E drejta kanonike

[BLACK_SOUL]

Nëse gjërat shfaqen të vështira përsa i përket të drejtës njerëzore (p.sh Civile ose Penale), por nuk ndodh e njëjta përsa i përket të Drejtës Kanonike ose Kishtare dhe kjo ndodh sepse burim i të Drejtës Kanonike nuk janë vendimet e mendjes njerëzore dhe të dijes njerëzore, por e vërteta hyjnore që u zbulua nga Zoti dhe jepet në mënyrë reale, të vërtetë, nga Kisha që drejtohet nga Fryma e Shenjtë. Kur perëndia Atë vendos ligje, kur perëndia Birë zbret në tokë dhe flet, kur perëndia Shpirt i Shenjtë banon dhe mbikqyr në Kishë, atëherë mund të kemi sigurinë, se kemi një ligjë-vënie të drejtë, një përgjigje të drejtë, një gjykim të pagabuar. Kështu njohim, se Perëndia i foli dhe i dha Moisiut dhe profetëve të Dhjatës së Vjetër këshillat e Tij, ligjet e Tij, gjykimet e Tij. Atë të vërtetë, atë marrveshje, të Dhjatës së Vjetër që e mori dhe e dha në vazhdimësi Kisha e Krishterë. Vjenë vetë Perëndia në tokë, Jisu Krishti dhe na solli të vërtetën e plotësuar dhe të re, sepse Ai është “rruga dhe e vërteta dhe jeta” . Dhe këtë të vërtetë ia dha apostujve dhe ata pasardhësve të tyre, episkopëve, Kishës. Por edhe mbas Ngjitjes së Zotit, Perëndia dërgon Ngushëllimtarin, “Frymën e së Vërtetës” , brenda në Kishë dhe e drejton “në çdo të vërtetë” . Në Kishë pra gjendet e vërteta dhe për këtë nuk ka asnjë dyshim. Dhe këtë na e vërteton edhe apostull Pavli, kur thotë për Kishën, se është “shtylla dhe mbështetja e së vërtetës” . Kjo është e natyrshme sepse Kisha është trupi i Jisu Krishtit.
“Krishti është rruga, e cila e drejton besimtarin pranë Perëndisë Atë dhe e futë në një familje të re, në familjen e Perëndisë. Ai me anë të vdekjes së Tij në kryq dhe ngjalljes e risolli komunikimin e humbur të njeriut me Perëndinë Atë.”
E Dreja Kanonike erdhi nga vetë Jisu Krishti që themeloi në tokë Kishën e Tij dhe jo nga ndonjë fuqi tjetër tokësore. “Mua më është dhënë”, i thotë Zoti nxënësve të Tij, “çdo pushtet në qiell e në tokë. Shkoni, pra, dhe mësoni gjithë kombet...” . Dhe këtë pushtet ja trasmetoi dishepujve të Tij.
Pra e Drejta Kanonike është tërësia e kanoneve të Kishës që përcaktohet kryesisht e jeta Kishtare dhe organizimi i Kishës dhe lidhja me pjesëtarët e saj, gjithashtu dhe marrdhënia me shtetin dhe me shoqëritë dhe besimet e tjera kosmike.
Burim bazë për të Drejtën Kanonike është Shkrimi i Shenjtë. Shkrimi i Shenjtë dhe në veçanti Dhjata e Re nuk është vetëm një libër historik dhe dogmatik, por ka edhe kanone të së drejtës dhe madje edhe vendimet kryesore për Kishën që kanë dalë nga vetë Zoti. Siç e kemi përmendur edhe më lartë Kisha e krishterë u themelua nga Zoti i cili vepron gjithmonë nëpërmjet Kishës dhe kjo do bëhet gjithmonë deri në fundë, në mbarimin e botës (Mateu 28, 20). Jisu krishti nuk la ligje apo kanone që të përcaktojnë jetën e jashtme të Kishës, por tregoi dhe drejtoi qëllimin e Kishës duke i dhënë asaj pushtet që të përdori mjete të caktuara për të arritur qellimin e saj. Urdhëresat e Krishtit janë ato me bazë të cilat është organizuar Kisha dhe ka zhvilluar jetën e saj në tokë. Në këto parime u mbështet e Drejta Kanonike. Këto urdhëresa përmbahen në Dhjatën e Re dhe përbëjnë një të drejtë hyjnore dhe kështu janë të përjetshëm, të pandryshueshëm dhe të pazëvendësueshëm, kanë autoritet, hyjnë në fuqi për gjithë Kishën dhe përbëjnë ligj themeltar të Kishës së Krishterë.
