"Kryeveprat botërore duhen rishqipëruar"

[RaPSouL]

Perkthyesi Shpetim Cucka rrefen pse ju desh nje cerek shekulli per shqiperimin e nje prej kryeveprave boterore, "Fausti" te Getes. "Ajo qe me ka shtyre te perkthej kete veper-tregon Cucka, eshte fakti se ai ka vetem nje version te perkthimit ne shqip, si nje pjese e mire e tragjedive te antikitetit dhe veprave klasike.
Ka nje moment kur nje perkthyes i sheh te gjitha keto dhe pyetja qe i ben vetes eshte: A ka mundesi qe te kemi nje tjeter perkthim, nje version te ri te ketyre kryeveprave, pasi jam i mendimit qe kryeveprat boterore duhet te jene te perkthyera ne me shume se nje variant". Gjithashtu ai tregon edhe misionin per kolanen 12 vellimshe te Tolstoit ne nje riperkthim te tij.

Nje cerekshekulli per perkthimin e "Faustit" eshte shume apo pak?

Po vepra si "Fausti" i Getes, apo "Komedia Hyjnore", qe nga ana formale dhe ideore jane shume komplekse, me shume probleme per te kapercyer, duan te pakten nje dekade qe te shqiperohen. E duke qene se jeta jone nuk varet perhere nga ne, atehere shtyhet. "Faustin" e kam perkthyer me ritme te tilla, 1/3 e vepres e perktheva per 3 vjet e gjysme, e pjesen tjeter per me se 19 vjet, dhe po te mos isha larguar nga Ministria e Jashtme nuk dihet se kur do ta perfundoja. Vepra te tilla duan pune fizike dhe padyshim nje pergatitje shume specifike. Pra, pergatitje leksikore shume te mire, metrike kur kemi te bejme me poezi dhe padyshim pergatitje kulturore.

Atehere pse "Fausti"?

Kur e kam nisur perkthimin, vite me pare, kam pasur prirjen individuale per te bere perkthime serioze, ato qe qendrojne dhe jo perkthime veprash qe mund te kene nje sukses te castit, por qe nuk kane vijueshmeri. E veprat qe letersia i njeh e qe kane vijueshmeri, jane veprat klasike, pra vlere te qendrueshme. Por, edhe sepse kam pasur nje pervoje jo te vogel me vargun. "Fausti" eshte me vargje dhe s'mund ta ndermarre perkthimin e tij dikush qe njeh mire ate, pasi eshte njesoj si te hysh ne muzike dhe nuk njeh solfezhin. Por, ajo qe me ka shtyre te perkthej kete veper eshte fakti se ai ka vetem nje version te perkthimit ne shqip, si nje pjese e mire e tragjedive te antikitetit. Ka nje moment kur nje perkthyes i sheh te gjitha keto dhe pyetja qe i ben vetes eshte: A ka mundesi qe te kemi nje tjeter perkthim, nje version te ri te ketyre kryeveprave, pasi jam i mendimit qe kryeveprat boterore duhet te jene te perkthyera ne me shume se nje variant. Dhe "Fausti" erdhi ne kete kompleks idesh. Po kuptohet qe eshte veper me domethenie, e cila i tejkalon te gjitha koherat, pasi ne te shtrohen problemet filozofike per ate qe eshte ne thelb vete kuptimi i jetes. E per kete me vjen mire, pasi jo vetem ne ate kohe kur kam nisur perkthimin, por, sidomos sot, kuptimi i jetes eshte relativizuar se tepermi. Njerezit tanime nuk mendojne te jetojne dikur, por jetojne sot per sot.

Ju i keni qendruar strikt dhe besnik gjithe filozofise qe percjell "Fausti"?

Kjo eshte nje pyetje qe eshte normale t'i behet jo vetem nje perkthyesi, por edhe nje shkrimtari. Ne rast se ne nisim te shkruajme, c'raport kemi ne me vepren?! Dhe une mundohem te zgjedh vepra, te cilat nuk bien ndesh me botekuptimin, formimin dhe pikepamjet e mia ne jete. Ndaj, edhe "Fausti" nuk mund te mos beje pjese ne kete udhe, qofte per parimin e perkthimit qe eshte: Besnikeria ideo-formale ndaj vepres, por edhe sepse ai kishte ide shume te shendetshme dhe nuk me krijonin kurrfare alergjie intelektuale.

