete ata që nuk kishin aftësi e guxim të kundërshtonin haptas.

[feneri]

LOJËRAT E ROBËRISË

- Kush e ka nënshkruar Rezolutën e Bujanit? - pyesnin shpesh ushtarët nëpër brigada luftarake, por ata i hante nata…
-A do të bashkohemi ndonjëherë me Shqipërinë? - pyesnin edhe ata që ishin në krye të ushtrisë, por që shpesh me fjalë e shprehje të tilla provokonin prapavinë e shëndoshë, dhe cilindo që dëgjonin se ekspozohej, nuk e çelte drita të gjallë!
Mëngjesi i gjente të pushkatuar, dhe vetëm kur shokët bënin me kokë prej njëri-tjetrit, dihej se çfarë bëhej me shokët e luftës natën, e çfarë ditën? Dita dhe nata ishin të tyre! Ditën ishin me ushtri, natën ishin - kundër ushtrisë!... O bubu, çfarë ishte ajo kohë e luftës? Profesori im, Zekeria Rexha ishte i shkolluar. Ishte kreator i luftës dhe i arsimit shqiptar? Dinte gjuhën shqipe dhe frengjishte, dinte edhe latinishten, e kishte mësuar për zor edhe serbishten! Shumë kohë ishte njeriu i pare në Shqipëri, minister i arsimit si dhe këtu në Kosovë. U bë edhe shkrimtar!
Dukagjini, djali i Zekeria Rexhës ishte një klasë para meje. Ai ishte orientuar në lëndët shkencore, thoshin se merrej me fizikë dhe se ishte regjistruar në Institutin e Vinçes të Beogradit! Ishte punë e madhe kjo atëherë për ne. Sihariqe! Ishte punë mbi punë të shkonte ndonjë shqiptar e të studionte në Beograd, dhe arritën dikur edhe shumë të tjerë. Dyert e Beogradit i hapën luftëtarët. Harruan Tiranën!... Çfarë u bë me atë Bujan? A do të ishte më mirë që të mbahej apo të mos mbahej? A ishte mirë që t’ia bëjmë vetes me gisht apo atë që na bënë të tjerët? U apostrofuan njerëzit që adhuronin bashkimin. Bëhej një luftë e ashpër përbrenda ushtrisë shqiptare, që çonte në udhën e dështimit. Dyshuesit i ndoqën dhe u poqën në mënyrën më perfide!

[feneri]

REZOLUTA E BUJANIT

Rezoluta e Bujanit ishte hartuar mirë, dhe në çështjen shqiptare, më sa shihej sipas të gjitha paragjykimeve, do të bëhej bashkimi i Kosovës me Shqipërinë! Po, vallë, për çfarë bashkimi ishte fjala, kur Kosova, në ditët e fashizmit, në kohë të Shqipërisë, edhe pse dukej e pushtuar, ajo ishte tërësisht e bashkuar! Ishte një shtet etnik, dhe kështu, zoti Zekeria Rexha, ende pa u nënshkruar Rezoluta, gjërat ishin pezulluar herët se si do të vihej deri te vendimet e një Konference që fare nuk do të kishin peshë as gjatë luftës e as pas pushimit të saj. Nënshkrimin e Rezolutës, dihet se kush e pagoi me kokë, e dikujt i shpëtoi koka dhe trupi, por më vonë përbeheshin me kokë, trup e shpirt për vendime të reja, më drastike dhe më tragjikomike. “Konferenca e Bujanit akt mashtrues-pseudohistorik i fatit të shqiptarëve!” pohonin në vete. Ajo u bë vazhdimësi e kurtheve të mëparshme të Mbledhjes së Mukjes, e cila po kështu me vete mori shumë njerëz, dhe ata që mbetën të gjallë, e mbajtën në këmbë Shqipërinë me kompromisin që ia bënë Kosovës së mjerë! Konferenca e Bujanit ua lidhi këmbë e duar komunistëve të Shqipërisë dhe të Kosovës! U formuan çetat dhe brigadat partizane, me një yll të përbashkët pesëcepash! U formuan dy Ushtri Nacionalçlirimtare dhe u caktuan dy komandantë shumë të rinj, që vranin dhe kthjellonin në atë kohë. Çfarë hapash të sigurt: “Dy ushtri Nacionalçlirimtare, me dy komandantë shqiptarë. Komandant i UNÇ të Shqipërisë u zgjodh Enver Hoxha, kurse komandant i UNÇ për Kosovë dhe Rrafsh të Dukagjinit, Fadil Hoxha! Dy komandantë të një ushtrie e dëgjonin një komandant suprem të UNÇ të Jugosllavisë, Titon që i fuste në regjistër hiqërrat! Konferenca e Bujanit, si të atyre që dhanë jetën, e po kështu edhe të atyre që e vazhduan luftën, ua lidhi këmbë e duar! Ata mbetën me trup e me shpirt pengje të Serbisë, po edhe të Shqipërisë. Trupin e shpirtin e patën në bahe! Për gjendjen kaotike që mund të krijohej gjatë tërë luftës, lëre që ishin përgjegjës dhe të përcjellur nga njëri-tjetri, sakaq udhëheqësia serbe nuk kishte nevojë të ngutej fare, kur çdo lëvizje e re ishte nën mbikëqyrje të tyre.

