Dokumentari "Divorc sipas stilit shqiptar"

[Davius]

Një dokumentar mbi ndarjet e detyruara në Shqipërinë e Enver Hoxhës. Historia e grave të burgosura, të detyruara të emigrojnë dhe të braktisin familjet e tyre, vetëm sepse janë të huaja. Ky është dokumentari "Divorc sipas stilit shqiptar", i regjisores bullgare, Adela Peeva. Personazhe të gjalla që dëshmojnë historitë e dashurive të thyera të tyre. Një dokumentar që bazohet mbi tri histori, të cilat krijojnë kuadrin e gjithë asaj çka ndodhte. Adela Peeva është diplomuar për kinema, teatër dhe televizion në Beograd. Nga viti 1973 deri në 1990-ën ka punuar në Studion e Filmave Dokumentarë të Sofjes. Ndërsa në vitin 1991 ka krijuar shtëpinë e saj të produksionit "Adela Media". "Divorc i stilit shqiptar" (Razvod po Albanski), së fundmi është prezantuar në Festivalin Ndërkombëtar të Filmit Dokumentar në Amsterdam, ku është nominuar për kategorinë European Film Academy për filmin më të mirë dokumentar Prix "ARTE".

Për çfarë flet "Divorc sipas stilit shqiptar"?

Për diktaturën më të gjatë në Europë, atë të Enver Hoxhës, dhe se si kjo diktaturë ndërhynte në jetën private të personave. Në veçanti filmi flet për martesat mes burrave shqiptarë dhe grave të huaja. Martesa të tilla ndodhnin shpesh në atë kohë. Të rinj shqiptarë shkonin të studionin jashtë, në vende të tjera socialiste, disa prej tyre dashuroheshin dhe ktheheshin në shtëpi me një grua ruse, polake, bullgare... Por në vitin 1961, pasi Krushov denoncoi krimet e Stalinit, Enver Hoxha ndërpreu të gjitha marrëdhëniet me vendet e Paktit të Varshavës. Si pasojë e kësaj, të gjithë shqiptarët e martuar me gra të këtyre vendeve duhet të divorcoheshin, ndërsa gratë të linin Shqipërinë. Shumë prej tyre nuk pranuan të ktheheshin mbrapsht dhe përfunduan në burgje të akuzuara për sabotazh dhe spiunazh.

Si u njohët me këtë çështje?

Po xhiroja filmin tim "E kujt është kjo këngë?", në qytetin e Korçës. Tek unë erdhi një i moshuar dhe më tregoi historinë e gruas së tij, një bullgare që ishte detyruar të linte vendin në atë periudhë. Ky burrë e kishte riparë vajzën e tij, e cila kur u largua ishte vetëm 5 vjeçe, vetëm pas rënies së Murit të Berlinit, kur tashmë ishte 35 vjeçe. E pyeta nëse kishte raste të ngjashme me të tijin, dhe ditën tjetër erdhën 5 familje të tjera...

Kur filloi puna për filmin?

Kam xhiruar në vitin 2004 dhe 2005, dhe gjatë 2005-2006 kemi punuar në montazh.

Sa material keni mbledhur rreth këtyre rasteve?

Kam filmuar familje të ndryshme, por dokumentari përqendrohet në historinë e tri martesave. Në rastin e parë, ai mes një shqiptari dhe një polakeje, që të dy ishin dënuar me vdekje. Por më pas, ky vendim u transformua në 25 vjet burg për burrin, ndërsa gruaja u lirua falë ndërhyrjes së qeverisë polake. Si përfundim, Barbara u rikthye në Poloni, por tashmë ishte vonë sepse kohëzgjatja e të marrit në pyetje dhe drogat që kishin përdorur, e kishin prekur shëndetin e saj mendor. Pastaj është historia e një gruaje ruse e cila kishte vuajtur 10 vite burg. Në atë kohë burri u nda prej saj duke u rimartuar me një shqiptare për të treguar devotshmëri ndaj regjimit. Edhe i biri mjek mohoi publikisht të ëmën që quhej "armikja e popullit" në një mbledhje për të rinjtë komunistë. Ai refuzoi ta shihte edhe pas lirimit të saj. Tani gruaja jeton në Moskë dhe kam shkuar atje për të marrë rrëfimin e saj. Historia e tretë në një farë kuptimi pati përfundim më të mirë. Burrë e grua, ai shqiptar dhe ajo ruse qëndruan në burg për më shumë se 12 vjet, por në fund arritën të bashkoheshin edhe me fëmijët e tyre që në kohën e burgut ishin birësuar. Në përfundim kam mbledhur historitë edhe të torturuesve të tyre. Vendosa të përfshija në film edhe intervistën e një zyrtari të Sigurimit (shërbimet sekrete të regjimit), i cili në atë kohë merrej me të huajt, një grua që i merrte në pyetje dhe që sot drejton një kompani private në Tiranë. Gjithashtu dëshmon edhe një prokuror, i cili kishte mbështetur akuzën në të tria rastet.
Asnjë nga të tre duket se nuk e kupton që ata kanë kryer krime...
Jo, asnjë prej tyre nuk është penduar. Që të tre janë të bindur se kanë kryer vetëm detyrën.

Si është e mundur?

Ma bëjnë shpesh këtë pyetje, ose edhe pyetje më direkte të tipit "Përse këta kriminelë nuk janë dënuar apo edhe të jenë gjykuar në përfundim të komunizmit?". Në fakt, kjo nuk ka ndodhur vetëm në Shqipëri. Edhe në Bullgari, askush nuk i detyron ish-pjesëtarët e shërbimeve sekrete që të kërkojnë falje ose të pranojnë krimet dhe përgjegjësitë e tyre.

Pse?

Sepse janë ende persona të fuqishëm, të lidhur drejtpërdrejt ose edhe me anë të miqve me pushtetin.
Ndërsa viktimat shfaqin ndjenja të urrejtjes...
Po, por askush prej tyre nuk kërkon hakmarrje. Në një farë mënyre tingëllon e çuditshme pas gjithë atyre që kanë kaluar. Unë e kam interpretuar si një periudhë qetësie pas zemërimit, një farë filozofie e të mbijetuarit. Duhet të them që të gjithë ishin njerëz me dinjitet dhe vlera të mëdha, në përgjithësi në paqe me veten e tyre.

Në raportin me të shkuarën, keni gjetur diferenca mes Shqipërisë dhe vendit tuaj, Bullgarisë?

Jo, nuk ka shumë diferenca. Edhe në vendin tim dosjet nuk janë hapur. Madje kryeministri bëri një deklaratë, në të cilën nënvizonte se asnjë njeri normal nuk mund t'i interesonte një gjë e tillë... Ndryshimi është se në Shqipëri sistemi stalinist mbeti në fuqi shumë më gjatë, deri në vitin '85, ndërsa në Bullgari pas vdekjes së Stalinit dhe me Krushov gjërat ndryshuan pjesërisht.

GAZETA SHQIPTARE

[xfiles]

Kjo ishte gjate prishjes se mardhenieve me bashkimin sovjetik.
Shume ushtarak apo intelektuale te arsimuar ne rusi, nder ta dhe nje i afermi im, ishin martuar me gra sovjetike.
Per fat te mire ky personi qe njoh, e çoi deri tek avioni, dhe me pas e ktheu ne shtepi sepse e donte shume, duke e ditur se rrezikonte burgun per kete.