Jisu Krishti si person historik

[BLACK_SOUL]

«Krishtërimi fillon me Jisu Krishtin, të cilin “kur u mbush koha” (Gal. 4, 4) Perëndia e dërgoi si të parëlindurin Bir të Tij, shpresë të kombeve, që të shpëtojë botën nga mallkimi i mëkatit, dhe që të themelojë një mbretëri të përjetshme të së vërtetës, të dashurisë dhe të paqes me të gjithë ata që do besojnë në emrin e Tij. Në personin e Jisu Krishtit, hyjnor dhe njerëzor, përmbushet një histori e parapërgatitur. Në personin e Tij i vjen kulmi gjithë zbulesave të Perëndisë drejt Judenjve dhe Kombeve të tjera. Dhe në personin e Tij plotësohen dëshirat më të thella dhe përpjekjet e të dyve, të Judenjve dhe të Kombeve, për shpëtimin. Nga natyra hyjnore, si Fjala, Ky është, sipas Ungjillor Joanit, Biri i përjetshëm i Atit, dhe Ndërmjetësi në krijimin dhe ruajtjen e botës, si dhe i gjithë atyre shfaqjeve të parapërgatitura të Perëndisë, të cilat u plotësuan me Mishërimin e Tij. Në natyrën njerëzore të Tij, si Jisui nga Nazareti, Ky është fryti i pjekur i zhvillimit të besimit tek njerëzimi, me një prejardhje tokësore të cilën Ungjillor Mattheu (Ungjillori i Izraelit), ndjek gjurmët e Abrahamit, patriarkut të Judenjve, dhe Ungjillor Lukai (Ungjillori i Kombeve) ndjek gjurmët nga Adami, ati i gjithë njerëzve. Në personi e Jisu Krishtit banon gjithë plotësia e Perëndisë, trupërisht, dhe tek Ai realizohen njëherazi idealet e virtyteve dhe të devotshmërisë njerëzore.
Jisu Krishti është e vërteta e përjetshme, dhe Jeta Hyjnore, sipas asaj u bashkuam, personalisht, me natyrën tonë. Ky është Zoti dhe Perëndia ynë, dhe në të njëjtën kohë mish nga mishi ynë dhe kockë nga kockat tona. Në personin e Jisu Krishtit zgjidhet problemi i besimit, komunikimi dhe kungimi i njeriut me Perëndinë, dhe nuk duhet të presim me përpikmëri një zbulesë të Perëndisë, apo as një sukses më të lartë fetar të njeriut, nga ajo që është, tashmë, e garantuar dhe realizohet në personon e Tij. Por ashtu si Jisui mbyll historin paraegzistuese, me të njëjtën mënyrë, nga ana tjetër, Ky fillon një të ardhme të pafundme. Ky është Krijuesi i një krijese të re, Adami i dytë, d.m.th. ati i njerëzimit të rilindur, kreu i Kishës, “e cila është trupi i tij, plotësimi i atij që i plotëson të gjitha në të gjitha” (Efes. 1, 23). Ky është burimi i atij lumi drite dhe jete, i cili rrjedh që atëhere dhe, në vazhdim, mes popujve dhe kombeve dhe shekujve, dhe do vazhdoi të rrjedhi, deri sa e gjith toka të mbushet me lavdinë e Atij, dhe çdo gjuhë dotë të pohojë, se është Kryetari, për lavdi të Perëndisë dhe Atit. Rrjedhja e përbotshme dhe kryesimi absolut i Shpirtit të Shenjtë dhe jeta e Jisu krishtit do të jenë, gjithasht, përmbushja e kohës, fundi i historisë dhe fillimi i një përjetësie të mbushur me lavdi.»