* * *

Në kohën e pushtimit nga Italia dhe Gjermania kufijtë për të dy palët ishin formalë, dhe mund të krijoheshin lëvizje në të dy anët! Nuk dihet a tradhtoi PKSH-ja Kosovën, apo PKJ e Jugosllavisë, përmes Komitetit Krahinor të PK për Kosovë dhe Rrafsh të Dukagjinit! I nderuari Zekeria Rexha çdo të thoshe ti, sikur të ishe i gjallë, apo mos vallë ke lënë diçka në dorëshkrimet tuaja të pabotuara! Ç’fajtorë qemë ne këtu në Kosovë, kur u ngritëm në luftë kinse me zërin e Shqipërisë dhe pësuam e fare asgjë nuk mësuam? Një shmangie nga vendimet e marra në Bujan, në Prizren, si dhe në Beograd, po të dëgjohej se kishte ngritur kokën ndonjë filiz, politikanët e heshtnin me mjeshtri e mençuri: “Heshtni, se edhe këtë që e fituam me luftë, mund të na e marrin!” Po, vallë, ç’mund të merrnin prej nesh, kur kishim mbetur asht e lëkurë, të lodhur nga vuajtjet dhe nga lufta. Vrasje, burgosje, me bukë e pa bukë… “Heshtni! Heshtni!” Me heshtje shprehej edhe mospajtimi, me heshtje shprehej edhe ndjenja e zemërimit, me heshtje shprehej edhe ndjenja e robërisë.
Dhashtë Zoti dhe u bëftë siç thotë Rezoluta e Bujanit më 31 dhjetor dhe 1 e 2 janar të vitit 1943!

[feneri]

LETËR ZEKERIA REXHËS

As vetë nuk më kishte shkuar mendja gjatë asaj kohe kur isha nxënës i Gjimnazit të Prishtinës, se do të më vjen radha të shkruaj për Ty, e besoj se edhe ti këtë nuk do ta prisje mirë, sikur të ishe i gjallë. Lufta dhe jeta na ka ndarë gjithnjë, e veçanërisht kjo Lufta e Dytë Botërore, na ndau më së shumti, kjo që edhe ti more pjesë në të, me pushkë në supe, por një kohë pate mundësi ta thoshe mendimin tënd edhe me penë. Me penë dhe me gojë, dhe sa për atë që je zotuar me penë, ja tërë atë veprimtarinë tënde e kam para vetes, në një libër që në fakt, me detyrë të caktuar, pas vdekjes tënde, e përgatiti dhe e botoi Redaksia e botimeve “Rilindja” e Kosovës. Për këtë u përkujdes Ali Jasiqi, dhe për fat tonë, po edhe për fat tëndin, që gjithnjë mendoje të na leje diçka të shkruar, dhe pate dëshirë të mbeteshe shrimtar, libri doli në dritë, por doli edhe një pjesë e psikologjisë tënde. Shkrimtar të quajta Ty. Të deshi apo nuk i deshi populli si shkrimtar, mjafton se pas luftës duhej të paraqiteshin edhe shkrimtarë të tjerë!


* * *
Bujani nuk ishte hapi i parë i bashkimit? Për bashkim dëshmojnë viktimat, që u bënë pas çdo tubimi, kinse ishte historik për bashkim? Përndjekjet e atdhedashësve kurrë nuk pushonin, para dhe pas tubimeve; ndjekjet mes vetes dhe kurthe të kurdisura nga të tjerët. “Krijuan dhe trilluan armiq pa nevojë, shpallën veten miq të bashkimit, miq të luftës, dhe më në fund mbetën me fytyrë një kohë, e pa fytyrë tërë kohën? Karremi i Serbisë ishte i gatshëm për ne, e ju nënshkruanit fatin tonë? Një kohë ngjitjet iu pëlqenin, por fare s’i keni menduar rëniet. Qëllimi i pushtuesve serbo-malazezë, karrem pas karremi, ushtronte dhunë se cili nga ju do të jetë më i dalluar kundër njëri-tjetrit dhe të punojë në dëm të tjetrit.

[feneri]

KUVENDI I PRIZRENIT (1945)

Trajtimi i shqiptarëve sikur shëmbëllen edhe me historinë e LNÇ! Historia e hapjes së shkollave shqipe para luftës në Kosovë dhe gjetiu, ishte shtresuar në bazë, dhe ishin vënë bazat e arsimit shqiptar. Ato nisën të ndryshohen që në ditët e para të pas luftës, më 1945! Çdo gjë ishte këputur me ato ditë kur luftëtarët shqiptarë me një breshër lotësh u ndanë dhe të gjithë u kthyen nga kishin ardhur. Luftëtarët e pasionuar se do të bashkohej Kosova me Shqipërinë, kur panë se kjo perëndoi, thanë: “Më mirë sikur të më kishte mbetur varri në Kosovë, e të dihej se kam luftuar për bashkim, se sa që po kthehem i gjallë në Shqipëri! Ç’kam për t’u thënë atyre të mive në shtëpi? Luftova, e për kënd luftova?!...

* * *
Bujani nuk ishte hapi i parë i bashkimit? Për bashkim dëshmojnë viktimat, që u bënë pas çdo tubimi, kinse ishte historik për bashkim? Përndjekjet e atdhedashësve kurrë nuk pushonin, para dhe pas tubimeve; ndjekjet mes vetes dhe kurthe të kurdisura nga të tjerët. “Krijuan dhe trilluan armiq pa nevojë, shpallën veten miq të bashkimit, miq të luftës, dhe më në fund mbetën me fytyrë një kohë, e pa fytyrë tërë kohën? Karremi i Serbisë ishte i gatshëm për ne, e ju nënshkruanit fatin tonë? Një kohë ngjitjet iu pëlqenin, por fare s’i keni menduar rëniet. Qëllimi i pushtuesve serbo-malazezë, karrem pas karremi, ushtronte dhunë se cili nga ju do të jetë më i dalluar kundër njëri-tjetrit dhe të punojë në dëm të tjetrit.

