Kush ishin trakët?

[pryll]

Komike fare, po ec më lart se Kuni mër ti, mos rri i shekull mrapa shko nëpër Kaval e Sforca.

"Dinaricism" siç thu ti damiano (Kuni) nuk ekzisto. Është si me thënë mongolizmi, apo nordicizmi nuk janë raca po janë gjendje në të cilat ndodhet... bla bla. Po çfarë race ndodhet në atë gjendje i herë raca nordiko-mesdhetaro-alpinoide e dinaricizume? lol

Pse ky "dinaricizmi" bie sa më shumë rrallohen shqipet, dhe është më i fortë aty ku më shumë ka shqipe. Mos keni turp të thoni që jena racë më vete, e s'jena as kushte, as gjendje të ktij, apo asaj.

Dinaricizmi yt kunian është mosdashja e evropianëve me komplekse raciale me pranu që ktu ka i grupim të veçantë të racës së bardhë që s'ka lidhje me evropianët nga prejardhja biologjike. Atë që e thanë pak a shumë më mrapa gjermant e Hitlerit kur i qujtën shqipet racë ariane të kategorisë së parë, por jo gjermanikë (indo-evro).

[pryll]

Shi psh çfarë thotë një jevgosllav http://www.geocities.com/capitolhill...v_asiatic.html me teoritë si puna e kunit. Sepse për kompleksikët nordicistë, çdo gjo "e mirë" vjen nga nordikët, dhe pastaj bëhet pis. Këta duhen çu të gjithë me nonji kurs të fuqishëm evolucioni të marrin vesh si krijohen racat e gjitarëve se lanë nam.

[Hyj-Njeriu]

Data për të cilën po flas nuk ka të bëjë me krijimin e racës dinarike.

Luginën e Danubit e përmenda si një vend pjellor meqë është ngat lumit, aty u zhvillua kultura e Vinçës, ku janë zbuluar hieroglife ilire, sfastika etj. Kjo daton në mileniumin e 8 p.e.s.

Për asnjë racë nuk ekziston një vend-origjinë e vetme përveç asaj të parës, e cila nuk dihet. Vend-origjina e dinarikëve ajo e para nuk dihet se dinarikët janë racë e lashtë. Tash ne nisemi nga ato vite apo shekuj kur kemi të dhëna. Raca harëpahere janë zvogëlu në përmasa drastike pastaj parë janë shtuar, prapë ka pësur epidemi ose luftë, prapë janë shtuar etj.

Njëri nga këto shtime ka filluar në luginën e Danubit. Por kjo nuk do të thotë që këta dinarikë nuk kanë ardhur në atë vend nga malet. Po për këtë duhet të gjurmojmë më në thellësi.

Ketij i them arsyetim me vend. Sigurisht qe lugina e danubit per nje shoqeri tashme bujko- blegtorale perben nje lloj parajse mbi toke e jo me kot gjithe fiset bujko- blegtorale qe kane kaluar apo ekzistuar ne europe kane kaluar/banuar/pushtuar/qendruar ne luginen e Danubit.

Por ceshtja e krijimit te races ilirike eshte ajo me torturuesja... Nuk eshte aspak e thjeshte te ecesh nepermjet mijevjecareve pa prova te qarta.

Këtu nuk je aspak në kundërshtim me mua. Derisa pellazgët ende kishin vetëdijen e prejardhjes së përbashkët nga Pellazgu, këta ishin si të thuash një identitet. Kur u krijuan popujt e rinj Helenë dhe Ilirë, bashk'ë me ta krijuan edhe legjendat përkrijimin e këtyre dy popujve.

Ti supozon se pellasget ishin te races ilirike/dinarike. Nuk jam aspak kunder si parim thjesht jane nje dege e races ilirike e jo trungu.

