Bujar Muçaj

[Ard]

Mondi,te paska lodh Bujari sot...lol

[mondishall]

Bujar Muçaj







Ministri i Luftës që u tretë baltrave të Myzeqesë









Televizioni shqiptar këtu e dhjetë vite më parë kur po fliste për fillimet e policisë shqiptare e xhandarmërisë, midis të tjerave përmëndi se një nga drejtuesit kryesorë të caktuar nga qeveria e Vlorës ka qënë dhe Mustafa Aranitasi*, për të cilin atëhere s’dija shumë të dhëna, për të mos thënë fare, se pluhuri i shumtë që kishte hedhur diktatura mbi të kishte qënë tepër i trashë. U interesova duke kërkuar nëpër biblioteka e librari për figurën e tij dhe diç mësova, duke thënë se jeta e tij mund të ketë shumë mistere të tjera krejt të panjohura nga ne.

Sipas librit të Profesor Doktor Proletar Hasanit mbështetur ky në arkivin qendror të shtetit dhe të ushtrisë, Aranitasi ka lindur në fund të viteve 1800-të. Menjëherë pas përfundimit të shkollës së mesme ai ndoqi studimet në Akademinë Ushtarake të Stambollit. Në vigjilje të pamvarësisë ai do të drejtonte disa çeta të krahinës, të cilat me mësymjet e tyre të njëpasnjëshme pasi kishin kohë që mbanin të lirë krahinën e tyre çliruan Beratin, Fierin. Pregatitën sulmin mbi Vlorë, por nuk e bënë realisht pasi forcat turke që mbronin qytetin ju bindën ultimatiumit të tyre, ngjarje këto të lëna qëllimisht në heshtje nga ata që shkruan historinë. Me shpalljen e pavarsisë siç thamë më lartë ai mori përsipër detyra tepër të rëndsishme në drejtimin e strukturave të ndryshme në ushtri, dhe në xhandarmërinë shqiptare e cilat u bënë sipas idesë së organizatorëve hollandezë të misionit të kryesuar nga koloneli De Veer dhe majori Tomson. Ai u caktua në detashmentin e parë, nga katër që ishin gjithsej. Në këtë kohë mbante gradën major thuhet midis te tjerave në librin "Historia e Ushtrisë Shqiptare", vëllimi i dytë, Tiranë 2000.

Në kohë të rrebelimit të Haxhi Qamilit, në Mallakastër u krijua Komiteti i Mbrojtjes së Krahinës me kryetar Bektash Cakranin dhe zëvëndës Ismail Klosin i quajtur nga rebelët me emrin "Principata e Mallakastrës". Mustafa Aranitasi do të zgjidhej komandant i forcave të armatosura të krijuara me këtë rast që ishin xhandarmëria lokale dhe forcat vullnetare për mbrojtjen e krahinës. Më vonë do të ishte në listën e bashibozukëve, të cilët do ta arrestonin së bashku me qindra mallakastriotë të tjerë që u ndeshën me hordhitë dhe midis tyre dhe Idris Isufi nga Aranitasi. Është për tu theksuar se rrebelët kryen tre sulme kundër krahinës duke filluar nga 25 korriku 1914, vazhduar në 20 janarin e 1915, deri në gushtin e 1915. Ja çshkruhet në listë-dokumentat e rrebelëve të ruajtura nga arkivi i shtetit dhe të nxjera në dritë nga Hajredin Elmazi, për M.Aranitasin e I.Isufin e shumë të tjerë.

...

5-Mustafa Aranitasi-asht nga partizanët dhe majorët e ish qeverisë. Në qeverinë e formue nga Bektash Cakrani ka qënë antar i komitetit dhe komandat i shtabit ushtarak.

Arrestue më 30 kallnuer 1330.(janar 1915)

6-Idriz Isufi –nga Aranitasi. Asht nga togerët e qeverisë së Vidit dhe kapitenët e vullnetarëve të rregjistrue nga qeveria e Bektash Cakranit...

Arrestue më 3fruer 1330. (shkurt 1915)

Enver Hoxha në një nga fjalimet e tij në lidhje me rebelimin e Haxhi Qamilit, injoron jo pa një qëllim gjakun e derdhur të krahinave martire të Beratit, Mallakastrës, Tepelenës...që u bënë prehë e egërsisë, por pa u nënshtruar.

"Ajo ishte një luftë klase e fshatarsisë së varfër e të mesme kundër klasës së feudalëve, pashallarëve e bejlerëve dhe agallarëve, pronarë të tokave e privilegjesh në përgjithësi ...ishte një luftë klase, lufta e fshatarëve kundër feudalëve dhe bejlerëve, natyrisht për tokën..."

Pas shkatërrimit të rrebelëve nga ai që i nxiti fillimisht, Esat Pasha, në ato vite që ziente dhe lufta e parë botërore, kur s‘bëhej fjalë më për ushtri shqiptare Mustafa Aranitasi mori pjesë dhe shërbeu si ushtarak i mirfilltë në forcat e ushtrisë austro-hungareze në zonat veriore të vendit, ku ndoshta qysh atëhere u lidh më së miri me Ahmet Zogun udhëheqësin, apo mbretin e mëpasëm të shqiptarëve. Qënia e tij ushtarak i prerë, kryerja e detyrave të ngarkuara me përpikmëri e rregull bëri që Perandoria sipas dokumentit Nr.2544, viti 1917 ta dekoronte me kurorën e artë të meritave. Nuk ishte një rastësi përfshirja e tij me ushtrinë austro-hungareze dhe refuzimi në atë italianen sido që e para ishte një nga shtetet shkatare të luftës së parë botërore që sëfundi rezultoi e mundur. Italia fshihte e pregatiste për shqiptarët shumë prapaskena, të cilat do t’i vertetonte koha një nga një, si traktati Titoni-Venizello i firmosur më 26 qershor 1919, i cili shihte dhe lëshime të reja tokash në dëm të Shqipërisë e në dobi ë fqinjëve apo pushtimi i mëpasëm i Shqipërisë më 1939.

Pas përfundimit të Luftës së Parë Botërore Mustafai shihet në krye të 8500 mallakastriotëve ku dhe ka firmosur i pari më 22 mars 1919 në mitingun e Ballshit kundër pazareve të dyshimta e matrapazllëqeve të Esat Pashës, ku kërkohet me këmbëngulje mosnjohja e këtij renegati si përfaqësonjës i Shqipërisë. Menjëhere mbas Kongresit të Lushnjës, kongres i cili denoncoi traktatin Titoni-Venizello dhe largimin e trupave italiane nga Vlora, i jepet detyra e Komandantit të Përgjithshëm. Më pas merr për pak kohë dhe drejtimin e xhandarmërisë dhe në qershor 1921 shihet të komandoj një nga njësitë e ushtrisë shqiptare, regjimentin e dytë në Tiranë, nderkohë që mbante gradën ë nënkolonelit. Mustafa Aranitasi, kulmin e karierës së tij në ushtri e arriti në përbërjen e qeverisë së Ahmet Zogut, në të cilën më 30 mars 1923 u caktua në drejtimin e Ministrisë së Luftës. Këtë detyrë e kreu edhe në qeverinë e përkohëshme të Shefqet Vërlacit dhe në atë të Iliaz Vrionit në prag të triumfit të ashtuquajturit Revolucion Demokratik i Qershorit. Në këtë kohë ndaj tij u muarr masa e internimit në Bari të Italisë më korrik 1924, e pasqyruar edhe në "Soggiorno degli stranieri in Italia", Nr.732, Bari më 11korrik 1924. Internimi i tij në Itali na tregon se ai duhet të ketë qënë i kërkuar apo dhe i dënuar edhe nga autoritet italiane për pjesmarrje në radhët e ushtrisë austro-hungareze, kur zona jonë herë kalonte në ndikim të njërës e herë të tjetrës palë, dhe si kufi ndarës fillimisht ishte lumi Vjosë. Në këtë kohë u thirrën për rekrutim shumë mallakastriotë si në të gjitha zonat e tjera të vendit nga të dyja palët ndërluftuese dhe ushtarakët ishin të parët që thirreshin nën armë. Kthyerja e armës ndaj italianëve detyrimisht skish si tu pëqente ndaj dhe mundësuan dhe internimin e tij, ndryshe ska si shpjegohet lidhjet e qeverisë jetëshkurtër të Nolit me Italinë e atyre viteve ku po triumfonte përditë fashizmi (kishte ndodhur marshimi i këmishëzinjëve mbi Romë). Një dënim të tillë po në Bari të Italisë, por vite më parë 1916-1918 kishte pësuar edhe bashkpatrioti tjetër i quajturi "luani gjysëm i zbutur" i Mallakastrës Hysni Toska si pro austro-hungarez. Rasti i internimit të Aranitasit tregon o guximin e tepruar të fqinjëve për të futur turinjtë ku deshën ata, o servilizmin e pazotësinë tejskajshme të nolistëve kundrejt tyre ose siç thamë më lart, thjesht pazar.

Eqerem bej Vlora në librin "Kujtime 1885-1925" ndërmjet të tjerave në faqen 511 shkruan për zgjedhjen e Mustafa Aranitasit në detyrën e lart të Ministrit të Mbrojtjes:

"Ministri i mbrojtjes në qeverinë paraardhëse të Ahmet Zogut pati qënë Kolonel Ismail Tatzati. Meqënëse ai nuk u zgjodh më në zonën e tij elektorale, Delvinë, u lut Shefqet Vërlaci që të jepte dorheqjen nga posti; në vend të tij u emërua togeri Mustafa Aranitasi, një ushtarak i ndershëm dhe i zoti, me aftësi të mira teknike, por të dobëta politike."

Këtu kemi një lajthitje të vogël të beut të Vlorës përsa i përket gradës së M.Aranitasit, pasi nuk mund të bëhej një kapter ministër. Mustafa Aranitasi në atë kohë ishte me gradën nënkolonel dhe drejtonte një nga foramcionet më të mëdha të ushtrisë shqiptare, siç ishte regjimenti i dytë i Tiranës. Megjithatë na intereson më tepër ajo që Aranitasi gëzonte respekt në gjirin e elitës së ushtarakëve e të inteligjencës së asaj kohe.

Edhe në kujtimet e Sejfi Vllamasit, Mustafa Aranitasi del si një njeri që rri larg intrigave e lojrave të dyshimta politike të kohës, duke i mëshuar ashtu siç duhej vetëm detyrës së ngarkuar të ministrit.

"Një natë ora 22 më vjen në shtëpi Avni Rustemi i shoqëruar nga ministri i luftës Mustafa Aranitasi... Ishim vetëm të tre. Avniu ia filloi një bisedimi me një parathënie të gjatë rreth personit të Zogut dhe rrezikshmërisë së tij dhe pas shumë fjalëve përfundoi duke thënë se: eleminimi i tij ishte një detyrë patriotike dhe nëse do të pëlqehej nga ana ime vënia e tij në zbatim do të ishte një punë e thjeshtë. Mustafa Aranitasi nuk foli asnjë fjalë dhe unë nuk e pyeta për mendimin e tij."

Dhe më poshtë Vllamasi citon:

"Avniu nuk mbeti i kënaqur nga përgjigja ime... Mustafa Aranitasi nuk foli sërish asnjë fjalë..."

Fakti është se Vllamasi ishte i përfshirë në një nga atentatet e shumta të kurdisura kundër Zogut, në atë të Vjenës, ku kurban i Zogut do të bëhej roja besnike e tij, Llesh Topallaj.

Rikthimi i zhurshëm triumfal i Ahmet Zogollit në Shqipëri do të bënte dhe rikthimin e tij në jetën politike e shtetërore të kohës, duke e emëruar si Kryetar i Gjyqit të Përkohshëm Ushtarak me një dekret të Kryetarit të Republikës më 22 prill 1925. Prej kësaj detyrë largohet me kërkesën e tij dhe nxirret në lirim përsëri me urdhër të Kryetarit të Republikës më 31 mars 1927, kur ishte vetëm 45 vjeç. Këtë dorëheqje Mustafa Aranitasi e bëri sepse nuk ishte dakort për shumë dënime të padrejta në kurris të kundërshtarëve. Mustafa Aranitasi njihet edhe si një nga vendosësit e qetësisë në zonën kryengritëse të Mirditës e nxitur kjo nga qarqet shoviniste serbe. Në kohën që u largua nga detyra ishte me gradën kolonel. Vdiq i harruar më 26 prill 1966 në moshën tetëdhjetë e ca vjeçare në Çermë të Lushnjës, ku e kishin internuar që nga fillimi i vitit 1945, e thënë më saktë që nga çlirimi i vendit. Kishte qënë dënuar e burgosur nga Haxhiqamilistët, nga italianët e fanolistët, por dënimi nga klika e Enver Hoxhës do qëllonte më i egri e më fatali. Kalvarin e vuajtjeve të tij do tua linte "stafetë" krejt familjes dhe në veçanti djemëve të tij, Mit’hatit, publicistit dhe satiristit të njohur të viteve tridhjetë dhe Qemalit, të cilët slanë pa provuar të gjitha burgjet politike deri në agim të demokracisë. M.Aranitasi do të ngryste jetën "vilave" kasolle së bashku me gruan e tij turken nga Izmiri Naxhie Gjevgjeli, me të cilën kishin lindur e rritur katër fëmijë. Ndoshta, ndoshta i vetmi mëkat i rëndë që bëri Mustafa Aranitasi mund të ishte se i shërbeu pa hile e me përkushtim Armës së Xhandarmërisë dhe Ushtrisë Kombëtare Shqiptare dhe se (ai ndofta në heshtje) bashkë me fëmijtë e të tij s’u pajtuan asnjëherë me komunizmin e egër të stepës.