[feneri]

KUJTIMET E NJË MALËSORI

Ishte mbajtur edhe një këshillim për Konferencën e Bujanit dhe çdo e mirë dhe e ligë ishte folur për atë Bujanin, por kot së koti, kur u mbajt këtu në Prishtinë, asnjë pjesëmarrës i asaj në mbledhje, as serb e as shqiptar serish s’ishte kujtuar të vinte në prani të historianëve e t’i evokonte kujtimet e sinqerta. Nisën grindjet e kohës për një ngjarje që viktimat e saj ende janë të freskëta? Në përvjetorin e fundit të Bujanit, të njëjtit njerëz që ishin deklaruar në shtyp se çfarë ishin vendimet e Bujanit, i mbronin tezat e tyre. Edhe Zekeria Cana, që herët i kishte hulumtuar këto tema, fare nuk merrte pjesë në këtë përvjetor. U ngrit Islam Dobra, i Drenicës i thanë, sikur thoshin edhe më parë kur donin ta ndalnin veprimin e mirë të drenicakëve, dhe foli, por ata e nëpërkëmbën, e mbledhja pritej që sa më parë të përfundohej.
Por, më sa shihej, historianët e mjerë frikësoheshin që të botojnë libra vetëmbrojtës me emrat e vasalëve, që nuk e kishin hequr nga shpina thesin e ish-misionarëve të lartë dhe të drejtpërdrejtë të partiakëve shqiptaro-serbë, duke u përpjekur që ta fshehnin rihabilitimin publik, por që prej kohësh kanë prekur edhe rrashtën e shtetit shqiptarë.
I nderuari Adem Çelaj, tregon një histori për të shkuaren e tij “Nga Vuthaj në Amerikë” (Kujtimet e një malësori), botuar më l998, kur pas 50 - vjetësh kthehet në vizitë përkohësisht në vendlindjen e tij: “Nuk mund ta lë pa përmedur vizitën e paharruar që bëra në katundin Bujanit në shtëpinë e Salih Manit. Në këtë shtëpi ishte mbledhë Konferenca historike e Bujanit në dhjetor l943, janar l944, ku u nxor vendimi për bashkimin e Kosovës me Shqipëri. Në qoftë se do të ishte zbatuar ky vendim, do të ishte korrigjuar një padrejtësi e madhe historike, por Titoja e shkeli me të dy këmbët dhe Shqipëria mbeti edhe sot e kësaj dite e copëtuar, sikurse me përfundimin e Luftës së Parë Botërore. Atë ditë që e vizitova shtëpinë muze e ndjeva veten të nderuar, por edhe të mërzitur. Mendova se sa padrejtësisht është sjellë historia me ne shqiptarët…”
.

[feneri]

VETËVENDOSJE, SHKËPUTJE, BASHKIM APO MASHTRIM?


