Isa Boletini (1864-1916)

[petrol]

Kush jane ata shqiptare faqezinj qe nuk gjunjezohet me respekt te thelle ndaj therorive sublime te familjes atdhetare Boletini! Ne jete te jeteve qofshin te nderuar heronjte e Boletinit dhe pasardhesit te kene shendet e begati!

[ganimet]

Me shtat mashkuj te gjakut tij
e vran Isen ne pabesi
me shtat vllazen e e tete nipa te vet
i kan vra shkie njizet e tet

Kure ja ngriten shtatoren Ises, Xhaxhi i tha Ajetes bijes se ksaj familje.,
ja ku ta kemi ven Isa Boletinin.

[fegi]

Ali Boletini - Një jetë në shërbim të Kosovës dhe të Kombit
Alfred Papuçiu
Odiseja e jetës së një pinjolli të familjes së Boletinëve
Njeriu i dashur sado i moshuar të jetë, përsëri duam ta kemi pranë dhe të jetë me ne përjetësisht. E kaluara, e tashmja, pafundësia është e mbrujtur tek çdo njeri i sinqertë dhe jo meskin, apo cingun, « qoftëlarg », që mendon vetëm për konfortin personal dhe lavdinë e tij, paçka se nuk e meriton atë.

Këtë ndjeva kur fola sot me biznesmenin e suksesshëm shqiptar, por të thjeshtë dhe tepër modest, me origjinë nga Kosova, Nysret Telqiun. Sytë iu mbushën me lot. Një pinjoll i familjes së Boletinëve, daja i vet, Ali Boletini, ndërroi jetë në Tiranë më 1 shtator 2009. Ai u përcoll me nderim në banesën e fundit nga qindra bashkëpatriotë të ardhur nga Kosova dhe fisi i Boletinëve nga Mitrovica, si dhe bashkatdhetarë nga Tirana dhe Shqipëria. Pamje e dhimbshme atje në varrezat e Sharrës, kur Aliun e futën brenda « në shtëpinë e përjetshme », por krenari kur shumëkush e quajti « humbje për Kombin shqiptar » ikjen e tij. Aliu, siç përmend Nysreti, ishte një njeri i komunikueshëm dhe në çdo mjedis kishte vendin e tij. Edhe midis të rinjve tiranas që e quanin « dajë ». Saqë nipi i tij me shaka i thoshte : « More dajë, paske pasur shumë fëmijë”.

Në fakt Aliu kishte pasur vetëm një motër, Shemsijen, grua e urtë dhe nënë e Nysretit që ndërroi jetë në 2001, dhe dy vajza që i qëndronin gjithmonë pranë: Dardanën dhe Valbonën, për të cilat ai ishte tepër krenar se i kujtonin gjithmonë Kombin, të cilin ai e deshi dhe dha shumë për të. Rijetoi jetën kur erdhi përsëri në Shqipëri, midis njerëzve edhe pse të panjohur në fillim, por që shumë shpejt, u bënë miq të tij. U gëzua pamasë kur Kosova u shpall e pavarur dhe e ndjente veten krenar kur shkonte atje dhe takonte miqtë e tij të vjetër, “axhën” Isë Boletini të përjetësuar, të afërmit në Mitrovicë dhe ngazëllehej para Kullës së Boletinëve martirë…

Sa më tepër mbaja shënime se çfarë më thoshte Nysreti, aq më tepër më lindnin mendime për ta thelluar njohjen për patriotin Ali Boletini që gjithë jetën e tij mbeti i thjeshtë, fjalëpakë, nuk kërkoi diçka më tepër megjithëse e meritonte, ishte inteligjent, dinte gjuhë të huaja dhe mbeti deri në fund tepër njerëzor. Nuk donte t’i numëronte më vitet e jetës së tij të vrullshme, me gëzime, por edhe me hidhërime, me përplasje me “shkaun”, me mistikët, duke pare të largoheshin nga kjo jetë njerëz të tij tepër të dashur. Asnjëherë nuk u qa për padrejtësitë e jetës së tij “të gjatë” e me zigzake. Në “shoshën e viteve të jetës së tij” kujtohej gjithmonë si njeri i besës, i drejtë, tepër korrekt, i vendosur, mikun e kishte mik për kokë, qoftë ai nga Tirana, Vlora, Tropoja, Prishtina, Gjilani, Mitrovica, Fieri… Kishte autoritet në familje dhe në shoqëri, por ishte tepër i butë me ata që e rrethonin. Cilësi që i kishte trashëguar nga i ati, patrioti Tafil Boletini.