*Është e vërtetë se emrin e Aranitasit për mbiemër e kanë provuar shumë për ta mbajtur, por u mbeti vetëm atyre që e vulosën me gjakun e derdhur, Zenel Xhafo Aranitasi kapedan i 1847-tës rënë në marrjen e kalasë së Beratit, Ramiz Aranitasi Hero i Popullit rënë në Skrapar më 23 qershor 1943, Hysen Ali Aranitasi dëshmor rënë në Urën e Erzenit, Bërzhitë në tetor1943, dhe atyre që u dha vulë pushteti të cilit i shërbyen ose ata që bënin vetë pushtetin si dikur Arianitët, etj.

[mondishall]

Vazhdojme me satiren dhe humorin e Bujarit...


Bujar Muçaj Marshi i tullacëve* (Projekt marsh - humoristik)",
Ka patur vite të mamuthëve,
Por kohë të tyre s’pati kurrë" Kadare

Shtohen çdo ditë si dikur pirgjet
Që rriteshin gurë mbi gurë.
Do ketë të tullacëve vite,
Por kohë të tyre s’do ketë kurrë.

I sheh gjithkund, me qafë të trashur
Rënduar nga zinxhirë me arë
Ku reflektojnë mbi tullë të majmur
Si hëna e brishtë mbi bunar.

Ky marrsh i tyre që po qëndisë
Në këtë natë dimri kur veson
Më thotë me ta do jesh në listë
Për disa vjetë, mbase më vonë

Në se do jem... me orgjinalët
Që kanë dy mëntë në atë kungull
E mbi ata si gjeneralët
Të bëjë ca hije përmbi rruzull.

Shtohen çdo ditë, e sjellin fat
Tullacmania gjithë ajo shpurë.
Flitet për vite të tullacëve,
Por kohë të tyre s’do ketë kurrë!

As prinë gjer dje revolucione?
E prijnë dhe sot në rrok e xhas...
Falangat e tyre apo legjionet
Veç bëjnë përpara, asnjë këmbë pas.

Po në legjenda, mitollogji,
A s’janë pa-lesh-ët kripa vetë?
Gjer botën mpleksin me orgji
Sa zor e del nga ajo rrjetë.

Kjo modë e re tullacërie
Dëborë e rreme në vitrina
Ashtu-kështu, por ka dhe hije
Alla Lenin, Duçe, Polina...

Alla Beckham, Hrushov, Myslym...
Që nga La Manshi në Jakohamë
Forxa tullaca, yxhym, yxhym
Na dhëntë tulla - lavdi dhe famë!

Kjo tullë e tyre, tempull dite
Ku mbi të falen e mbahen shtete
Simbol, hob, modë elite
Nëpër stadiume, bursa, bankete...

Zgjatet përditë vargan i tyre
Një kontinent në miniaturë.
Do ketë ca vite të tullacëve
Por kohë të tyre s’do ketë kurrë!


*Ky marsh mund të shoqërohet me mjete rrethanore muzikore shtëpiake si, kazanë tunxhi alumini, bakri.., tepsi, tiganë, lugë, garuzhda, qebap...

Bujar Muçaj

[mondishall]

Libër i ri historik i shkrimtarit Bujar Muçaj, "Aranitasit dhe Mallakastra midis legjendës dhe të vërtetës".

Nxitoj për të patur privilegjin e lajmëtarit të parë, për daljen këto ditë nga botimi të librit të parë me karakter historik të shkrimtarit të njohur, Bujar Muçaj, "Aranitasit dhe Mallakastra midis legjendës dhe të vërtetës". Nuk janë pak, por 224 faqe të mbushura me fuqinë tërheqëse, këtë rradhë jo të fjalës së fabulës dhe humorit tipik të autorit, por të fjalës që flet me gjuhën e historisë, të arshivave të kohës, dokumentave adekuate të ngjarjeve, momenteve e kthesave epokale, deri në trashëgiminë e krijimtarisë në prozë e vargje me autorë të njohur dhe anonimë. Nuk kam qëllim futjen në brendësi të faqeve dhe analizave të temave që trajton autori, gjë që është në dorë të njohësve më kompetentë të kësaj fushe hulumtive të pashtershme historike, por s'mund të rri pa theksuar meritën e pamohueshme të autorit në përdorimin e metodës analizuese e deduktive, e ndërthurur kjo me aftësinë bashkangjitëse të krijimtarisë letrare në prozë e vargje. Autori i shpëton me sukses rënies në grackën e bukurisë dhe fuqisë së vargut, që shpesh kthen në legjendë dhe mistifikim një ngjarje dhe heronjtë e saj, kur është fjala e ballafaqimit me të vërtetën historike. Por, me nuhatjen e krijuesit, di të thithë prej thellësisë së vargut, atë që ai ka marrë vërtet nga realiteti, për të qënë sa më afër këtij realiteti në trajtimin që i bën fenomenit të kohës në fjalë.Më duket se po më rrëmben dhe mua brendësia e librit, duke mos mbajtur fjalën e fillimit, por kështu ndodhka po të kesh në dorë këtë vepër vërtet tërheqëse të Bujarit.Për pak harrova të them, që ky është vëllimi i parë i librit, pra në vazhdim pritet i dyti, që siç thotë Bujari, prapë mbetet portë e hapur për më tej, ashtu si vetë historia shqiptare.
Për kuriozet po jap dhe disa të dhëna të tjera. Libri ka për recensues, dr.Luan Zyka dhe dr.Evis Qaja, redaktor z. Nuri Plaku, kurse kopertina nga Edlir Poda.Botimi u realizua në Entin Botues:"D.I.J.A.-Poradeci".Po e mbyll lajmërimin tim me një pjesë të shkëputur nga parathënia e studjuesit, dr. Stavri Dajo."Një gjë do të them me bindje:është një libër që lexohet me endje, me dëshirë dhe me kureshtje deri në fund. Të mëson dhe të bën të mendosh. Libri i tij, pa dyshim, është një trajtesë e thukët dhe, si e tillë, një pikë referimi në bibliografinë për Mallakastrën".

Nga Edmond Shallvari, për shtypin shqiptar në Greqi

[saura]

Bujar Muçaj







Ministri i Luftës që u tretë baltrave të Myzeqesë









Televizioni shqiptar këtu e dhjetë vite më parë kur po fliste për fillimet e policisë shqiptare e xhandarmërisë, midis të tjerave përmëndi se një nga drejtuesit kryesorë të caktuar nga qeveria e Vlorës ka qënë dhe Mustafa Aranitasi*, për të cilin atëhere s’dija shumë të dhëna, për të mos thënë fare, se pluhuri i shumtë që kishte hedhur diktatura mbi të kishte qënë tepër i trashë. U interesova duke kërkuar nëpër biblioteka e librari për figurën e tij dhe diç mësova, duke thënë se jeta e tij mund të ketë shumë mistere të tjera krejt të panjohura nga ne.

Sipas librit të Profesor Doktor Proletar Hasanit mbështetur ky në arkivin qendror të shtetit dhe të ushtrisë, Aranitasi ka lindur në fund të viteve 1800-të. Menjëherë pas përfundimit të shkollës së mesme ai ndoqi studimet në Akademinë Ushtarake të Stambollit. Në vigjilje të pamvarësisë ai do të drejtonte disa çeta të krahinës, të cilat me mësymjet e tyre të njëpasnjëshme pasi kishin kohë që mbanin të lirë krahinën e tyre çliruan Beratin, Fierin. Pregatitën sulmin mbi Vlorë, por nuk e bënë realisht pasi forcat turke që mbronin qytetin ju bindën ultimatiumit të tyre, ngjarje këto të lëna qëllimisht në heshtje nga ata që shkruan historinë. Me shpalljen e pavarsisë siç thamë më lartë ai mori përsipër detyra tepër të rëndsishme në drejtimin e strukturave të ndryshme në ushtri, dhe në xhandarmërinë shqiptare e cilat u bënë sipas idesë së organizatorëve hollandezë të misionit të kryesuar nga koloneli De Veer dhe majori Tomson. Ai u caktua në detashmentin e parë, nga katër që ishin gjithsej. Në këtë kohë mbante gradën major thuhet midis te tjerave në librin "Historia e Ushtrisë Shqiptare", vëllimi i dytë, Tiranë 2000.

Në kohë të rrebelimit të Haxhi Qamilit, në Mallakastër u krijua Komiteti i Mbrojtjes së Krahinës me kryetar Bektash Cakranin dhe zëvëndës Ismail Klosin i quajtur nga rebelët me emrin "Principata e Mallakastrës". Mustafa Aranitasi do të zgjidhej komandant i forcave të armatosura të krijuara me këtë rast që ishin xhandarmëria lokale dhe forcat vullnetare për mbrojtjen e krahinës. Më vonë do të ishte në listën e bashibozukëve, të cilët do ta arrestonin së bashku me qindra mallakastriotë të tjerë që u ndeshën me hordhitë dhe midis tyre dhe Idris Isufi nga Aranitasi. Është për tu theksuar se rrebelët kryen tre sulme kundër krahinës duke filluar nga 25 korriku 1914, vazhduar në 20 janarin e 1915, deri në gushtin e 1915. Ja çshkruhet në listë-dokumentat e rrebelëve të ruajtura nga arkivi i shtetit dhe të nxjera në dritë nga Hajredin Elmazi, për M.Aranitasin e I.Isufin e shumë të tjerë.

...

5-Mustafa Aranitasi-asht nga partizanët dhe majorët e ish qeverisë. Në qeverinë e formue nga Bektash Cakrani ka qënë antar i komitetit dhe komandat i shtabit ushtarak.

Arrestue më 30 kallnuer 1330.(janar 1915)

6-Idriz Isufi –nga Aranitasi. Asht nga togerët e qeverisë së Vidit dhe kapitenët e vullnetarëve të rregjistrue nga qeveria e Bektash Cakranit...

Arrestue më 3fruer 1330. (shkurt 1915)

Enver Hoxha në një nga fjalimet e tij në lidhje me rebelimin e Haxhi Qamilit, injoron jo pa një qëllim gjakun e derdhur të krahinave martire të Beratit, Mallakastrës, Tepelenës...që u bënë prehë e egërsisë, por pa u nënshtruar.

"Ajo ishte një luftë klase e fshatarsisë së varfër e të mesme kundër klasës së feudalëve, pashallarëve e bejlerëve dhe agallarëve, pronarë të tokave e privilegjesh në përgjithësi ...ishte një luftë klase, lufta e fshatarëve kundër feudalëve dhe bejlerëve, natyrisht për tokën..."

Pas shkatërrimit të rrebelëve nga ai që i nxiti fillimisht, Esat Pasha, në ato vite që ziente dhe lufta e parë botërore, kur s‘bëhej fjalë më për ushtri shqiptare Mustafa Aranitasi mori pjesë dhe shërbeu si ushtarak i mirfilltë në forcat e ushtrisë austro-hungareze në zonat veriore të vendit, ku ndoshta qysh atëhere u lidh më së miri me Ahmet Zogun udhëheqësin, apo mbretin e mëpasëm të shqiptarëve. Qënia e tij ushtarak i prerë, kryerja e detyrave të ngarkuara me përpikmëri e rregull bëri që Perandoria sipas dokumentit Nr.2544, viti 1917 ta dekoronte me kurorën e artë të meritave. Nuk ishte një rastësi përfshirja e tij me ushtrinë austro-hungareze dhe refuzimi në atë italianen sido që e para ishte një nga shtetet shkatare të luftës së parë botërore që sëfundi rezultoi e mundur. Italia fshihte e pregatiste për shqiptarët shumë prapaskena, të cilat do t’i vertetonte koha një nga një, si traktati Titoni-Venizello i firmosur më 26 qershor 1919, i cili shihte dhe lëshime të reja tokash në dëm të Shqipërisë e në dobi ë fqinjëve apo pushtimi i mëpasëm i Shqipërisë më 1939.

Pas përfundimit të Luftës së Parë Botërore Mustafai shihet në krye të 8500 mallakastriotëve ku dhe ka firmosur i pari më 22 mars 1919 në mitingun e Ballshit kundër pazareve të dyshimta e matrapazllëqeve të Esat Pashës, ku kërkohet me këmbëngulje mosnjohja e këtij renegati si përfaqësonjës i Shqipërisë. Menjëhere mbas Kongresit të Lushnjës, kongres i cili denoncoi traktatin Titoni-Venizello dhe largimin e trupave italiane nga Vlora, i jepet detyra e Komandantit të Përgjithshëm. Më pas merr për pak kohë dhe drejtimin e xhandarmërisë dhe në qershor 1921 shihet të komandoj një nga njësitë e ushtrisë shqiptare, regjimentin e dytë në Tiranë, nderkohë që mbante gradën ë nënkolonelit. Mustafa Aranitasi, kulmin e karierës së tij në ushtri e arriti në përbërjen e qeverisë së Ahmet Zogut, në të cilën më 30 mars 1923 u caktua në drejtimin e Ministrisë së Luftës. Këtë detyrë e kreu edhe në qeverinë e përkohëshme të Shefqet Vërlacit dhe në atë të Iliaz Vrionit në prag të triumfit të ashtuquajturit Revolucion Demokratik i Qershorit. Në këtë kohë ndaj tij u muarr masa e internimit në Bari të Italisë më korrik 1924, e pasqyruar edhe në "Soggiorno degli stranieri in Italia", Nr.732, Bari më 11korrik 1924. Internimi i tij në Itali na tregon se ai duhet të ketë qënë i kërkuar apo dhe i dënuar edhe nga autoritet italiane për pjesmarrje në radhët e ushtrisë austro-hungareze, kur zona jonë herë kalonte në ndikim të njërës e herë të tjetrës palë, dhe si kufi ndarës fillimisht ishte lumi Vjosë. Në këtë kohë u thirrën për rekrutim shumë mallakastriotë si në të gjitha zonat e tjera të vendit nga të dyja palët ndërluftuese dhe ushtarakët ishin të parët që thirreshin nën armë. Kthyerja e armës ndaj italianëve detyrimisht skish si tu pëqente ndaj dhe mundësuan dhe internimin e tij, ndryshe ska si shpjegohet lidhjet e qeverisë jetëshkurtër të Nolit me Italinë e atyre viteve ku po triumfonte përditë fashizmi (kishte ndodhur marshimi i këmishëzinjëve mbi Romë). Një dënim të tillë po në Bari të Italisë, por vite më parë 1916-1918 kishte pësuar edhe bashkpatrioti tjetër i quajturi "luani gjysëm i zbutur" i Mallakastrës Hysni Toska si pro austro-hungarez. Rasti i internimit të Aranitasit tregon o guximin e tepruar të fqinjëve për të futur turinjtë ku deshën ata, o servilizmin e pazotësinë tejskajshme të nolistëve kundrejt tyre ose siç thamë më lart, thjesht pazar.