Urdhëra të tillë janë p.sh atë që kanë të bëjnë për shërbimin e Apostujve (Mateu 18, 18 ; Joani 20, 23), mardhëniet e Apostujve ndërmjet tyre (Marku 9, 34), në Pagëzim, për Falenderimin Hyjnor (Marku 16, 16), në martesë (Mateu 5, 32), për betimin (Mateu 18, 15-17) etj.
Kanonet e Shenjtë janë kanone të jetës dhe i drejtohen pjesës së Kishës militante. Apostull Pavli thotë se “ligji ka pushtet mbi njeriun për sa kohë ai rron” .
“Sigurisht që Kisha e ka origjinën hyjnore, por është edhe shoqëri njerëzore. Dhe si në çdo shoqëri njerëzore ndodhin devijime, kështu edhe në Kishë është e mundur që të krijohen probleme analoge dhe shkelje. Prandaj edhe Kisha ndërhyn për zgjidhjen e ndryshimeve të vëzhguara dhe për pakësimin e devijimeve të caktuara. Këtë të drejtë për të ndërhyrë e dha Zoti kur tha: «Por nëse vëllai yt mëkaton kundrejt teje, shko dhe qortoje vetëm për vetëm... por në qoftë se nuk të dëgjon, merr me vete edhe një ose dy vetë, që çdo fjalë të vërtetohet nga goja e dy ose tre dëshmitarëve... nëse pastaj refuzon ti dëgjojë thuaja Kishës» (Mateu 18, 15-17).
Pra, Kisha, e cila mbikqyr çështjet e besimit dhe jetën e gjithë besimtarëve dhe të klerikëve, ndërhyn kur nevojitet ruajtja e devotshmërisë dhe rregullit të Kishës. Kjo ndërhyrje e Kishës dhe dhënia e qortimeve me bazë kanonet e shenjta nuk ka karakter ndëshkues, por imponohen nga dashuria për shërimin dhe mësim. Dhe nëse kuptohen shkeljet dhe kemi pendim të sinqertë, Kisha zbret në pafuqinë njerzore dhe zbaton zemërbutësinë–ekonominë” . Siç e shikojmë edhe në porosinë e apostull Pavlit tek Filipianëve 4, 5: “Zemërbutësia juaj le të njihet nga të gjithë njerëzit” dhe tek I Timotheut 3, 2-3: “Duhet pra që peshkopi të jetë i patëmetë... por i zemërbutë jo grindavec”.
Kur dikush përparon dhe është shëruar nga pasionet e tij, gjendet pra nga stadi i parë i pastrimit në stadin e ndriçimit dhe të hyjnizimit. Ky njeri pra ka një komunikim personal me Perëndinë dhe rrjedhimisht nuk ka nevojë të zbatoi një kanon sepse ka shkuar përtej tij. “Sepse përfundimi i ligjit është Krishti” . Por deri sa të arrijë besimtari në këtë gjendje nuk mund të eci pa ndihmën e Kanoneve të Shenjtë sepse ekzistojnë pasionet, mendja dhe zemra e tij janë të errësuara dhe nevojiten kanonet që ti tregojnë rrugën e sigurtë. Por në këtë pikë duhet të kemi kujdes se Kanonet e Shenjtë nga vetja e tyre nuk e shpëtojnë besimtarin, por e ndihmojnë që të mbetet në trupin e Kishës që të ketë mundësinë e shpëtimit.
Gjithashtu ndërmjet pjesëtarëve të Kishës bëhet një dallim, dallim i cili na jepet në Dhiatën e Re dhe ka prejardhje hyjnore. Vetë Jisu Krishti “dha që disa të jenë apostuj, e disa profetë, e disa ungjillorë, dhe disa barinj e mësues, për formimin e shenjtorëve, për veprën e shërbesës, për ndërtimin e trupit të Krishtit.” Dhe kështu kemi klasën e barinjve dhe klasën e të barituarve, apo ndryshe, Kishën e baritore dhe të të barituarve.