Ali Boletini lindi më 1920. Qysh në moshë të re, ai përqafoi idetë përparimtare të axhës së të atit, Isa Boletini. I ati Tafili ishte lindur në Boletin, pranë Mitrovicës dhe ishte një nga filizat e rinj të familjes së njohur të Boletinëve, djali i parë i Ahmetit, vëllait të madh të Isa Boletinit. I ati e kishte lënë jetim Tafilin fare të vogël, rreth 3 vjeç, kështu që së bashku me dy vëllezërit dhe tre motrat, u rrit nën kujdesin e axhë Isë, të cilit ai do t’i qëndronte gjithnjë pranë në oda, kuvende e beteja, duke përqafuar edhe ai virtytet fisnike të atdhetarit të shquar dhe të bashkëluftëtarëve të tij. I ati i Aliut, Tafili, sikurse dhe Isa Boletini kishin marrë rrugën e Vlorës më nëntor 1912, si dhe kosovarë të tjerë, për të parë me sytë e tyre ngritjen e flamurit kombëtar dhe shpalljen e pavarësisë së ëndërruar. Ai u vu pa rezerva në shërbim të qeverisë së parë kombëtare. Gjatë viteve 1920-1924 Tafili shërbeu si nënprefekt në Fier dhe në Lushnjë, i caktuar me një detyrë të tillë menjëherë pas Kongresit të Lushnjës. Shumë shpejt u bë një njeri tepër i respektuar nga populli.

[fegi]

Luftëtari, strategu dhe udhëheqësi i spikatur ushtarak
Fazli Hajrizi
Kontributi i Isa Boletinit në organizimin e lëvizjes për çlirim kombëtar (1)
Mitrovica dhe rrethina e saj, shpeshherë gjatë historisë, sidomos që nga Lidhja Shqiptare e Prizrenit e deri në vitin 1912, ka qenë faktori më determinues i qëndresës sonë kombëtare. Shumë ngjarje të mëdha me dimensione kombëtare, sidomos Shpallja e Pavarësisë së Shqipërisë, kanë pasur si prolog kryengritjet e luftëtarëve trima të krahinës së Mitrovicës, qëndresën e tyre titanike nën udhëheqjen e Isa Boletinit.

Në lëvizjen çlirimtare për liri në këtë cep të Shqipërisë etnike, Isa Boletini u shqua si njëri ndër luftëtarët më të spikatur, një ndër strategët më të zhdërvjelltë, ndër organizatorët më të mirë e udhëheqësit ushtarakë popullorë më autoritarë.

Bashkimi i Lëvizjes

Gjatë decenies së parë të shek. XX ai arriti t’i bashkojë lëvizjet e armatosura të krahinave të ndryshme në një lëvizje të vetme për ta nxjerrë atë nga kufijtë e Kosovës e Shqipërisë veriore e për t’i dhënë asaj karakter mbarëshqiptar.

Isa Boletini u lind më 15 janar 1864 në fshatin Boletin, në një familje që shquhej për veprimtari luftarake në rrethinën e Mitrovicës dhe në Vilajetin e Kosovës. Në edukimin e tij rol të madh kanë luajtur babai Ademi, sidomos nënë Ajshja. Gjyshi i tij, Mursel Boletini, ishte njëri ndër prijësit dhe luftëtarët popullorë kundër pushtuesve të huaj, që kishte bërë emër në Kosovë. Oda në kullën e Boletinit ishte një vatër e rëndësishme e edukimit patriotik. Ajo ka luajtur rol të madh në rritjen e ndërgjegjes kombëtare. Në këtë familje me tradita patriotike e luftarake, e pasur me toka e pyje, kullota e që zotëronte edhe një minierë e punishte të gurëve të mullirit, të cilët tregtoheshin në Kosovë, Bosnje, Serbi e vende të tjera ballkanike, u rrit dhe u kalit Isa Boletini.