Fati i pellazgeve mikenas ishte thjesht banimi ne greqi,keshtu qe per ata ka me shume informacione antike. Sidoqofte informacionet antike nuk i japin pellazget permbi Dodone.
Jepen pak informacione mbi ta ne itali ,ne zona te vecanta te italise,pra si te dyndur aty e pak ne bregdetin aziatik te egjeut por gjithsesi ne asnje rajon pervecse ne rajonin epirot (qartesisht ilirik) nuk kemi pasterti racore dinarike/ilirike(pellazge si do thoje ti).

Gjithsesi nese ti permend Danubin si me siper,kuptohet se pellazget kane shkuar prej Danubit
ne Greqi. Deri ketu nuk ka asgje paradoksale ne pamje te pare,pervecse po te gjykojme se vec keta qe zbriten ne greqi e ruajten ndergjegjen pellazge kurse rrenjesit e Danubit e ndryshuan. Me logjike per ato kohe do ishte qe kush u largua me larg danubit duke u perzier me fise te tjera qe gjeti ne tokat e reja qe mori ne zoterim e humbi identitetin/ndergjegjen paror kombetar dhe jo e kunderta.

Pra nese do kerkonim rrenjesit duhet ti gjejme me se shumti ne Illyricum Sacrum (token e shenjte ilire) ku ishte edhe vinca e jo mes grupesh qe shkuan ne greqi.(gjithmone sipas teorise tende danubiano/vinceze). Duket absurde qe rrenjesit te ndryshojne identitet pa qene te pushtuar prej nje fisi/kombi/shteti tjeter ndersa ata qe largohen te ruajne identitetin paror ndersa perzihen me te tjere(edhe sikur ti kene skllaveruar ne fillim).

Pra sido ta rrotullosh kete ceshtjen danubo-vinceze eshte me e mundshme qe pellazget te kene qene fis apo grupfis ilir i shkeputur prej Illyrikum Sacrum drejt detit egje e jon fillimisht e me pas tirren sesa e kunderta qe rrenjesit ilire te kene ndryshuar ndergjegje kombetare nga pellazge ne ilire pa asnjelloj nevoje per ta bere duke qene se nuk njihet ndonje pushtim gjitheilirik perpara pushtimit romak,pas te cilit po, u ndryshua ndergjegja kombetare.

Për t'a pasur më të kjartë atë kohë, identifikimi bëhej edhe sipas prejardhjes/fisit por edhe sipas teritorit ku banon një grup. Dorikët na dalin ilirë sipas prejardhjes dhe helenë sipas vendit ku jetonin.

Se ke menduar ndonjehere se emrin Helene ua dhane doret grekeve. Jo me kot herodoti thote qe jonet e eolet vijne nga pellazget kurse doret jane fis helen(veri cik veshin fjales helen perse mund ta kete thene e perse ben barazimin dore=makedonas=epirot(popujt e epirit)

Ne pergjithesi nder shqiptaret identiteti fisnor/krahinor ka qene eshte dhe do jete me i forte sesa identiteti kombetar prandaj nuk me duket aspak cudi qe shume prej te larguarve ne antikitet kane preferuar fuqizimin e identitetit fisnor/krahinor...

[Hyj-Njeriu]

Sipas disa antropologeve, dinaricizmi eshte shfaqje e nje ecurie evolutive konvergjente (e varur prej rrethanave natyrore) dhe si rrjedhim nuk perben argument te forte per mbeshtetjen e nje prejardhjeje te tipit piramidal.

Coon thote:

Faktikisht Coon ka dashur me cdo kusht te perfshije Iliret brenda races Nordike e vete hitleri ishte shume i apasionuar pas futjes se dinarikeve ne grupin nordik-indoeuropian,prandaj na kishte 'xhan'. Pse? sepse Austriaket perbehen fuqimisht (60%) nga dinarike e norike(perzierje dinariko-nordike) si dhe historiografia austriake i quan Iliret banoret e pare indoeuropiane te Austrise,pasi noriket ishin ilire para celtizimit si dhe ne kohen e strabonit Tiroli austriak ende banohej nga Breunet (il passo del brenero ) e nje fis tjeter qe me shpeton emri,fise rigorozisht ilirike sipas Strabonit.