Eqerem bej Vlora në librin "Kujtime 1885-1925" ndërmjet të tjerave në faqen 511 shkruan për zgjedhjen e Mustafa Aranitasit në detyrën e lart të Ministrit të Mbrojtjes:

"Ministri i mbrojtjes në qeverinë paraardhëse të Ahmet Zogut pati qënë Kolonel Ismail Tatzati. Meqënëse ai nuk u zgjodh më në zonën e tij elektorale, Delvinë, u lut Shefqet Vërlaci që të jepte dorheqjen nga posti; në vend të tij u emërua togeri Mustafa Aranitasi, një ushtarak i ndershëm dhe i zoti, me aftësi të mira teknike, por të dobëta politike."

Këtu kemi një lajthitje të vogël të beut të Vlorës përsa i përket gradës së M.Aranitasit, pasi nuk mund të bëhej një kapter ministër. Mustafa Aranitasi në atë kohë ishte me gradën nënkolonel dhe drejtonte një nga foramcionet më të mëdha të ushtrisë shqiptare, siç ishte regjimenti i dytë i Tiranës. Megjithatë na intereson më tepër ajo që Aranitasi gëzonte respekt në gjirin e elitës së ushtarakëve e të inteligjencës së asaj kohe.

Edhe në kujtimet e Sejfi Vllamasit, Mustafa Aranitasi del si një njeri që rri larg intrigave e lojrave të dyshimta politike të kohës, duke i mëshuar ashtu siç duhej vetëm detyrës së ngarkuar të ministrit.

"Një natë ora 22 më vjen në shtëpi Avni Rustemi i shoqëruar nga ministri i luftës Mustafa Aranitasi... Ishim vetëm të tre. Avniu ia filloi një bisedimi me një parathënie të gjatë rreth personit të Zogut dhe rrezikshmërisë së tij dhe pas shumë fjalëve përfundoi duke thënë se: eleminimi i tij ishte një detyrë patriotike dhe nëse do të pëlqehej nga ana ime vënia e tij në zbatim do të ishte një punë e thjeshtë. Mustafa Aranitasi nuk foli asnjë fjalë dhe unë nuk e pyeta për mendimin e tij."

Dhe më poshtë Vllamasi citon:

"Avniu nuk mbeti i kënaqur nga përgjigja ime... Mustafa Aranitasi nuk foli sërish asnjë fjalë..."

Fakti është se Vllamasi ishte i përfshirë në një nga atentatet e shumta të kurdisura kundër Zogut, në atë të Vjenës, ku kurban i Zogut do të bëhej roja besnike e tij, Llesh Topallaj.

Rikthimi i zhurshëm triumfal i Ahmet Zogollit në Shqipëri do të bënte dhe rikthimin e tij në jetën politike e shtetërore të kohës, duke e emëruar si Kryetar i Gjyqit të Përkohshëm Ushtarak me një dekret të Kryetarit të Republikës më 22 prill 1925. Prej kësaj detyrë largohet me kërkesën e tij dhe nxirret në lirim përsëri me urdhër të Kryetarit të Republikës më 31 mars 1927, kur ishte vetëm 45 vjeç. Këtë dorëheqje Mustafa Aranitasi e bëri sepse nuk ishte dakort për shumë dënime të padrejta në kurris të kundërshtarëve. Mustafa Aranitasi njihet edhe si një nga vendosësit e qetësisë në zonën kryengritëse të Mirditës e nxitur kjo nga qarqet shoviniste serbe. Në kohën që u largua nga detyra ishte me gradën kolonel. Vdiq i harruar më 26 prill 1966 në moshën tetëdhjetë e ca vjeçare në Çermë të Lushnjës, ku e kishin internuar që nga fillimi i vitit 1945, e thënë më saktë që nga çlirimi i vendit. Kishte qënë dënuar e burgosur nga Haxhiqamilistët, nga italianët e fanolistët, por dënimi nga klika e Enver Hoxhës do qëllonte më i egri e më fatali. Kalvarin e vuajtjeve të tij do tua linte "stafetë" krejt familjes dhe në veçanti djemëve të tij, Mit’hatit, publicistit dhe satiristit të njohur të viteve tridhjetë dhe Qemalit, të cilët slanë pa provuar të gjitha burgjet politike deri në agim të demokracisë. M.Aranitasi do të ngryste jetën "vilave" kasolle së bashku me gruan e tij turken nga Izmiri Naxhie Gjevgjeli, me të cilën kishin lindur e rritur katër fëmijë. Ndoshta, ndoshta i vetmi mëkat i rëndë që bëri Mustafa Aranitasi mund të ishte se i shërbeu pa hile e me përkushtim Armës së Xhandarmërisë dhe Ushtrisë Kombëtare Shqiptare dhe se (ai ndofta në heshtje) bashkë me fëmijtë e të tij s’u pajtuan asnjëherë me komunizmin e egër të stepës.



*Është e vërtetë se emrin e Aranitasit për mbiemër e kanë provuar shumë për ta mbajtur, por u mbeti vetëm atyre që e vulosën me gjakun e derdhur, Zenel Xhafo Aranitasi kapedan i 1847-tës rënë në marrjen e kalasë së Beratit, Ramiz Aranitasi Hero i Popullit rënë në Skrapar më 23 qershor 1943, Hysen Ali Aranitasi dëshmor rënë në Urën e Erzenit, Bërzhitë në tetor1943, dhe atyre që u dha vulë pushteti të cilit i shërbyen ose ata që bënin vetë pushtetin si dikur Arianitët, etj.

Me beri pershtypje keto dite ,se lexova diku qe Fieri nuk ka pasur njerez te degjuar ....dhe rastesisht lexova kete shkrim te zotit Bujar te sjelle nga Mondi (qe e pershendes dhe e falenderoj per kete punen e mire qe ben ne forum,si me informacionet qe sjell ashtu dhe me poezit e tija shume te bukura.
Me beri pershtypje ne kete shkrim ,nje emer ne mes shume te tjereve HYSNI TOSKA ,Komandanti i Xhandarmerise se pare Shqiptare ,ne qeverin e se Ismail Qemalit ,ngritesi i flamurit te pavarsise ne Tepelen,luftetari i mbrojtjes se Vloret ne ditet e pavarsese qe me nje telegram nga Ismail Qemali i cili e urdheron per tu nisur ne Llogara ne mbrojtje te Vlores kunder forcave armike Greke qe ishin futur deri ne Vlore.
Gazeta ''ATDHEU'' ne 14 gusht1914 shkruan :
HYsni Toska niset me 500 vete ne zonen e Skraparit kunder nderhyrjes se andareve greke .
E zuri luften me grekun tek varret e Zavalanit per ketej Permetit.,me tej shkoi ne Frasher dhe pas ca luftrash te rrepta qe beri ,i mori viset e Frasherit.
Pas luftimeve ne Skrapar dhe Permet ,kthehet ne Fier me urdher te prefektit te Beratit per te luftuar kunder rebeleve te Haxhi Qamilit,qe tmerronin popullsine e MYzeqese me masakra te papara (Lef Nosi ,Jeta e Hysni Toskes)
Lufton ne manastirin e Ardenices dhe Berat ( i ndjek rebelet pertej lumit dhe i detyron te marrin malin),ku populli i thurr dhe kenge .
Ja nje nga strofat e saj
''AK sa shume o lum Berati
Besa ty te ka prire fati
Te drejton e ke nishan
Komandantin Hysni Agan''

Ne luftene Vlores ne 1920 eshte nje nga drejtuesit me aktiv te saj.
''Kamberi u shkarkua dhe vendin e tij e zuri Hysni Toska ,nje burre me trupin dhe fytyren e nje luani ,te zbutur pergjysem.
Ky kishte rene shume here ne perpjekje armesh e kishte dale gjithnje me nder''
(Ago Agai ''Lufta e Vlores'',fq 192)
Deputeti i perhershem i Beratit ne kohen e Monarkis .
''Espulatat e tij si luftetar jane shume ,sepse eshte ndodhur ne te gjitha levizjet nacionaliste qysh prej 1912 e tehu,por ngushtica e vendit nuk na premton t'i kalojme me radhe sherbimet e tij ....'' keshtu shkruan gazeta ''Minerva '' nr 25 e 13 nentorit 1934 ne nje shkrim kushtuar deputetit.
Me pushtimin e vendit nga Italia fashiste ,Hysni Toska ben thirje ne Berat per organizimin e rezistences antifashiste .
Kuptimin me te qarte te kesaj thirje e tregon nje kenge tjeter popullore kushtuar figures se tij patriotike.
''Dole ne kaza Beratit
Mbajte nje fjalim te ri
Deputet ore Hysni
Tradhetoi Zogu faqezi
Deputet ore Hysni
Shoke mbetem pa
Shqiperi
Deputet ore Hysni''

[mondishall]

Nga Bujar Muçaj

Bujar Muçaj


Me Stalinin dhe në…




“Me Stalinin” ka shkruar më duket mua një libër goxha të trashë ai i madhi fare, por edhe unë me që jam me një këmbë në varr po i lë popullit ca tufëza të shpërndara kujtimesh, se aman ete s’kam ç’të lë,-nisi tregimin e tij xha Çomja.
Që thua ti, ka qënë pesëdhjetenjëshi kur i hipëm anijes luftarake e shkuam në Sevastopul. Atëhere unë isha kapiten anije. Shkollë nuk kisha, por ashtu vjedhurazi kisha mundur të mësoja dhe gjer në atë kohë s’kisha ndjerë ndonjë pengesë serioze nga shkolla. Me që anija do të rrinte dy tre muaj sa t’i vinte radha për rimont, ne bënim shpesh vizita nëpër fabrika e uzina të ndryshme në qytete të shumë republikave sovjetike. I hipëm trenit o vëlla e ec e ec e s’ka të sosur me ditë e me netë mezi arritëm në Moskë. Hajde Moskë për kokën e Moskës. Një ditë futemi për vizitë në Kremlinin e veshur me mure e jeshillëk në çdo cep, kur ç’të shikoj, ulur në një stol të drunjtë , nën një bredh , vetë babai i proletarëve Stalini po tumoste me çibuk, duke më kujtuar në çast të vetmin personazh që njihja nga letërsia ruse Taras Bulbën. Do të thoni ju, dhe ti krahësim gjete të bëje more Çome. Ku Stalini i madh dhe ku Taraz Bulba.
-Do ta takoj, - i them shokut nga Lushnja që e kisha dhe zëvëndës kapiten, me të cilin ndodhesha atë ditë.
-Mos se do të na marrësh më qafë, do të hamë ndonjë plumb nga rojet e tij, është kokë bote Stalini e s’është do ku do.
-Lushnjari iku, duke më humbur nga sytë midis pemëve të shumta ndërsa unë u nisa ballëlartë.
Kur isha afruar rreth pesë metra dy ushtarë, shula të gjatë kryqëzuan pushkët e tyre përpara meje, për të mos më lënë që ë ecja më tej.
-Lëreni, tha Stalini, -dhe tundi të dyja duart drejt meje në shënjë mikpritje.
U përqafuam gjatë sikur të njiheshim prej një kohe të moçme.
-Nga je?-më pyeti.
-E nga të jem a mos qofsha, nga vendi i shqiponjave jam, Çome më quajnë, me gjithë opinga i gjatë 157 -i thashë.
-Mos je nga fshati me tre gërma, -më tha duke e shoqëruar fjalën e tij me një të qeshur të lehtë, gjë që i nxori në pah disa dhëmbë të veshur me flori.
-Jo! Unë s’jam që andej, por afër e kam – i ktheva përgjigje jo pak i çuditur.
-Në anët tuaja më kanë thënë more Çome se e pinë rakinë me çizme.
Qesha dhe i thashë aty për aty:
-Jo me çizme more baba Stalin, por me opingë! Megjithatë po më çudit se ku i dini ju gjithë këto hollësira.
-Ai i madhi, juaji, Verua, sa herë takohemi këtë punë bënë. Do të bëjë, më thotë një ekspoze të shkurtër të historisë së Shqipërisë dhe ja fut dy a tri orë, sa mua shpesh, që më vjen turp ta them, më zë gjumi.
Pas disa minutash vjen një bionde e bukue e gjithë delikatesë na pyet se ç’dëshironim të pinim:






-Mirserrini, ç’dëshëroni të pini shoku Stalin dhe shoku...!?
-Çome-plotësova unë fjalët e bukuroshes.
-Mikun pyet të parin, -ndërhyri Stalini.
-Një dopio koçimare,- i thashë biondes duke i shkelur syrin.
-Ç’është kjo koçimare more Çome!?-u bë kureshtar Stalini duke lëvizur paksa trupin.
-Ja si them,-nisa shpjegimin,-është një pije kombëtare shqiptare, që kur e tepron në të pirë pas dy javësh të del pija, dhe kokën duhet ta lidhësh me peshqir se s’të lëshon lehtë dhimbja.
-Koçomelo për fat të keq nuk ka, ose mund të themi s’ia kemi dëgjuar emrin,-qeshi në fund të asaj ligjërate e ëmbla bionde nga shqiptimi jo i drejtë i pijes së famshme.
Kështu që desha s’desha pimë të dy ç’porositi Stalini , vermuth nga Skocia.
Me që u bëra i njohur në Kremlin, një ditë me katër shokë ja morëm siç dimë ne këngës që u tronditën njerëzit dhe muret e lashta. Një nga kokat e udhëheqjes ruse më duket se Malenkovi vete me vrap drejt e tek Stalini dhe i thotë ashtu i mbytur në djersë:
-Shqiptarët i ka gjetur një gjëmë e madhe dhe janë mbledhur kokë më kokë e po qajnë aty poshtë nën hijen e bredhave. T’i dëgjosh të këputet shpirti. Duhet të bëjmë diçka që t’iu lehtësojmë dhimbjen.
Stalini që ndonjëherë më kishte pyetur edhe për doket e zakonet tona, s’kishte harruar të më pyeste edhe për këngët, kishte vënë buzën në gaz dhe i qe drejtuar Malenkovit:
-Di t’ia bësh eeeeeeee ti Malenkov! Në di shko e bëjë iso me ta, pastaj është mirë t’i lësh në hall të tyre, se kështu e kanë ata, kur qajnë duhet të mendosh të kundërtën, - më ka treguar Çomja shumë të fshehta e të pafshehta të tyre, ndaj di një çikë më tepër se ty unë.
Në një takimet e shpeshta me të në një kopshtet e vilave të tij në Krime, ku zakonisht kalonte verën, e dini ç’më tha:
-Kemi vendosur more Çome që me rastin e festave të tetorit të dekorojmë. Do të japim dy dekorata, atë të luftëtarit trim të luftës së parë e të luftës s ë dytë.
-Dakort jam –hyra në bisedë unë, por atë dekoratën e luftës së parë nuk e dua, se atë vit kam lindur.
Stalini më pa n ë sy me qortim, pastaj vazhdoi qetësisht fillin e nisur të bisedës së tij.
-Të takon o Çome se je sua trimi, të takon e ta gëzosh!
-Po qe ashtu, - u hodha, -më jepni dhe dekoratën e luftës së tretë botërore.
Plasi e qeshura.
-Dëgjo!-më tha,-dekoratat do t’i verë në gjoks vetë ai i madhi juaj në Tiranë, dëgjova thuaj, -dhe Stalini u ngrit dhe dy hapa më tej shkundi çibukun në trungun e një peme që s’ia mësova emrin ndonjëherë. Kur u kthye pa u ulur ende e pyes:
-E vërtetë është se e ke goditur Nikita Krushovin me çibuk në kokë?
-Dëgjo!- më tha se të kam si Leninin, ja kam frikën atij rrufjani Hrushov, një e goditur me çibuk s’është gjë, ai meriton karamangjollën. I aprovova në heshtje gjithë ato që tha për Nikitën dhe pasi pashë se atë po e vinte gjumi poshtë ua bëra me shënjë rojeve ta merrnin brenda.
Pasi u largova nga përfundimisht nga Rusia, shkëmbyem nja dy-tre herë letra e telograme, por vetëm kaq. Më pas ai vdiq dhe me dekoratat e mia nuk di seç u bë. Më kanë thënë se njërën atë më të madhen në peshë e mori Enveri ynë dhe tjetrën ia dha shoferit t ë tij. Kur vdiq Stalini zia e madhe që pushtoi rruzullin hodhi flatrat edhe në fshatin tonë. Nëna ime e gjorë Hafizeja e lidhi shamininë e zezë kokës, të cilën e mbajti për dyzet ditë dhe vuri kujën në shtëpi sikur ta kishte djalën e saj:
Të keqen nëna o Stalin.
Shokë i ngushtë me Çomen tim.
Me këto dy vargje shumë domethënëse e mbylli bisedën Çome shekullori, duke më dhënë dorën për tu larguar në shtëpinë e tij. Dhe unë s’
kam ç’të shtoj tjetër në letër. Ndonjë ditë të mirë kur të jetë “esëll” do ta “kurdis” mbase më tregon ndonjë ndodhi tjetër me kripë e piper nga jeta e tij apo nga lidhjet e tij me të mëdhenjtë që shpesh nga kokat e tyre të mëdha varej fati i kokave të vogla që nga stepat mongole deri në Adriatikun tonë.



...Kinë me Maon



“Do të shkosh Çome, do të shkosh, Partia ka besim të veçantë tek ty, e dimë që s’ke haber nga këto punë, por me ndihmën e Partisë do t’ia dalësh mbanë. Pastaj ke ke pak përvojë nga vizita që bëre në Bashkimin Sovjetik këtu e vite të shkuara.”
Këto më tha ministri pa portofol në zyrën e tij atë ditë shtatori të gjashtëdhjetreshit.
U nisëm me ballonë. Që të mos kisha të përziera piva hapje për gjumë, kështu që se ndjeva udhëtimin. Në Pekin na pritën një lumë i stërmadh njerëzish me banderola e lule të shumta dhe të gjithë këndonin në kor, “Lindja është e kuqe”. Midis mijra porttreteve të Babaxhanit tonë e të Maos dallova dhe tre apo katër portete të mitë.
Eh, Çome, Çome i fola vetes, deri në Kinë të vajti fama dhe nami. Më vonë mora vesh se ato portrete i kishin mbajtur në dorë për të më bërë qejfin punonjësit e ambasadës sonë në Pekin. Pas dy ditësh u rregullua të takoheshim me kryetarin Mao se ditën e ardhjes sonë kishte qënë për peshk.
Erdhi dhe çasti i shumëpritur. U futa me ndrojtje pas shoqëruesit Çen, një kinez topolak që kishte mbaruar studimet në Tiranë. Ç’të shikoj, Maoja qe shtrirë mbi një divan si i vdekur. Desha të jepja kujën, por gishti tregues i Çenit tek hunda më bënë që të mos e merrja një veprim të tillë. Pastaj Mao u ngrit, hapi të dyja krahët, lëvizi këmbën e djathëtë si të godiste topin, më pas me të majtën, u hodh me të dyja këmbët mbledhur pupthi dhe në vazhdim u sul drejt nesh si të bënte luftë me shpata. Unë rrija si buf i ngrirë në mes të dhomës dhe po prisja të merrja sinjal nga shoqëruesi se ç çdo bëja më tej. Çeni mu afrua duke më thënë në rrëzë të veshit:
-Tani me të vërtetë mbaroi.
-Si mbaroi!,-sa nuk ulërita unë, -sot e gjeti për të ma lënë peng tërë jetën.
-Shët- ma bëri me shënjë Çeni, duke më pëshpëritur: -mbaroi gjimnastikën desha të them, ushtrimet marciale që bënë shpesh herë në ditë.
-Këtë më thuaj o të pifsha dollinë, ju ktheva duke i shtreguar dorën.
Pasi u bë ceromonia e njohjes e stërnjohjes, ç’ta zgjasim më tej, Maoja i tha Çenit:
-Na lërë vetëm me Çomen.
Unë s’prita të fillonte ai, por i zgjata përpara një listë të madhe me kërkesa, nga që se kisha palosur dot se ishte tepër e madhe e kisha bërë në formë ruloni.
-Çe këtë,-u habit ai,-dacibao!
Lista rulon u hap duke zënë krejt tavolinën.
-Ma dha qeveria, jepja kryetarit Mao këto kërkesa.
Maoja qeshi dhe më pas asaj qeshje ironike vazhdoi:
-Nuk i lexoj fare o Çome, se i di përmendësh që nga pesdhjetegjashta më duket, që jemi lidhur si mishi me kockën me ju, por kjo listë që ke prurë ti si shumë e madhe dhe e fryrë është!
-Deomos -ju përgjigja unë, -prandaj jemi miq.Hallet me miqtë do t’i qajmë.
-Do t’iua dërgojmë të gjitha o Çome, do t’iu dërgojmë një kombinat tekstili, por do të m’i thuash atij Cekes së Beratit, e de Ceke qerosit që kur të kem vdekur unë mos ta këndoj atë këngën me qesëndi, “O Berat ç’e pate fat, bëre goxha kombinat”, jo vetëm atij, por të gjithëve ju, dhe ty o Çome, se byçën doku i atij kombinati do t’ua mbulojë.
-Ç’është ky Cekja më qafsh,! -shpreha habinë unë,- ta kap e t’ia bëjë veshët si lëpushka misri.
-Lëre, lëre, -më qetësoi kryetari, -tani është me baluke, por më vonë do t’i ketë tullë, të thashë njëherë, kur të kem vdekur unë, aty pas shtatëdhjetetetës.
-Prapë s’po të kuptoj! -ndërhyra, ku e di se ç’do të ndoth më vonë?
-I di o Çome, i di kryetari, i di të gjitha, vërtetë jam komunist, por jam edhe magjistar. Tek unë kanë fole të gjithë që nga Konfuci e deri tek Stalini. E parashkoj të ardhmen unë. Ja e shikon këtë qelq si rruzull, këtu më dalin të gjitha. Edhe armiqtë që këtu i zbuloj unë. Edhe se’ç ndihmë do t’iu jap, ky rruzull do të më thotë, sa dhe kur ose kurrë!
-Për Fierin dhe Lushnjën se i bie të jem komshi me ta ç’do të bësh? Të lutem vërë dorën në zemër o kryetar,- fillova unë të qaesha dhe me këtë rast t’i kërkoja një nga pikat që më kishte dhënë qeveria në atë listën rulon. Domosdo më takonte të këmbgulja si zëvëndësministër i industri - minierave që isha paraqitur(komanduar sa për vizitën) ndërsa merresha me të vërtetë pas ikjes nga kapitenllëku i anijes, me shpërndarjen e kuadrove të lartë nga veriu në jug, atje ku kishte nevojë vendi, sa do që isha vetëm me shkollën e dyfekut.
-Dëgjo këtu,-e mori fjalën kësaj here më butë. -Për Fierin të jap fjalën se do t’i dërgojmë këto ditë Azotikun, ndërsa për Lushnjën do të dërgojmë më vonë atë të plasmasit. Me që kam dëgjuar se janë punëtorë të mirë po u çoj një vapor me kazma e lopata.
-Dakord jam,-fola dhe u zgjata drejt tij për ta puthur në ballë.
-Ndërsa krahinës tënde o Çome vëllai do t’i dërgojmë nja dy vagona me stema me fytyrën time. Le të vërë çdo njeri nga juve sa të dojë. Do tu dërgoj edhe ca kapota ushtarake e ca dyfeqe se kaq doni ju e bëni përpara, tutje, por ama me një kusht mos t’i mbani të gjitha për vete. I jepni ca Mallakastrës e ca Skraparit se u bëhet qejfi dhe atyre.
-Aman o Mao!- ju luta, -plotësomë edhe një dëshirë tjetër se kemi ca shokë të mirë nga Përmeti, dërgo ndonjë edhe për ta
-Përmeti, Përmeti, Përmeti....ah po,-tha Mao duke e rrutulluar gjithandej rruzullin e qeltë që mbante në dorë. -Ah po!, -vazhdoi -janë ata që u bien qemaneve, janë qjfllinj të ahengut. Le tu dërgojmë ndonjë gërnetë e ndonjë def, u del e u tepron atyre .
Sa mbaroi së foluri, u ngrita menjëherë në këmbë e nisa t’i lexoja disa këngë për të, të bëra nga populli ynë. Për njërën që e pëlqeu më ndërpreu e më tha:
-Pa përsërite edhe njëherë këtë të fundit .
Dy luanë që ka sot bota,
Një Azia një Evropa...
Më ndali përsëri duke më thënë:
-Mirë një luan jam unë, po tjetri kush është o Çome?
-Legjendari ynë, i pagjumi ynë, ditëshumi ynë-ia ktheva.
-Pse ashtu thotë ai , që është luan, le që nejse, nejse. S’ka ndonjë krahësim më të butë se krahësimi me egërsira s’më pëlqen.
Ç’t’i thoja! E mbylla gojën jo se nuk gjeja se me çfarë kafshe ta krahësoja, por s’më dukeshin me vend zëvëndësimet në teks. S’ma nxinte dhembi psh, të thosha , dy buaj, dy derra, apo dy maçokë ka sot bota. Ndërkaq u hap njëra derë dhe brenda u futën pesmbëdhjetë vajza si yje, kështu dhe muhabetin e luanëve e harruam.
Vajzat mbanin në duar shporta me lule dhe nisën të këndonin në dy gjuhë, në shqip e kinesçe.
Mao më goditi lehtë në sup. Ktheva kokën.
-Të pëlqejnë?- më tha.
-Më pëlqejnë sa s’ka, -u lëpiva unë si dhelpra para pulës s ë majme dhe i them në vesh. -Amerikanët shkruajnë se ti ke arem dhe shkon me to kur të doj qejfi.
Mao qeshi, por e qeshura e tij ishte tepër e hidhur.
-Mos u beso përrallave të amerikanëve.
Në çast grupi i vajzave yje nisi të këndojë internacionalen që me këtë rast do të thoshte shkoqur se dhe takimi ynë po merrte fund. U ngritëm dhe unë me kryetarin në këmbë, me grushtin ngritur nisëm të këndonim sejcili në gjuhën e tij, apo të bënim sikur të këndonim, se shumë herë zërat tanë stononin me ato të vajzave. Për Maon nuk e di nëse e dinte të plotë teksin, por unë për vete dija vetëm dy vargjet e para e rreth tyre sillesha si dielli rreth tokës ose më shqip si kapaku rreth tenxheres. Ky ishte takimi i vetëm me të, por edhe i paharrueshëm për mua, me të cilin nuk do të takohesha më fizikisht, por në një mënyrë tjetër shumë enigmatike vite e vite më vonë -e mbylli tregimin e tij xha Çomja.
__________________

[mondishall]

