Gjykimi në distancë: ndonjëherë më i vërteti ?!

[Pratolini]

Te njohesh personin nga afer perben avantazh sigurisht. Por a ndodh gjithmone keshtu ?
Stereotipet mund te etiketohen rendome si "kufizues" se larmishmerise dhe individualitet te njeriut, por fakti qe kane lindur shpejt dhe vazhdojne te sherbejne si grupues shoqeror, tregon se gjithsesi nje arsye e kane.

E mendojme keshtu :
Marrim ne shqyrtim nje "kriminel". Ja le te marrim dhe nje rast konkret. Po shpikim nje person. I vem dhe nje arme ne dore. Perballe tij nje femij. Ky e qellon, femija vdes. Normalisht qe te gjithe do te ishim dakort me nje gjykim ne distance se personi qe shpikem eshte mirefilli nje kriminel, i rrezikshem, i paskrupullt, antisocial, e ku di une cfare epitetesh.

Por une po e vazhdoj ende. Prane ketij personit tashme shtoj edhe veten. Kaloj kohe me te. Filloj ta njoh, fillon te me njohi. Kuptoj se ai ka pasur trauma ne femijeri. I kane vrare familjen gjithashtu. Kerkon hakmarrje. Eshte shume i vetmuar, merr dhe ilace. Ne momentin qe gjuajti femijen pati edhe paqendrueshmeri emocionale. Nuk ishte ai qe kerkoi te gjuaj, ndodhi pa qellim.
Pra tani une perpiqem ta gjykoj ne afersi. Si mendoni ju, do kem une tashme guxim ta etiketoj pa piken e hezitimit si nje kriminel apo do marr parasysh gjithcka di prej tij ? Kam pershtypjen se do perpiqem ta justifikoj. Kriminel do me duket fjale e rende.

E megjithate ai ka vrare nje femije ! A nuk mbetet gjykimi ne distance me i verteti ne kete rast ? Gjykimi ne te cilin ti je i jashtem dhe jo i perfshire ?

[Timianonimi]

Gjykimi ne afërsi krijon bashkëndjesi si dhe ke informata shtesë për personin hipotetik dhe mund te gjykosh me drejtë ne krahasim me paragjykimet qe i ke krijuar për te kur e ke gjykuar nga distanca. Mirpo ne momentin qe ju jeni ofruar "kriminelit" ju jeni i perfshire.

Mirëpo çka nëse gjykimi i juaj tani ka peshë, pasoja për shoqëri dhe per "kriminelin" si dhe përgjegjësi ligjore dhe morale, ballafaqim me ndergjegjejen tuaj? Po ju japë një rol me te lartë ne këtë situate hipotetike, si pjesëtar i një paneli te gjykatësve qe do ta shqyrtonin lirimin e tij (pas një periudhe te relativisht te shkurtër pas krimit – themi 1 vit) pas trajtimit shëndetësor dhe raportit te psikologeve se tani ai është i shëruar plotësisht, si do te votoni: Te lirohet apo mos te lirohet?

Kuptohet ne këtë rast ballafaqoheni me dilemë. Personi ne fjalë nuk ka qenë përgjegjës për shkak te gjendjes shëndetësore (pa hyrë ne shkaqet qe e kanë sjellë ne atë gjendje) dhe do te duhej te lirohej, nga ana tjetër sa është për ti besuar raportit te komisionit te psikologeve – çka nëse ai prapë do ta përsëriste krimin(prapë vranë një fëmijë)- dmth rreziku potencial mbetet se ne kete jete asgje nuk eshte absolute por relative, përgjegjësia do te bie mbi ju, ndjenja e fajësisë do te ju ndjek gjithë jetën? Si do te ndihen prindërit e fëmijës kur e dëgjojnë lajmin per lirimin? Si do te reagonte komuniteti ku ka jetuar femiu apo komuniteti ku do te jetoj "krimineli"?

[Pratolini]

Timianonimi, une jam perpjekur te shtroj nje dileme per te cilen edhe vete nuk kam nje pergjigje definitive, dhe ti kete dileme thjeshte ma perforcove duke ridimensionuar rastin tone hipotetik.