Sigurisht qe dinariket vijne nga natyra,cdo race vjen nga natyra keshtu qe ketu ska ndonje gje qe kundershton ndonje gje.
Problemi i Coon-it qendron tek fakti qe nuk na tha se ne c'kushte natyrore krijohet kjo race e sigurisht qe po te na e thoshte do ta merrnim per burim te sigurte.
Coon jep ca shpjegime qesharake psh per brakiqefaline te tipit popullor se femija fle permbys prandaj i behet koka pllake prapa. Zezaket duhet ta kishin vrime prapa se flene akoma mbi gur,kurse ata e kane me te rrumbullakten e globit.

Dinariket e brakiqefalet ne pergjithesi ndodhen fiks ne cdo rajon(danub+stepa ukrahinase+armeni+anatoli+hindukush+azia qendrore) ku supozohet se ka qene Urheimat-i (atdheu) indoeuropian.

Dinariket e brakiqefalet jashte kesaj harte:



jane me pikatore dhe perjashtimi i rregullit.

Nese do flisja i kushtezuar per lavdine e races time si puna e Coon-it do thoja se brakiqefalia eshte produkt i zhvillimit natyror te inteligjences dhe dinariket/iliriket jane ajka brakiqefale. Sigurisht vendodhja brakiqefale aktuale do perdorej si prove e aristokracise brakiqefale ( inteligjenca e ashtuquajtur ariane dhe the Arii aristocrats in Polynesia ).

Biles u ndihmoka edhe Teoria gjitheperfshire pellazge e Baptistit qe kerkon te fuse brenda civilizimit pellazg edhe amerikat (Papuans in New
Guinea, the Arii aristocrats in Polynesia, and many American Indians)

Nje gje eshte e sigurte per 2 mije vjet asnje bjond me sybojeqielli nuk kthehet ne kushtet e territorit ilirik ne geshtenje me sygeshtenje/gri ne jeshil). Ky eshte thjesht halucinacion qe i ul piket antropologut Coon.

[baaroar]

Sipas disa antropologeve, dinaricizmi eshte shfaqje e nje ecurie evolutive konvergjente (e varur prej rrethanave natyrore) dhe si rrjedhim nuk perben argument te forte per mbeshtetjen e nje prejardhjeje te tipit piramidal.

Nese kjo qendron, duke patur ne konsiderate qe kjo ecuri evolutive kerkon nje kohe shume te gjate, disa dhjetra-mijra vjecare, mund te themi se dinariket jane rraca me e vjeter ne Europe?
Po paraardhesit e ketyre dinarikeve nga erdhen?

[DYDRINAS]

Pse u quajten tiras-trake?
Cfare do te thote tiras-trak?
Nese ata ishin me te vertete kalores te shquar, pse u quajten "tiras" ose ne kuptim ndoshta ne shqipen e sotme "trashe"?
A kishin ata nje trup te shkurter dhe shume te zhvilluar qe te quheshin tiras?

Ne gjuhen blegtorale perdoret nje fjale - tarak! Nje dem i fuqishem qe perdoret per te mbarsur lopet.

[land]

Pse u quajten tiras-trake?
Cfare do te thote tiras
Nese ata ishin me te vertete kalores te shquar, pse u quajten "tiras" ose ne kuptim ndoshta ne shqipen e sotme "trashe"?

nuk te duket qe lidhet me fjalen shqipe "reze"......"ti(ras)"...etrusket e quanin veten "rasena" ose "resa"

[land]

monedhe trakase.

Slightly barbarized Thasos-type tetradrachm (16.8g), Thrace, c. 140-72 BC, Sear 215, Göbl Class I, cf. SNG Fitz. 1827.

[DYDRINAS]

Iliret-Traket.

A eshte i njejti relacion shqiptare-rumune?

A jane shqiptaret dhe rumunet pasardhesit e banoreve te lashte iliro-trake?