Ju jeni duke sjelle te plote ne shqip vepren e Tolstoit e kalojme nga nje gjuhe ne nje tjeter, dhe ne realitete te ndryshme jetesore. Do i qendroni besnik edhe ketyre veprave?

Te perkthyerit nga disa gjuhe per nje perkthyes eshte nje plus shume i madh, pasi, nese di disa gjuhe, ka mundesi te shohe ndervaresite qe ekzistojne ne psikologjine e njerezve te ndryshem qe flasin keto gjuhe te ndryshme. Te themi gjuha ruse edhe ajo gjermane, kultura ne dukje secila e vecanta, por me nje lidhje te thelle te brendshme, dhe mjafton te kujtojme se nje pjese e perandoreve ruse vinin nga familje gjermane. E ndikimi i Gjermanise ne zhvillimi politik te Rusise ka qene i madh nder shekuj, deri edhe mes dy lufterave boterore. Por, sa i takon Tolstoit, ai hyn ne ate grup shkrimtaresh boterore qe koha nuk i nenvlereson, por perkundrazi. Pasi e kane pare misionin e te shkruarit ne funksion te zhvillimit, por rendesi ka qe te kuptojme se cili eshte zhvillimi i drejte e cili eshte pseudo-zhvillimi. Te Tolstoi, ne leximin e veprave te tij, ndonese ka pikepamje ku shumekush nuk eshte dakord, mbizoteron ideja se ne lufte midis se mires dhe se keqes. E mira qe duhet te jete perhere shoqerore dhe jo individuale, dhe te triumfoje dhe i sherben asaj. Ndaj edhe perkthimi i Tolstoit, hyn ne kete kategori pune timen, te perkthimit te atyre veprave qe mendoj se vlejne zhvillimit te kultures sone. Tolstoi vertet eshte perkthyer, eshte autori rus me i perkthyer, por ne 50 vitet e shkuara. Kultura gjuhesore shqiptare, mendesia shqiptare, por edhe gjendja e puneve te kultures ne Shqiperi me shtyjne te mendoj se nje riperkthim dhe nje riparaqitje ndaj publikut te sotem do te ishte vetem ne dobi. Ndaj edhe ne bashkerendim me botuesin e "Toena", menduam te sillnim ne 12 vellime vepren e plote te Tolstoit.

Cka do te thote se do te kete edhe vepra qe lexuesi shqiptar nuk i ka prekur?

Po sigurisht qe ka edhe vepra te reja. Mjafton te themi qe per te paren here do te shqiperohen dramat e tij, qe publiku shqiptar nuk i njeh deri me tani. Po ashtu do te jete edhe nje vellim i tere me letersi per femije, i cili nuk eshte aspak i njohur deri me tani per lexuesin tone. Por, do te kete edhe shume riperkthime, pasi Tolstoit ne shqip nuk i jane perkthyer shume nga gjerat kryesore dhe ato patjeter do perfshihen. Ajo qe une them se do ndryshoje eshte interpretimi, e nese bejme nje paralelizem me muziken, ju them se, kur degjojme nje koncert te Moxartit, te luajtur nga instrumentiste te ndryshem, ne na mbetet ne mendje vetem njeri prej tyre. Mendoj se kryeveprat kane nevoje te perkthehen ne cdo kohe, sepse i pergjigjen me mire mendesise dhe kohes ne te cilen jetojme.

Keni punuar edhe ne fushen e diplomacise, si e keni nderthurur perkthimin me diplomacine?

Njeriu duhet te nxjerre perfitime nga puna qe ben, ka qene apo jo i vullnetshem nje vendim. Po te qenit ne Ministrine e Jashtme me ka ndihmuar shume, pasi kontakti me te huajt, ti dallon se si zbehet ose forcohet mesazhi i pales tende ose pales se huaj ne nje bisede.

E njohja e mentalitetit dhe kultures te nje vendi te caktuar, eshte thelbesore per perkthyesin qe ta sjelle vepren me mesazh me te forte?

Edhe diplomati perfitoi nga perkthyesi, pasi nepermjet veprave perfitohet nje informacion per vendin ne te cilin shkon, me te cilin mund te operosh gjate punes tende. Por edhe perkthimi ka fituar shume nga diplomati, pasi veren qe ne qyteterim te caktuar, ironia nuk shkon aspak e ne nje tjeter, ajo eshte shume e theksuar.