I gjithe thelbi i asaj qe dua te them me temen time eshte ky :
Gjykimi nga afer ka gjithmone prirjen per te "mirekuptuar" dhe justifikuar veprimet njerezore, duke qene se njeriu eshte nje qenie komplekse dhe justifikimet i ka perhere me shumice.
Nese do afroheshim dhe do i gjykonim njerezit nga afer, kam pershtypjen do gjenim njerez interesante edhe tek vrasesit, do perpiqeshim te kuptonim edhe hajdutin, mund ta quanim nje njeri te vuajtur dhe te detyruar nga jeta nje trafikues...pra lloj lloj perceptimesh te ndryshme nga ato qe krijojme nga nje gjykim i ftohte dhe nga jashte.
Mirepo ky gjykim i afert krijon probleme sociale, kerkon te hedh poshte percaktimet rigoroze qe vendos ligji dhe aq me shume vetem psikozat shoqerore. Ky lloj gjykimi krijon precedent te rrezikshem per te gjykuar fajtorin!

Pikerisht ketu une bazohem kur pyes : Ne raste te caktuara, a nuk eshte me i drejte nje gjykim i ftohte nga jashte ?

[LlaCiPaCi]

E kuptoj un qe do te nxjerresh 2 anet e njeriut dhe 2 anet e gjykimit tone...!

Po nqs e marrim te mireqene se ai femiu eshte nje i afermi jot...? Te ben kjo te ndryshosh mendim edhe sikur ta njohesh ??

Ne kete rast asgje nuk te ben te ndryshosh mendimin : ai eshte nje qenie kriminele...i lindur per te vdekur... dhe po te shkojme me tej...duhet ta vras !

Nuk ka te beje shum natyra e personit...sa ajo qe na ben ne. Ne momentin qe dikush na "bie ne qafe" ne jemi gati te bejme gjithcka per te asgjesuar veprimtarine e tij.

Sa kriminel ne bote jan sot qe ne as nuk i njohim ?? Pse nuk interesohemi per te gjithe te shuarat e tyre? Sepse thjesht nuk na kan prekur ne !

Kjo eshte formula e jetes : Puna jote mbaron aty ku fillon e imja !

[Timianonimi]

Pratolini,

Personalisht mendoj po qe se thellohemi ne nje rast te tille gjykimi duhet te jete objektiv, real i matur mire dhe mos te lejojme qe ndjenjat, bindjet, paragjykimet, vlerat personale, kodi vetanak i moralit, kultura e jone etj te ndikojne ne gjykimin tone, kjo vlene nese mund te jemi te "ftohte" dhe te veprojme si nje "robot" i cili vetem e ekzekuton nje algoritem te thjeshte dhe te definuar ne menyre "perfekte" duke i marre parasysh te gjitha rrethanat?

Mandej besoj qe varet sa larg ka ndodhur ngjarja gjeografikisht, nese ka ndodhur atje diku larg (tjeter shtet apo kontinent) zakonisht nuk preokupohesh shume me nje gje te tille, te vie keq per viktimen apo viktimat dhe paragjykon ftohte dhe ate instiktivisht. Reagimi i pare besoj do te ishte ne baze te nje ndjenje te "disgust" (si ta perkthej neveri) dhe ndoshta mund te shkosh ne ekstrem te deshirosh qe krimineli te varret ?

Me vone (pasi qe te qetesohesh) gjykimi i njeriut do te varet nga vete natyra e atij qe gjykon (kurioz pse e ka bere nje gje te tille, cilat kane qene rrethanat etj), por besoj qe shpejte do te binte ne harrese?

Nese krimi ka ndodhur ne diku afer ku jeton, besoj qe procesi i gjykimit eshte i njejte por tani interesimi do te kete nje kohezgtjatje me te gjate ( si rrejdhim i mediava apo thasheshemeva) dhe besoj qe edhe gjykimi i njeriut behet me real pasi ti kesh kuptuar rrethanat (ka ndikim edhe gjykimi i afert se ne nje menyre e ke kuptuar boten e tij te mbrendshme dhe kontekstin nen te cilin e ka bere krimin) ?