“Jisu Krishti si shenjë kundërshtimi.”
Kur Jisui u bë 40 ditësh, Hyjlindësja e çoi, siç ishte zakon, në Tempull. Aty plaku Simeon, mbasi e mori në prehërin e tij, profetizoi se ky fëmijë “do jetë shenjë kundërshtimi, që të zbulohen mendimet e vërteta të të shumtëve” . Dhe historia e vërtetoi. Dhe vetë Ungjijtë, që nga momenti i parë i veprimtarisë së Jisuit, realisht na paraqesin dimensionet e mendimeve që ekzistonin, me gjithë mbrekullitë që dukeshin hapur: “Dhe brenda turmës kishte shumë pëshpëritje për atë. Disa thoshin “Është njeri i mirë”, ndërsa të tjerë thoshin: “jo, po mashtron popullin” apo “Ky a nuk është zdrukthtari, i biri i Marias?” . Dhe këto pëshpëritje për personin e tij vazhdon e dhe sot.
Gjatë kalimit të shekujve nga ardhja e Krishtit deri sot janë krijuar shumë dyshime lidhur me personin e Tij për shumë tema siç është edhe ekzistenca historike e vetë Jisuit. Edhe pse kjo duket sikur nuk krijon problem, dhe ndodhitë e Dhiatës së Re vendosen në epokën e historiografisë së zhvilluar dhe mendimit kritik dhe ruhen burime jo të krishtera që flasin për Jisuin vetëm pak vite mbas veprimit të tij, edhe kështu ndërvite shfaqen zëra dyshimi.
Ka patur herë pas here mjaft njerëz që e mohonin ekzistencën historike të Iisu Krishtit, qoftë kur shprehësit e pabasisë e kanë përgjithmonë të qëndrueshëm synimin e minimit të besimit të mirë, qoftë nga që përfaqësuesit e tendencave radikale, që krijohen në çdo kohë, orvaten të dekompozojnë indin që i mban të lidhura elementet e së kaluarës, për të imponuar skemat që ata vetë sajojnë herë pas here. Nga ana tjetër nuk munguan edhe kërkuesit e monumenteve të feve të ndryshme lindore, të cilët konstatuan delire, afërsi dhe ngjashmëri me historinë ungjillore, për të mbështetur kështu në vazhdim teorinë se kristianizmi është një arnim semplist elementesh të huazuara dhe të riformuara në një kohë të caktuar.
Shqyrtimi kritik i burimeve të historisë e ka hedhur poshtë teorinë se gjoja miti i Krishtit u sajua nga një material i errët dhe mjegullues kohërash mitekrijuese, në të cilat nuk mund të arrinte me siguri kërkimi historik dhe u dha një përgjigje të qartë të gjithë atyre që u orvatën të veçonin faktin e pakundërshtueshëm shpirtëror të kristanizmit nga historiciteti i personit të Krishtit. Është, pra, e vlefshme që të përmendim monumentet më të rëndësishme, origjinale dhe autentike, që e përjashtojnë teorinë mitsajuese dhe e zbulojnë Krishtin si person, që ka jetuar në kushte konkrete shpirtërore, shoqërore, fetare dhe politike.
Në radhë të parë duhet të themi se pjesa më e madhe e dëshmive të zgjeruara për Iisu Krishtin, që kanë shpëtuar deri në ditët tona nga dy shekujt e parë të Kristianizmit, vjen nga mjedisi kristian. Materiali që kemi nga literatura judaike dhe etnike nuk është i gjerë. Ky fakt shpjegohet po të shqyrtojmë epokën i Iisuit, domethënë periudhën historike gjatë së cilës në Palestinë mbizotëronte situata e një shqetësimi të madh intelektual, shoqëror, të cilin e shprehnin ëndërrimtarët e ndryshëm judenj, qoftë me predikime ose edhe me kryengritje të dhunëshme. Le të mos harrojmë se gati 20 vjet pas kryqëzimit të Iisusit filloi lëvizja që përfundoi në kryengritje kundër pushtuesve romakë, me rezultat shkatërrimin e shtetit judaik dhe vdekjen e mijëra patrioteve. Lufta e tmerrshme judaike, që shpërtheu në vitet e perandorit Trajan, vazhdoi, me ndërprerje, deri në vitin 135 dhe kishte si rezultat shndërrimin e Palestinës në një arë të mbjellur me kufoma. Përndjekjet fetare që pasuan e që zgjatën gjer në kohën e Anton Efsebit (=Antonit të Respektuar) ishin edhe një provë tjetëre madhe për popullin Judaik. Për sa i përket pikëpamjes që kishte bota helenistike për judenjtë, ajo karakterizohej kryesisht nga një përbuzje dhe urrejtje ndaj një populli për të cilin mendonin se lëkundej midis herezisë dhe supersticionit. Në këtë fushë të shkatërrimit që la pas murtaja e luftës nga njëra anë, dhe izolimi kulturor i popullit judaik nga ana tjetër, ishte e natyrshme që jeta apo vdekja e njerit prej rabbinëve hebrenj të shumtë të mos përbënte ndonjë preukuopim të veçantë për historianët pagan, bashkë kohësit e Jesuit, të cilët fillimisht nuk dyshuan për rëndësinë kolosale të fesë së re që u shfaq në gjirin e Palestinës. Nuk duhet të harrojmë, gjithashtu, se në atë shkretim të përgjithshëm të asaj kohe kanë humbur shumë dokumente historike të historisë së Judenjve, por duke lënë mjaft përveç atyre thjesht kristiane.