Tolstoi vjen me kolanen 12 vellimshme

Tolstoi eshte padyshim shkrimtari rus me i perkthyer ne shqip per me se gjysme shekulli. Por shpejt, ai do te vije ne shqip edhe me te tjera vepra, pos kryeveprave te tij, ne nje kolane 12 vellimshme. Perkthyesi Shpetim Cucka dhe "Toena" e kane ndermarre kete iniciative, e cila per te paren here ne tregun e librit shqip sjell edhe dramat e Tolstoit, por edhe nje vellim te tere me librat e tij per femije. Perkthyesi Cucka rrefen se, "do te kete edhe shume riperkthime, pasi Tolstoit ne shqip nuk i jane perkthyer shume nga gjerat kryesore dhe ato patjeter qe do perfshihen ne kete kolane. Ajo qe une them se do ndryshoje eshte interpretimi". Cka do te thote se vepra e tij do te mbaje veshur petkun e kohes ne te cilen ne jetojme.

Realiteti shqiptar i perkthimeve

Jo rralle hapen debate per cilesine aspak te denje te perkthimeve ne shqip, ne kohen kur botimet pak kontrollohen. Per nje perkthyes, gjendja e perkthimeve ne shqip eshte edhe me e qarte. Per perkthyesin Shpetim Cucka, gjendja eshte me komplekse sesa thjesht ceshtje e perkthimeve aspak te denja ne shqip. "Ka dy aspekte, pohon ai, njeri ka te beje me faktin se ne cfare niveli eshte kultura jone aktualisht, dhe cilat drejtime e ushqejne ate, e ku synon te arrije. E se dyti, eshte kritika ne kuptimin e gjere te fjales. Une kam verejtje per te dyja ceshtjet". Por, per t'u fokusuar te perkthimet, Cucka shprehet se, "edhe ne fushen e perkthimit, nese kemi probleme, ato nuk burojne vetem nga papergatitja e perkthyesve konkret, por kemi mjedis shoqeror qe e pengon aftesimin e tij. Nese nje perkthyes merr vepra serioze, ka pak mundesi tregu". Ai vijon logjiken duke thene: "Jam dakord qe te kemi kritike pozitive, pasi kemi shume nevoje per afirmimin, por duhet te kete edhe kritike te nje tjeter lloji, kritike mohuese per proceset negative, dhe pse une kuptoj se ne kushtet e ekonomise se tregut, kritika eshte e veshtire".



K.J

[monikal]

