Disa Fjalë Kanuni

[urtesia]

DAIM HISENI:

DISA FJALË KANUNI PËR DITË TË SODIT
LIBËR I DHETËT
KRYE I NJËZETEDYTË
V R A S A

NYE NJIQINDENANDËMBËDHETËT:

~843. Dorëras thiret ai, i cili vret kend me dorë të vet.;
~844. Dorërasi, porsa t’a vrasë nierin, do të çojë fjalë se e vrau ai, e mos të hutojnë mendsh prindja e të vramit;
~845. Dorërasi do të çojë me lypë besë;
~846. Dorërasi, po muejt vetë me e sjellë marë të vramin, mirë; përndryshej mbi këdo, që ndeshet, do t’i thotë qi të shkojë me e sjellë marë e armën me ia pshtet te kryet;
~847. Dorërasi e ka të luejtmen natën e aty, ku ta çilë drita do të struket;

NYE I NJIQINDENJIZETEDYTË:
~855 Me çue gjind për besë asht kanu; me dhanë besë është detyrë e burni;
Malet e Shqipërisë edhe në kohërat më të lashta, përpiluan akte normative, për të ruajtë vlerat kulturore si fenë, gjuhën, zakonet, rendin e tj, me arsye që të mos i nënshtrohen legjislativave të okupatorëve të ndryshëm që atëher e sot me bollëk i kanë shqiptarët. Fjalën e kemi për „ KANUNI I LEKË DUGAGJINIT” i përkrahur dhe pëlqyer nga vetë Skëndërbeu.
Fjalët e urta të Kanunit kanë vlerat e sentencave juridike.
Kanuni i Lekë Dukagjinit është i strukturuar në: 12 LIBRA, 24 KRYE dhe 159 NYJE. Fjalët e Kanunit kuptoen si nene – aline të veçanta dhe gjithësej numëron 1263 nene.
Duhet pohuar se fjalët e urta në Kanun, përbëjnë trashëgiminë më autentike të tij, ku mes tjerash në këto fjalë të urta është i pranishëm edhe mendimi racional, liberal dhe progresist i Lekë Dukagjinit, me formim kulturor tipik të Rilindjes Evropiane, që lartëson të drejtat natyrore të njeriut, bazuar në konceptet më universale të lirisë së individit në një bashkësi njerëzish, e shprehur në sentencën:
"Je i lirë me mbajtë burrëninë tënde, je i lirë me u zhburrënue".
Këtu kemi të gjejmë fjalë të urta me vlera filozofike, sociologjike, juridike, etike, etno-historike, të cilat mund të zhvlerësohen në "urtësinë" e tyre dhe të zëvendësohen deri me të kundërtën e përmbajtjes së tyre, sikundër ka ngjarë me ligje të tëra apo nene të veçanta të sistemeve juridike më të përkryera që ka njohur deri më sot shoqëria njerëzore.
“ Njeriu lidhet prej fjale, kurse kafsha prej briri”.
~1002 Parim i kanunit asht: ” Plak mbi plak, gjygj mbi gjygj e be mbi be kanuja nuk ban”
Të vetëdijshëm se sot jetojmë në shekullin XXI, në kohën moderne, në sistem demokratik ku duhet të mbretëron ligji, ku institucioni duhet të jetë mbi individin, ditë e më tepër po bindem se këtu dominon sistemi i vjetër: ”rrnoft i forti e mjer i lishti.”
Në këtë tekst nuk kam për qëllim të elaboroi librat dhe nyet e kanunit të Lekë Dugagjinit dhe as të vehem në mbrojtjen e traditave të errëta, por qëllimi i tekstit ka të bëjë me vrasjet e shpeshta si pasoj e mos funkcionimit të sistemit dhe defektit në aparatin shtetëror.
Për këtë pohim do të mjaftonte fakti se gjakmarrja (gjaku) është përfshirë në librin "Kanuni kundër mbrapështive". Por edhe fjala e urtë popullore "Gjaqet i la Leka një për një". Në mesin e emrave të shquar të cilët kanë komentuar ligjet e Kanunit ishte edhe Gjergj Fishta. Sipas Tij, ndëshkimi nuk është shenjë e barbarisë apo e kanibalizmit të shqiptarëve. Ndëshkimi me vdekje në Kanun për një vrasje, ka qenë një vendim, si çdo vendim i dhënë nga një gjykatë evropiane e asaj kohe. Gjaksori dhe cubi sipas kanunit kanë të njëjtin vlerësim juridik: janë të mbrapësht, pra, të dënueshëm. Veçse në rastin e krimit për gjak, fjalët e urta janë më saktësisht parandaluese.
Përcaktohet si përgjegjës për gjakderdhje ai që e ka kërkuar një gjakmarrje ("kush e jep fishekun"), bashkëpunëtori që e ka drejtuar ("kush prin") , shkaktari i qëllimtë ose i papërgjegjshëm që merr për sipër të mbrojë gjaksin ("Gjaksin ruaje e mos e përcjell faqe shoqit të shpisë së të vramit"). Termat "dorasi" dhe "dorëzania", kanë një vlerë të madhe parandaluese.
Dorasi është ai që bën një gjak edhe pa dashje, ndërsa dorzania është institucioni i zgjidhjes së keqkuptimeve. Kanuni në raste të tilla përdor për vendimin përfundimtar institucionin e pleqve.
Po të bëjmë një krahasim mes kohës kur vepronte kanuni dhe ditës së sodit, do të kuptojmë se krimi i organizuar sot ka marrë përmasa më të gjëra duke gjetë përkrahjen e organeve legjitime të shtetit , të cilat detyrim e kanë parandalimin dhe ndëshkimin e tyre.
Më lejoni të zbres nga niveli i të shprehurit, ngase bisedën në vazhdim po e zhvilloi me kriminelët dhe ata që po nxisin vllavrasjen .
~ 518. Je i lir me mbajtë burrninë tande, je i lir me u zhburrnue.
~519. Kanuja thotë: Ftyrën e vrugnueme në daç laje, në daç zezoje edhe ma.
O kriminel, o vrasës, o dorë e zgjatur e armiqëve shekullor;
Kushtimisht po themi se i vetmi ligj, i vetmi Kanun ndër neve është kanuni i Lekë Dugagjinit i cili në thojza “lejon gjakmarrjen”, “lejon vrasjen” për të kthye nderin me arsye se burri nuk e duron turpin. Edhe pse Kanuni lejonte gjakmarrjen, përsëri ka vënduar rend e ligj se si mund të kryet dhe ate:

I. Nuk lejoet të vritet hasmi nëse:
• Gjatë asaj kohe është ndër besë;
• rrugës është me fëmij ose me gra;
• është i paarmatosur;
• për veprën e tij është dënuar njëher nga pleqnia ose ligji që i ka bërrë gjyq.
• është bërë vrasja pa hiri ( pa dashje); ( ka dënimin sipas kanuni dhe pleqnoet nga pleqët)
• është në buk e nore të derës së Gjonmarkut.
• për momentin është mik (mysafir) i pranuar në tjetër shtëpi.
• është prifti i katundit,
• është nga dera e Gjonmarkut, e tj ...
• pas 24 orëve, konstatohet se ai nuk është vet gishti i krimit por vetëm i ndarë nga oxhaku;
• Nëse ...

II. Lejoet të vritet hasmi nëse:
~922. Mikun e prem', armët e gruen e dhunueme, kanuja s'i perket.
• Ta mposhtë nderin e familjes, të bajrakut, të fisit apo të kombit;
• Nëse ...
Dëmi që i bëhet ndokuj, sipas kanunit ka çmim dhe çmimi paguet me ari, argjent, grosh, gja e frymë sidhe tokë e shpi. Askund nuk parashiet dhe nuk lejoet që për dëmë të bërë të vritet apo të ketë gjakderdhje.
~735. Dami ka çmim, por jo giobë.
~739. Dami ka çmim, por jo pushkë.
Kanuja i ka paraparë edhe institucionin e: ndërmjetzes, nores, besës, pleqve dhe institucionin më të lartë: Besë-paqi.
Njeriu i cili gabonte dhe e dinte gabimin e bërë, ai ndieshte fajtor para Zotit, para Kanunit e para njerzimit, dhe kërkonte miq e dashamirë që të ndërmjetsojnë tek pala e dëmtuar me kushtë që gabimi ose faji të pleqnoet. Ashtu që fajtorit t’i prehet dëmi, kurse në të shumtën e rasteve pala e dëmtuar në momente kur vërente se fajtori e pranon fajin e vet dhe se pendoet për gabimin e bërë, ai e falte burrerrisht duke mos i prerë dëm, por i çonte fjalë që faji ose gabimi i falet me kusht që të vijë tek shtëpia e të dëmtuarit për të pirë kafen, ku ardhja e tij llogaritej nder dhe respekt ndaj palës së dëmtuar.
Për vrasjet që ndodhnin ndër bajrak, përgjegjësia i binte bajraktarit nga se krahinat kishin bajraktarin i cili ishte fjala e ligjit dhe mbrojtja e banorëve të atij bajraku.
Po bëhem më direkt dhe trasparent:
Shpesh herë i analizoi më vete rastet që këto dy vite ndodhën tek ne në Shkup, në famulinë tonë, në bajrakun tonë ose me mire thënë në komunën, qytetin ose shtetin ku jetojmë.
1. Rasti te Interneti në Çairçane !!!
- Në mes të kryeqytetit, në mjedis urban, në lokal plot me fëmijë të cilët e kanë kuptuar se koha kur ata jetojnë është kohë e kompjuterit, kohë e internetit dhe në pamundësi të kushteve sociale që të kenë kompjutër në shtëpitë e tyre, detyrohen të dalin në lokalet pranë ku takohen me shokët e lagjes për të luajtur lojrat që ua dirigon mosha dhe ... !!! Çka ndodhë ??? Në prezencë të fëmijëve, në rrugën kryesore ku kalonin gra - (nënat dhe motrat tona), dikuj i kujtoet të vjen e të gjuan me armë zjari ku vrau 4 fëmijë fare të pafajshëm. !!!
Vritet maturanti i cili në jetë askuj nuk i kishte gabuar, vrasja e tij është vrasje e arsimit dhe ardhmërisë së një populli. Dy fëmijët që ishin engjull i vërtet pa asnjë mëkat në jetë, fëmijë që akoma nuk kishin ëndëruar jetën e ku më ta jetojnë, dhe ... Për Zotin këtë nuk e lejon as kanuni i Lekë Dugagjinit po as ligji i car dushanit. Këtë e bën vetëm i pashpirti, vetëm krimineli që zemra e tij është më e prishur se ajo e Millosheviqit , që të detyron të dyshosh se vallë mos janë pjellë e tij.
Nëse këtë rast e haron mileti, besoni se prindërit e tyre kurrë nuk e harojnë. Vallë këto gjëra a thua duhet t’i haroj qeveria ??? « Drejtësia e një shteti », Po kur këto kriminel do të dalin para drejtësis. Gjyqi që do t’ju bëhet atyre sadopak freskon shpirtin e përvëluar të prindërve sidhe siguron garancen e fëmijëve të tjerë që lirë të levizin dhe të jetojnë jetën e tyre.
Prefekti dhe prefektura ?!?!?
Prefekti në kohën e mbretit ishte çelsi i qytetit .
Prefekti ishte sherifi, ai ishte pishtolli, ishte ligji dhe siguria.
Në kohën e vjetër, disa hajna diku nga mesi i natës ia kishin thyer magazen një qytetari dhe ky kur kuptoi për dëmin iu ankua prefektit.
Prefekti e pyeti : po ku ishe ti kur tu shkaktue dëmi ?