Dëshmi jokristiane që vijnë nga shkrimtarë etnik të shekullit I dhe II e që ruhen deri në ditët tona.

MARA VAR SARAPION
Dëshmin më të hershme jokristiane për Jesuin e gjejmë në letrën që filozofi stoik sirian Mara var Sarapioni (73-160 pas K.) i shkruan të birit Sarapion. Në letrën që ruhet në gjuhën siriane, midis këshillave prindërore me vlerë, me të cilat duket dhe ndikimi i filozofisë stoike, ai shkruan dhe këto, që këtu jepen në një gjuhë të lirë: Ç’mund të themi kur të urtët keq trajtohen nga tiranët dhe urtësia shtrembërohet nga shpifësit, deri në atë shkallë që të shkatërrohen edhe mjetet e paraqitjes së saj të drejtë para opinionit publik. Por dobia që kanë përndjekësit e padrejtë të të gjithë kohërave duket edhe në rastin e dënimit me vdekje të Sokratit, pas së cilës pasoi si dënim për athinasit uria dhe sëmundjet, edhe në rastin e Pitagorës që e internuan samiotët, por që më 113 e panë vendin e tyre të futet nën rërë, edhe në rastin e judenjve, që kanë dënuar mbretin e tyre të urtë e që kanë humbur pastaj mbretërinë e tyre. Ja se cili ishte dënimi i drejtë për ndjekjen e padrejtë që u bëhej tre të urtëve: Athinasit vdisnin nga uria, Semiotët shihnin se vendi i tyre po humbiste nën rërë dhe Judenjtë dëboheshin nga toka e etërve të tyre dhe jetonin në diasporë... Mbreti i urtë i judenjve nuk vdiq nga shkaku i ligjeve të reja që nxori...
Kjo letër ka rëndësi të madhe sepse tregon që në njëkohë shumë pranë viteve të Jisuit, fama e Nazarareut i kishte kaluar kufijtë e Palestinës dhe ai ishte bërë i njohur si “mbret i urtë” i judenjve, të cilin vetë ata e vdiqën padrejtësisht dhe prandaj Perëndia i ndëshkoi, duke i shpërndarë si të paatdhe në diasporë.

TAKITUS
Dëshmi për Jesuin kemi edhe në të famëshmet kronika që ka botuar midis viteve 115-117 pas K. historiani romak Takitus (55 ose 61, 62-117 ose 120 pas K.). Për punimin e kësaj vepre, e cila karakterizohet nga shkurtësia por edhe nga saktësia, Takitusi përdori burime të mirëfillta, si p.sh. proces verbalet e Senatit dhe arkivat e romës e të qyteteve të tjerë. Në vepren e tij pas persekutimit të djegjes sës romës nga Neroni- më 29 Korrik të vitit 64, Takitusi jep informata për ndjekjen e të krishterëve që ishin akuzuar si zjarrvënësit e qytetit dhe thotë: Neroni ndëshkoi ashpër ata që populli i quante të krishterë e që i urrente për shkak të veprave të tyre të turpshme. Emri i tyre rrjedh nga Krishti, që gjeti vdekjen gjatë kohës së mbretërisë së Tiverit, kur kryetar i Judesë ishte Ponti Pilat. Për një interval kohe ky supersticioni shkatërrues ishte zhdukur për njëfarë kohe përsëri u shfaq, jo vetëm në Jude, si vatër e së keqes, por edhe në Romë. Atëhere kishte filluar përndjekja, në fillim të atyreve që pohonin se ishin të krishterë dhe pastaj të dëshmorëve të tyre, u arrestuan dhe shumë të tjerë, që mund të mos ishin zjarrvënësit, por që patjetër në mjedisin e tyre. Pasuan martirizime të çfarë do llojshme: i mbulonin me lëkurë kafshësh të egra që më vënë ti shqyenin qentë, ti kryqëzonin, ti digjnin që të shërbenin kështu si dritë nate...bile Neroni kishte hapur kopshtet e tij që të futeshin atje njerëzit për tu zbavitur me këtë spektakël. Në hipodrom organizoheshin lojra spektakolare me viktima të krishterët e me vet perandorin që ngiste karrosën, i veshur me unuformën e karrocierit. Mirëpo kjo egërsi pati si përfundim kultivimin e një fryme simpatie për të krishterët....
Nga ky tekst ne konstatojmë se Takitus njeh: a) se Krishti gjeti vdekjen nga kryetari, Ponti Pilat në kohë e mbretërisë së Tiverit, b) se populli quante të krishterë pasuesit e Krishtit, duke u nusur nga emri i tij, c) se feja kristiane, që e quan supersticion, u shfaq për herë të parë në Jude, ç) se nga Judeja kjo u përhap edhe në shumë vende të tjera edhe në Romë, e tregohit kështu se të krishterët ishin të shumtë në numër në kohën e mbretërisë së Neronit, d) se romakët i përbuznin dhe i urrenin të krishterët dhe prandaj i nënshtronin ata në martirizme të tmerrëshme.