17-vjeçari në beteja

Në fazën e fundit të rezistencës së Lidhjes Shqiptare, në betejat e ashpra e të përgjakshme midis ushtrisë osmane dhe forcave të Lidhjes Shqiptare të Prizrenit mori pjesë edhe Isa Boletini. Kështu, më 22 prill 1881, kur sapo kishte mbushur 17 vjet, ai, së bashku me vëllanë, Ahmetin, për herë të parë u rreshtuan krah për krah me luftëtarët e lirisë, duke marrë pjesë në Betejën e Slivovës, në veri të Ferizajt, kundër ushtrisë turke të udhëhequr nga Dervish Pasha. Edhe pse ende, të thuash, shtalb, ai kishte dhënë mendimin e vet se Beteja e Slivovës ishte zhvilluar në një vend jostrategjik dhe pa një plan operativ të favorshëm për korrjen e fitores. Përkundër dhunës e terrorit të egër që ushtronin pushtuesit osmanë mbi popullsinë shqiptare, veçanërisht mbi familjet atdhetare e me autoritet, pra edhe kundër familjes së Boletinëve, me qëllim që të shtypin me gjak lëvizjen për liri, Isa Boletini dhe luftëtarët e tij kishin vendosur që mos t’i lëshojnë kurrë armët nga dora.

Rruga drejt lirisë

Që nga sprova e parë e deri në vdekje, në rrugën e tij drejt lirisë atë nuk e zbrapsën as sulmet e njëpasnjëshme, as pritat e kurthet për likuidim, as denigrimet e shpifjet, as joshjet e ofertat me grada, ofiqe e para, as asgjë

Ngjarja e dytë që i forcoi bindjen Isait se shqiptarët duhet të jenë syçelë ndaj lajkave e premtimeve të autoriteteve të administratës së qeverisë osmane, që, sipas tij, janë mjeshtër të dredhisë dhe se në shpirt kanë egërsinë e hakmarrjes, ishte pusia që iu organizua të vëllait, Ahmetit, në Mitrovicë nga Rexhep Pasha me forcat e xhandarmërisë së tij (1888). Pas vrasjes së Ahmetit (1894), nga një pusi që iu përgatit nga pushteti turk në fshatin Zhazhë, Isa Boletini zuri menjëherë vendin e tij. Kështu, për t’u hakmarrë për shkak të arbitraritetit, dhunës e terrorit që ushtronin mbi popullatën shqiptare në Shalë të Bajgorës dhe në rrethinën e Mitrovicës, ai në fund të vitit vrau një oficer turk dhe pesë xhandarë. Në vitin 1895, forca të mëdha ushtarake turke të udhëhequra nga Mehmet Pashë Qyrdi, dihet, me urdhër të valiut të Kosovës, Hafiz Pasha, sulmoi Boletinin që ishte vatër e rrezikshme e rezistencës shqiptare.

Fitoret në luftë

Isa Boletini, i cili në fillim kishte pranë vetës vetëm 25 luftëtarë, po që ndërkohë i erdhën në ndihmë bashkëfshatarët dhe vullnetarë tjerë të krahinave përreth, i priti me armë, duke u shkaktuar forcave armike humbje të konsiderueshme në njerëz dhe në armatim. U vra bimbashi me disa oficerë dhe ushtarë turq. Përkrah Isait ishte e ëma, Aishja, e cila ua lidhte plagët luftëtarëve duke u dhënë zemër: “Gajret djalë se të ka ba nana me luftue me pashallarë!” Forcave turke, të cilat kishin pësuar humbje të mëdha, u erdhën në ndihmë përforcime të reja nga Mitrovica në krye të Hafiz Pashës. Isa Boletini, i gjendur përballë rrezikut të ushtrisë së armatosur shumë më mirë, duke shfrytëzuar strategjinë dhe konfiguracionin e vendit, arriti të çajë rrethimin dhe të tërhiqet me luftëtarë në kullën e tij në Banjë të Drenicës, ku qëndroi deri në vitin 1897. Siç shkruan konsulli Karl Estraj, ushtria turke dogji kullën e Boletinëve në majën e Sokolicës.

[fegi]

Mbrojtja e trojeve shqiptare nga shovinistët fqinjë
Fazli Hajrizi
Kontributi i Isa Boletinit në organizimin e lëvizjes për çlirim kombëtar (2)
Në vitin 1896, Isa Boletini me luftëtarët e tij mori pjesë në luftën çlirimtare në Plavë e në Gusi, së cilës i printe Hasan Ferri dhe që kishte për qëllim formimin e një vilajeti autonom që do të përfshinte trojet etnike shqiptare. Në këto luftëra ai u dallua si strateg ushtarak dhe organizator shumë i mirë.

