Niko Egonopulo, Piktori i marrosur pas heronjve shqiptarë

[brooklyn2007]

• Nga Arben Llalla


Njëri nga piktorët më me famë në Greqi është Niko Egonopulo i lindur në një familje arvanitase, pra i përket elitës së piktorëve grekë me origjinë shqiptare. Fama dhe suksesi i tij i kalon kufijtë e Greqisë. Fama e madhe e tij dhe pranimi e origjinës shqiptare u pengoi disa pseudostudiuesve amator që duke hedhur baltë mbi origjinën e tij shqiptare duan të bëhen të famshëm. por edhe kjo përpjekje dashakeqëse po ju japim përgjigje me fakte të pa mohueshme. Bëhet fjalë për minoritarin grek Dionis Qirzidhis i cili pasi hodhi baltë mbi figurat e shquara shqiptare Ismail Bej Qemalit dhe Eqerem bej Vlorës tentoi me një studim primitiv të mohonte të vërtetën mbi origjinën shqiptare të Egonopulos edhe pse tentoi të mohonte origjinën e tij shqiptare dokumendat historike të zbuluara nëpër arkivat greke dëshmojnë të kundërtën. Pas kësaj iu riktheva edhe një herë studimeve për biografinë e arvanitasit Niko Egonopulos.
Në kalendarin e viti 1986, Lidhja e Arvanitasve të Greqisë botoi biografitë e piktorëve të mëdhenj grekë me origjinë shqiptare ku në këtë përmbledhje ishte edhe biografia e shkurtër e Niko Egonopulos. Biografitë u botuan në kujdesin e arvanitasit të madh, tashmë të ndjerë, Aristidh Kola.
Në vitin 1950 u martua me Neli Andrikopulon dhe nga kjo martesë do të lindte djali i tyre më 1951 që e pagëzuan me emrin Panajot.
Gjatë kërkimeve të mia nëpër arkivat e ndryshme ndesha se të gjithë studiuesit grekë e pranojnë që piktori Niko Egonopulos ishte arvanitas. Por hasa edhe tek një gabim ku disa shkruanin se ka lindur më 1907 dhe disa më 1910. Sipas certifikatës së lindjes Niko Egonopulo lindi më 21 tetor të vitit 1907 dhe do të vdiste nga një sulm në zemër më 31 tetor 1985 dhe u varros me nderime dhe shpenzimet e varrimit u financuan nga ndërmarrja publike shtetërore.
Niko Egonopulo bëri punëra të ndryshme si përkthye në një Bank, sekretar në Universitet. Më 1930-1934, punoi si dizanjer dhe topograf në departamentin e planifikimit urban në Ministrinë e Punëve Publike. Në vitin 1945 filloi punë Asistent në Universitetin Kombëtar Teknik për tu zgjedhur më 1969 po në këtë Universitet me titullin e lartë Profesor i Vizatimit dhe i Historisë së Artit.
Piktori i dashuruar pas personaliteteve shqiptare
Që Niko Egonopulo rridhte nga një familje arvanitase e pohon dhe Stefano Bulaniqani në “Fjalor i pikturës greke”, MELISA.
Prindërit e tij Panajoti dhe Errietti vinin që të dy nga familje të mëdha arvanitase. Babai, Panajoti ishte nga Kostandinopoja, por babanë e kishte nga Mani i Mores, ndërsa mëmën nga Epiri. Nëna e Nikos, Errietti e cila kishte lindur në Athinë, nga babai kishte origjinë gjermane ndërsa nga mëma ishte arvanitase e bija e beut të Hidrës, Gjeorgji Vulgari.
Babai i tij Panajoti, që në vegjëli e ushqeu atë me një ndjenjë të veçantë e cila ishte dashuria për origjinën shqiptare, i fliste shpesh për arvanitasit e Kostandinopojës, Arbërinë, Hidrën. Dhe kështu të gjitha këto rrëfime u bënë tablo të rëndësishme që më pas përmes talentit artistik u shprehën si motive të veçanta dhe të shenjta në pikturat e tij.
Niko Egonopulo ishte një përfaqësues i shquar i rrymës surrealiste të pikturës në Greqi. Shpirti i paqetë, siç, ishte, i ra anekënd Evropës, por zemra e tij ishte e mbërthyer në Hidrën e lashtë që banohej nga arvanitasit.
Shtëpia e tij kishte tri kënde: Shqipërinë – Hidrën – Kostandinopojën(Stambolli). Dhe nga dritaret e shumta shpirti i tij i shqetësuar shikonte gjithë botën.
Në mesin e veprave të shumta, ato të cilat me shumë ëndje e dashuri i punoi dhe i përpunoi disa herë ishin pikërisht veprat që lidheshin me jetën dhe origjinën e tij shqiptare : “Skënderbeu”, “Mërkur Bua”, “Odise Andruço”, “Admiral Andrea Miauli”, “Arkitekt Sinani”, “Aleksandri dhe grekët”, “Gjuetari në agim”, “Gjumë dhe vdekje”, “Lufta civile”, etj.
Në vitin 1938 Egonopulo do të prezantohej si piktor në ekspozitën e organizuar nga Asociacioni “Arti Popullor Grek”. Për të vazhduar pjesëmarrjen në disa ekspozitave profesionale më 1942, në Pallatin Zappeion, në Galerinë e Artit Grek si dhe në Ekspozitën Ndërkombëtare në Nju Jork, në Oslo etj.
Në vitin 1966 fiton çmimin “Urdhëri i Kryqit të Artit të Geogjit I”, si piktor i suksesshëm. Dhe më 1971 shpërblehet me çmimin “Kryqi i Komandantit të Feniksit”.
Origjina arvanitase nga nëna
Niko Egonopulo kishte dajë ish-kryeministrin e Greqisë Dhimitër Vulgari (1801-1877), i cili lindi më 1801, në ishullin e Hidrës. Ai ishte biri i beut të Hidrës, Gjeorgjio Vulgarit. Dhimitër Vulgari në moshën 17 vjeç u bë anëtar i Këshillit të Hidrës dhe më 1822, u zgjodh kryetar i përfaqësisë së Hidrës. U bë dhe drejtues i anijes luftarake në ishull. Më 1826 ishte prokuror i Hidrës dhe më 1848 u bë ministër i Ekonomisë. Ishte kryeministër nga viti 1855-1857, 1862-1864, 1868-1869, 1871-1872, dhe nga 1874-1875. Vdiq më 1877 në Athinë.
Po ashtu Niko Egonopulo kishte dajë edhe Petro Vulgarin, i cili kishte lindur në ishullin e Hidrës, më 1884. Ishte oficer i Marinës në Luftërat Ballkanike dhe mik i ngushtë i kryetarit të Greqisë, arvanitasit Pavlo Kunduriotit. U bë në periudhën 1926-1935, komandant i përgjithshëm i Aviacionit të Marinës, komandant i bazës së nëndetëseve dhe më vonë atashe ushtarak në Ankara të Turqisë. U bë ministër i Aviacionit në qeverinë e Lindjes së Mesme dhe nga 8.4.1945 e deri më 17.10.1945 u bë kryeministër i Greqisë. Nuk pranoi kurrë shpërblimet për shërbimet si kryeministër, vdiq në Athinë më 1957.
Poet dhe pjesëmarrës në luftë kundër gjermanëve
Niko Egnopulos nuk ishte vetëm piktor, por ai ishte edhe një poet i madh i cili ka botuar disa libra dhe ka shkruar edhe tekste dramash. Librat e tij i kalojnë mbi 10 herë ribotime të cilën tregojnë suksesin e krijimit profesional edhe në fushën e letrave. Në vitin 1938 botoi përmbledhjen e parë me poezi “Mos e huto shoferi”, duke botuar edhe një përmbledhje të dytë me poezi “Klavikembalot e Heshtjes”.
Lufta e dytë botërore e gjen Niko Egonopulon në radhët e ushtrisë çlirimtare greke. Më 13 prill 1941 në luftime midis grekë dhe gjermanëve, ai u arrestua dhe u dërgua të punojë në kampet e punës, por pas disa kohësh u arratis dhe mbërriti në këmbë deri në Athinë.
Në vitet e luftës kundër gjermanëve shkruan poemën “BOLIVAR” e cila qarkulloi në dorëshkrim dhe lexohej në mbledhjet e grupeve të rezistencës greke. Poeti Niko Egonopulo këtë vepër ia kushton revolucionarit latino-amerikan Simon Bolivarit(1783-1830). Por në poemë, ai flet edhe për Greqinë, për heronjtë e 1821, etj.
Në vitin 1944 botoi në formë pamfleti shtatë poema dhe doli në qarkullim të lirë edhe poema “BOLIVAR”. më pas krijimtaria e tij letrare do të vazhdonte me botime e veprave “Rikthimi i Bilbilave”, “Eleusis”, “Atlantiku”. Në vitin 1957, do të botonte përmbledhjen me titull: “Në gjuhën greke lulëzon” të cilën Ministria Kombëtare e Edukimit në vitin 1958 do ta nderonte me çmimin e parë për poezi. ë vitin 1978 do të botonte librin me poezi “Në lugajë të trëndafilave”.