SUETONI
Suetoni (75-169) ka shkruar biografinë e të dymbëdhjetë perandorëve të parë të Romës duke filluar nga Agustini deri në Domitianin dhe kishte rastin që ta përmendte edhe Krishtin edhe të krishterët në dy pika: -Në jetë shkrimin e Neronit (XVI), aty ku flitet për akuzën e rremë të Neronit, që të krishterët kanë djegur Romën –aty thotë:
Të krishterët që ishin pasues të besimit të ri dhe keqbërës, iu nënshtruan dënimit.
Në jetë shkrimin e Klaudit (XXV) historiani romak i referohet dekretit të famshëm perandorak të vitit 53 p. K. me të cilin Klaudi urdhëroi që (të ikin të gjithë Judenjtë nga Roma), siç e dim këtë edhe nga veprat e apostuje (18, 2). Fjala e dekretit ishte që judenjtë konsideroheshin si nxitës të turbullirave fetare dhe politike, prandaj Klaudi i dëboi nga Roma si shkakëtar të sherrit në nxitjen e Krishtit.
Nga dëshmia e Suetonit dalim në përfundim se: a) në kohën e Neronit ka patur ithtarë të devotshëm të Krishtit dhe nga emri i tij ata quheshin kristian, b) se feja e tyre ishte e panjohur më parë, pra ishte e re, c) se historiani i identifikon të krishterët me judenjtë, ç) dhe si nxitës i turbullirave konsiderohet Krishti, d.m.th një person ekzistues dhe i njohur, kryetar i fesë së të krishterëve, Jisu Krishti. Bile, emri i Krishtit gjatë viteve të Klaudit ishte qa i njohur në Romë sa që e quanin ende të gjallë edhe nxitës revoltash.