Isha duke fjetur – iu përgjigj dertliu.
Po pse ke fjetur – vazhdoi me pyetje prefekti?
Mendova se ti je i zgjuar Zoti Prefekt – iu përgjegj qytetari.
Prefekti nuk guxon të ”flej”, nuk guxon të lejoi që dikush të vjen në shtëpinë ose nën bajrakun e tij të gjuaj me armë e jo më të vret banorët e tij, ngase ajo sipas kanuni llogaritet ç’burrnim i bajrakut.
2. Vrasja te parku i Çairit, ku u vranë dy qytetar që kishin këmbimore dhe ua grabiten parat e punës.
Hajdut aga nuk egziston.
Filloi të dyshoj mos vallë pushteti dhe qeveria po i organizojnë vrasjet e tilla për të vjedh dhe për të grabit qytetarët e saj, ngase është bërë tradit që në kolltuk të viet më vota të vjedhura, me vota të dhunuara duke ushtruar dhunë mbi votën e lirë të qytetarit.
3. Vrasja një orë para iftarit në fshatin kopanicë?
Allah, Allah. Përpara pleqtë thonin: as gjarpëri nuk të ngacmon kur hanë bukë ose kur pinë ujë. Kurse gjatë muajit të ramazanit hoxhallarët thonë se në këtë muaj të mëshirës Zoti i lidhë shejtanët. Qoftë e besuar se është fjalë perëndie.
Pyetem: A thua Zoti e kishte haruar ta lidhë këtë shejtan në surat të njeriut, apo ndoshta eshte djallëzuar brenda ramazanit. Dikush nga bashkëfshatarët e tij thotë se dorasi ecte me kapuç, pastaj vinte në xhami me falë teravinë, … ¡!!
O Zot ja zgjidhi gjith shejtanët, ose lutem që mua, nëse unë me punët e mija dhe me mëshirën tënde e fitoi xhenetin, atëher lutem ma bën haram xhenetin, nëse në xhenet duhet të jem me njerëz që edhe në muajin e shenjtë të agjërimit vrasin gra, plaka dhe nuse të reja, vrasin familjar duke qenë brenda mureve të shtëpisë në pritje të iftarit pran sofrës së tyre.
4. Vrasja e Etemit në Bit Pazar
Oficialisht nuk diet se kush e vrau, por para 14 viteve, tani më i ndjeri Etemi në rrugën Stojna Stefkova në lagjen Gazibaba vrau fqiun e tij Rafiz Ametin duke mos dhënë asnjë sqarim për shkakun e vrasjes.
Nga ky moment Etemi me 3 vëllezërit e vet Selamin, Xhabirin dhe Ademin braktisën shtëpitë dhe me familjet e tyre dolën rrugëve të Shkupit duke jetuar me qera., duke martuar djemt dhe bijat e tyre në shtëpi të huaja, asnjë dasëm nuk e bënë me këngë e lodra sipas zakoni me të vetmen arsye të respektit – itatit që tregonin para familjes Ameti. Katërmbëdhjet vite rishtaz, për çdo muaj që të 4 vllezërit sipas zakoni i çonin pleq e rixhaxhi familjes së vrarë për t’i kërkuar besë.që të munden lirshëm të lëvizin dhe të kryejnë ndonjë punë ditore për të siguruar kafshatën e fëmijëve.
14-të vjet me rradhë për çdo muaj njerëz me autoritet nga jeta kombëtare, fetare, politike, ushtarake, kulturore, kanunore, e tj. Lutnin familjen Ameti që të jepnin besë sidhe në emër të luftës në Kosovë dhe më vonë të asaj në Maqedoni, të falin xhakun, me të cilin gjest burrëror dhe fisnik do të nderonin kombin dhe do të dëshmonin se hasëm të përbashkët kemi sllavin i cili asaj kohe masakronte gra e burra të Kosovës.
Lutjet bëheshin me qëllim që t’i jepet fund hakmarrjes,
Është e vërtet fjala popullore se uji fle, por hasmi jo. Megjithatë nëse në këtë rast është hakmarrja në pyetje, atëher duhet ditur se gjinia femërore dhe fëmijët nuk bien në gjak. D.mth. këto pasi nuk bien gjak atëher mbeten në shtëpi. Kurse për leçi (shpërngulje) duhet të kemi fakte të cilat dëshmojnë turpin dhe turpi të leçit me tokë e shpi.
Përderisa nuk ka motive turpi atëher nuk lejohet që 14 vite me rradhë familjes Selami t’i zaptoet shtëpia, të mos i lejohet ta shesin shtëpinë, nuk e lejon kanuja po as burnija që të malltretohet nderi i gruas për të cilën thuet: Njimend se mbas kanunit t’onë „gjaku shkon per gisht“, porse kjo kanu s’e pershin gruen, per arsye, qi „Grueja s’bjen në gjak“ edhe me qillue se vret kend.
Për 14-të vite, Etemi nuk ka pas as 4 minuta besë nga familja Ameti.
Në fillim e cituam nenin 855 ku thotë:
“Me çue gjind për besë asht kanu; me dhanë besë është detyrë e burni;” -
keni besën dhe respektoni ate, me besë të dhënë nderoni veten dhe dëshmoni burrërinë tuaj.