Më 14 e 15 dhjetor 1979, Instituti i Historisë së Kosovës kishte organizuar një simpoziumin: “Forcat e armatosura revolucionare të LNÇ të Kosovës më 1941-1945”, në të cilin me pos shumë historianëve të ftuar, të shkencëtarëve dhe të intelektualëve të tjerë, ishin ftuar edhe veteranët e luftës: Fadil Hoxha, Xhavit Nimani, Ali Shukriu, Xhevdet Hamza e shumë të tjerë. Për fat të luftëtarëve, serbët dhe malazezët nuk merrnin pjesë. Patën nisur të ftohen marrëdhëniet me ta! Në atë Simpozium, siç përflisnin historianët, iu kishte ofruar rasti më i volitshëm që luftëtarët shqiptarë të rrëfeheshin lirisht për të kaluarën e tyre. Fillimi i punës në Simpozium mori udhë të mirë. Pastaj u bë një pushim i shkurtër dhe të gjithë ishin ndarë në grupe dhe bisedonin jashtë sallës ku po mbahej tubimi shkencor. Fadil Hoxha kishte mbetur me grupin e tij dhe me gruan në sallë. Kur historianët e hetuan këtë vetmi u prekën shumë dhe u kthyen e morën Fadilin dhe gruan e tij dhe së bashku e gostitën me nga një kafe. Ai i kishte bindjet e tij se historia mund të kthehej edhe ndryshe dhe se armiqtë e vjetër mund të na korrin!...
Pas pushimit të gjithë u kthyen në sallë, dhe puna filloi të zhvillohet mirë dhe në frymë të kohës…Historianët me shënimet e tyre shkencore si dhe me vlerësimet që i kishin bërë për LNÇ-në, prisnin me padurim se kush prej veteranëve të luftës do të futej në këtë temë, që kishte nisur t’i shkundej pluhuri dhe t’i hiqej pëlhura e zezë e komunizmit… Ata, pas fjalës së hyrjes, me dëshirë prisnin se njerëzit do t’i çjerrnin maskat pas luftës… Pas një pushimi dhe pritje të shkurtër, papritmas u ngrit Xhavit Nimani. Pasi e mori fjalën, ai gjatë i evokoi kujtimet e tij për luftën e mbramë. Foli edhe për krimet që janë bërë dhe siç pohonte ai, nuk i kemi ditur sa punë! Vetëm kur kemi dëgjuar se u bë kështu apo ashtu e asgjë tjetër…
Ai foli edhe për Informburonë që sipas tij ishte më shumë thikë ndaj shqiptarëve se sa ndaj të tjerëve.
- Shokë! - e ngriti zërin Xhaviti - s’qemë të aftë dhe s’e kërkuam që Kosova të shpallej Republikë. Serbët do të na jepnin Republikën…Mendoj se mungesa e vetëdijes sonë ishte që të shkojmë së bashku me popujt e tjerë të Jugosllavisë. Çfarë bëhej me ne, asgjë s’merrnim vesh!?… Ne s'i kuptonim ndërrimet derisa shkonim në Beograd. Mendonim se të tjerët do të na i ndreqin punët tona, por nuk doli ashtu…! Patëm besim se edhe ne do të futeshim në proceset e Jugosllavisë, por u mashtruam, se Serbia i lëvizte punët vetëm si dëshironte ajo, dhe krejt në emër të Jugosllavisë e ne shqiptarëve na shkëputën nga sistemi…
- Përmendët shtetrrethimin, shok Xhavit? - e pyeti historiani Tahir Abdyli, - Për ty është e vërtetë se s’ke qenë i rrethuar, se ti ishe në atë ide, po të tjerët po?…Gjatë kohës së pushimit të Kuvendit në Prizren e keni hequr flamurin shqiptar. Me aklamacion keni votuar që t’i bashkëngjiteni Serbisë dhe pikërisht aty është thyer integriteti i Kosovës - arsyetonte ai.
- S'kemi qenë të rrethuar! Me vullnet kemi hyrë! - ndërhyri në bisedë edhe një herë Fadil Hoxha.
- Është thyer edhe integriteti i Shqipërisë - ndërhyri historiani më i ri, Tahir Abdyli.. - Sepse, më thotë një mendje, pa pëlqimin e saj është bërë një marrëveshje e tillë. Kob i madh për shqiptarët!…
Fadil Hoxha në vete ndrydhte mendimin e tij: ”Me vullnet jemi bashkuar me Serbi. Ishim të rrethuar ushtarakisht! Të flijohemi!?…Çfarë të bëjmë? Sikur të gabonim edhe njëherë, nuk do të na lante as Drini i Bardhë!…”
Mehmet Shala, si diskutues i ceku shumë çështje lidhur me Bujanin dhe Kuvendin e Prizrenit, dhe iu drejtua Fadilit:
-Këtë mendim e ke pasur më l945, po këtë mendim e ke pasur më l981, po këtë e ke edhe sot, që janë tërësisht në dëm të kombit tonë.
Kur diskutuesi i shtroi këto çështje salla ra tërësisht në heshtje. Kryesuesi për t'i shpëtuar kësaj krize, tha:
- Njëzet minuta pushim e pastaj vazhdojmë…
Në një bisedë miqësore me Fadilin lidhur me këto çështje e që ishte i pranishëm edhe Tahir Abdyli, ndërhyri Hajredin Hoxha, që sipas mendimeve të historianëve thuhej se ai kishte një nderim të posaçëm ndaj Fadilit, po edhe sikur ta qortonte nuk i hidhërohej fare atij. Ai, duke shikuar në drejtim të Fadilit, i tha:
- Shok Fadil, me vullnet iu bashkëngjitëm Serbisë, me vullnet do të ndahemi prej saj - dhe nisi t’i elaborojë sa pikëpamje të tij rreth Kosovës dhe pavarësisë së saj.
Ai foli edhe për ato çaste të vështira të Konferencës së Bujant, pastaj edhe për pjesëmarrjen e njerëzve sidomos të rinj, që atëherë nuk dinin për çka bëhej fjalë.
- Ka dhe shumë faktorë të tjerë që kishin ndikuar në mjegullimin e çështjes shqiptare. Për sa i përket Kuvendit të Prizrenit, më 1945, ndër pjesëmarrësit edhe delegatët shqiptarë, serbë, boshnjakë e malazezë ka pasur të tillë që fare nuk e kishin nënshkruar këtë aneksim. Siç po shihet ajo punë ishte bërë me dhunë. - Janë bërë gabime e lëshime të mëdha. Po e zëmë, na u desh ta elaborojmë Konferencën e Bujant, që u mbajt më l943, ku ishte në spikamë bashkimi i Kosovës me Shqipëri. Deri atëherë faktikisht e teorikisht Kosova ishte me Shqipëri. Duket se qysh atëherë ia ndërsyem vetes qentë, se qemë të bashkuar. Lufta na ndau dhe na përçau gjatë!
Tahir Abdyli sërish i kthehet asaj periudhe që kërkonte të sqarohej gjendja e popullit shqiptar, dhe ndërhyri.