Gëte, “sfida” mes Skënder Luarasit e Shpëtim Çuçkës
Petro Luarasi

Në disa media shqiptare u shpall me bujë se shtëpia botuese “Toena” nxori për shitje kryeveprën “Fausti” të Gëtes në variantin e “përkthyesit më të shquar të vitit”, Shpëtim Çuçkës
Ai dallohet për këmbënguljen e tij shumëvjeçare në realizimin e këtij objektivi madhor (që për fat i gëzohet për së gjalli, ndryshe nga paraardhësi i tij prof. Skënder Luarasi). Kështu ai i shtoi listës së përkthimeve të tij nga shumë gjuhë edhe një nga gjuha gjermane (shkruhet që “Faustin” e ka përkthyer nga origjinali). Si lëndë e parë për informimin e opinionit publik mbi këtë eveniment kulturor dhe risitë e tij shërbyen dy intervistat e Irena Toçi, pronares së botimeve “Toena”, me bashkëpunëtorin e vjetër, ku biznesmenia në rolin e gazetares përdorte shprehje sugjestionuese të tipit: “Përkthyesi Shpëtim Çuçka duket ka arritur atë që kishte ëndërruar me kryeveprën e Gëtes ‘Fausti’. Falë tij, për herë të parë në shqip ‘Fausti’ i Gëtes vjen i plotë dhe sipas origjinalit. Nga përkthimi i dikurshëm i Skënder Luarasit deri tek ky përkthim i ditëve të sotme ka ndryshime rrënjësore”. (Intervista: Shpëtim Çuçka përballë Faustit për 25 vjet).
Publikun kureshtar, të etur për këto ndryshime “rrënjësore”, vetë përkthyesi e sqaron: “Besoj se pas botimit të përkthimit tim, lexuesi, që do të dojë të bëjë një përqasje të tillë, do ta ketë fare të lehtë të vërë re, së paku intuitivisht, ndryshimet midis dy përkthimeve. Në art, ndryshe nga ç’ndodh në shkencë a në politikë, intuita e publikut është një dukuri e zakonshme. Dhe shton: “Përkthimin e Faustit e nisa si një sfidë gjuhësore, artistike dhe kulturore në mars të vitit 1983”. Asokohe shtëpia botuese “Naim Frashëri” përgatitej të botonte të plotë përkthimin e kësaj vepre të kryer nga prof. Luarasi dhe kishin lindur mendime të ndryshme lidhur me masën, në të cilën ky përkthim u përgjigjej parametrave të origjinalit. Pikërisht në të tilla rrethana më lindi ideja të ndërmerrja përkthimin tim të Faustit”.
Duke i mirëkuptuar dijet dhe dëshirat e zonjës Toçi, mjaftohem të shpreh që reklama (apo antireklama) si praktikë nuk është një lajthitje e rastit, por një strategji e zbatuar rëndom në kushtet e ekonomisë së lirë dhe që synon jo vetëm të monopolizojë tregun e librit, por të bombardojë edhe prestigjin e konkurrentëve, pa dallim, qoftë edhe të rangut të Skënder Luarasit e Vedat Kokonës. Nga eksperienca e hidhur kujtoj që para disa vjetësh, kur “Toena” botoi përkthimin e N.Tasit, “Çajld Haroldi” të Bajronit (anglisht-shqip), sulmet ndaj përkthimit të mirënjohur të Skënder Luarasit fillonin që në hyrje të librit dhe “anatemat” e dy vëllezërve sfidantë Tasi u amplifikua me zell në disa media. Për hir të kureshtjes e bleva librin me çmimin e kripur, u detyrova të krahasoja dy përkthimet me origjinalin dhe të dëshmoja në artikull gazete vlerat dhe antivlerat, duke ia dëshmuar qenin të zotit. Tashmë dihet si bitisi “aventura” Tasi. Ndërsa përsa i përket intelektualit të nderuar Shpëtim Çuçka, në rast se me “lexues” ka parasysh kritikët tanë profesionistë, do t’i kujtoja se “në mbretërinë e të verbërve, fatlumi me një sy vetshpallet mbret”, sepse për të gjykuar (e krahasuar) me objektivitet përkthime cilësore kryeveprash duhet që njeriu, së pari, të zotërojë gjuhën e origjinalit dhe shqipen, të ketë studiuar e të jetë praktikuar me terminologjinë e filozofinë e kohës kur është shkruar dhe mbi të gjitha, për hir të së vërtetës dhe objektivitetit shkencor, të ketë zemër e mendje të pastër nga paragjykimet e interesat klanore. (Po sa të tillë ka tashmë Shqipëria?) Përndryshe vlerësues-”kritikë” mediokër dhe hipokritë vegjetojnë lirisht, siç po shohim rëndom.