Rasti ekstrem (larg asaj), nese te ndodh ne familjen tende te ngushte sic e permend LlalapiCi gjykimi i njeriut nuk do te ishte objektiv por do te mbeshtetej kryesisht ne ndjenjat e urrejtejes dhe mllelfit...

Nese e ke njohur "kriminelin" personalisht par akrimit, besoj qe prape afersia do tee kete ndikim ne gjykimin tend, mirpo kja varet edhe nga ajo se cfare krimi ka bere (rastet qe i ceka jane per rastin ekstrem qe hipotezuat te nje vrasesi te femiut.

Per nje krim tjeter (psh plackitje, vrasje e zyrtarve eth) besoj qe edhe gjykimi i yne do te ishte me i bute dhe do te varej ne cilin ane gjendesh, psh deri ne ekstremin tjeter qe krimineli te shpallet hero - (rasti fiktiv Robin Hudi per shtresen e varfer edhpse vepronte kuder ligjit) apo rasti real ai narko mafiozit Kolumbian qe i ndihmonte te vareferit por ne anen tjeter furnizonte femijet me droge dhe vriste njerz gjate ketij proces, per ate shtresen e varfer ishte nje hero!
Keshtu qe gjykimi ne distance besoj qe varet prej shume faktorve.

Rast konkret te gjykimit ne distance dhe te gjykimit nga afersia e kemi ne ne Kosove me rastin e gjykimit te nje krimineli qe quhet Enver Sekiraca. Per shumicen Kosovare nga gjykimi ne distance ai eshte nje kriminel qe e ka vendin prapa grilave per nje kohe te gjate por per nje pjese te banorve nga lagja e Prishtines nga vjen ai nga gjykimi ne afersi (por edhe interesi dhe frika) ai eshte nje hero dhe ata ballafaqohen, kacafyten me policine per ta mbrojtur ate sic ka ndodhur para pak kohe ne nje lokal ne Prishtine!!!

[Pratolini]

Timianonimi dhe LlaciPaci ju falenderoj per pjesemarrjen ne teme !
Me beri pershtypje shembulli i marre ne fund nga Timianonimi dhe dua te bej nje pyetje :
Sipas teje, duke e pare kete ceshtje nga jashte, mendon se me i drejte eshte gjykimi nga afer i banoreve te lagjes ne Prishtine, apo gjykimi ne distance i shumices derrmuese te Kosovareve ?
Apo eshte nje mundesi e trete, qe gjykimet jane relative dhe te drejta per gjithsecilin ne kendveshtrimin qe i sheh ? Por ketu lindin probleme te tjera sepse : Nese banoret e lagjes kane te drejte,ashtu sikurse edhe shumica e kosovareve kane te drejte, atehere anen e kujt duhet te mbaje ligji qe eshte nje dhe i vetem per te gjithe ???

[Timianonimi]

Timianonimi dhe LlaciPaci ju falenderoj per pjesemarrjen ne teme !
Me beri pershtypje shembulli i marre ne fund nga Timianonimi dhe dua te bej nje pyetje :
Sipas teje, duke e pare kete ceshtje nga jashte, mendon se me i drejte eshte gjykimi nga afer i banoreve te lagjes ne Prishtine, apo gjykimi ne distance i shumices derrmuese te Kosovareve ?
Apo eshte nje mundesi e trete, qe gjykimet jane relative dhe te drejta per gjithsecilin ne kendveshtrimin qe i sheh ? Por ketu lindin probleme te tjera sepse : Nese banoret e lagjes kane te drejte,ashtu sikurse edhe shumica e kosovareve kane te drejte, atehere anen e kujt duhet te mbaje ligji qe eshte nje dhe i vetem per te gjithe ???