- Mirë do të ishte sikur të mos hynim fare në luftë së bashku me serbë. Mbaj mend se qysh herët më thoshin pleqtë tanë se Serbia është tradhtare dhe vërtet dolën fjalët e tyre. Atëherë do ta kishim më lehtë, e tash? Nuk dëshironim t’i shpallnim luftë Gjermanisë, dhe pikë! Ajo, hë për hë, nuk do të mund të qëndronte në këto troje. Si kishte ardhur këtu, edhe do të shkonte! Kur është çështja e Kosovës ajo territorialisht gjithnjë trajtohej si Shqipëri. Çfarë pështjellimesh bëhen tash, ne nuk do të pajtohemi… U hartuan konkluza të gabuara, se qysh atëherë dihej se shqiptarët nuk do të kërkonin bashkimin as me Bullgari? Logjika e bashkimit me Shqipëri qëllimisht shkaktoi viktima të shumta edhe gjatë luftës, po edhe më vonë… Konventat ndërkombëtare që ishin përqafuar në atë kohë ishin shikuar në mënyrë të gjjithanshme dhe ato në tri pika thlebësore, caktonin fatin e popujve:
1. vetëvendosja,
2. shkëputja, dhe
3. bashkimi…
Këto tri parime për çështjen shqiptare mjerisht nuk janë jetësuar.
- U përsërit Konferenca e Bujant edhe në Prizren më 1945 - fliste sërish Hajredin Hoxha nga Shtimja, në ato bisedat miqësore dhe sytë i kishte përqëndruar nga Fadili dhe Xhaviti. - Në atë Kuvend apo Konferencë, në vend që të fuqizohej vendimi i Konferencës së Bujanit për bashkimin e Kosovës me Shqipëri, miratohet me duartrokitje vendimi tjetër më fatal për bashkimin e Kosovës me Serbi! U miratuan proceset e Bujanit me pak ndryshime dhe ku jemi? Çfarë na sollën ato marrëveshje të mbrapshta? Dëshira, vullneti deri në vetëvendosje dhe shkëputje nga Republika e Serbisë e bashkëngjitja me Shqipëri, mbetën të shkruara në letër, por që kurrë s'u përmbushën në vepër!…
-A s’ishte vërtet kjo vetëm çështje propaganduese dhe asgjë tjetër…? Mashtrues të çdo kohe mbetet ju, shok Fadil - ndrëhyri Tahir Abdyli dhe nisi t’i fshijë djersët. - Ne në historinë tonë krijuam tragjikën e urave të bashkimit dhe e paguam shtrenjtë! Nëpër ura të tilla kapërcyen të tjerët e ne ku qemë e ku po mbetemi? Në Kuvendin e Prizrenit u thyem edhe më keq se sa në Bujan. Ta them pa dorëza, ti shok Fadil vendose të hyjmë nën Serbi…!
- Mos ishte kjo akuzë e rëndë ndaj Fadilit, Tahir? - e pyeta dhe shtrova çështje të tjera. - Mendoj se asnjë konferencë për bashkimin e Kosovës me Shqipëri nuk solli rezultate të dëshiruara. U mbajtën konferencat, së pari në Spaq, pastaj në Pezë, në Bujan dhe në Prizren dhe asgjë… Sa për vendime me peshë historike dhe kombëtare veçohet vetëm Konferenca e Pezës. Megjithatë, tradhtia hetohet në Konferencën e Mukjes, më 1-2 gusht 1943, midis KQ të PKSH dhe të Organiztës Kombëtare Antifashiste “Balli Kombëtar", për krijimin e një fronti të përbashkët gjithëshqiptar, por që nuk i shkonte për shtati KQ të PKJ dhe planeve pushtuese serbosllave.
Më l944, në ishullin Vis të Adriatikut po ashtu ishte mbajtur Konferenca ku trajtohej çështja e orientimit të luftës, ku patën marrë pjesë delegacioni nga Jugosllavia edhe delegacioni i shqiptarëve, ku ishin marrë qëndrime dhe ku u arrit marrëveshja famëkeqe për shqiptarë: “Kosovën ta lëmë në kufij të vjetër. Po t’ia bashkojmë Shqipërisë ajo bëhet e madhe dhe kështu po dobësohet socializmi…!” Kosova mbeti nën ombrellë të Serbisë, e lufta për bashkim kombëtar vazhdonte në të gjitha trojet shqiptare. U ekspozuan atdhedashësit, u zhduken dhe linçuan ata që kishin lufuar e dëshironin dhe punonin për Shqipërinë etnike dhe pastaj u degraduan në forma të ndryshme si të padëshirueshëm e tradhtarë të kombit! U bë dallimi i shqiptarëve kundër çështjes shqiptare! Pastaj u bë edhe një tragjikë tjetër, se të gjitha lëvizjet kombëtare, ia lëshuan udhën Partisë Komuniste të Shqipërisë me shpresë e besim të paluhatshëm se përmes saj do të arrihej bashkimi i kombit shqiptar! Çfarë ishte kjo dyftyrësi? Asgjë! Karrem i vjetër i Serbisë… “Të hyjmë në luftë, ta shporrim okupatorin e pastaj ua japim secilit atë që i takon…!”
Luftëtarët e mjerë i dëgjonin eprorët që dërdëllisnin me të madhe:
- Nuk është me rëndësi se nga shkon Kosova, por gjithsesi ta shporrim armikun e atëherë populli i Kosovës do të vetëvendos se nga do të shkojë!
- Përçarësit kryesor të këtyre lëvizjeve kombëtare ishin Miladin Popoviqi dhe Dushan Mugosha, të cilët vepronin sipas vijës së PKJ dhe direktivave të Titos! - përpiqej ta shpalos një pjesë të historisë gojore që koha do ta nxjerrë në dritë, siç pohonte Tahiri. - E kush dëshiron të mbes në histori, ani…!?
Tahir Abdyli në bisedë të lirë ia nisi të flasë për kushtet e tij të vështira në punën shkencore si dhe lidhur me problemin e dokumenteve që dergjeshin nëpër arkiva të Metropoleve evropiane, që bëjnë fjalë për luftën, që e bënë atëherë shqiptarët për t'i mbrojtur trojet e tyre etnike. Dhe, një pjesë e luftave mbeti në harresë dhe e pashënuar. Më kot pritëm që të na shkruajnë historinë tonë të tjerët dhe duke pritur e grumbulluar lëndën e historisë, ajo mjerisht prapë mbeti në duar të të tjerëve. Edhe këtë e pritëm e si e përjetuam ne historianët, vështirë se do të na kuptojnë të tjerët. Më sa hetoj, qemë në udhë të gabuar dhe me vonesë e pamë se ç’fituam me ato fjalime të liderëve shqiptarë? Liderizmi është thikë me shumë tehe! Ku gjendet tash Kosova e ku bën pjesë Shqipëria? Po, vallë, Evropa jonë, mos po bën sërish sehir me ne? Po qe se kthehet Serbia në kufij të saj të vjetër, në ata të Luftës së Parë Botërore, ateherë pritet se do të ketë demokraci i tërë Ballkani dhe më gjerë… Kufijtë e Ballkanit sikur të kenë mure më të forta se sa të Berlinit dikur? Na mbeten nën dry një pjesë e dokumenteve historike, kurse të tjerat na i mori Serbia dhe mbetëm me gishtërinj në gojë! Edhe lidhjet e brezave me breza u këputën…