[DYDRINAS]

Hipoteza dhe teori lidhur me lidhjet farefisnore rumuno - shqiptare


Nga Baki Ymeri



(Artikull i botuar gjatë ditëve të samitit të NATO-s në Bukuresht, në gazetën "Interesul Public", në kuadrin e rubrikës Fushata e Interesit Publik për njohjen e pavarësisë së Kosovës, e enjte, 3 prill 2008, fq.6)

"Asnjë nga elementet që e përbëjnë gjuhën tonë të sotme, nuk na mbush me aq shumë mallëngjim, se sa elementet që i kemi të përbashkëta me shqiptarët, ngase lashtësia e tyre e përshkon një periudhë prej dyzet shekujsh"



Moto: Shkurtimisht

(rum. pe scurt),

Përgjatë rrjedhës së civilizimit multisekular, shqiptarët dhe rumunët janë takuar në plan shpirtëror, gjuhësor, historik dhe etnik. Vallet popullore, kostumet nacionale dhe sjellja, mund të na bindin fare lehtë për lidhjet e afërta ndërmjet këtyre dy popujve, fakte relevante përmes të cilave mund të themi se shqiptarët janë bashkëkombësit tanë.

Edhe pse kjo afirmatë duket e pabesueshme, farefisnia ndjehet, ngase nuk është fjala vetëm për argumente historike apo linguitike. Këtu është fjala për argumente sentimentale, malli duke qenë një ndjenjë e përbashkët, gjë e cila peshon më shumë se argumenti historik. Janë lidhje të lashta shpirtërore, admirime reciproke, bashkëpërkime, përngjasime e konkordanca, të cilat një ditë mund të integrohen si vlera europiane të këtyre dy popujve.

Në opinionin e disa dijetarëve, shqiptarët, rumunët dhe arumunët janë të njohur si autoktonë të vërtetë të trojeve të tyre në jug dhe veri të Danubit, duke qenë pasardhës dhe vazhdimtarë të fiseve trako-ilire. Sipas Theodor Capidanit, i lindur nga substrati trako-ilir, populli shqiptar paraqitet në shek. e II-të, për tu degdisur pastaj për disa shekuj nga horizonti i historisë (si atestim dokumentar). Në të vërtetë, në këtë shekull përmendet për herë të parë për një popullatë mbi territorin aktual kombëtar shqiptar, me emrin Albanoi, duke patur për qendër qytetin Albanopolis. Pas kësaj përmendjeje të shkurtë, pason një heshtje deri në shek. e XI-të, kur bëhet fjalë për një kryengritje në Shqipëri, në të cilën kanë marrë pjesë edhe shqiptarët".

Historia e popullit shqiptar shëmbëllen me atë të popullit rumun

Nga kjo përmendje e ndërprërë që bëhet në një interval aq të madh, ridel fakti se fillimet historike të popullit shqiptar shëmbëllejnë me ato të popullit rumun. Nga kohët e lashta e deri në kohën tonë, zona ballkanike e shtrirë në jug dhe veri të Danubit, më saktë ajo e përfshirë ndërmjet detit të Zi, Adriatikut dhe Egjeut, tejet e favorshme për gjallërim njerëzor, ka qenë një zonë e gjallë përkimesh ndërmjet fiseve të panumërta., Qysh në agimet e historisë antike, këtu janë zhvilluar dy popuj të fisëruar, por me veti të ndryshme: trakasit dhe ilirët, stërgjyshërit e rumunëve dhe shqiptarëve të sotëm. Sipas Nikolla Jorgës, "themeli i i këtyre dy popujve janë bërthamat iliro-trako-dakase, që e kanë banuar tërë Gadishullin Ballkanik, duke kaluar Danubin nën emrin e Getëve dhe Dakasve, dhe duke u shtrirë pastaj, përmbi tërë platonë e Transilvanisë".