PLINI
Burimi ndoshta më i rëndësishëm është letra e famshme që Plini i Riu (viti 112 pas K.), si guvernator i Vithinisë së Azis së Vogël, ja dërgonte mikut të vet peranorit Trajan. Plini konstatoi shpejtësinë e madhe me të cilën ishte përhapur krishtërimi në guvernën e tij dhe bëri një kërkim ambicioz për të verifikuar përmbajtjen dhe qellimet e fesë së re, të cilën edhe ai e quajti bestytni (supersticion).
Sa larg qëndrojnë të gjithë ata që përpiqen të zbulojnë mesazhin e Krishtit, duke qëndruar (së jashmi) si kurioz të huaj ndaj të vërtetës së përjetuar që ka predikuar Krishti.
Ja një fragment nga letra karakteristike e Plinit:
I vetmi faj ose gabim i të krishterëve duket se ishte zakoni i tyre që një ditë të caktuar mblidheshin, para lindjes së diellit, që ti ngrinin një himn Krishtit, si Perëndi i tyre. Ata betoheshin jo me qellim që të kryenin ligësira siç i akuzonin por krejt për të kundërtën, që nuk do të bënin vjedhe, kurvërim, shkelje betimi ose uzurpime. Në vazhdim, pas mbledhjes ata e kishin bërë zakon që të hanin bashkërisht. Këtë zakon të tyre e ndërpren pas lëshimit të dekretit tim, me të cilin i ndalova këto tubime. Bile, pët të zbuluar të vërtetën, torturova dy shërbëtorë të krishterë dhe konstatova se në kokat e tyre nuk kishte asgjët tjetër përveç një besimi të madh. Mora përsipër, pra, hetimin dhe kërkoj këshillimin tënd. Besoj se ja vlen që kjo çështje të studiohet, sepse janë të shumtë ata që mund të rrezikohen. Sepse tashmë ka shumë, nga çdo moshë e klasë e nga të dy sekset që i nënshtrohen dhe do ti nënshtrohen rrezikut të akuzës. Është evidente se virusi i bestytërisë në fjalë është përhapur jo vetëm në qytetet por edhe në fshatrat e në arat. Por mendoj se mund të ndalet përhapja e tij dhe gjendja të rregullohet. Është e verifikuar që filluan të përdoren tempuj, të cilët më parë kanë qenë pothuajse të shkretuar, ndërsa objekte të shenjta të braktisura, që më parë nuk gjenin blerës, tani shiten aty-këtu. Duket se shumë nga këta besëtyt (superstiocioz) mund të ndreqen, po të pendohen e do tju jepet falje.
Në këtë letër kemi një dëshmi historike të pakundërshueshme për personin e Krishtit. Madje këtu shprehet një ndjenjë respekti e të krishterëve kundrejt besimit të tyre të patundur dhe për jetën e tyre morale, ndjenj kjo që lind nga një studim i sinqertë, i ndershëm dhe i paanshëm, i denjë për në historian.

Për herë të parë shikojmë përdorimin e emrit “kristian” në Antioki në vitin 42-43 pas K. (Veprat 11, 26) e që kishte mbizotëruar në të tërë botën etnike deri në kohën e Keronit, në vitin 64 pas K. vet të krishterët midis tyre thirreshin “nxënës”, “shenjtorë” ose “vëllezër”. Emërtimi “të krishterë” që u është dhënë tregonte se ata ishin ithtar të një personi të caktuar të quajtur “Krisht”. Për historicitetin e Jisu Krishtit që vjen, pra si argumet dhe emërtimi i besimtarëve ithtar të tij, si edhe dekretet e perandorit Trajan kundër të krishterëve. Shumë njerëzve u bëri përshtypje mospërfillja ndaj vdekjes dhe forca këmbëngulëse që dëshmorët trgonin kur pohonin besimin e tyre ndaj Krishtit. Midis atyre që i kanë rregjistruar këto ndjenja të tyre, ishin Epiktiti, Perandori Romak dhe filozofi stoik Mark Aureli, himnizuesi i pastërtisë së jetës kristiane Galini. Gjithashtu Flegomti, i cili përmend tërmetin, si edhe eklipsin e dielli, që kanë ndodhur gjatë kryqëzimit të Krishtit. Frontosi ishte i pari që publikoi me shkrim shpifjet e pathemelta të turmës kundër të krishterëve dhe zakoneve të tyre, akuzat këto që në vazhdim u përballuan me sukses nga apologjetët kristian.
Këto janë burime historike që mbështesin realitetin e Jisuit, sipas parimeve shkencore. Përveç këtyre burimeve ka edhe tekste falas që ua dedikojnë autorëve gjoja bashkëkohor të Jisuit, por që në realitet ato janë shkruat nga autorë më të rinj, zakonisht anonim. Letra që përshkruan karakterin e shpëtimtarit Jisu Krishti, që, sigurisht, nuk është shkruar nga guvernatori romak i Judes, Lentullo, siç thuhet, por vetëm gjatë shekullit 16-të, dhe nuk ka asnjë vlerë historike.

Burimet historike Judaike, që disponojnë dhe dëshmojnë ekzistencën historike të Zotit tonë Jisu Krisht.