Në rast se i drejtohet lexuesit të gjerë do t’i thosha: “Reklama është nëna e tregtisë dhe babai i mashtrimit”.
Sfida “korrekte”
Që nuk bëhet fjalë për një “sfidë korrekte” Çuçka-Luarasi: vetëm për diskutim vlerash letrare të një përkthimi apo “një sfidë gjuhësore, artistike dhe kulturore, këtë bindje ma përforcon intervista e paradokohshme e zotit Çuçka në një televizion, që përkundër fjalorit të përzgjedhur prej diplomati e njeriu të kultivuar, i shpëtoi goja tek deklaroi se i bën sfidë vetë Skënder Luarasit (?!). Por sfida: (“Thirrje që i bëhet dikujt për të hyrë në ndeshje apo në garë”, nga “Fjalori i shqipes së sotme, Toena, 2002, f.1176) aplikohet midis të gjallëve, gjë që dihet fare mirë. Që të sqarohet edhe më tej, “sfida” nuk mund të niste në mars 1983, kur Skënder Luarasi nuk jetonte më, por duhet të ishte vijim i sfidës së P.GJ., mirëbërësit dhe mësuesit të zotit Çuçka, të cilin ai nuk lë rast pa e kujtuar me adhurim. Por faktet më bëjnë të mendoj se kemi të bëjmë me interesa më të gjera, me mirëkuptim e koordinim klanesh që s’ka të bëjë vetëm me përfitime materiale, por edhe me uzurpim vlerash intelektuale dhe ndërtime kastash si dikur në diktaturë, që nuk godasin vetëm Skënder Luarasin, por tërë brezin e tij “të humbur” në fushën e kulturës dhe letërsisë. (Çuçka jo më kot i ndan përkthyesit në “historikë” dhe të “mirëfilltë”). Në kushtet kur nuk është gjallë vetë i sfiduari, me klanin përballet vegimi: jeta e vepra e Skënder Luarasit, me disa fakte të hidhura që lexuesi “ta ketë fare të lehtë të vërë re, së paku intuitivisht” të vërtetën.
Mësuesi dhe nxënësi
Kur e lavdëronin Skënder Luarasin për vlerat e gjithanshme: njerëzore, morale, atdhetare, intelektuale, ai e shprehte modestinë në stil pedagogjik: “Unë nderoj nxënësin, por adhuroj mësuesin” dhe në fushën e përkthimit nuk lodhej së vlerësuari Fan S. Nolin, “figurën Faustiane”, të cilit ia blatoi përkthimin e Faustit të Gëtes. Ndërkohë beniamini Shpëtim Çuçka përmend kudo me nderim të thellë dhe krahas të tjerash e mburr si shembull virtyti e ndershmërie idhullin e tij P.GJ., që e ka udhëhequr në fushën e gjuhës latine e të përkthimit, e ka ndihmuar të punësohet në ndërmarrjen e botimeve “Naim Frashëri” etj. Vetë P.GJ. në disa intervista krenohet se në gjimnazin shtetëror të Shkodrës në vitet 1934-1936 ka qenë shok i ngushtë klase me Qemal Stafën e Arshi Pipën dhe se në atë periudhë, brumosi formimin e tij si letrar, duke “harruar” të përmendë mësuesin e letërsisë që i mëkonte me proza e vargje kryeveprash botërore apo hartimesh me tema, si “E vjetra shembet, kohët po ndryshojnë, një jetë e re po lulëzon gërmadhash” nga Vilhelm Teli i Shilerit, që i përkthente vetë, pasi në atë kohë ky truall qe pothuajse djerrë?! Ai nuk ia zë me gojë emrin Skënder Luarasit, dhe mirë i bën, por të paktën para se ta lavdëronte “shokun” e tij Arshi Pipa (apo heroin antifashist Qemal Stafa) duhet të kërkonte, së paku, një falje publike për “informimet” e atëhershme ndaj mësuesit e shokëve dhe për shpifjet e dëshmitë e rreme në gjyqin politik të Durrësit, më 24.12.1947 (në internet “Dosja Arshi Pipa” apo librin e Fric Radovanit “Nji monument nën dhe”) kundër “agjentëve sabotatorë” Arshi Pipa, Prenkë Kaçinari, Hysen Ballhysa, të cilët u dënuan me burg nga 15-20 vjet, ndërsa ai për bashkëpunimin me “drejtësinë” u privilegjua. Po ashtu duhet ta saktësonte më mirë se si arriti që si një i përndjekur politik të punësohej në ndërmarrjen e botimeve “Naim Frashëri”, më pas në universitetin e Tiranës, madje siç pohon vetë edhe diktatori ta kishte përzemër(?!). Ah, po, me përkthimet e tij mallëngjyese! Nuk besoj se shqiptarët mund ta shijojnë këtë lloj “virtyti e ndershmërie”.