Duke shkruar për fisërimin e gjuhës rumune me gjuhën shqipe, redaktori i revistës Viata Albano/Romna (Jeta Rumuno/Shqiptare), theksonte, më 1910, përmes pseudonimit Boirevista: "Ndaj, asnjë nga elementet që e përbëjnë gjuhën tonë të sotme, nuk na mbush me aq shumë mallëngjim, se sa elementet që i kemi të përbashkëta me shqiptarët, ngase lashtësia e tyre e përshkon një periudhë prej dyzet shekujsh".

Popuj të fisëruar përmes gjuhës dhe zakoneve

Shqipja dhe rumanishtja karakterizohen, në brendinë e lidhjes linguistike ballkanike, përmes një fisërimi të ngushtë. Kjo farefisni brenda shihet në tërë sistemin e dy gjuhëve, në përbërjen fonetike, në strukturën morfologjike, në konstruksionin sintaksor, në frazeologji, në formimin e fjalëve dhe në fjalor. Duke relatuar për gjenezën e fjalëve të cilat rumanishtja i ka së bashku me shqipen, për evolucionet e pavarura në të dy gjuhët, si dhe për trashëgimitë e pavarura nga substrati trako-dak (në rumanishten) apo trako-ilir (në shqipen), prof.univ. dr. Grigore Brancus nënvizon faktin se "rumanishtja dhe shqipja janë të fisëruara përmes substratit, nën ndikimin e të cilit kanë dalë në shesh inovacione të përbashkëta".

Relacionet rumuno-shqiptare, respektivisht trako-ilire, dëshmohen të jenë shumë të lashta, gjë për të cilën ekzistojnë një serë ngjashmërishë, bashkëpërkimesh paralele në jetën shpirtërore dhe kulturore të këtyre dy popujve. Duke i studjuar këto raporte, linguisti i shquar shqiptar, Eqrem Çabej, do të theksojë: Afria është aq e madhe saqë linguisti shpeshherë ka përshtypjen se ka përpara tij një materie të vetme të gjuhës, e përfaqësuar në dy forma të ndryshme. Po ky dijetar thekson faktin se nga karakteri i këtij afiniteti mund të pohohet me siguri të madhe se gjatë historisë së tyre, populli shqiptar dhe populli rumun kanë qenë në fqinjësi të njëri-tjetrit, në disa vise ka gjasë të kenë jetuar në simbiozë. Për filologun italian Giuliano Bonfante, shqiptarët dhe rumunët ishin në një kohë i njëjti popull, që e kanë përqafuar të njëjtën valë të latinitetit, pak si vonë, në shekujt II-III të erës sonë. Historia e stërlashtë e lidhjeve të farefisnisë etnike dhe linguistike ndërmjet rumunëve dhe shqiptarëve, shkencërisht daton qysh nga shek. i XVIII-të.

Popuj të veçantë, të cilët çdo historian duhet t'i njohë

Pionieri i hulumtimeve historike dhe linguistike të Europës Jug-lindore, Johan Erih Thunmann, ishte i bindur se ekziston një farefisni ndërmjet rumunëve dhe shqiptarëve, e bazuar mbi një fqinjësi të përafërt: shqiptarët janë pasardhësit e ilirëve të lashtë, njësoj si fqinjët e tyre vllahë, më të cilët do të merrem më vonë, këta të fundit duke qenë bij të trakasve. Për tu theksuar se Thunmanni e llogariste të nevojshëm të shpjegojë faktin se Neve, këtyre të anëve perëndimore të kontinentit, asnjëri nga popujt e Europës nuk na është më pak i njohur sa i përket prejardhjes, historisë dhe gjuhës së tij, se sa shqiptarët dhe vllehët. Dhe nuk është fjala për popuj të rëndomtë; fjala është për popuj të shquar, të cilët çdo historian meriton ti njohë, ngase historia e tyre mund ta mbushë një zbrazëtirë të historisë më të vjetër dhe më të re të Europës. Por ata nuk luajnë sot ndonjë rol të rëndësishëm, ata janë popuj të cilëve u mungon liria, të drejtat dhe fati, ndërsa historiani është po aq i padrejtë si çdo njeri: ai i zhvlerëson ata që s'kanë fat.