--------------------------------------------------------------------------------

Nga Bujar Muçaj


Në zbritje





Çoç kishte ndodhur në udhëheqjen e lartë, atje në Tiranën e kuqe. Tradhëti e madhe thoshin, dhe vetë ministri me shumë portofole, dikur pa portofol që më kishte nisur në Kinë kohë më parë më thirri urgjend në zyrën e tij.
-Nuk i kemi punët mirë, -u zbraz që në fillim. Ka marrë të krisur, seç ka dalë një grup komplotistësh nga radhët e birosë të lidhur me kinezët dhe kam frikë se mos të kanë futur në listë edhe ty si bashkpunëtor. Nuk e di çfarë të them more Çome, por vetë ai i madhi më tha të vije dhe kërkon të flasë me ty. Dëgjo! -se mos të thotë goja nga frika emrin tim se na more më qafë pastaj. Tani shko, por me mënd në kokë ama!
Shkova me një frymë i shqetësuar se nuk ishte e paktë të vinin damkën e armikut e të tradhëtarit të kombit.
-Erdhe o Çome?-më tha “Zeusi”dhe në këtë kohë goditi me vrasësen plastike një mizë që zhurmonte mbi një pjatë me rrush në tavolinën që binte menjëherë në sy nga forma si yll.
-Erdha, mos ardhça -i ktheva përgjigje me kokën ulur, duke u dridhur e tëri si ai qëngji para ujkut.
-Ata kinezët s’po na dalin burra të mirë, dhe ti më duket siç e kam shkruar edhe në ditarin tim, ke qënë ca ditë atje, gjoja si zëvëndësministër i industrisë, u takove atje edhe me “timonierin” e pagabueshëm Mao. I thuaj troç Partisë në ta mbanë, se mos ke shkelur mbi ndonjë dërrasë të kalbur, apo mbi ndonjë bajgë se të mori dreqi dhe e theve qafën pastaj, do të thiesh ashtu si e kanë thyer qafën të tjerë para teje.
-Se ha Çomja atë **** ulliri o komandant-iu përgjigja dhe nuk preferova t’i thoshja shoku Enver, pasi më dukej vetja si para një gjyqi të vogël, të parakohshëm dhe fjala shok mund vetëm të prishte punë, ndaj e thirra si në kohë të luftës që si do të ishte ai mbetej gjithmonë në distancën e komandantit ndaj një “dezerori” siç mund të quhesha unë.
-Fol, fol!- e mori sërish fjalën ai-ashtu të thom u, mos i mbaj të fshehtë Partisë, asnjë gjë se ndryshe do të ma hash atë të gjatin se dhe Partisë me të futur ia ke patur ti.
-Kë të gjatë?-ndërhyra unë i bërë piperkë e kuqe në fytyrë
-Atë more, ah që s’po në kujtohet tani.
-Panxharin e Maliqit -fola me gjysmë zëri dhe prisja të më thoshteravo e gjete!
-Jo more Çome nuk e gjete, nuk është panxhari dhe as sallatori, është ca më i gjatë dhe në krye është i kthyer ashtu si krrabë, padyshim që është edhe më i hollë.
-Shkopin e policit -thirra si Arkimedi Eureka, i zhytur në thella, për të gjetur enigmën që po mundonte aq shumë komandantin. Vetja po më dukej në ato pak çaste si të isha në një konkurs dhe jo dosido, duke harruar se nga ai takim mund të dilja edhe si Ali pashë Tepelena pa kokë a më keq, pa varr, pa nam e nishan. Të paktën tepelenasi i kishte dy varre.
-Qafën e patokut o Çome se tani m’u kujtua, por ajo është lule e kaluar lules para atij që të merr drejt e në ballë.
-Partia e di, por ti komandant març nga ditët tona e tu bëftë dita njëmijë-fola pa e vështruar në sy. Më hip një e qarë e lotët nisën të binin sumbulla-sumbulla mbi tapetin e kuq.
-E boll u përlote e ta dish se s’jam dakort me tia -vazhdoi i nxehur dialogun me mua, duke tundur dhe kokën në shënjë mosaprovimi, -ti ditët e tua dhe unë të miat, ashtu de, pastaj mos na del se i ke premtuar “Matufit Mao” për ca ditë se tani i duhen atij, se është duke vdekur. Mirë, mirë o Çome,-vazhdoi ai-do të çojmë në bazë, jo në bazë anijesh siç shive ca kohë. Na ta bësh dhëmbin! Në baltë, direkt në prodhim, që të nxërë daulle e kokës. Në dalç i përlyer e di seç të pret, s’është nevoja të ta them. Në prodhim që thua ti, do të kalitesh se ke nevojë ca, se qafa të është trashur e të është bërë më e trashë se e demave të kooperativës që i mbajnë vetëm për të mbarsur lopët. Ndaj të falenderosh Partinë dhe mua pesonalisht, që po të japin dorën dhe nesër të vesh që me natë atje ku të kemi çuar na biroja. Një ndjenjë frike, por edhe gëzimi ma përshkuan trupin në ato çaste, por më shumë ndjeja gëzim se nuk ishte e lehtë të dilje pa u lagur nga ato listat, ndaj një këngë më doli vetiu nga goja, apo ishte përgjigja e falenderimit që ma kërkoi komandanti vetëm dy minuta më parë, sot të them të drejtën s’jam në gjendje t’i ndajë:
Rrofsh o komandanti inë
Doli fjala që na the.
Mirë po sa u nisa për të dalë nga studioja e tij, një lëmsh m’u mbështoll në grykë e s’po flisja më. Provova t’i thosha mirupafshim “portierit”, por goja s’m’u bind.

Ç’ më gjeti kështu!-pyesja veten, tani në pleqëri e gjei të mbetem gagaç. Në shtëpi ishte vënë kuja, por unë plus hallit tjetër gagaçllëkut ç’t’i bëja ?
Të nesërmen u paraqita për të marrë detyrën e re, drejtor në një ndërrmaje ku shumicën e përbënin gratë. Salla ishte mbushur plot, kuptohet me gra. E ndjeja veten si të isha ulur, mbi gjemba sepse i druhesha bindjes së gojës pa sa për atë të dënimit tim fundi- fundit punëtorët e mi qenë
Dëgjoja gratë që pëshpërisnin me njëra-tjetrën:
-Domethënë ky na qenka shoku Ço-Ma-Nge o mos duroftë! E morët vesh pse e sollën këtu? E ka dashur t’i a fus partisë ujin nën rrogos rrufjani, pa le pa le e kishte ca dorën të gjatë me ato kinezkat.
E bela me këto gratë, mendoja duke dëgjuar bisedat e tyre. Mirë që më akuzojnë për të pandershmen, por edhe emrin ma kthyen si të isha kinez. Një tjetër thoshte se në Kinë, Maoja me Çunë dhe Du Bi Unë më kishin bërë për vete, ndaj më kishin sjellë këtu për tu edukuar nën çekanin e kllasës.
U ngrita.
Kam ardhur këtu t’ju drejtoooooj juve, ndaj nuk dua pooooshtë e lartë fjalë pa bukë. Mos ma hani bbbbbesën. Dua bashkë të qqqqqqqqqajmë hallllet tona, ndryshe...
-Duket qenka racë e zgjuar- më përqeshi një bukuroshe që kisha përballë, duke i zgjatur tamam si unë rrokjet e fjalës së fundit
-Do biografinë time ti shoqe? Gjyshi im ka qenë mutttttttesarif në kohë të B aba Qemos, babai i m ishte një kaaaaaaarrocier i ndershëm. Edhe unë s’jam kaaaaaqol fare, jam njeri me nder e ssssssedër. Të punosh mes grave e të dëgjosh porooooositë e tyre, prapë është muuuuuuundësi për të ecur para.
Gratë zunë të qeshnin. Ika e lashë sallën që gumëzhinte duke folur nëpër dhëmbë për to: “Ju keni futur shejtanin në shishe e jo më një Çome”
Kaluan ditët e para, javët, muajt dhe u bënë tre vite në atë kolektiv deri sa dola në pension. Goja sa vinte e më bindej sai puna e asaj mushkës xanxare pak e nga pak. Me djersë e mund ia ndryshova faqen ndërrmarjes, sa gratë zunë e betoheshin për kokën time. Qafa e pastokut s’më doli dhe aq keq se pati nga shokët tanë që hëngrën tetëdhjetëlekëshin(plumbin) kokës. Kur iku komandanti nga kjo botë vajta dhe unë e i çova një tufë me lule mbi të. Po bëhesha gati të ikja kur dëgjoi një zë që po vinte poshtë mermerit.
-Çome,Çome! Sa burrë i mirë që jeshe, por unë dhe biroja kam bërë ca gabime me tija. Dekoratat që të dha Plaku i Moskës njërën e mbajta unë e tjetrën ja dhashë shoferit tim që të mburrej kur të vente në fshatin e tij. Edhe atë të gjatin a të gjatën nga unë e hëngre, por ia shpërbleve Partisë.
Amanet Partinë seç po ndjej që lëvizin ca hije ashtu tinëzisht në kurris të saj. Ngrita grushtin lartë duke i thënë:
-Të betohem o komandant se do të jem deri në vdekje me ju,. Kur zura fjalën vdekje në gojë, dëgjova përsëri zërin e tij, por kësaj here më të largët:
-Epo ditët ia fale Maos, s’m’i fale mua.
-Hajde o burrë boll u zgërlaqe, -dëgjova të më thotë ime shoqe në vesh(në vesh se kishte Çeçua biçak. Përreth nëpër varre silleshin kalecat). Nxito se ai ishte që të hoqi nga kolltuku e të vërviti baltrave të Myzeqesë.
-Atë e di Partia, komplotiste- i thashë gruas(dhe unë në vesh se eheeee biçaku i Çeços ishte me dy presa) në kohën që ajo po më tërhiqte prej kollares.
-Jo moj jo, nuk iki unë që këtej!
Në këtë kohë gjeta një moment dobësie në duart e saj duke i lënë hijen e duke u shtrirë sa gjerë gjatë mbi varr të legjendarit.
-Ej ti rrip!-dëgjova një zë të ngjirrur mbi kokën time- do të ngrihesh të qerohesh që këtej apo si e ke hallin!? Dëgjo! Aty poshtë është një varr bosh, nxorën një të padëshiruar para ca ditësh, meqë ke dëshirë po të hedhim dhe ty atje, se është gjunah të ngelet bosh.
U çova, kapa gruan prej krahu e bëra teposhtë Tiranës. Që atëhere s’kam vajtur më në Tiranë. Kohë tjetër solli pas nëntëdhjeta, dhe ne se hedhim dot çapin me ritmin e saj o tu bëftë pepja. Gjatë kësaj kohe më ngarkuan me një detyrë goxha të rëndë, atë të kryetarit të përvuajturëve politikë. Ndejta ca kohë e më pas ika. Për këto do të dëftenjë ndonjë ditë tjetër. Ti -m’u drejtua mua -shkruaj këto se je kalemaxhi e do t’i duhen historisë, si do që unë Çomja s’isha ndonjë figurë kushedi se çfarë, paçka se ndonjë thotë për mua se mos të kisha ngrënë atë qafën e patokut, ndoshta do të isha president i sotëm.