FILONI
Filoni, një nga përfaqësuesit më tipik të helenizit hebraik, autori më të shquar të asaj epoke, bashkëkohës Jesuit (15 ose 20 para K. – 40 pas K.). Ky ka bërë një lidhje të ideve platonike, stoike, pitagorike dhe gnostike me monotelitizmin hebraik. Dhe e përmendim atë jo pët çka shkrojti për Krishtin, por është pikërisht për tu shënuar që nuk ka shruar asgjë për atë. Heshtja e tij do mund të përdorej fare mirë nga mohuesit e ekzistencës historike të Krishtit, si argument që Jisui nuk ka ekzistuar në realitet. Por studimi i jetës dhe veprës së Filonit na jepe të dhëna me vlerë.
a) Filoni mbi të gjitha është filozof dhe jo historian, ndërsa interesimi i tij kufizohet në judaizmin e vendlindjes së tij, Aleksandrisë dhe nuk duket që të ketë vizituar ndonjëherë qendrën etnike dhe fetare të judaizmit Palestinën. Aty nga fundi i jetës së tij u dërgua si përfaqësues i judenjve të Aleksandrisë në Romë, për të denoncuar para perandorit Kaligula persekutimet që kryente perandori romak dhe banorët etnik të Aleksandrisë ndaj hebrenjve. Në ato kohra pranija e të krishterëve në Romë ishte një faktë i pakundërshtueshëm që do të evidonte një vëzhgues dhe korrespondent i realitetit të përditshëm. Por duhet të kuptojmë se një intelektual i moshuar si Filoni nuk mund të kishte mendësinë publicistike (sipas kritereve të sotme) në rregjistrimin e të dhënave të jetës në Romë për kohën e shkurtët të qëndrimit të tij atje.
b) Filoni ishte një hebre krejtësisht i helenizuar, i cili ndiqte nga afër burimet e shkruara, që përhapnin idenë dhe ngjarje të rëndësishme për historinë e shpirtit. Pra në kohën e tij nuk kishin qarkulluar akoma shkrimet kristiane në atë masë sa që të depërtonin në helinizmin dhe të përbënin një çështje komentimi për këtë intelektual hebre të helenizuar. Nga ana tjetër përmbajta fetare dhe etike të predikimit të Jisuit paramisht nuk mund të tërhiqte vëmendjen e Filonit në një kohë që vet ai banonte në ardhjen e një Mesia me mision politik dhe kombëtar d.m.th. për të shpëtuar kombin Judaik nga zgjedha romake dhe për të rivendosur mbretërinë e Izraelit.
Gjithsesi fakti është që vepra e Filonit është e vyer, sepse rregjistron ngjarje, të cilat nxjerrin në pah të dhëna për gjendje dhe kushtet e jetës së botës judaike në periudhën e Dhiatës së Re, dhe njëkohësisht ruan dhe fjalë e fraza karakteristike greke, të cilat paraqesin judaizmin pikërisht ashtu siç shprehej ai gjatë viteve të Jisuit të vërtetë të Ungjijve.

FLABI JOSIP
Paksa më i ri se Filoni ishte Flabi Josip, historiani më i rëndësishëm hebre, që jetoi gjatë shekullit të parë pas Krishtit. Ndryshe nga Filoni që nuk e kishte parë kurrë qytetin e shenjtë tëJerusalemit, Josipi u lind, u rrit dhe u shquanë pikëpamje shoqërore, në Jerusalem dhe ka qenë një nga pesonalitetet më aktiv në historinë e judaizmit. Gjatë vitit 66 pas K. ngriti krye bashkë me bashkëadhetarët e tij, kurndër romakëve, një vit më mënë u zu rob dhe në vazhdim e liroi Vespasjani; mori pjesë, më vonë, në mbrojtjen e Jeruzalemit gjer në rënien dhe shkatërrimin përfundimtar të këtij qyteti nga romakët në vitin 70 pas K. Pastaj pasoi Tytoni në Romë dhe atje ka shkruar dy veprat e tij të rëndësishme: “Luftën e Judenjve” Dhe “arkeologjinë judaike”. Bile, në këtë vepër të dytë gjejmë një fragment që provon vërtetësinë historike të ekzistencës së Krishtit.
Atë vit, kur sundimtari i Judesë ishte Pont Pilati, jetonte Jisui, mësues i atyre që pranonin me kënaqësi të dëgjonin të vërtetën, një njeri me të vërtetë i urtë, - nëse mund të jetë e drejtë që ta quaj thjesht njeri këtë që ka bërë kaq vepra e mrekullira. Ky Jisui ishte Mesia që pranë tij tërhoqi shumë Judenj si dhe Grekë. Paria e Judenjve e akuzuan dhe Pilatie e dënoi me vdekje në kryq. Besimtarët që ishin të parët që e donin, nuk u tronditën, sepse u është shfaqur përsëri i gjallë ditën e treët, sipas edhe të fjitha mrekullive që profetët e shenjtë kishin parathënë. Kështu nuk u zhduk gjindja e të krishterëve, emër ky që e kanë marrë nga vetë Krishti.
Disa njerëz e kishin mohuar vërtetësinë e këtij fragmenti, porse argumentet e tyre nuk duket të jenë shumë bindëse. Në përgjithësi konsiderohet se në këtë pjesë teksti të Josipit kemi dëshminë më të vjetër jo të krishterë për ekzistenvën historike të Jisuit. Bile, në një fragment tjetër Josipi tregon mbi gjithçka që ka lidhje me vrasjen e vëllait të Perëndisë, Jakovit , të cilin na e prezanton prerazi si vëlla të Jisuit të quajtur Krisht.