Nga hulumtimet e mëvonshme, linguistët tanë kanë konstatuar se në të vërtetë, parapëlqimet krahasuese janë drejtuar ndaj gjuhës shqipe, fisërimi origjinar me substratin e rumanishtes është një fakti i mirënjohur. Farefisnia jonë e mistershme me shqiptarët është një realitet i afrimeve shpirtërore, një ngrohtësi lidhjesh gjenetike që gurgullojnë nga një komunitet qytetërimesh që e kanë zanafillën në thellësi të shekujve. Me rastin e një udhëtimi në Shqipëri, në vitin 1957, Alexandru Rosetti qe mahnitur kur dëgjonte se shqiptarët kanë të njëjtin ritëm të frazës. Shqipja, sipas Rosettit, është një gjuhë centum, përmes elementeve të saj që shpjegohen nëpërmjet ilirishtes, dhe një gjuhë satem, përmes elementeve të saj që shpjegohen nëpërmjet trakishtes.

Populli shqiptar është formuar në territorin kombëtar në veri të Shqipërisë

Elementet e përbashkëta që i ka shqipja me rumanishten, përveç disa përjashtimeve, shpjegohen përmes trakishtes. Në këtë drejtim, Rosetti sjell si dëshmi një serë elementesh të fjalorit të përbashkët, të të dy gjuhëve, bashkëpërkime fonetike, shprehje të përbashkëta, duke i argumentuar të gjitha këto përmes ekzistencës së një nënshtrati të përbashkët.

Në historinë e gjuhës rumune, Rosetti e përkrah autoktoninë e shqiptarëve në veri të territorit aktual, në fqinjësi me popullatën vllahe, kjo gjë duke qenë e shpjeguar përmes analogjive të panumërta në materie të gjuhës, të cilat nuk kanë patur mundësi të zhvillohen veçse përmes një kontakti intim të këtyre dy popujve. Në këtë drejtim, Th. Capidan-i është i mendimit se populli shqiptar është formuar në territorin kombëtar të veriut të vendit, në një hapësirë në të cilën ai vlente në pikëprekje me popullatat rumune, mesjetare, në jug të Danubit. Përmes kësaj duhet ta pranojmë ekzistencën e një simbioze rumuno-shqiptare.

N. A. Constantinescu konstaton se tani e njëmijë vjet më parë, masa rumune timokase, e qyteteve Nish-Vranjë, ishte fqinje me masën etnike shqiptare, e cila shtrihej deri në Adriatik. Vetëm duke e pranuar këtë lidhje, e cila u shkëput në epokën moderne, mund të shpjegojmë raportet kulturore dhe gjuhësore ndërmjet popullit shqiptar dhe popullit rumun. Një pikëshikim interesant e ka edhe Nicolae Caratana: Arumanishtja njeh më pak fjalë shqipe se sa rumanishtja. Një dëshmi plus kjo se shqiptarët kanë jetuar në fqinjësi të ngushtë me rumunët se sa me arumunët, sidomos në Kosovë dhe ende më në veri - lindje.

Për fqinjësinë e këtyre dy popujve flet edhe hulumtuesi shqiptar Jovan Prespa. Kur vjen fjala për shqiptarët e Kosovës të ndodhur në fqinjësi të drejtpërdrejtë me rumunët e Timokut, në vitet 1877-1878, serbët kanë dëbuar nga kjo zonë mbi 300 mijë shqiptarë etnikë, vetëm me teshat që i mbanin në trup, duke mbetur atje (mbi Toplicë), vetëm vllehët. Ja pra se ku fshihen gjurmët e simbiozës shqiptaro-rumune, ekzistente në substrat!. Siç duket pra, i vetmi popull ne botë, i fisëruar me rumunët përmes linjës dako-trako-ilire, është populli shqiptar.