Vlen ajo qe u mundova ta sqaroj ne postimin mëparshëm qe gjykimet personale janë relative dhe varen nga shume faktor dhe është shume dimensional ta quaj ashtu, mund ti përmendi disa:

Kodin e moralit te “gjykuesit”, i cili ndryshon me kohen dhe kulturën e grupit shoqëror qe i përket – cka ishte e pamoralshme para një kohe tani nuk është, si dhe cka është pamoralshme për një grup shoqëror është plotësisht e moralshme për një grup tjetër prandaj edhe gjykimi mbështetë ne “moralin” e gjykuesit.

Vlerat e “gjykuesit” si shmangieje + dhe - nga kodi morali standard i shoqërisë ne te cilën jeton. Njeriu zakonisht është peng apo ta quaj i “burgosur”i vlerave te tij te cilat i krijon gjate zhvillimit psiko fizike te tij dhe vështirë qe mund te veproj apo te gjykoj jashtë tyre (vetëm ne raste ekstreme).

Interesi personal i “gjykuesit”: A i takon “gjykuesi” rrethit te ngushte qe ka një interes personal nga i “gjykuari”apo jo apo ndoshta është i afërt me “viktimën”, por kjo ndoshta varet se ku gjendet “gjykuesi” ne hierarkinë e nevojave te Maslow-it?

Nivelin e vetëdijes ta quaj ashtu, ndoshta edhe nivelin e IQ (besoj qe janë te nderlidhta) ne te cilin gjendet apo e posedon “gjykuesi”. Këtu do ta fusja “objektivitetin”, te menduarit kritik, shtjellimin përpunimin inteligjent te te gjitha rrethanave dhe kontekstin nen te cilin është kryer krimi, kontrollimin e ndjenjave dhe bindjeve personale qe mund te ndikojnë tek “gjykuesi” etj.

Religjionit te “gjykuesit”: Nëse religjioni i tij/saj lejon një “krim” te tille atëherë edhe “gjykuesi” do te gjykoj ne baze te tij (edhe pse kjo është e lidhur ngushte me kodin e moralit).

Ligji apo gjykatesi profesional

Ligji duhet te jete imun ndaj te gjitha atyre qe i përmenda dhe te gjykoj ne baze te ligjit te cilin e mbron por si rrethana lehtësuese mund ti marre parasysh kontekstin nene te cilin është bere “krimi”.

[kiniku]

Rast konkret te gjykimit ne distance dhe te gjykimit nga afersia e kemi ne ne Kosove me rastin e gjykimit te nje krimineli qe quhet Enver Sekiraca. Per shumicen Kosovare nga gjykimi ne distance ai eshte nje kriminel qe e ka vendin prapa grilave per nje kohe te gjate por per nje pjese te banorve nga lagja e Prishtines nga vjen ai nga gjykimi ne afersi (por edhe interesi dhe frika) ai eshte nje hero dhe ata ballafaqohen, kacafyten me policine per ta mbrojtur ate sic ka ndodhur para pak kohe ne nje lokal ne Prishtine!!!

Eshte princip ligjor e moral e njerzor e mbi te gjitha; filozofik: Nuk ka gjykim nga distanca.

Nga distanca mund te fitosh pershtypje.

Pastaj, Enveri dhe Sekiraqt tjere neper Prishtine plackitnin studentet ku i zinin, flas per 4-5 vite para luftes ne Kosove. Ndodhte qe studentet nuk kishin te holla, atehere u mirrnin unaza e ore dore apo edhe robe, ndonje jakne te mire. Kur studentet rezistonin, Sekiraqt mblidheshin e kuvendonin, pastaj me thika e zinxhir e hekura tjere shkonin si langojt te gjahtojne te rebeluarit.

Merr ndonje shembull tjeter.

[Pratolini]

Merr ndonje shembull tjeter.

Nuk eshte shembull i marre prej meje por nga anetari Timianonimi !
Une nuk e kam haberin fare kush jane keta persona per te cilet flitet dhe nuk me intereson. Jam i prirur ta shikoj ceshtjen ne nje kontekst shume me te gjere se kaq dhe po te jesh i kujdesshem, ne postimin e pare ku kam hapur temen, si shembull kam marre nje rast hipotetik pikerisht per te shmangur te tilla diskutime.