Krahasimet e Faustit mes dy përkthyesve


Luarasi:
ARIELI (Këndon i përcjellë prej harpës eoliane)
Kur me fërfërima shiu
I lag gonxhet në pranverë,
Kur ndër ara dhe ndër vreshta
U fal njerëzve bukë e verë,
Rendin shpejt ku ka nevojë;
Elfët e vegjël zemërgjerë;
Qoftë i mirë a qoftë i keq
Përdëllejnë çdo fatmjerë.

Çuçka:
Arieli këndon i shoqëruar me harpë eoliane
Kur si shi pranverës lulet
Zën’ vesojnë fush’ e mal,
Kur blerimi ngado ulet
E gëzim gjithkujt i fal
Elfët, shpirtrat e dlirë,
Rendin, ndihin çdo fatzi;
Qoft’ i keq a qoft’ i mirë,
I ka pranë kur s’e di.

Luarasi
Kor’ i kandrave
Pajtori ynë i vjetër,
mirë se të hasim,
Të njohim ty mirë,
për ty ndaj zukasim.
Një nga një të qetë
me kujdes, na mbolle;
të presin me mijëra
Sa në botë solle.
Sado që të fshihen
nën binishin horrat,
ia tregojnë botës
Sipër palltos, morrat.


Çuçka:
Kori i kandrave
Për ty brohorasim,
të njohim ne sot.
Buçasim, zukasim:
-Mirsardhe, imzot!
N ambolle pa zhurmë,
Tek-tuk, një nga një,
Sot vijmë si turmë,
Sot nxjerrim aq zë.
Dhe, nëse dinaku
Fort veten e fsheh,
Pa pikë meraku
Mbi qyrk ne na sheh.



Luarasi dhe vepra e Gëtes

Dua të bëj me dije se prof. Luarasi nuk e pa me sy botimin e plotë të Faustit, sepse u nda nga jeta më 27.04.1982. Kjo kryevepër e letërsisë botërore për “konjuktura politike-personale ndaj Luarasit”, u botua e copëzuar: pjesa e parë e përfunduar më 1953 u botua më 1957, pjesën e dytë, e rishikuar disa herë me vendime komisionesh, u botua e plotë “me redaktime” vetëm më 1987, ndërsa në të vërtetë botimi i parë plotësisht sipas dorëshkrimit të Skënder Luarasit u realizua më 1999 nga shtëpia botuese “Argeta LMG” dhe më pas në një botim luksoz nga “Infbotues”. Të dy botuesit, edhe pse nuk mundën të marrin ndonjë donacion, pavarësisht se përkthimi i Luarasit i plotësonte të gjitha kriteret (përkthimi i parë në shqip dhe nga origjinali, nga një penë e mirënjohur, me vlerësime nga personalitete si Buda, Lamberci, Kastrati etj.), i botuan denjësisht me shpenzimet e tyre, duke i nxjerrë në treg me një çmim të arsyeshëm 1000 lekë. (Botimit të pasardhësit, edhe pse nuk përmbushte kriteret, sepse nuk ishte përkthimi i parë i Faustit në shqip, iu dha donacion. Mos ndoshta veç shkathtësisë së përkthyesit e botuesit ka luajtur rol edhe ndonjë keqinformim? Gjithsesi na vjen mirë se u financua një kryevepër në gjuhën shqipe). Etapat drejt botimit të plotë të “Faustit” janë copëza tragji-komike diktature që ia vlen për t’i kuptuar. Përkthyesi Skënder Luarasi në kujtimet e tij shkruante se, ndërkohë që klane të caktuara përpiqeshin të pengonin botimin e “Faustit”, kryesia e Lidhjes së Shkrimtarëve thirri P. Gj. dhe e porositi që të bënte edhe ai një përkthim të “Faustit”. Në fakt, ai përktheu nga italishtja skenën e kopshtit dhe ia botuan në organin e Lidhjes. Më pas vajti me rekomandim nga lart në Ndërmarrjen e Botimeve te drejtori Drago Siliqi dhe i kërkoi t’i jepej e drejta të përkthente “Faustin” e Gëtes. “Po Fausti është përkthyer nga Skënder Luarasi!”, i tha Dragoja. “Vetëm pjesa e parë. Por s’është keq të ketë edhe një përkthim nga një i dytë”, propozoi P.Gj. “Po ti nuk di gjermanisht!”, iu përgjigj Dragoja. “Nga italishtja”. Dragoja e shporri nga zyra. Të dështuar në intrigën e tyre, kryesia e Lidhjes kërkoi njerëz që e dinin gjermanishten. U gjend Z.K., i cili pati qenë në një seminar në Çekosllovaki për nja gjashtë muaj dhe inteligjent siç ishte e pati mësuar gjuhën e Gëtes. Atë e nxitën të shkruajë një kritikë për përkthimin tim të “Faustit”, por askush nuk donte t’ia botonte. U kërkuan oponentë. Më tej kryesia ia dorëzoi Aleks Budës dhe ky provoi që kritika ishte fund e krye e gabuar dhe shembullat e përkthyera prej Z.K. qenë gjithashtu të gabuara. Pas vdekjes aksidentale të Drago Siliqit, botimi i pjesës së dytë të “Faustit” u zvarrit për 30 vjet!