Po këtë bindje për fisërimin dhe ngjashmëritë rumuno-shqiptare e përkrah edhe linguisti Alexandru Graur, sipas të cilit gjuha shqipe është, me përjashtim të greqishtes, e vetmja gjuhë autoktone që është rruajtur nga antikiteti në Ballkan. Elementet e përbashkëta të shqipes vetëm me rumanishten, si dhe fakte të natyrës tjetër, bëjnë që shqipja të jetë e konsideruar gjithnjë e më shumë si vazhdimtarja e asaj gjuhe që e përbën substrati i gjuhës rumune, trakishtja, sipas disave, madje dako-mezishtja.

Kjo tematikë regjistrohet në përpjekjet tona për ta njohur, në dimensionet e tij reale, një fenomen tejet interesant lidhur me lashtësinë dhe gjerësinë e lidhjeve shpirtërore ndërmjet këtyre dy popujve, fenomen të cilin ende e përshkojnë mjaft mistere. Farefisnia jonë e mistershme me rumunët është një realitet afrimesh e lidhjesh gjenetike që gurgullojnë nga një komunitet qytetërimesh që e kanë zanafillën në thellësi të shekujve.

Për hulumtuesit në fushë të kulturës në përgjithësi, të etnologjisë, historisë, gjuhës dhe letërsisë në veçanti, këto raporte përfaqësojnë jo vetëm një pjesë të dëshmive të autoktonisë së këtyre dy popujve në vatrat e tyre. Fjala është pra, për një një teren joshës, ende i paeksploruar sa duhet, i interferencave që e kanë prejardhjen qysh në zanafillë të historisë. Relacionet shqiptaro/rumune janë aq të thella e të gjera saqë edhe sot qarkullon ndër shqiptarë sintagma Vllahu është vëlla.

Shqiptarët dhe rumunët janë kushërinj gjaku - thoshte Nicolae Iorga. Kam folur për shqiptarët dhe po kthehem te ta me kënaqësi. Është një e vërtetë të cilën askush nuk e ka shkruar. Kush do t'i ketë shqiptarët dhe maqedo/rumunët, do ta ketë Orientin. Janë një shumicë rumunësh të Shqipërisë që nuk mund të dallohen nga shqiptarët. Këto dy kombe i karakterizon një qëndresë e jashtëzakonshme. Rumunët merren vesh më mirë me shqiptarët se sa me të tjerët. Gjë e çuditshme! Traditat e shqiptarëve janë njësoj si ato të rumunëve të Maqedonisë, dhe, ç'është më kureshtare, se u ngjajnë në të gjitha pikëshikimet edhe traditave të rumunëve nga Principatat. Kështu shkruante shkrimtari rumun me prejardhje arumune, Dimitrie Bolintineanu, para 150 vitesh.

Nuk ka asgjë çuditëse në këtë sypozim, po qe se e marrim parasysh ekzistencën e tyre pastorale (baritore) në veri dhe jug të Danubit. Bota rumune nuk fillon përmes invazionit të Trajanit (101-106), as në kohën e Decebalit apo Burebistës, por fillon shumë më herët, përmes botës baritore. Këtu duhet ndjekur elementet linguistike, etnografike dhe ato etnologjike. Raportet etno/shpirtërore ndërmjet pastoralitetit trako/rumun dhe iliro/shqiptar, vijnë pra, nga periudha pararomake, respektivisht paralatine.

E kemi zgjedhur këtë temë, pikësëpari për faktin se shqiptarët kanë lidhje të stërlashta me rumunët përmes substratit të përbashkët linguistik, i cili e ka origjinën në një lashtësi parakristiane, përmes një kontinuiteti të drejtëpërdrejtë, etnografik: Shqipëria-Kosova-Lugina e Timokut-Rumania. Historia dhe feja, si dhe ekzistenca e këtyre dy popujve, shpjegojnë dhe justifikojnë farefisninë dhe afrinë e këtyre dy popujve, pa dyshim, në të njëjtën shkallë të fqinjësisë sonë të lashtë dhe të zhvillimit bashkëkohor.