[feneri]

HESHTJA E ARMËVE!
1945

Prizren, korrik '49
Ishte verë me shi dhe gjelbërim kudo. Ujët bilur të Bistricës së Prizrenit ecte nën Urë të vjetër, që lidhte dy pjesët e qytetit të vjetër, atë pjesën nga Kalaja e Prizrenit, si dhe pjesën tjetër në rrafshinë. Prizreni ishte qyteti i parë që në fëmijërinë e hershme kishte zënë vend në zemrën time për një kohë aq të gjatë. Ky qytet për një kohë të shkurtër ishte qendër e madhe kulturore dhe arsimore për të gjithë. Ato ditë, edhe pse kishin kaluar katër vjet pas pushimit të luftës së armatosur, qytetit ende i vinte era barut. Të shtënat me armë nuk pushonin; thoshin se përditë vriteshin ushtarë në kufi me Shqipërinë, dhe i bënin fajtorë udhëheqësinë e saj. Kufiri ishte zonë e rrezikuar dhe si nxënës të anëve të ndryshme nuk guxonim as të shkonim deri në Prizren pa leje të zonës kufitare. Të gjithë duhej t’u ruheshim armëve, edhe pse thoshin se lufta kishte pushuar, dhe se ishin pajtuar se më nuk do të kishte luftë; secili popull do t’i kishte të drejtat e tij, dhe ato askush nuk guxonte t’ia cenojë! Fjalimxhinjtë dolën në sipërfaqe, dhe me të madhe flisnin se si e kishin fituar luftën ndaj nazifashizmit, dhe në këtë mënyrë fshehnin me perfiditet fashizmin vetjak, por edhe të serbëve e të malazezve. Petës së hollë ia kishin venë edhe një petë më të trashë, dhe pas luftës, bënin çmos që në vende kryesore të caktoheshin njerëz të diferencuar dhe të devotshëm. Librat në gjuhën shqipe ishin shumë të kërkuara, ato librat që përhapeshin në kohën e Shqipërisë, dhe lexoheshin me të madhe, por tash e tutje as që guxonte kush t’i përmendte. Edhe profesorët e shkollave fillore dhe të mesme kishin hallet e tyre, dhe ngurronin t’i shpërndanin në lexim librat e paraluftës. Ishin lidhur nyjë sa punë, dhe askush nuk dinte dhe as që guxonte t’u jipte vijë. Në njërën anë ndiqeshin mësuesit dhe profesorët nga Shqipëria, e në anën tjetër ndihej mungesa e tyre, që zëvendësohej me mësues të pakualifikuar dhe me profesorë që të rrallë ishin ata që kishin kryer fakultetin përkatës. Ishin hapur edhe kurset pedagogjike në Prizren, në Gjakovë, në Pejë dhe në Prishtinë. Drejtorati i Arsimit të Kosmetit, siç i thoshin atëherë, bënte thirrje kudo nëpër shkolla të mesme që të paraqiteshin nxënësit e shkëlqyeshëm dhe të aftësoheshin në mënyrë më të shkurtër për profesionin e mësuesisë. Bëheshin zgjedhjet e nxënësve të familjeve të ndershme dhe të atyre që fare nuk i kishin përlyer gishtërinjtë me gjak të kësaj luftës së mbramë.
“Të bëhej një luftë aq e madhe e të mos përlyheshin gishtërinjtë me gjak!”, flitej me të madhe nëpër kuloare.