Vrasja e Isës (Ilirit) në Tetovë, vrasja e Xhilit në Cerovë, vrasja e Bakiut në fushë Topane, vrasja e tre djemave në duqanxhik, vrasja e ... e shumë sa që nuk mund të numëroen.
Vetëm i dobti, vetëm dora e zezë e gjuan gurin dhe e fsheh dorën, vetëm i pa besi, i pa ndershmi, i ligi, pjella e familjarëve pa ftyrë e pa fije turpi, vetëm ata që janë bërë turpi i botës sikur të jenë birë bushtre që vrasin njeriun dhe fshehen nën skutaçet e „qenefeve „ që i kanë lindur, ritur dhe edukuar.
I gjithë ky turp, të gjitha këto vrasje, i tërrë ky kriminalitet, pa drojë e pa hamendje po them se është servim i pushtetit sllav nga dobësia dhe mosfunkcionimi i sistemit.
Pas gjithë këtyre vrasjeve të mos kapet asnjeri, të mos dënoet asnjeri, dhe askush të mos merret në përgjegjësi - çudi ???
Vallë, a ka shtet e ligj në këtë vend, apo ndoshta duhet t’i „ kthehemi kanunit.”
Vallë, a thua këta pushtetarë me qëllim heshtin?
Mos vallë dëshirojnë që të kthehet koha e Çubrilloviqit dhe vllavrasja tek shqiptarët?
Vallë, a thua ato trima që nuk mundi shkau t’i vrasë gjatë luftës së vitit 2001, po i likuidon sod në „paqë”???
Ndoshta edhe nuk ka vend që aq shumë të habitemi, por ka vend të gajloemi. Sepse këta pushtetar që kolltuqet e veta i fituan duke vjedhë votën e lirë të qytetarit, duke vrarë shqiptarë sikur që e vranë Fatmirin në Kondovë vrasin edhe të tjerë. Megjithatë faji është jetim – por emrin e ka.
~593: Kanuni i malevet të Shqypnis nuk e veçon nierin prej nierit “ shpirt për shpirt se dukën e fal Zoti” .
~594: I miri e i keqi kanë një çmim; Kanuni i mban për burra: “Del i miri prej të keqit e i keqi prej të mirit”, “ Në kandar të vet secili peshon katërqind derhem”.