Erdhi dita të ngrihemi


-Çome, Çome!-ngriu o derëzi se rrëmujë e madhe është bërë në sheshin e qytetit tënë.
-Ç’thua moj lugate se më trembe, gjakun ujë ma bëre- i fola gruas me inat dhe desha s’desha u çova nga krevati ku isha shtrirë e po lexoja për të perstën herë një libër për fëmijë, “Lepurushi veshkaushi”.
Hapa dritaren ku puhiza më solli deri aty thirrjetiri-Demokraci. U vesha e dola. Ora ishte rreth njëmbëdhjetë. Sa hapa derën në fun d të shkallëve më prisnin dy burra që së largu i njihja, por pa këmbyer një fjalë me ta. Më kapët prej krahësh duke më thënë:
-Po ku je more Çome, se s’kemi lënë vend me të kërkuar, vate dielli tre hostenë e ti akoma fle. Brodhëm gjithandej e mezi të gjetëm. Je mbyllur në shtëpi si ariu në shpellë, ke frikë se mos të rrëmbejnë.
-Ç’ju kam bërë unë o të uruar!?-fola i friksuar.
-Hajde na pri, po rrëzojmë atë që na rrinte si hije e keqe kaq e kaq kohë. Gjindja është ngritur, do të bëhet dhe një miting ku do të flasim edhe na si të persekutuar. Para se të vemi atje, nuk do të na e prishësh, kemi një mendje, duam të ngremë që sot shoqatën e të përvuajturëve apo të persekutuarëve siç thuhet shpesh. E dimë se ai qeratai në Tiranë s’të kishte me sy të mirë ndaj të degdisi baltrave të Tërbufit.
Desha ta kundërshtoja e të thosha se s’më takonte mua ai nder, por ma mbyllën gojën.
-Tjetër njeri përveç teje s’vëmë, njeriu ynë je, botën e ke parë me sy, ne të paktën deri në Roskovec bie fjala e kemi hedhur çapin.
Ndërkohë në derë u shfaq plaka ime, e cila duke më parë në mes të dy burrave që si njihte ia dha ulërimës:
-Lëreni Çomen e gjorë, që ju lëntë zoti pa sy, ç’iu ka bërë ai që edhe breshkës kur i del përpara i thotë-kalo!
-Më marrin për mirë, po futu brenda se do ftohesh s’kam ku të gjejë plakë tjetër që të më ngrohë krevatin- i thashë duke buzëqeshur.
Rrugës veshët më gumëzhinin dhe para syve herë pas here më bëheshin e më dilnin tërë udhëheqja me fytyrë ufosh të lidhur dorë për dorë dhe unë mes tyre që doja të dlja e s’dilja dot. Më bëhej vetja si të isha kec e veç blegërija be, be, be.
Të gjithë më nxirrnin gjuhën, ngrinin duart lart dhe në të njëjtën kohë më flisnin në kor:
-E drodhe Çome! Të lumtë kur s’të dhamë gjysmën e lekut atëhere.
Nga këto vegime të mprapshta më tërhoqi vemendjen Dulja që me shoqëruesin tjetër dukeshn si të ishin vëllezër, vetëm se Dulja, kishte mustaqe të vogla si ato që mbante qëmoti Hitleri.
-Vëllezër jeni? -I pyeta me këtë rast.
-Jo!-m’u përgjigj tjetri që quhej Rreme, -kushurinj, - por do të thosha edhe unë si im kushëri Dulja, e kemi pleqëruar që të bëjmë njëherë atë tonën, pastaj shkojmë në miting ku pritet të vijnë edhe zotërinj nga Tirana.
-Ku do të mblidhemi? -pyeta - në ndonjë shtëpi a ku!?
-Kam unë çelsat e këndit të kuq të ndërrmarjes sime, -u hodh e tha Rremja duke më tundur si tespie një tufë çelsash para syve.
Shkuam. Në hyrje të këndit të kuq ishte një grup i shpërdarë njerëzish, të njohur e të panjohur për mua, të cilët sa na panë nisën të mblidhen dhe filluan pa ndonjë komandë të brohërisnin iri-Demokraci.
U emocionova, ngrita grushtin të përshëndesja, por Dulja që më gjindej gjithandej pranë ma uli me zor, duke më thënë me zë të ulët pa ndonjë ngarkese inati:
-Na turpërove, ule grushtin e ngri dy gishtat!
U futëm brenda. E kuqja sundonte sendet gjithandej, duke filluar nga perdet deri tek karriket. Në krye rrinte i paharruari në bronx i veshur si gjeneral.
-Po me këtë ç’do të bëhet? -i them Dules.
-Shëëëët!-ma bëri, -ule zërin se nuk i dihet si gdhihet nesër, mirë është aty, prej bronxi është, bukë s’na kërkon, të drejtë vote s’ka.
Askush s’u kujtua më për të. Të gjithë rendën kush e kush më parë të zinin vend në tribunë. Për mua që mendonin se isha “i madh” e do të isha udhëheqësi i tyre i ardhshëm e lanë të lirë kreun e nderit. Numëroj të vertëngjiturit në presidium, gjithsej bëheshim katërmbëdhjetë së bashku me mua. I hedh një sy shkarasi sallës tejembanë e më dalin gjashtëmbëdhjetë. Qesha dhe mora fjalën:
-Afrohuni, të gjithë në rreshtat e para, të bëjmë siç e bënë Europa, tavolinë të rrumbullakët, ndonëse kjo e jona është me cepa. Nga ana protokollare u ngrit Dulja, i cili pasi përshëndeti pjesëmarrësit dhe arsyen e këtij tubimi, me shumë delikatesë e me dorë në zemër ma dha sërish fjalën mua.
Ato ditë kisha dëgjuar në radio e televizion, kisha lexuar në revista e gazeta, se këtej e tutje ishte mirë t’i thërrisnim njëri-tjetrit me zotni, zonja e në veçanti zonjushe për të pamartuarat. Kështu e nisa dhe unë fjalën time. Do ti që të gjithë u ngritën në këmbë e filluan të duartrokisnin dhe të thërrisnin emrin tim:Çomja, Çomja,Çomja dhe më tej tre apo katër të tjerëvropë, Evropë,Evropë.
-Jam shumë i mallëngjyer vëllezër të më besoni- dhe m’u varën lotët si breshër faqeve. Dikush u shkëput nga mesi i sallës e më dhuron një tufë me lule të egra ku midis tyre bënte mu tërfili dhe jonxha e livadheve. I mora dhe desha të shijoja në çast aromën e tyre, por siç duket lulet më bënë alergji dhe tështiva aq fortë sa që më shpërthyen jargët shatrëvan dhe disa stërkala vajtën dhe iu ngjitën në tullë njërit që kisha përballë. Su ndje i gjori. Nxori shaminë dhe e fshiu më nge “ciklonin” tim.
-S’ka gjë-më tha,-mos u prek nga ky çast, gjera që ndodhin!
Fillova të flasë përsëri dhe nuk lashë gjë pa përmendur. Pas meje e mori fjalën një ish shef dege, i cili kishte qënë dënuar tre muaj me punë kolektonjëse në tharjen e Kënetës së Tërbufit, se kishte marrë disa herë rrshfete dhe se e kishin gjetur dy tri herë me këmbë të mpleksura me dëshirë me llogaritaren. Pas tij u ngrit një shul i gjatë me syze të errta i ngjashëm me vëllezërit bluz që s’foli, por ia mori këngëssë njohur:
Ç’i uli supet kalaja,
Ulet mali se vjen maja.
-Mjaft!- i bëtirtën nja dy çuna të bëhshëm që u ngritën në këmbë me dy gishtat përpjetë duke vërshuar drejt tij arsenalin e mundshëm të fjalëve.
-Provokator! Spiun i të kuqëve! Lamash i kokëkallçukut! Legen materniteti!
Shuli se prishi terezinë fare, hoqi syzet, tundi kokën si të ndonjë hajvani brenda në trastën e tagjisë e doli atje ku donte ai.
-Pse s’jemi mbledhur të mbrojmë atë burrë atje,-dhe drejtoi gishtin drejt njeriut prej bronxi.
Salla nisi të ulërijë në ekstazë:?Jashtë!jashtë!jashtë!
Shuli iki nën vërshimin e të sharave që s’kishin të mbarur, që fillonin nga nëna dhe përfundonin tek pulat e shtëpisë. Me ikjen e shulit u ngritën dhe tre pleq, të cilët kishin ngatërruar edhe ata vendin e mbledhjes së veteranëve të qytetit.
-Ama kështu qenka puna-u shpreh i pikëlluar njëri prej tyre-të na fani se në tjetër livadh kullosim ne.
Pleqtë nuk i shau njeri, por ra në sy shterja e tubuesve. Tani më shumë ishin në presidium se sa në sallë.
-Çohu ti!- po i thonin një plaku që dukej më i vjetër se unë në moshë,-çohu se ti ke vuajtur njëzet vjet burgjeve të diktaturës. Plaku u çua, dhe sot më kujtohet mirë emri i tij Sherif. Sherif i Nju Jorkut i thërrisnin të gjithë, nofkë kjo e marë nga një film policor që kishte bërë bujë, në ato kohëra.
-E ndjejmë që po jep shpirt diktatura , por ne që kemi vuajtur nën thonjtë e saj e ndjejmë më tepër dhe e dëgjojmë rrukullimën e saj mijra kilometra larg.
E pyes Rremën:
-Ç’shkollë ka mbaruar se foli bukur e me kulturë Sherua?
-Shkollën e hajdutit –m’u përgjigj.
-Por ç’farë vithte kërcuri?
-Ç’t’i zinte dora, pula,derra, gomerë. Herën e fundit e kapën me një derë haleje në kurris, e kishte marrë në një shkollë. Këtë punë ka bërë ai, sa dilte, rrinte një javë qetësi e shkonte prapë në shtëpinë pa qera.
Sherifi u ul nën duartrokitjet frenetike, të zjarrta të sallës që u ngrit e tëra në këmbë. Në mëndje më ka mbetur Sokrati, Sokrat Palloshi. Me mbiemrn jo të vërtetë Palloshi njihet më tepër, pasi është mbiemër i marë ose një lloj çmimi Gines i vogël për shkak të hundës së madhe, më e madhe se e zakonshmja. Atëhere Lloshua ishte një burrë rreth të gjashtëdhjetave, thinjosh vetëm në tëmthat, i cili për arsye se i bënte keq klima atje ku kishte qënë bujti një mëngjez të largët e të bukur në qytetin tonë. Eh ç’fjalim që ka mbajtur atë ditë! Bilbil e kaluar bilibilit ishte nga goja. Ai fliste dhe të pranishmit zunë të lotonin të gjithë.
-Ta marrim në kryesi-i them Dules dhe Rremes tepër i emocionuar, dhe në vazhdim u kërkova shkakun, ku kishte vuajtur i fatziu, i cili me shumë e me shumë modesti foli për vuajtjet shokëve se sa të tijat.
-Drejtor burgu ka qenë-erdhi përgjigja rrufe e Dules.
-Domethënë ka qenë “Babai i të burgosurëve”, iu ktheva unë- kështu i bie apo jo!
Ndërkohë një e trokitur në xham na bëri të ngriheshim të gjithë në këmbë.
-Policia -mundi të thotë dikush dhe ja dha vrapit pas kories me plepa që vinte mbrapa Këndit të Kuq. Me atë veprim djaloshi ishte për ne si filli i Arianës për të dalë nga ai lloj labirinti. Në sallë nisi rrëmuja dhe njerëzit filluan lëvizjet për të dalë jashtë pas gjurmëve të djaloshit.
-Vëllezër!-bërtita unë-Mos lëvizni vendit, dhe ju që dolët hajdeni brenda se ia gjej unë ilaçin dhe telat kësaj meseleje!
Ashtu u bë. U nisa drejt bustit të bronxit me hap gati rreshtor, i hodha duart në qafë dhe nisa të këndojë drithërueshëm me grykë:
Pyesin popujt nëpër botë,
Një yll drite është në Evropë
Të tjerët në fillim u stepën, por pastaj e vazhduan krahas meje këngën. Në pragun e e derës u dukën një grup policësh me skafandra në kokë e shkopinj gome nëpoër duar, të cilët sapo u futën brenda u qeshi buza, kënduan dhe ata me ne pa i hequr pajimet, e së fundi u larguan duke na kërkuar të falur për keqkuptimin dhe shqetësimin.
Më pas erdhi lajmi që miting nuk do të kishte dhe ne u shpërndamë me premtimin se do ta gjenim njëri - tjetrin si do që të ishte puna. Më vonë dihet seç ndodhi tek ne e në tërë lindjen. Për pesë vjet kryesova shoqatën, më vonë dhashë dorheqjen dhe sot më kanë lënë si biçim kryetar nderi si i thonë. Ju do të pyesnit se kush të zëvëndësoii në atë detyrë të nderuar?! Flokëthinjuri Sokrat, Sokrat Palloshi, legjenda e burgut, legjenda e hundës së madhe ose e thënë me fjalë më tingëlluesee letrare, “Babai i të burgosurve”.
__________________

[saura]

Bujar Muçaj







Nafta dhe ulliri





Mund të harrosh gjëra të tjera pa përmendur, por binomin naftë-ulli kurrsesi, se pa këtë binom nuk mund ta njohësh Mallakastrën e sotme. Jo më kotë e përmëndëm në fillimet e librit¹ Nimfeun e famshëm, por duhet të përmëndim edhe një nga emblemat e Muzakëve që kishin të gdhendur dhe dy rrëkeza nafte, duke na treguar që qysh në ato kohë banori i këtyre trojeve, bylyni apo mallakastrioti e myzeqari i mëpasëm e dinte se jetonte mbi këtë xhevair të çmuar. Ndërsa për ullirin këtë hyrje do të doja ta ilustroja me disa vargje të poetit Xhevahir Spahiu.



Raport lufte



I perëndishmi Padishah!

Zjarri i xhehnemit

mbi Arbërinë ra.

Dhjetë mijë frymë

I dërguam në atë botë:

Shtatë mijë arnautë,

Tre mijë ullinj të moçëm.

Të paudhët

I shkuam me shpatë,

Drurët

I dogjëm të gjithë të gjallë.

Tre ditë e tre net: ç’aromë profetike

E një flake ylberore,

Veç të ishe aty.

Zoti im!

Shërbëtori yt i përunjur

Ibrahim



E kundërta ka ndodhur me një pushtues tjetër, me gjermanët e pikërisht në Mallakastër diku midis Hekalit e Kashit ku ishte disklotuar një repart. U ishin mbaruar drurët apo qymyri dhe nuk dinin me çfarë të gatuanin. Një “mik” ideali i tyre nga anët tona e mori vesh seç kërkonin, i papërtuar rrëmben sopatën dhe nisi të presë ullirin më të afërm. Nga çadra ku pushonte i madhi i tyre doli një britmë, e cila sa nuk e rrëzoi nga pema mikun shqiptar.

-Nein!

Ulliri i shpëtoi ndëshkimit të egër, nuk u pre dhe guzhina përdori për gatim ca arka të boshatisura municioni nga Ruhri i largët.

Dy shëmbuj diametralisht të kundërt që flasin shumë nga kohë të ndryshme, nga pushtues që vinin njëri nga lindja e tjetri nga perëndimi, të dy superfuqi të kohës së tyre. Diku kam lexuar se ullinjtë e Hekalit janë ndër më të vjetrit e Shqipërisë e të Ballkanit. Ullinjtë e moçëm mund t’i shohësh në çdo fshat të tejendanë Mallakastrës. Është gjë e rrallë ose e pamundur të gjesh shtëpi në këtë krahinë që të mos kultivojë ullirin. Me nam të mirë janë ullinjtë e Cakranit, Hekalit, Kashit, Greshicës, Ruzhdies, Gjinoqarës, Siqecës, Visokës, Kuqarit, Margëlliçit, Aranitasit, Dukasit, Rrerësit, Kashit, Fratarit etj.

Në librin austriakut Voith “Lufta e Durrësit midis Qezarit dhe Pompeit”na tregon më së miri sipas studimeve të tij se:

“Në kohën e Qezarit Mallakastra merrej me blektori dhe me kultivimin e ullinjve...”