* * *

-Heshtën armët!, - thoshin njerëzit dhe përpiqeshin që me këtë shprehje t’i fshihnin ato, në mos do t’u duheshin për luftë.
-Luftë me armë nuk do të ketë, por lapsi do të ndajë shapin nga sheqeri-dëgjoheshin njerëzit në biseda e fjalë ngazëlluese.
Prizreni me ujët e Bistricës dukej se më lehtë i kishte larë udhët me gjak të dëshmorëve që kishin luftuar kundër pushtuesit, dhe kundër vetvetes. Flitej se po bëheshin ndryshime të shpejta, flitej se si në Prizren ishte nënshkruar tradhtia për Kosovën, flitej se Kosova me dëshirën e përfaqësuesve shqiptarë ishte pajtuar që të futej nën sqetull të Serbisë, dhe nuk bëhej fare fjalë se kjo klauzolë e vendimit ishte bërë me dhunë revolucionare! Ishte shtypur tërë ajo që kishte erë revolucionare, dhe njerëzit me të drejtë thonin: “Mos të kaptë dhuna se nuk të ndalë as Tuna!” Po, vallë, çfarë ishte ajo dhunë?, pohonin ata që nuk e kishin përjetuar dhe prisnin e premtonin se po të ishin në atë Kuvend fare nuk do ta ngrisnin gishtin që të bëheshin me Serbi. Dy vija ishin:
-Me Tiranë?
-Po.
-Ndaju këtej.
-Me Beograd?
-Po.
-Ndaju andej!
Dhe, aty u ndanë dhentë-dhish, dhe ata që thanë me Tiranë, i hëngri lima, e ata që u ndanë me Beograd, hynë në vallen e re të vëllazërim-bashkimit! Shumë të rinj fare nuk hetonin se ç’po bëhej? Vallja u nis pas nënshkrimit dhe pas duartrokitjeve të pjesëmarrësve të Kuvendit të Prizrenit. Serbia me shpejtësi përhapte lajme se Kosova me dëshirën e popullit, iu bashkangjit Republikës Federale të Serbisë! Lajme të shpejta ishin ato, dhe askush nuk fliste se edhe aty ishte miratuar se Populli i Kosovës dhe i Metohisë me dëshirën e tij i bashkangjitet Republikës Federale të Serbisë deri në vetëvendosje dhe shkëputje prej saj e bashkëngjitje me Shqipëri! Kosova dhe Rrafshi i Dukagjini ishin deri atëherë me Shqipërinë, e tash “me dëshirën e popullit” ato u bënë pjesë të Serbisë me DHUNË!
-Bira e minit treqind qese, - thoshin për ata që nuk ishin pajtuar se duhej të shkonin me Beogradin e Serbisë. Sa prej tyre u zhdukën, sa të tjerë u futën në burgje, e kishte ndër ta edhe që emigruan pa dëshirë. Shumë veta nisën ta qortonin veten se ishin pjesëmarrës, e radhën për diferencim e kishin edhe sa luftëtarë që edhe gjatë luftës nuk ishin pajtuar me atë vijë të gabuar të luftës, ishin në shenjestër të gjithë, sa vendi-vend nuk u zihej. Ata as që guxonin edhe të takoheshin me shokët që deri dje i kishin pasur armët në krah.
-Me Titon?
-Po.
-Ushtar?
-Po.
-I kujt?
-Ushtar i partisë!
Me kaq mirreshin vesh ata që trumbetonin vijën e pasluftës, kurse në pëshpëritje bëhej diferencimi tjetër.
-Me Enver Hoxhën?
-Jo.
-Ushtar?
-Po.
-I kujt?
-I askujt!…
-Ne hoqëm një armik të largët, e iu futëm në gji këtij të afërmit që kur të dojë na shtyp! Po, ç’bëmë ne? Luftuam kot, edhe mbetëm nën këmbë të Serbisë? Po, ç’mashtrim ishte ky?
Fadil Hoxha, në fillim të luftës e kishte dërguar misionarin e tij Ismet Shqiri te Selman Riza, intelektual i Gjakovës për të biseduar me të që si njeri me autoritet në popull, të organizonte luftën dhe të bindte njerëz që të shkonin partizanë! Në bisedën shumë të gjatë, siç pandehej atëherë, që kishte bërë me Ismetin, ai nuk ishte pajtuar që populli të ngritej fare në luftë. Pas bisedimeve, Selmani i kishte thënë Ismetit:
-Po qe se ngrihem në luftë kundër Gjermanisë, për cilët kufijë të luftojmë ne? Nëse luftojmë për kufijtë etnikë të Shqipërisë, unë do ta ngrejë në këmbë tërë popullin liridashës, ndryshe, Gjermania nuk ka qëndresë këtu, - i tha dhe që të dy ishin ngatërruar në bisedime. Ata u ndanë të papajtuar, madje Ismeti edhe tepër i dëshpëruar. I përgatitur me atë fjalorin e tij të kohës, dhe të urdhrit që kishte marrë, ia reshi ashpër me këto fjalë:
-Ti, Selman Riza je irredentist dhe me ty do t’i qërojmë hesapet!
Kishte kaluar shumë kohë dhe pas Luftës së Dytë Botërore, dhe të kësaj luftës së përhershme këtu në Shqipëri e në Kosovë, Selman Rizës si dhe shumë të tjerëve që ishin kundërshtarë të luftës dhe të lidhjeve me Serbinë, iu desh të strehoheshin kudo nëpër Jugosllavi dhe jashtë. Atë e detyruan të kthehej në Shqipëri, edhe pse ishte i gatshëm t’i ndihmoj Kosovës. Kush mbeti në Kosovë, jetoi me shumë vuajtje!

[feneri]

MILADININ E KA VRARË OZNA!