Ky shkallëzim nuk ka kuptimin e ndarjes apo të kundërshtimit ndërmjet besimtarëve brenda në trupin e Kishës. Përkundrazi kjo gjë ndihmon më mirë në bashkimin dhe në përparimin e besimtarëve. Dhe janë karakteristike fjalët e apostull Pavlit, “Sepse edhe trupi nuk është një pjesë, por shumë... Po në qoftë se të gjitha do të ishin një pjesë, ku do të ishte trupi? Po tashmë janë shumë pjesë dhe një trup. Edhe syri s’mund t’i thotë dorës: nuk më duhesh. Ose përsëri koka t’u thotë këmbëve: nuk më duheni.” Dhe kanoni i 64 i Sinodit të Pesëgjashtë Ekumenik thotë: “Sepse në një Kishë Perëndia ka krijuar pjesë të ndryshme, sipas fjalës së apostullit, të cilën duke e shpjeguar Grigor Theologu, na shfaq me urtësi radhën ndërmjet pjesëve duke thënë: “këtë radhë ta respektojmë, vëllezër, këtë radhë ta ruajmë. Njëri të jetë veshi, tjetri goja, tjetri dora, tjetri diçka tjetër; njëri të jap mësim, tjetri të mësojë”... dhe mbas pak: “Pse e bën veten tënde bari, kur je dele? Pse bëhesh kokë, kur je këmbë? Pse përpiqesh të jesh gjeneral kur gjendesh ndërmjet ushtarëve”.
Ky dallim nuk e shkatërron as barazinë e besimtarëve përball Perëndisë. Shën Joan Gojarti shënon se “ky dallim është bërësi i baraznderimit”. Dhe nga ana tjetër ky dallim nuk e zhvlerëson as pjesën tek Galatianët 3, 28: “Nuk ka më Judeas as Grek, nuk ka më shërbëtorë as të lirë, nuk ka më mashkull e femër; sepse të gjithë jeni një më Jisu Krishtin”. Dhe po ta vëmë re me kujdes pjesë nuk thotë “nuk jeni” por “nuk ka”, që është e njëjtë me “nuk ekziston”. Që do të thotë se nuk ka, në natyrën e brendëshme dhe gjëndjen e besimtarëve, dallim midis Judenjve dhe Grekëve, skllevërve dhe të lirëve, burrit dhe gruas, jo në ta jashmen, në shfaqjen e tyre kosmike, në shtirjen e tyre trupore. Nuk ka në esencë dallim sepse të gjithë jemi një në “Jisu Krishtin”.
Laikët në krahasim me hierarkët klerikë gjenden në një pozicon më të ulët nga ana e shërbimit brenda trupit të Kishës. Megjithë këto elementi laik në Kishën Orthodhokse nuk është i kufizuar në një gjendje pasive, por merr pjesë energjikisht në çështjet e Kishës. Këtë të drejtë e merr besimtari me pagëzimin dhe me krismën, nëpërmjet të cilës merr pjesë në aksiomën trefishe të Zotit si “Kryeprift, Mbret dhe Profet”. Dhe mbi këtë çështje hedh dritë edhe pjesa e Zbulesës së Joanit, që thotë: “sepse u there dhe na shpërbleve tek Perëndia me gjakun tënd, prej çdo fare e gjuhe dhe populli e kombi, edhe na bëre mbretër e priftërinjë tek Perëndia ynë dhe do të mbretërojmë mbi dhe” .
Dhe sipas aksiomës trefishe laikët marrin pjesë:
Në veprën teleturgjike të Kishës. Sigurisht që kryesues është prifti por laikët ndihmojnë në shërbime të ndryshme si psaltët që shërbejnë në psaltir, besimtarët që marrin pjesë në shërbesa dhe si pjesmarrje në veprën liturgjike konsiderohet edhe përgatitja e “meshës” nga gratë.