Dy fjalë për “Faustin” e Çuçkës

Unë si lexues kureshtar, me besim te nami i Shpëtim Çuçkës, por dhe me përvojë në “hilet” e tregut të vlerave letrare, i kurseva harxhet e tepërta (libri edhe pse i sheqerosur me donacionin bujar të institutit “Gëte”, ka shijen e kripur 2000 lekë) ndaj e mora hua tek një mik dhe që në krye u befasova “nga ndryshimet rrënjësore”. Në krye u kënaqa se mjeshtri Çuçka vërtet i ka kushtuar një punë të lavdërueshme formës së veprës, metrikës së saj, ndërsa sa për komponentin “besnikëri ndaj parametrave të origjinalit” të Gëtes, si lexues, ndjeva nevojë të konsultohem me origjinalin (për fat të mirë gjendet në internet “free”) dhe shtanga: forma kishte marrë brendinë “në qafë” dhe e kishte cunguar. Duke mos i besuar syve dhe dijeve iu drejtova shqipërimit të Luarasit dhe komenteve të disa “gjykatësve” të dokohshëm (A.Buda, Lamberc, P.Kolevica, B.Doko etj.) dhe ç’më rezultoi: ose Çuçka vetëm sa është konsultuar me origjinalin gjermanisht (në mënyrë skrupuloze as që diskutohet) ose ai e ka “lehtësuar” për lexuesin e gjerë (nuk dua të paragjykoj njohuritë e tij mbi gjuhën gjermane dhe mbi filozofinë e Gëtes). Po rreshtoj disa grimca kritike: Më ra në sy kontradikta: më një anë këmbëngulja e përkthyesit për t’i qëndruar “mot a mot”, e “ngurtësisht” emërtimit të personazheve sipas gjuhës gjermane, paçka se të shqiptuar çuditshëm (Gret’hen apo Liz’hen) kur në anën tjetër në tekst i “mbijnë” vende-vende emrat Greta apo Lizeta (si në italisht e rusisht) duke mëdyshur lexuesin në bëhet fjalë për personazhe të rinj, apo emërtime e copëza të shkëputura nga përshtatjet në gjuhët e huaja larg kuptimit të origjinalit. (P.sh. Emërtimet Margerita dhe Gretchen, të mara sipas origjinalit, çdo fillestar i gjermanishtes e di që shqiptohen Gret(hq)en, por kurrsesi jo Gret(h)en, Çuçka i emërton Margarita dhe Gret’hen, Luarasi i emërton Margarita dhe Greta. Dhe ja se ç’rezulton: Origjinali: Ah bravo! Find ich Euch in Feuer/In kurzen Zeit ist Gretchen Euer. Çuçka: U dogjët mik, u përvëluat/ Po hajt se Gretën e fituat. (Çuditërisht në këtë rast Çuçka nuk e emëron Gret’hen). Luarasi: Ah bravo! Qenke ndezur flakë/ Për pakëz Greta bëhet juaja. Që t’i le surpriza lexuesve (apo studiuesve - kritikë) pasionantë mjaftohem t’i rekomandoj përkthyesit të nderuar që “për skrupulozitet” të ishte orientuar më mirë nga pararendësit Luarasi e Shantoja. Sa për “sfidën” me prof. Luarasin: atë etike, gjuhësore, artistike dhe kulturore, apo përgjithësisht në tërë cilësitë përbërëse të personalitetit të një njeriu, në rast se nuk është “injektim paranojak” i ndonjë sfidanti tjetri, intelektuali Çuçka le t’ia lemë të ardhmes, meqë si kohën dhe ambicien i ka përkrah.

[-BATO-]

Nga këto shqipërimet që lexova më lart, të Luarasit më duken më të arrira. Shqipërimi në rastin e poezive është diçka e vështirë, sepse duhet të krijosh rimë por pa iu larguar kuptimit të fjalisë në gjuhën e huaj.

Mendoj se nuk është mirë që përkthyesit t'u hyjnë garave për të ripërkthyer vepra botërore. Nuk ka ndonjë kod ligjor që e ndalon këtë, por duhet të ketë një kod moral mes përkthyesve. Ka plot vepra të huaja që përkthyesit e rinj mund t'i shqipërojnë dhe nuk është e nevojshme të sfidojnë ato që janë përkthyer.

Ripërkthimet janë energji të shpenzuara kot, ndërsa përkthimi i veprave që nuk janë shqipëruar ndonjëherë, u sjell shqiptarëve më shumë përfitim se garat mes përkthyesve.
.

[Brari]

ishte ne mode ne koh te ppsh-se qe ca kopila duke pare se ca vigan te pendes ( te vdekur a te gjalle) shiheshin me sy te keq na komiteti qënror.. i ali ramiz hoxh nexhmijes.. ata me zell i hynin ne hak ketyre viganve te pa mburoje..dhe i pickonin ne menyra te ndrishme me a pa direktiv nga lart..

dicka e tille do jet dhe kjo puna e cuckes qe qe ahere na paskish tentuar te perkthej faustin..

kuptonet se kjo do i ket pelqier ramizo nexhit.. meqe Luarasi i madh nuku ishte kanakari i tire..

ki toci qe po e ndihmoka kte cucken.. eshte ne mos gaboj ki toc-psonisazhiu i ziverave.. te 21 janarit.. krahu i djathte i kadarese.. dhe sherbetori i ed rucit..
pra jan dora e shokve te "bulevardit"..