Cdo postim qe do te vazhdohet duke u mbeshtetur mbi keto shembuj me emra konkret do te fshihet.
Nje porosi te fundit per ty kiniku : Mos manipulo dhe mos u trego anakronist me citimet qe ben ( duke ndryshyar emrin e postuesit ) sepse here tjeter merr verejtje !

[Timianonimi]

Kiniku,

Ato cka i ceke ti jane vetem nje maje e akullnajes te krimeve te tij dhe bandes se tij ne krahasim me krimet tjera te tyre- ke te drejte, pajtohem nuk eshte dashur te mirret si shembull pasi qe krimi i fundit i tyre ende eshte i fresket si dhe dhimbja qe solli per familjen e viktimes dhe per te gjithe njerzit e ndershem.

Por nuk ishte ky qelimi i postimit tim te shkruaj per ate bande famkeqe por desha ta potencoj qe gjykimi nga afersia apo ai nga distanca jane relativ dhe varen prej shume faktorve. Mundova ta potencoj me shembull konkret qe gjykimi nga afersia i ka rreziqet e veta dhe mundet shume lehte qe nje shtrese te njerzve ti bej bashkefajtor, te fuse ne anen e kundert te ligjit si psh kacafytja me policine, apo thjeshte mos deshmimi per krimin.

Tani rrezikojme qe kriminelet te behen idhuj te nje shtrese te rinise se ne baze te gjykimit te tyre naiv nga distanca por edhe nga afersia kriminelet kane jete te mire dhe te lehte (kerre/makina te shtrenjeta, jete luksoze etj etj). Derisa intelektuali eshte diku ne margjinat e shoqerise duke u ballafaquar me ekzistencen e familjes se vet si mund te jete ai idhul i gjenerates se re? por kjo eshte teme tjeter...

Gjykim nga distanca ka, kete e bene edhe ti ne menyre te pavetdijshme dhe ne menyre automatike kur lexon apo degjon per ndonje krim.

Po e marre edhe nje shembull tjeter qe gjykimi mund te jete i gabuar nese nuk merren parasysh te gjitha rrethanat dhe mund te perfundoj qe Heroi te perfundoj si kriminel.

Me duket qe gazeta "guardian" e Anglise nje kohe e ka pas nje reklame per veteveten se si gjeja ajo gazete i tregon te gjitha rrethanat e nje ngjarje apo e anailozon nje teme nga te gjitha kendveshtrimet ne ndonje artikull te saj ne menyre objektive.

Per kete ne nje numer i boton tri fotografi ku ne te paren shifet nje panker tipik me ato floket si te gjelit me ngjyra te ndryshme dhe veshje karakteristike (qe duket i neveritshem nga gjykimi automatik pavetdijshem ne distance) i cili fillon te vrapoj, ne foton e dyte e sheh se ai e "sulmon" nje njeri serioz (tesha formale me kravat- gjykimi "automatik" i pavetedijshem), ne foton e trete e sheh pankerin mbi njeriun serioz te rrezuar per toke!! Gjykimi i njeriut normal eshte qe pankeri e sulmoi nje njeri te ndershem, por a ishte keshtu?

Ne numrin tjeter "guardiani" i boton te tri fotot vetem se tani fokusi i kameres eshte me i gjere, ne kuadro ka me teper pamje nga rrethina, fokusi largohet, por pankeri dhe njeriu serioz mbesin ne kuader. Ne keto foto tani shihet qarte qe pankeri e rrezikon jeten e vet dhe vrapon ta shpetoj jeten e njeriut serioz se ne foto shihet se mbi koken e njeriut serioz fillon te shembet catia dhe rrezikon ti bie mbi koken dhe ta mbyse njeriun serioz, por pankeri e veren kete dhe e shpeton- kjo ishte nje ngjarje e vertet e inqizuar rastesisht me kamere te sigurimit te nje ndertese aty afer.

Pra gjykimin tone nga distanca mund ta manipulojne edhe mediat...