Ndërmjet rumunëve dhe shqiptarëve ekzistojnë dhe funksionojnë relacionë të stërlashta dhe të thella, të cilat kanë qenë të neglizhuara jo vetëm nga politikanët e rastit. Derisa rumunët kanë rezistuar në harkun karpato-danubian, shqiptarët kanë rezistuar në një zonë të cilën romakët, sllavët dhe turqit nuk kanë mundur ta dominojnë. Këto tri valë sistematik, nuk kanë mundur ta fshijnë apo anulojnë identitetin shqiptar, dhe as që kanë mundur t'ia tjetërsojnë vetitë të cilat e afrojnë me popullin rumun.

Shqiptarët dhe rumunët janë gjendur në fqinjësi të drejtëpërdrejtë, e shkëputur nga sllavët. Lidhjet e ngushta ndërmjet këtyre dy popujve konfirmohen në gjuhë, folklor, tradita, kostume, toponimi. Në studimin e Iorgu Iordan-it Rumanische Toponomastik (1924) jepen edhe disa emra visesh që kanë lidhje të drejtëpërdrejtë me gjuhën shqipe: Arbanas (Arbënash, në Buzëu), Arnautul (Negru), Fantana Arnautului, Movila Arnautului, Arnaut Bostan-Dere (në Konstancë) etj. Pericle Papahagi mendon se Arbanas mund te nënkuptohet edhe si arumun. Jo një herë, thot ai, ua janë dhënë nga ana e dako/rumunëve të Muntenisë dhe Moldovës emri i shqiptarëve edhe arumunëve, ngase këta vinin nga krahinat shqiptare, siç ka ngjarë edhe në Bullgari. Megjithatë, dihet , poashtu, se shqiptarët e ngulitur në trojet rumune qysh në shekujt e shkuar, ishin të njohur nga ana e vendalinjve si arnautë, madje edhe si turq. Përveç këtyre emrave, sidomos Arbanas dhe Arnaut, gjenden në toponiminë rumune edhe një serë lokalitetesh të cilat kanë konkordancë me toponiminë shqiptare.

Historiku i lidhjeve rumuno/shqiptare paraqet veti të shënuara në plan kohor, hapësinor/gjeografik, historik, social/psikologjik, konfesional dhe kulturor. Këto lidhje bazohen mbi një simpati të thellë, fakt i cili shpjegon llojllojshmërinë, vitalitetin dhe kondicionalitetin e tyre. Në tezën e doktoratës me të njëjtin subjekt, përmes një strukture të sistematizuar dhe argumentuar, jemi përpjekur të përcaktojmë një fiksim kronologjik të evenimenteve kulturore ndërmjet shek. XVI-XX. Në këtë drejtim duke i trajtuar disa çështje të panjohura deri më sot, si dhe ato të trajtuara nga dijetarët rumunë e të huaj, jemi përpjekur të dëshmojmë se ne e trashëgojmë njëri/tjetrin dhe se i demonstrojmë njëri/tjetrit tradita, zakone, besime dhe rituale.

Derisa relacionet ndërmjet rumunëve dhe shqiptarëve janë të lidhura me vetë esencën dhe prejardhjen e këtyre dy popujve, relacionet me fqinjët sllavë janë të rrethanave politike të cilat paraqiten më vonë. Duke e trajtuar rrezikun sllav në kuadrin e këtij punimi, jemi munduar të demonstrojmë një të vërtetë fort pak të mediatizuar në Rumani): derisa rusët dhe serbët, përmes politikës së tyre ekspansioniste e kanë rrezikuar identitetin tonë dhe ekzistencën e disa territoreve rumune apo shqiptare (Basarabia, Bukovina, Banata Perëndimore, Lugina e Timokut, Kosova), relacionet me shqiptarët gjithmonë kanë qenë lidhje bashkëpunimi. Kur vjen fjala për gjuhën, sipas albanologut më shquar rumun, akad. Grigore Brancus (shq. Brënkush), për studimin e elementeve jolatine të gjuhës rumune, shqipja është një gjuhë e një rëndësie të jashtëzakonshme.

E Premte, 18 Prill 2008

Gazeta Ndryshe