Bato ka folur mire..

Nje veper qe e ka dhuruar njehere Luarasi apo ndonji kolos tjater.. nuku ka lezet ta "shkiperoje" pra troc.. vjedhe ndonji tjeter..

ka dhe nje problem tjater..

mjeshtrat tan te pendes dikur ishin dhe atdhetareo-rilindas te medhej.. dhe kishim jo vetem arsye artistike qe shqiperuan kryeveprat.. e letersise boterore..
ata donin tu jepnin mesazhe kombit..
mesazhet per liri e pamvaresi.. drejtesi e barazi.. dinjitet e humanizem..

dhe ja mbrriten asaj detyre..

keta sot kan hall tjater..

busines i thone.. ose kosovarce.. biznis..


..

[Brari]

korigjim..

dhe kishim jo vetem arsye artistike qe shqiperuan kryeveprat.. e letersise boterore..


kishim... duhet kishin..

[BlueBaron]

Krahasimet e Faustit mes dy përkthyesve


Luarasi:
ARIELI (Këndon i përcjellë prej harpës eoliane)
Kur me fërfërima shiu
I lag gonxhet në pranverë,
Kur ndër ara dhe ndër vreshta
U fal njerëzve bukë e verë,
Rendin shpejt ku ka nevojë;
Elfët e vegjël zemërgjerë;
Qoftë i mirë a qoftë i keq
Përdëllejnë çdo fatmjerë.

Çuçka:
Arieli këndon i shoqëruar me harpë eoliane
Kur si shi pranverës lulet
Zën’ vesojnë fush’ e mal,
Kur blerimi ngado ulet
E gëzim gjithkujt i fal
Elfët, shpirtrat e dlirë,
Rendin, ndihin çdo fatzi;
Qoft’ i keq a qoft’ i mirë,
I ka pranë kur s’e di.

Luarasi
Kor’ i kandrave
Pajtori ynë i vjetër,
mirë se të hasim,
Të njohim ty mirë,
për ty ndaj zukasim.
Një nga një të qetë
me kujdes, na mbolle;
të presin me mijëra
Sa në botë solle.
Sado që të fshihen
nën binishin horrat,
ia tregojnë botës
Sipër palltos, morrat.


Çuçka:
Kori i kandrave
Për ty brohorasim,
të njohim ne sot.
Buçasim, zukasim:
-Mirsardhe, imzot!
N ambolle pa zhurmë,
Tek-tuk, një nga një,
Sot vijmë si turmë,
Sot nxjerrim aq zë.
Dhe, nëse dinaku
Fort veten e fsheh,
Pa pikë meraku
Mbi qyrk ne na sheh.

Duket qarte qe eshte shume me lart shqiperimi i Skender Luarasit, qe kur ben hyrjen per Arielin.

[monikal]

Johan W.Goethe : Faust Translated by: Skender Luarasi
Johan V. Gëte: Fausti Shqipèroi nga origjinali: Skender Luarasi

KËNGA E PLESHTIT

Dikur një mbret jetonte

Që kish një goxha plesht;

Të birin sa e donte,

Dhe pleshtin aq e desht.

Prestarit i dha urdhër

T’i bënte në jelek,

Ta vishte pleshtin bukur

Me setr’e benevrek.



Dhe pleshti bukur veshur,

Me kadife e kaftan,

Me jetullat i ngjeshur,

Në gjoks var një nishan.

Na u bë kryeministër,

Vëllezër e motra ftoi;

Gjithë erdhën varg e vistër,

N’ofiq të lart’i çoi.



Mbretresha dhe princeshat,

Zotrinjt politikanë

Pickoheshin nga pleshtat -

T’i vrasin, frikë kanë!

Kruheshin, po s’i kapnin,

S’u bënin dot asgjë.

Por ne me vrap e vrasim,

Kur na pickon ndonjë.


Krahasojeni po mundet ketepjese e te tjera me perkthimin e Pashko Gjecit e te Cuckes nga "Fausti" per te gjykuar me mire mjeshterine e perkthimit