Kisha paralajmëruar fqinjin tim të parë, se do të dëshiroja të takohesha me z.Zekeria Canën, se një ditë ishte ankuar se lëngonte nga trysnia e lartë e gjakut, dhe tri herë shkova në shtëpi të tij dhe nuk e gjeta, e një mbrëmje, gruaja e tij, me korrektësinë e saj e të burrit trokiti në derë të shtëpisë dhe thirri:
-Thuani H., se Zeqa është në shtëpi, dhe po e pret!
Më lajmëroi e reja se isha i ftuar që të shkoja te z.Z. Cana në shtëpi. Pashë se tryezën e kishte të shtruar me materiale që i kishte përgatitur për botim.
-Shkruan diçka të re?- e pyeta sërish Zeqën..
-Po, - tha ai dhe nuk mundi të më shikojë gjatë në fytyrë, por uli kokën dhe u fut në ato punë të shkrimeve të tij.-Kam përgatitur një libër me punime dhe intervista që ua kam dhënë gazetave dhe radiostacioneve në botën e jashtme. Duhen para, -tha duke i fërkuar gishtërinjtë. - Dëshiroj t’i shoh shkrimet e mia të botuara.
-Po, moti s’i rrahëm mendimet, çfarë u bë me atë Miladin Popoviç? - e pyeta.- Një intervistë e kam lexuar në “Zëri”, më sa kuptova unë, Haki Taha thuhej se e kishte vrarë Miladinin.Tash gjërat po rrjedhin ndryshe? Mos ishte ky kulaç i gatuar për gjakovarë që ishin në pushtet, dhe kështu me këtë ata i mbanin peng, siç bënë me disa, apo diçka tjetër…?
-Jo, H. s’është fjala për Haki Tahën, ai s’e ka vrarë Miladinin.-tha z.Z. Cana, dhe shpalosi punimin e tij, që e kishte parashtruar në Tubimin shkencor për gjenocidin sllav ndaj shqiptarëve, dhe shtoi: -Miladin Popoviçin e ka vrarë “OZNA”! Këtë e kam thënë në punimin tim shkencor që do të botohet së shpejti…
-Po, mirë, po e kalojmë atë, ke dëshmi, dhe pikë, po çfarë mendimi ke për Konferencën e Bujant?-e pyeta.
-Kam parashtruar punimin shkencor, edhe për Bujann. Kam dërguar një punim lidhur me Bujann në “Zëri” dhe pres që të shoh dritën. Është aktual dhe kam shpresë se do të bëhet ndriçimi i drejtë i Bujant.
Zekeria Cana futej në botën e tij shkencore e unë në atë krijuese.
-Për Bujann, kam shkruar, por s’e paskan marrë për botim në këtë numër të "Zërit". Të tilla janë redaksitë tona, nga fryn era!…Nuk e paskan botuar!-tha edhe një herë.
-Ta botojnë në numrat vijues, o Zeqë! Për shkrime të mira s’është vonë kurrë? – i thashë.
-E po, por e humb aktualitetin. Kam shkruar për Bujann, pra Bujan është në shënjestër!. Çdo gjë e kam matur aty, a di sa fusnotat i kam shënuar, por mjerisht, që gazeta nuk po i duron ato. Kam vështirësi, se historianët i argumentojnë shkrimet e tyre shkencore me dokumente e me fusnota?
-Po, çfarë u bë me atë Bujann edhe sot, a? Po, të hiqnim dorë nga ato vendime të Bujant, çfarë do të bëhej me ne? Më mirë apo më keq?…
-Jo, nuk guxojmë të heqim dorë nga vendimet e Bujant?-nguli këmbë z.Z. Cana dhe sërish e hapi punimin e tij lidhur me këtë ngjarje historike.-Unë kam thënë: “Fadil Hoxha hoqi dorë i pari nga vendimet e Bujant”. Ai nxor punimin e tij shkencor për të dëshmuar një tezë të tillë, dhe fare nuk desh të flas më për Fadil Hoxhën.
-Ka pasur të drejtë, Fadili?!...
-Jo, nuk kishte të drejtë. Bujan për ne është akti i patjetërsueshëm historik…
Z. Zekeria Cana u kthye mbrapa dhe e mori një punim tjetër, që e kishte lexuar në Akademinë e Shkencave të Kosovës, dhe se qysh i ra ndërmend se kishte premtuar se do t’ia jepte edhe një dorë dhe t’ia dorëzonte për botim Dr.Gazmend Zajmit, kryetar i Akademisë së Shkencave të Kosovës, i emëruar pasi kishte dhënë dorëheqjen Dr.Mark Krasniqi, si kryetar i saj, ai shtoi:
- Më duhet t’ia dorëzoj Gazmend Zajmit shkrimin tim për botim lidhur me gjenocidin e Serbisë ndaj shqiptarëve - tha . - Në punim, pos të tjerash kam theksuar se kush e vrau Miladin Popoviqin - tha dhe materialin e hapi para vetes, e vuri mbi tryezë. Le të dihet se Miladinin nuk e kishte vrarë Haki Taha. Me vrasjen e tij Serbia ka fituar në kohë…

Ja çfarë thonë për vrasjen e Miladin Popiviqit disa komunistë shqiptarë që herët u distancuan nga PKJ-ja në fudvitet e ‘4o-ta: Vesel Rexhepi, Jusuf Zherka, Sami Peja, Faik Pruthi, Hivzi Sylejmani, Nexhmedin Hadri, Vehbi Rexhepi etj., është konstruksion i OZN-ës së Kosovës dhe i KQ të PKJ-së. “Sipas Vllada Rançiqit, Miladinin e ka vrarë Vasa Bogdanoviq i Gorazhdecit, - vërteton prof. Sami Peja”(Marrë nga shënimet e M. Pirrakut (“TIVAR 1945 KALVARI I KOSOVËS”, Prishtinë 2oo5. 160).

- E vërteta historike për vrasjen e Miladin Popoviqit dhe të Haki Tahës mund të përmblidhet në pak fjalë: OZNA e varu Haki Tahën, para se ta vriste Miladin Popiviqin, kurse skenarin për “vetëvrasjen” dhe Flamurin Kombëtar Shqiptar të Haki Tahës e krijoi në dy e më shumë etapa - pohon historiani Muhamet Pirraku.(Shih në “TIVARI 1945 KALVARI I KOSOVËS”, Prishtinë, 2005, 171).

- Vrasja e Miladinit nuk është edhe aq diskutabile. Atë e ka vrarë Haki Taha, ndërsa me një proces gjyqësor janë dënuar me vdekje bashkëveprimtarët e tij në mesin e tyre edhe Ibrahim Banush Hoxha. Është mirë të prezantohet edhe ky version, për mua krejtësisht i besueshëm - pohon prof. Ahmet Qiriqi.
Megjithatë, mendja më thotë se krimet, dhuna dhe ligështia e koniukturave të regjimit serbosllav ndaj shqiptarëve do të ndriçohen e zhduken me kohën.