Në veprën didaktike të Kishës. Përgjegjësinë kryesore për sa i përket didaskalisë (predikimin, katekizmin etj.) në Kishë e kanë episkopi dhe klerikët, por me lejen e episkopit është e mundur që të predikojnë edhe shpresëtarë dhe teologë laikë, të cilët mund të ushtrojnë edhe veprën e katekizmit.
Por atje ku merr më shumë pjesë laiku është, në zonën administrative të Kishës. këtu mund të përmendim pjesmarrjen e elementit laik në zgjedhjen e barinjve të Kishës. Kjo pjesëmarrje shfaqet sipas shpalljes për përmbushjen e vendeve të ndryshme me priftërinj, sipas zgjedhjes së priftit kandidat, si dhe me pohimin e vlefshmërisë me thirrjen “i denjë - i denjë” gjatë momentit të hirotonisjes. Tjetër shfaqje e pjesëmarrjes së popullit në veprën administrative të Kishës është edhe mbushja e këshillave të mitropolive dhe të enorive nga klerikë dhe laikë. Një përfshirje të madhe kishin laikët e viteve të para të Krishtërimit në veprën e përkujdesit. Shikojmë edhe këshillën e apostull Pavlit drejtuar pjesëtarëve të Kishës: “Edhe le të mësojnë tu kushtohen veprave të mira për nevojat e ngutshme, që të mos jenë të pafrytshëm” .
Në formimin e ndërgjegjes së Kishës përgjegjësinë kryesore e ka Kisha e barituese. Ajo ka dobinë që të ndriçojë popullin dhe kështu ti përmbahet dhe të përsosi përkujdesin e saj orthodhoksë që mos të përfundojë në indiferentizëm dhe në humbje të besimit. Përsa i përket kësaj është e domosdoshme edhe nga ana e laikëve bindja ndaj porosive të organeve kompetente të kishës të cilat janë sipas Shkrimit të Shenjtë dhe Traditës së Shenjtë. Siç shikojmë edhe tek letra e drejtuar Hebrenjve 13, 17: “Dëgjoni të parët tuaj dhe nënshtrohuni atyre, sepse ata rrinë zgjuar për shpirtrat tuaj, si ata që duhet të japin llogari;”
Siç shikojmë e Drejta Kanonike është e lidhur ngushtë me Dhiatën e Re.
Një nga premisat më të rëndësishme për një të krishter othodhoks është që në çdo hap të rrugës të mbajë vesh zërin e Zotit që na flet përmes Shkrimit dhe na rrëfen udhën. “Sipas etërve të shkretëtirës, “Pleqtë e kishin për zakon të thoshin: Zoti nuk kërkon asgjë tjetër nga të krishterët përveçse të dëgjojnë me vëmendje Shkrimet dhe të vënë në jetë ato që thuhen brenda tyre” (Por gjetkë Fjalët e urta ngulin këmbë në rëndësinë e drejtimit nga një at shpirtëror për të na ndihmuar të zbatojmë drejt Shkrimin). Kur pyetën shën Andonin e Egjiptit“çfarë kanoni duhet të mbajmë për të qenë i pëlqyer tek Zoti?”, u përgjigj: “Kudo që të shkosh, të kesh para syve gjithmonë Zotin; për gjithçka bën a thua, të kesh një shembull nga Shpirti i Shenjtë; dhe cilido qoftë vendi ku banon, mos u shpejto të shkosh gjetkë. Ruaj këto tre gjëra dhe do të jetosh.” “I vetmi burim i pastër dhe i mjaftueshëm për dogmat e besimit”, shkruan Mitropoliti i Moskës Filaret, “është Fjala e Zotit, që është zbuluar dhe përmbahet në Shkrimin e Shenjtë”. Dikujt që futej në manastir si rishtar, peshkop Ignati i Brianchaninov i jep këto udhëzime, që pa dyshim zbatohen njësoj dhe nga laikët: Qysh në fillim të hyrjes së tij në manastir murgu duhet t’i kushtojë shumë kohë dhe vëmendje leximit të Ungjillit. Duhet të studiojë Ungjillin me kaq vëmendje, në mënyrë që të jetë gjithmonë i pranishëm në kujtesën e tij. Në çdo vendim moral që merr, për çdo veprim, për çdo mendim, duhet të ketë gjithmonë gati në kujtesën e tij mësimin e Ungjillit...Vazhdo të studiosh Ungjillin gjer në fund të jetës. Kurrë mos u ndal. Mos mendo se e di mirë, madje edhe nëse e di të gjithë përmendësh.