Në fillim nafta sikur i prishi qetësinë shekullore ullirit, por më pas pema e lashtë u mësua, duke e pranuar e duke patur dashur pa dashur një lloj armonie me të. Nga kohë e vjetër e më pas na kanë arritur disa toponime edhe për ullinjtë:

http://<font color="Black">Ullinjtë ...al etj.</font>
Nuk mund të shikosh një pejsazh me ullinj pa një sondë nafte midis tyre apo anasjelltas. Atë ekollogji që “dogji”pakujdesia e të nxjerrit të “arit të zi” i lashti ulli përpiqet ta çojë në vend pak nga pak, me durim e këmbngulje.

Po citoj përsëri Xhevair Spahiun poetin e dashuruar marrëzisht pas ullinjëve në poezinë e shkurtër por të dhimbëshme “Mallakastra” në librin “Ferrparajsa” në faqen 84.



Valëzim i valëzuar

i një shkretimi të shkretuar-

këto brigje.

Pikëllimin kullosin kopetë e ullinjve.



Burimi i parë i naftës në këtë zonë u çel më 19 korrik 1926 nga shoqëria “Anglo-Persiane” në Patos, e cila kishte marrë me konçension për të kërkuar naftë 220 000 ha dhe për të shfrytëzuar 60 000 ha . Një shoqëri tjetër amerikane që kishte futur kthetrat në naftën shqiptare ishte dhe “Standart Oil”, e cila kishte marrë me konçension 51 000 ha . Më pas kjo zonë u shfrytëzua nga italianët të cilët blenë konçensionet e shoqërisë “Anglo-Persiane”. Shoqëritë italiane ishin “Agip”dhe “Aipa”. Duke folur në librin e tij “Politika e Italisë në Shqipëri” mëkëmbësi i mbretit në Shqipëri Jakomoni kur flet për përparimin teknik në trugun e lashtë të traditave perndimore ndërmjet të tjerave shkruan:

“...Berati, në këmbët e malit të Tomorrit, vendbanimi legjendar i perëndive, në truallin e të cilit gjenden shtresëmbajtëset e naftës së Devollit e të Patosit ...”

Për nxjerrjen e naftës janë mbajtur statistika të rregullta nga viti 1929 e këtej. Në vitin që thamë është nxjerr vetëm 100 ton. Viti rekord i nxjerrjes së naftës mbahet viti 1974 me shifrën 2 248 227 ton. Rezervat e llogaritura në zonën Patos-Marinëz dhe asaj të Visokës të mara së bashku janë 280 270 219 tonë, duke nxjerrë prej tyre 24 662 296 tonë. Edhe rëra bituminoze që gjendet në zonën e Patos-Kasnicës në një territor prej disa hektarësh është një pasuri që mendohet deri 15 000 000 m3 . Në ditët e sotme kapaciteti nxjerrës ka arritur deri në 50 000 tonë në vit. Venburimi i gazit metan në Frakull i zbuluar në vitin 72 është shfrytëzuar deri në vitin 88-të dhe mendohet se sasia e përgjithëshme e vendburimit arrin në 107 233 893 N. m3. Nga vendndodhja e dikurshme e zjarrit të famshëm të Nimfeut është nxjerrë sasia 101 841 158 N.m3. Në përfytyrimin popullor nafta mendohet se është një lumë ku një degëz e tij kalon edhe ndër ne dhe po të ecësh me magjinatën popullore pak a shumë bindesh sikur je para një të vërtete. Naftë ka në rrethinat e Kuçovës, ndjekim rrugën duke zbritur në Myzeqe të Beratit në zonën e Kozare - Arrëzës, kalojmë në Myzeqe të Lushnjës në Divjakë ku ka gaz hidhemi në të Fierit drejt Povelçës, bëjmë një kthesë gjarpërushe si lumi i Semanit, por në të kundërt drejt Frakullës, sulemi disa gradë kthesë për në Kallm -Verri, në bregun tjetër pastaj duke filluar nga Jakodina, Belina, Marinza, Sheqishta, Zharrëza, marrim përpjetë Kuqarit, Patosit, Dukasit, Banajt, Rusinjës, Margëlliçit, Rrerësit, Gjorgozit, Visokës, Patosit-Fshat, Belishovës, Ballshit, Drenovës, Kashit, Hekalit, Mollajt, Poçemit, hidhemi pastaj matanë Vjosës drejt Labërisë, në Karbunarë, Gorisht, Amonicë, duke ju shtuar lumit dhe “rrëkeza” e Drashovicës që na kujton se pusi i parë i çpuar për naftë në Shqipëri është pikërisht aty, në vitin 1916 nga italianët. Në Amonicë përpara na del masivi shkëmbor i maleve duke e përfunduar përfytyrimin popullor në Finiq të Sarandës. Ndërsa për specialistët është krejt ndryshe dhe shkencërisht kanë përcaktuar thellësitë e shtresave të ndryeshme, llojin e naftës që nxirret në çdo vendburim, katet e tyre etj. Për naftë është shpuar gjithandej Mallakastrës edhe në Aranitas, Panahor, Kalenjë, Metoh e gjetkë, por pa dhënë ndonjë rezultat. Për kuriozitet po shtojmë se për dekada me radhë në linjat tona detare dhe ndërkombëtare ishte një anije çisternë me emrin “Patosi”. Uzina e përpunimit të thellë të Naftës në Ballsh, e cila bënë pjesë sot në shoqërinë aksionere ARMO, është një uzinë ndër të paktat e më cilësoret që i rezistoi ekonomisë së tregut dhe furisë vetvrasëse të nëntëdhjetë e shtatës. Si përfundim, Nafta dhe Ulliri janë dhe mbeten dy nga pasuritë më të çmuara të krahinës e të vendit. Dhe për të dyja këto pasuri Mallakastra mbanë kreun paçka se në ndonjë shkrim ose studim shkencor e ndonjë “shkencëtar” flokëthinjur e sup rënë nga pesha e gradave të marra kohët e fundit e quan me të pa drejt krahinë e prapambetur.

Figura të shquara në vite në naftë mund të përmëndim:

Lipe Nashi*, Kapllan Hajdari, Sotir Skorovoti, Hysni Ajasllari, Uani Çapo, Avni Liçaj, Zarif Saliaj, Barjam Shehu, Qemal Rrapushi, Kiço Kasapi, Sokrat Pitushi,**Myrteza Kepi, Muhamet Shehu, Sheme Mara, Napolon Mërtiri, Sabri Hoxha, Nexhip Xhuveli, Haki Fejzo, Adil Zotaj, Pjetër Leka, Feruze Nepravishta, Beqir Alia, Ramiz Xhabia, Miti Dhamo, Petro Olldashi, Ilia Karaduni, Piro Bozdo, Bahri Shanaj, Protoko Murati, Nebi Sulkaj, Enriko Veizi***, Abib Pasha, Koço Plaku****, Milto Gjikopulli*****, Kamber Brezhani, Sulo Kamberi, Nikodhim Shtrepi, Skender Elbasani, Belul Kamberi, Fatmir Shehu etj. Ndërsa nga të huajt që i dhanë aq shumë nxjerrjes së naftës në vendin tonë e veçaënrisht në Mallakastër është inxhinieri polak Zuberi****** i cili është i pari që bëri hartën gjeologjike të Shqipërisë dhe njihet si zbulues i vendburimit të Patosit. U eksekutua nga rregjimi komunist si sabotator në zonën e naftës Kuçovë. Kanë dhënë kontributin e tyre plot specialistë nga Italia, Anglia, Jugosllavia, Hungaria, Çekia, Bashkimi Sovjetik, Rumania, Kina etj. Në kohë të komunizmit në Patos dilte një revistë shkencore e titulluar “Nafta dhe Gazi”(1972-1991) e cila ishte e një cilësie të lart.



*Emrat me të zeza janë Heronj të Punës Socialiste. Lipe Nashi ish drejtor i përgjithshëm i naftës. Me rastin e festave të çlirimit nëntor 1974 merr titullin Hero i Punës Socialiste. Pak muaj më pas në mars të vitit 75 arrestohet dhe dënohet si armik i popullit, si sabotator në naftë. Pas daljes nga burgu në një intervistë dhënë gazetës “Nimfeu” 1 tetor 1991, Lipe Nashi do të shprehej:

“Nga regjimi 46-vjeçar, ndër të tjera u cilësova si shumë shokë të mi, si armik dhe sabotator në naftë. Këtë akuzë ma bëri Enver Hoxha, të cilit të mos ja hamë hakun, ishte i zgjuar ...për poshtërsi, por jo si shkencëtar, siç mundohej të të paraqitej nëpërmjet një matriali të gjerë që la të shkruar dhe që unë s’di se sa ju shërbeu pasardhësve. E vërteta është se veçanërisht në fushën e naftës padituria e tij ishte totale për të mbuluar këtë padituri e mëndjemadhësi që pasqyrohej rrënqethshëm në ekonomi, ai fabrikoi armiq e sabotatorë sipas cikleve të përcaktuar vetëm nga një mëndje e çmendur.”

Mbas vdekjes së Lipe Nashit një nga sheshet kryesore të Patosit mban emrin e tij.

Emrat e nënvizuar u akuzuan në vitin 75 si sabotatorë në naftë, duke u shpallur armiq të popullit e të Partisë.

**Myrteza Kepi nga Preza e Tiranës dhe Muhamet Shehu nga Bicaj i Kukësit ranë në krye të detyrës në Linas të Elbasanit pas një shpërthimi të një nënstacioni pompimi që dërgonte naftën në rafinerinë e Cërrikut. Emrin e Myrtezait e mbanë një shkollë e mesme në Kuçovë, ndërsa të Muhametit një shkollë në Patos. Për kujtim të dy heronjëve rruga për nga qendra e Patosit, deri në Stadiumin e futbollit mbanë emrin “Heronjtë e Linasit”

***Enriko Veizi specialist i mirfilltë në insitutin e kërkimeve të naftës, një nga karikaturistët më të mëdhenj që ka nxjerrë Shqipëria.U dënua me grupin e përfolur sabotator në naftë duke parë lirinë me ardhjen e demokaracisë. Pa ju gëzuar mirë lirisë ndërroi jetë më 1992. Nga njerëz të ndryshëm të artit e të kulturës është propozuar që t’i ngrihet një monument në Patos, Fier apo dhe Himarë që ishte vendlindja e tij.

****Koço Plaku një nga specialistët gjeologë më të mirë që kishte nafta, vëllai i të njohurit Panajot Plaku, u dënua me vdekje, kur s’kishte as tre muaj që ishte martuar. Kishte zbuluar vendburimin e Gorishtit dhe atë të Cakranit. Para se të arrestohej kam punuar me të në Pusin Verria 33 në zonën e çpimit Kallm –Verri.

*****Milto Gjikopulli një nga specialistët më të mirë që kish gjeologjia shqiptare dhe ajo e naftës në veçanti. U dënua me vdekje si sabotator në sektorin e naftës.

******Zuberi, inxhinier polak, një nga gjeologët më të mëdhenj të botës. Kishte zbuluar venburimin e Bakusë në Bashkimin Sovjetik në kohë të Leninit. Më vonë u angazhua me Shoqërinë Anglo – Persiane në Gjirin Persik e më pas erdhi në Shqipëri. Kudo ku shkeli hartoi dhe përpiloi me saktësi hartat gjeologjike. Dha një kontribut të madh në zonën e Kuçovës dhe është zbuluesi i zonës naftëmbajtëse të Patosit. Në një nga bormbadimet e aviacionit Anglo - Amerikanë i vritet gruaja në Kuçovë. Në Shqipëri si para lufte e më pas punoi me përkushtim. Hartat gjeologjike të Zuberit referohen edhe sot në shumë vende të botës.



¹Kjo pjesë është shkëputur nga libri i pabotuar “Aranitasi dhe Mallakastra midis legjendës dhe të vërtetës” të Bujar Muçës.

Kane ngelur me ullinj Mondi ,apo i kane prere te gjitha ? çfare thote Bujari ?....

[saura]

[QUOTE=mondishall;1982509]Bujar Muçaj







Nafta dhe ulliri





Mund të harrosh gjëra të tjera pa përmendur, por binomin naftë-ulli kurrsesi, se pa këtë binom nuk mund ta njohësh Mallakastrën e sotme. Jo më kotë e përmëndëm në fillimet e librit¹ Nimfeun e famshëm, por duhet të përmëndim edhe një nga emblemat e Muzakëve që kishin të gdhendur dhe dy rrëkeza nafte, duke na treguar që qysh në ato kohë banori i këtyre trojeve, bylyni apo mallakastrioti e myzeqari i mëpasëm e dinte se jetonte mbi këtë xhevair të çmuar. Ndërsa për ullirin këtë hyrje do të doja ta ilustroja me disa vargje të poetit Xhevahir Spahiu.



Raport lufte



I perëndishmi Padishah!

Zjarri i xhehnemit

mbi Arbërinë ra.

Dhjetë mijë frymë

I dërguam në atë botë:

Shtatë mijë arnautë,

Tre mijë ullinj të moçëm.

Të paudhët

I shkuam me shpatë,

Drurët

I dogjëm të gjithë të gjallë.

Tre ditë e tre net: ç’aromë profetike

E një flake ylberore,

Veç të ishe aty.

Zoti im!

Shërbëtori yt i përunjur

Ibrahim



E kundërta ka ndodhur me një pushtues tjetër, me gjermanët e pikërisht në Mallakastër diku midis Hekalit e Kashit ku ishte disklotuar një repart. U ishin mbaruar drurët apo qymyri dhe nuk dinin me çfarë të gatuanin. Një “mik” ideali i tyre nga anët tona e mori vesh seç kërkonin, i papërtuar rrëmben sopatën dhe nisi të presë ullirin më të afërm. Nga çadra ku pushonte i madhi i tyre doli një britmë, e cila sa nuk e rrëzoi nga pema mikun shqiptar.

-Nein!

Ulliri i shpëtoi ndëshkimit të egër, nuk u pre dhe guzhina përdori për gatim ca arka të boshatisura municioni nga Ruhri i largët.