Revista Milosao

[D@mian]

Nikos Engonopoulos eshte pionieri i rrymes surrealiste ne Greqi gjate mesluftes, si ne poezi, ashtu edhe ne pikture. Ne Greqi, viti 2007 u shpall si Viti i Engonopoulos per kulturen greke, me rastin e 100vjetorit te lindjes.

Nuk kam degjuar deri me sot ndonje dyshues mbi prejardhjen arvanitase te tij (3/4 arvanitas, 1/4 gjerman, per te qene me i sakte), te cilen e ka permendur (me qejf) disa here ai vete.

Gjeta ne net nje foto te piktures se tij "Skenderbeu" (krijuar ne vitin 1963). Eshte ndoshta e vetmja pikture surrealiste e Heroit Kombetar (dhe me vlera te vecanta artistike).




Per njohesit e gjuhes greke, me poshte ka copeza nga poezi te tija me tematike shqiptaro-arvanitase:

Nje udhetim ne Elbasan

Mos i flisni shoferit

Ydra


Niko Engonopoulo (1907-1985)

[D@mian]

Hmm, dicka qe nuk e dija eshte se Engonopoulos eshte marre dy here me temen e Skenderbeut. Me poshte nje punim ne qeramike, gjithashtu me titull Skenderbeu (krijuar ne 1951)