Cili është qëndrimi i kishës ortodokse ndaj studimit kritik të Biblës, siç u zbatua në Perëndim gjatë dy shekujve të fundit? Përderisa mendja jonë llogjike është dhuratë e Zotit, pa dyshim ka një vend legjitim për hulumtime shkencore në burimet biblike. Por, pavarësisht se s’mund të hedhim poshtë këtë punë kërkimore plotësisht, si ortodoksë nuk mund t’a pranojmë në tërësinë e saj. Gjithmonë duhet të kujtojmë se Bibla nuk është vetëm një koleksion dokumentash historikë, por është Libri i Kishës, që përmban fjalën e Zotit. Dhe si rrjedhojë nuk e lexojmë librin si individë të veçuar, duke e interpretuar vetëm me dritën e të kuptuarit personal ose me terma të teorive të sotme duke rrëmuar burimet, duke e parë nga forma dhe duke e redaktuar në mënyrë kritike. E lexojmë si anëtarë të Kishës, në kungim me anëtarët e tjerë nëpër shekuj. Kriteri përfundimtar për të interpretuar Shkrimin është mendja e Kishës. Dhe kjo do të thotë të kemi vazhdimisht parasysh se si shpjegohet dhe zbatohet domethënia e Shkrimit në Traditën e Shenjtë: domethënë se si Bibla kuptohet nga etërit dhe shenjtorët dhe se si vihet në jetë brenda adhurimit liturgjik. Kur lexojmë Biblën, vazhdimisht mbledhim të dhëna, duke u përpjekur me kuptimin e fjalive të paqarta, duke i përqasur dhe duke i analizuar. Por kjo është diçka dytësore. Qëllimi i vërtetë i studimit të Biblës është diçka më tepër se kjo - është të ushqejë dashurinë tonë për Krishtin, të flakërojë zemrat tona në lutje dhe të na japë drejtim në jetën tonë personale. Studimi i fjalëve duhet t’i lëshojë vendin një dialogu të menjëhershëm me vetë Fjalën e gjallë. “Kurdoherë që lexon Ungjillin, thotë shën Tihoni i Zadonskit, vetë Krishti të flet. Dhe ndërsa lexon, lutesh dhe flet me të”. Në këtë mënyrë ne ortodoksët inkurajohemi për të ushtruar një lexim të ngadaltë dhe të vëmendshëm të Shkrimit, me të cilin studimi ynë na çon drejt e në lutje, ashtu si në lectio divina (leximi hyjnor) të murgjve benediktianë dhe kistersianë. Por rëndom ortodoksëve nuk u jepen norma ose metoda të hollësishme për këtë lexim të kujdesshëm. Tradita ortodokse shpirtërore vë shumë pak në përdorim sistemet e “meditimit diskursiv”, si ato që u krijuan në kundër’reformën e Perëndimit nga Ignatius Loyola ose François de Sales. Një arsye, për të cilën ortodoksët zakonisht nuk i ndjejnë të nevojshme metoda të tilla, është se shërbesat liturgjike të cilat ndjekin, posaçërisht në të kremtet e mëdha dhe kreshmët e mëdha, janë shumë të gjata dhe përmbajnë përsëritje të shpeshta të teksteve kyç me ilustrime. Të gjitha këto janë të mjaftueshme për të ushqyer imagjinatën shpirtërore të besimtarit që lutet dhe kështu nuk ka nevojë të rimendohet më tepër dhe të zhvillojë mesazhin e shërbesave kishtare përditë në një meditim formal.