LITERATURA RABBINE
Përsa i përket literaturës rabine, përmendim këtu disa gjëra nga Talmudi. Talmudi është interpretim i hollësishëm i Dhjatës së Vjetër, që vjen vjen në ndihë një interpretimi më pak të hollsishëm, Misnas. Është fjala për një lloj enciklopedie që grumbullon trditën hebraike, fillimisht si interpretim i Misnasit dhe më tej si interpretim autentik të Dhjatës së Vjetër. Është produkt bisedimesh të një numri të madh rabinësh, përmes shumë shekujsh. Të gjitha këto diskutime janë formuluar në një lloj proces verbalesh, nga rregullimi i sistemit i të cilave rezultoj Talmudi. Vler historike për çështjen tonë kanë natyrisht të gjitha ato të dhëna që vijnë nga shekulli i parë. Bëhet fjalë për tregime që vërtetojnë se rabinët e gjysmës së dytë të shekullit të parë pas Krishtit dhe gjysmës së parë të shekullit të dytë e njihnin mirë personin e Krishtit. Është fakt se këto dëshmi të pakta të literaturës hebraike e argumentojnë padyshim ekzistencën historike të personit të jisu Krishtit.
a) Dëshmia e parë është e lidhur me episodin e takimit miqësor të rabinit Eliezer me një të krishter me emrin Jakov, që shëronte të sëmurë në emër të Jisuit. Madje, shprehet pëlqimi i rabinit për këtë veprim që konsiderohet në pajtim me traditën Judaike të bamirsisë. Bile, Jakovi gjatë takimit të tij me rabinin i komunikon një dispozitë ligjore, që mendohet se Jesui e ka formuluar lidhur me një fragment të Defteronomit (23, 19) dhe gjen plotësisht në pajtim edhe dëgjuessin e vet.
b) Sidoqoftë, duket se qëndrimi pozitiv fillestar i hebrejve ortodoks ndaj të krishterëve u shndërrua më vonë në urrejtje, siç na e tregon një njoftim i vitit 130 pas K. lidhur me nipin e një rabini të shquar të cilin e kishte kafshuar një gjarpër. Kur u propozua që të thirrej një i krishterë për të shëruar fëmijën me evokimin e emrit të Jisuit, rabini tha që parapëlqnte të shikonte vdekjen e nipit se sa të thërrisste në ndihmë të tij një të krishterë.
c) Një njoftim tjetër na thotë se rabini Gamalil ju drejtua gjyqit për mosmarrveshje pronësie me të motrën. Gjykatësi i caktuar nga romakët duket se ishte i krishterë dhe i nxiti ndërgjygjësit që ta ndanin midis tyre trashgimin prindërore. Por rabini tha se, sipas ligjeve të Moisiut, motra e tij nuk kishte asnjë të drejtë në trashgimin atërore. Atëhere gjykatësi i krishterë vërejti se pas shkatërrimit të Jerusalemit përndjekjen e hebrenjve në vitin 70 pas K. ligji i Moisiut u suprimua në favor të ligjit të ungjillit. Gamalili i ka lënë atëhere një dhurat gjykatësit dhe u largua, për tu kthyer të nesërmen dhe të dëgjonte që trshgimia e takonte e tëra atij, në bazë të ungjillit sipas Mateut (5, 17) ”mos mendoni se erdha për të prishur ligjin edhe profetët nuk erdha të prish por të plotësojë” dhe që u lexua bile në gjuhë aramaike, d.m.th. në formën e tyre fillestare, para se të përkthehej në gjuhën greke. Nga ky e pisod tregohet bile, edhe ekzistenca e ungjillit sipas Mateut qysh nga vitet 70 pas K.