Dy shëmbuj diametralisht të kundërt që flasin shumë nga kohë të ndryshme, nga pushtues që vinin njëri nga lindja e tjetri nga perëndimi, të dy superfuqi të kohës së tyre. Diku kam lexuar se ullinjtë e Hekalit janë ndër më të vjetrit e Shqipërisë e të Ballkanit. Ullinjtë e moçëm mund t’i shohësh në çdo fshat të tejendanë Mallakastrës. Është gjë e rrallë ose e pamundur të gjesh shtëpi në këtë krahinë që të mos kultivojë ullirin. Me nam të mirë janë ullinjtë e Cakranit, Hekalit, Kashit, Greshicës, Ruzhdies, Gjinoqarës, Siqecës, Visokës, Kuqarit, Margëlliçit, Aranitasit, Dukasit, Rrerësit, Kashit, Fratarit etj.

Në librin austriakut Voith “Lufta e Durrësit midis Qezarit dhe Pompeit”na tregon më së miri sipas studimeve të tij se:

“Në kohën e Qezarit Mallakastra merrej me blektori dhe me kultivimin e ullinjve...”

Në fillim nafta sikur i prishi qetësinë shekullore ullirit, por më pas pema e lashtë u mësua, duke e pranuar e duke patur dashur pa dashur një lloj armonie me të. Nga kohë e vjetër e më pas na kanë arritur disa toponime edhe për ullinjtë:

Ullinjtë e Kolës, Ulliri i Kuq, Ullinjtë e Menxarakut, Lagja e Ullinjëve, Ulliri i Rrapo Hekalit, Pesë Ullinjtë, Ullinjtë e Toskëve, Ullinjtë e Qarrishtës, Ullinjtë e Gjeneralit (Mbjellë këta në vitet tridhjetë nga Xhemal Aranitasi ish ministër i mbrojtjes i Zogut 25-39),Ullinjtë e Hajredinit (Fratarit) në Bejar, Ullinjtë e Topave në Hekal etj.
Nuk mund të shikosh një pejsazh me ullinj pa një sondë nafte midis tyre apo anasjelltas. Atë ekollogji që “dogji”pakujdesia e të nxjerrit të “arit të zi” i lashti ulli përpiqet ta çojë në vend pak nga pak, me durim e këmbngulje.

Po citoj përsëri Xhevair Spahiun poetin e dashuruar marrëzisht pas ullinjëve në poezinë e shkurtër por të dhimbëshme “Mallakastra” në librin “Ferrparajsa” në faqen 84.



Valëzim i valëzuar

i një shkretimi të shkretuar-

këto brigje.

Pikëllimin kullosin kopetë e ullinjve.



Burimi i parë i naftës në këtë zonë u çel më 19 korrik 1926 nga shoqëria “Anglo-Persiane” në Patos, e cila kishte marrë me konçension për të kërkuar naftë 220 000 ha dhe për të shfrytëzuar 60 000 ha . Një shoqëri tjetër amerikane që kishte futur kthetrat në naftën shqiptare ishte dhe “Standart Oil”, e cila kishte marrë me konçension 51 000 ha . Më pas kjo zonë u shfrytëzua nga italianët të cilët blenë konçensionet e shoqërisë “Anglo-Persiane”. Shoqëritë italiane ishin “Agip”dhe “Aipa”. Duke folur në librin e tij “Politika e Italisë në Shqipëri” mëkëmbësi i mbretit në Shqipëri Jakomoni kur flet për përparimin teknik në trugun e lashtë të traditave perndimore ndërmjet të tjerave shkruan:

“...Berati, në këmbët e malit të Tomorrit, vendbanimi legjendar i perëndive, në truallin e të cilit gjenden shtresëmbajtëset e naftës së Devollit e të Patosit ...”

Për nxjerrjen e naftës janë mbajtur statistika të rregullta nga viti 1929 e këtej. Në vitin që thamë është nxjerr vetëm 100 ton. Viti rekord i nxjerrjes së naftës mbahet viti 1974 me shifrën 2 248 227 ton. Rezervat e llogaritura në zonën Patos-Marinëz dhe asaj të Visokës të mara së bashku janë 280 270 219 tonë, duke nxjerrë prej tyre 24 662 296 tonë. Edhe rëra bituminoze që gjendet në zonën e Patos-Kasnicës në një territor prej disa hektarësh është një pasuri që mendohet deri 15 000 000 m3 . Në ditët e sotme kapaciteti nxjerrës ka arritur deri në 50 000 tonë në vit. Venburimi i gazit metan në Frakull i zbuluar në vitin 72 është shfrytëzuar deri në vitin 88-të dhe mendohet se sasia e përgjithëshme e vendburimit arrin në 107 233 893 N. m3. Nga vendndodhja e dikurshme e zjarrit të famshëm të Nimfeut është nxjerrë sasia 101 841 158 N.m3. Në përfytyrimin popullor nafta mendohet se është një lumë ku një degëz e tij kalon edhe ndër ne dhe po të ecësh me magjinatën popullore pak a shumë bindesh sikur je para një të vërtete. Naftë ka në rrethinat e Kuçovës, ndjekim rrugën duke zbritur në Myzeqe të Beratit në zonën e Kozare - Arrëzës, kalojmë në Myzeqe të Lushnjës në Divjakë ku ka gaz hidhemi në të Fierit drejt Povelçës, bëjmë një kthesë gjarpërushe si lumi i Semanit, por në të kundërt drejt Frakullës, sulemi disa gradë kthesë për në Kallm -Verri, në bregun tjetër pastaj duke filluar nga Jakodina, Belina, Marinza, Sheqishta, Zharrëza, marrim përpjetë Kuqarit, Patosit, Dukasit, Banajt, Rusinjës, Margëlliçit, Rrerësit, Gjorgozit, Visokës, Patosit-Fshat, Belishovës, Ballshit, Drenovës, Kashit, Hekalit, Mollajt, Poçemit, hidhemi pastaj matanë Vjosës drejt Labërisë, në Karbunarë, Gorisht, Amonicë, duke ju shtuar lumit dhe “rrëkeza” e Drashovicës që na kujton se pusi i parë i çpuar për naftë në Shqipëri është pikërisht aty, në vitin 1916 nga italianët. Në Amonicë përpara na del masivi shkëmbor i maleve duke e përfunduar përfytyrimin popullor në Finiq të Sarandës. Ndërsa për specialistët është krejt ndryshe dhe shkencërisht kanë përcaktuar thellësitë e shtresave të ndryeshme, llojin e naftës që nxirret në çdo vendburim, katet e tyre etj. Për naftë është shpuar gjithandej Mallakastrës edhe në Aranitas, Panahor, Kalenjë, Metoh e gjetkë, por pa dhënë ndonjë rezultat. Për kuriozitet po shtojmë se për dekada me radhë në linjat tona detare dhe ndërkombëtare ishte një anije çisternë me emrin “Patosi”. Uzina e përpunimit të thellë të Naftës në Ballsh, e cila bënë pjesë sot në shoqërinë aksionere ARMO, është një uzinë ndër të paktat e më cilësoret që i rezistoi ekonomisë së tregut dhe furisë vetvrasëse të nëntëdhjetë e shtatës. Si përfundim, Nafta dhe Ulliri janë dhe mbeten dy nga pasuritë më të çmuara të krahinës e të vendit. Dhe për të dyja këto pasuri Mallakastra mbanë kreun paçka se në ndonjë shkrim ose studim shkencor e ndonjë “shkencëtar” flokëthinjur e sup rënë nga pesha e gradave të marra kohët e fundit e quan me të pa drejt krahinë e prapambetur.

Figura të shquara në vite në naftë mund të përmëndim:

Lipe Nashi*, Kapllan Hajdari, Sotir Skorovoti, Hysni Ajasllari, Uani Çapo, Avni Liçaj, Zarif Saliaj, Barjam Shehu, Qemal Rrapushi, Kiço Kasapi, Sokrat Pitushi,**Myrteza Kepi, Muhamet Shehu, Sheme Mara, Napolon Mërtiri, Sabri Hoxha, Nexhip Xhuveli, Haki Fejzo, Adil Zotaj, Pjetër Leka, Feruze Nepravishta, Beqir Alia, Ramiz Xhabia, Miti Dhamo, Petro Olldashi, Ilia Karaduni, Piro Bozdo, Bahri Shanaj, Protoko Murati, Nebi Sulkaj, Enriko Veizi***, Abib Pasha, Koço Plaku****, Milto Gjikopulli*****, Kamber Brezhani, Sulo Kamberi, Nikodhim Shtrepi, Skender Elbasani, Belul Kamberi, Fatmir Shehu etj. Ndërsa nga të huajt që i dhanë aq shumë nxjerrjes së naftës në vendin tonë e veçaënrisht në Mallakastër është inxhinieri polak Zuberi****** i cili është i pari që bëri hartën gjeologjike të Shqipërisë dhe njihet si zbulues i vendburimit të Patosit. U eksekutua nga rregjimi komunist si sabotator në zonën e naftës Kuçovë. Kanë dhënë kontributin e tyre plot specialistë nga Italia, Anglia, Jugosllavia, Hungaria, Çekia, Bashkimi Sovjetik, Rumania, Kina etj. Në kohë të komunizmit në Patos dilte një revistë shkencore e titulluar “Nafta dhe Gazi”(1972-1991) e cila ishte e një cilësie të lart.



*Emrat me të zeza janë Heronj të Punës Socialiste. Lipe Nashi ish drejtor i përgjithshëm i naftës. Me rastin e festave të çlirimit nëntor 1974 merr titullin Hero i Punës Socialiste. Pak muaj më pas në mars të vitit 75 arrestohet dhe dënohet si armik i popullit, si sabotator në naftë. Pas daljes nga burgu në një intervistë dhënë gazetës “Nimfeu” 1 tetor 1991, Lipe Nashi do të shprehej:

“Nga regjimi 46-vjeçar, ndër të tjera u cilësova si shumë shokë të mi, si armik dhe sabotator në naftë. Këtë akuzë ma bëri Enver Hoxha, të cilit të mos ja hamë hakun, ishte i zgjuar ...për poshtërsi, por jo si shkencëtar, siç mundohej të të paraqitej nëpërmjet një matriali të gjerë që la të shkruar dhe që unë s’di se sa ju shërbeu pasardhësve. E vërteta është se veçanërisht në fushën e naftës padituria e tij ishte totale për të mbuluar këtë padituri e mëndjemadhësi që pasqyrohej rrënqethshëm në ekonomi, ai fabrikoi armiq e sabotatorë sipas cikleve të përcaktuar vetëm nga një mëndje e çmendur.”

Mbas vdekjes së Lipe Nashit një nga sheshet kryesore të Patosit mban emrin e tij.

Emrat e nënvizuar u akuzuan në vitin 75 si sabotatorë në naftë, duke u shpallur armiq të popullit e të Partisë.

**Myrteza Kepi nga Preza e Tiranës dhe Muhamet Shehu nga Bicaj i Kukësit ranë në krye të detyrës në Linas të Elbasanit pas një shpërthimi të një nënstacioni pompimi që dërgonte naftën në rafinerinë e Cërrikut. Emrin e Myrtezait e mbanë një shkollë e mesme në Kuçovë, ndërsa të Muhametit një shkollë në Patos. Për kujtim të dy heronjëve rruga për nga qendra e Patosit, deri në Stadiumin e futbollit mbanë emrin “Heronjtë e Linasit”

***Enriko Veizi specialist i mirfilltë në insitutin e kërkimeve të naftës, një nga karikaturistët më të mëdhenj që ka nxjerrë Shqipëria.U dënua me grupin e përfolur sabotator në naftë duke parë lirinë me ardhjen e demokaracisë. Pa ju gëzuar mirë lirisë ndërroi jetë më 1992. Nga njerëz të ndryshëm të artit e të kulturës është propozuar që t’i ngrihet një monument në Patos, Fier apo dhe Himarë që ishte vendlindja e tij.

****Koço Plaku një nga specialistët gjeologë më të mirë që kishte nafta, vëllai i të njohurit Panajot Plaku, u dënua me vdekje, kur s’kishte as tre muaj që ishte martuar. Kishte zbuluar vendburimin e Gorishtit dhe atë të Cakranit. Para se të arrestohej kam punuar me të në Pusin Verria 33 në zonën e çpimit Kallm –Verri.

*****Milto Gjikopulli një nga specialistët më të mirë që kish gjeologjia shqiptare dhe ajo e naftës në veçanti. U dënua me vdekje si sabotator në sektorin e naftës.

******Zuberi, inxhinier polak, një nga gjeologët më të mëdhenj të botës. Kishte zbuluar venburimin e Bakusë në Bashkimin Sovjetik në kohë të Leninit. Më vonë u angazhua me Shoqërinë Anglo – Persiane në Gjirin Persik e më pas erdhi në Shqipëri. Kudo ku shkeli hartoi dhe përpiloi me saktësi hartat gjeologjike. Dha një kontribut të madh në zonën e Kuçovës dhe është zbuluesi i zonës naftëmbajtëse të Patosit. Në një nga bormbadimet e aviacionit Anglo - Amerikanë i vritet gruaja në Kuçovë. Në Shqipëri si para lufte e më pas punoi me përkushtim. Hartat gjeologjike të Zuberit referohen edhe sot në shumë vende të botës.



¹Kjo pjesë është shkëputur nga libri i pabotuar “Aranitasi dhe Mallakastra midis legjendës dhe të vërtetës” të Bujar Muçës...



Kane ngelur me ullinj Mondi ,apo i kane prere te gjitha ? çfare thote Bujari ?....

ahahah,hoqa pikerisht ate qe doja te nenvizoja ....

[mondishall]

E dashur Saura, te pershendet e falenderon Bujari qe e lexon dhe me tha qe ata ullinjte shekullore rezistojne akoma, te rinjte jane zhdukur, apo me sakte, i kane zhdukur.