Kur i afrohemi Biblës me mënyrë plot lutje, ajo është gjithmonë bashkëkohore - jo tekste që thjesht u shkruan në të kaluarën e largët, por një mesazh që më drejtohet direkt mua, këtu dhe tani.” Ai që ka mendime të përulura dhe merret me punë shpirtërore, thotë shën Mark Murgu, kur lexon Shkrimin e Shenjtë do të zbatojë çdo gjë tek vetja e tij dhe jo tek dikush tjetër”. Si një libër i vetëm i frymëzuar nga Zoti që i drejtohet personalisht secilit prej besimtarëve, Shkrimi zotëron fuqi misterore që i përçon hirin lexuesit dhe e sjell në një pikë takimi dhe përballjeje vendimtare. Puna hulumtuese kritike pa dyshim që nuk përjashtohet, por domethënia e vërtetë e Biblës do t’u shfaqet vetëm atyre që e studiojnë atë me intelekt spiritual, si edhe me tru arsyetues. Kisha, misteret, Shkrimi - këto janë premisat për udhëtimin tonë.
Midis nesh dhe Zotit të mbinatyrshëm ka një lidhje dashurie, e njëjtë me atë që ekziston midis nesh dhe të tjerëve, të cilët i duam shumë. I njohim njerëzit e tjerë nëpërmjet dashurisë sonë për ta dhe nëpërmjet dashurisë së tyre ndaj nesh. Kështu është edhe me Zotin.
Me fjalët e shën Nikolla Kavasila, “Zoti, Mbreti ynë, është
më i dashur se çdo mik,
më i drejtë se çdo drejtues,
më i dhembshur se çdo at,
më shumë një pjesë nga ne se sa gjymtyrët tona,
më i domosdoshëm tek ne se sa vetë zemra jonë.”
“Se i madh është përdëllimi i Tij mbi ne dhe
e vërteta e Zotit mbetet në jetë.”

[Albo]

Shume faleminderit për këtë shkrim, kush është autori?

Por rëndom ortodoksëve nuk u jepen norma ose metoda të hollësishme për këtë lexim të kujdesshëm. Tradita ortodokse shpirtërore vë shumë pak në përdorim sistemet e “meditimit diskursiv”, si ato që u krijuan në kundër’reformën e Perëndimit nga Ignatius Loyola ose François de Sales. Një arsye, për të cilën ortodoksët zakonisht nuk i ndjejnë të nevojshme metoda të tilla, është se shërbesat liturgjike të cilat ndjekin, posaçërisht në të kremtet e mëdha dhe kreshmët e mëdha, janë shumë të gjata dhe përmbajnë përsëritje të shpeshta të teksteve kyç me ilustrime. Të gjitha këto janë të mjaftueshme për të ushqyer imagjinatën shpirtërore të besimtarit që lutet dhe kështu nuk ka nevojë të rimendohet më tepër dhe të zhvillojë mesazhin e shërbesave kishtare përditë në një meditim formal.

Kjo më bëri shumë përshtypje pasi është shumë e vërtetë. Kandari orthodhoks dhe kremtimet e të kremteve në Kishë janë në vetvete një përjetim i ngjarjeve dhe mësimeve biblike. Më ka bërë përshtypje jashtë mase Kisha shqiptare e Shën Marisë në Worcester, Boston. Nese sodit për pak minuta muralet e ikonografise orthodhokse që mbulojnë gjithë kupolën e muret rrethuese të Kishës, ke për të soditur gjithë historinë biblike të ilustruar në ikona.

“Zoti, Mbreti ynë, është
më i dashur se çdo mik,
më i drejtë se çdo drejtues,
më i dhembshur se çdo at,
më shumë një pjesë nga ne se sa gjymtyrët tona,
më i domosdoshëm tek ne se sa vetë zemra jonë.”
“Se i madh është përdëllimi i Tij mbi ne dhe
e vërteta e Zotit mbetet në jetë.”

[BLACK_SOUL]

Keto shkrime i kame perkthyer dhe pershtatur, ishte nje teme qe me interesonte. Diku duhet te kem edhe bibliografine e kesaj teme.
Eshte per te ardhur keq qe nuk kemi materiale ne shqip. Edhe pse shum njerez jane derguar te pergatiten, nuk kemi ndonje pune te mbaruar.
Kjo na shtyn te gjitheve qe te kontriubuojme.

Me respekt...