Nëse këta kriminel dikundi nëpër biruca thiren e thonë se me vrasje kanë kryer ndonjë punë të ndershme, apo kanë bërrë ndonjë burrni, le ta dijnë se nuk është burrni të vritet mbajtësi i familjes i cili njëher e ka vuajtur dënimin, nuk është trimni dhe burrni të vriten pjestarë të UÇK-së, por kjo është tradhti ngase bëheni argat të këqij, argat të atyre që vranë djemat më të mirë të këtij kombi. Nëse mendoni se është trimëri të vriten gra dhe fëmij atëher lutem që mos t’ju lindin fëmij në votër.
Shumë keq është kur nuk ke Zot shtëpie, por akoma më keq është kur i Zoti i shtëpisë nuk e dinë detyrën e tij.
§. 21. Perlimi e detyra e të zot’t të shpis.
1) Mu perkujdesë per të marët e gjindes e të shpis;
2) Me mbajt në fre gjinden e shpis të mos t’i sjellin ndo’i dam a rrenim;
3) Me pri ma i pari në punë qi i perkasin vehtjes së tij;
4) Me mbajtë sy mbi tokët, të mos të jesin djerr; mbi tufë të gjas s’gjallë, të mos praptohet e mara e sajë;
5) Me punue me mend e urti merenda e jashta shpijet e të mos t’a çoj rrenimi e fika shpin;
6) M’u perkujdesë per veshë e mbathë të gjindes së shpis prej fitimeve të shpis;
7) Me mbajtë udhen e drejtsis në shpi, e mos me i a mbajtë krahin ma teper njanit se tjetrit;
8) M’u ble armët djelmvet, kur të shofë se janë ba per to.

Në vargjet e Gjergj Fishtës mes tjerash veçojmë:
Shqiptaret posi t'hutue
me duere n'ije rrijne tue shikjue
thue se ' mend qiella e ka da
rob me ndejun keta nen Shkja
m'iu shtrue Knjazit dheu i Shqiptareve
shtrej fitue me gjak t'Pareve!......
Ehu! mallkue kjofte njaj n'Shqipni
kjofte mallkue , po , a plak a i ri
qi per Mbret e per Liri
s'çohet sot me arme mizore
s'lidhet sot me bese arbnore
per me dhane ma para jeten
per me shkri ma para veten
se me ra fisi i Shqiptarit
n'thoj t’ pangishem t "Gospodarit"

Duke drejtuar duart kah qielli, krejt në fund nuk më mbetet gjë tjetër pos të lutem:
O ZOT,
Mëshiroe këtë milet, mbarësoe këtë dovlet, ose falna ndonjë qamet, se kështu, nuk ka lezet.