Në luftërat greko-turke (1897) Isa Boletini në krye të luftëtarëve të Kosovës mori pjesë në frontin e Thesalisë kundër forcave greke, duke qenë i bindur se kështu mbronte tokat shqiptare nga copëtimi. Pas kthimit nga lufta, ai rindërtoi kullën në vendlindjen e tij në Boletin, ku u vendos të jetojë.

Bashkëpunëtor i Haxhi Zekës e Bajram Currit

Një vit më vonë (1898) Sulltani, me qëllim që ta përvetësonte, e thirri në Stamboll për t’ia dhënë gradën major të xhandarmërisë. Në vitet 1899-1900 bashkëpunoi me Haxhi Zekën, Bajram Currin e atdhetarë tjerë, në organizatën patriotike “Besëlidhja shqiptare” të Pejës, e cila synonte mbrojtjen e trojeve shqiptare nga shovinistët fqinjë. Në janar të vitit 1899 u zgjodh delegat i rrethit të Mitrovicës dhe e përfaqësoi atë në Kuvendin e Pejës të mbajtur që nga 23 deri më 29 janar 1899, ku, përveç tjerash, u muar vendimi për formimin e ushtrisë së Shqipërisë.

Isa Boletini iu kundërvu edhe veprimtarisë antikombëtare të qeverisë serbe, e cila në këtë kohë, për të nxitur përçarje e konflikte midis popullsisë shqiptare, madje edhe për të ushtruar terror mbi të, rekrutonte agjentë, kryesisht mësues, dërgonte në Vilajetin e Kosovës pa ndërprerë banda të armatosura etj. Duke qenë se qeveria turke ishte tepër indiferente për sa i përket veprimtarisë së bandave të armatosura serbe, Isa Boletini u kujdes vetë për çarmatosjen e popullsisë serbe.

“Mbreti i vogël”

Serbia, e mbështetur nga Rusia, e përdori këtë si pretekst për të reaguar. Në korrik 1901 qeveria ruse e serbe, duke parë rrezikshmërinë e Isa Boletinit, ushtruan presion mbi Portën e Lartë për të ndërmarrë masa kundër “mbretit të vogël (Isa Boletinit), i cili nuk po pyeste për mbretin e madh (Sulltanin), por bënte si donte vetë”, pra kishte marrë guximin dhe, krye në vete, çarmatoste popullsinë serbe.

Në vitin 1901, Isa Boletini, në krye të 500 luftëtarëve u nis nga Boletini për në Pazar të Ri, dhe, duke përdorur një taktikë të veçantë luftarake, arriti ta befasojë komandantin turk, i cili nuk pati mundësi as t’i mbledhë ushtarët e tij për t’i organizuar për mbrojtje e le më për sulm. Isa Boletini, me forcat luftarake të tij hyri në Pazarin e Ri dhe detyroi Portën e Lartë që të lirojë Aqif Pazarin. Lëvizja e Pazarit të Ri e afirmoi edhe më shumë atë. Kështu, masat popullore të Shalës së Bajgorës, të Podgurit, të Drenicës, të Vushtrrisë, të Pejës, të Llapit etj. e njihnin për prijës të tyre.

Lidhja e Besës

Besëlidhja me krerët e Pazarit të Ri, Prishtinës, Vushtrrisë, Rozhajës, Mitrovicës, Senicës etj., rriti qëndresën shqiptare kundër Portës së Lartë dhe kundër ndërhyrjes së imperializmit në Shqipëri.

Në shkurt të vitit 1902 Isa Boletini u vu në krye të protestave të Kosovës që kërkonin dënimin e vrasësve të atdhetarit të shquar Haxhi Zeka (18 shkurt 1902). Gazeta “La Nazione Albanese” shkruante se në krye të pakënaqësive është Isa Boletini. Porta e Lartë, e trembur nga lëvizja çlirimtare e shqiptarëve dhe nga rreziku i shpërthimit të konfliktit me Rusinë e Serbinë, dërgoi në Kosovë forca të shumta ushtarake, duke ftuar njëkohësisht në Stamboll Isa Boletinin për t’i dhënë gradën Pashë.

Në këtë kohë (gjysma e dytë e vitit 1902), qeveria ruse, nën pretekstin e ruajtjes së elementit të krishterë, me miratimin e Portës së Lartë, hapi konsullatën e vet në Mitrovicë. Isa Boletini nuk u pajtua me këtë vendim, prandaj deklaroi se “do ta vriste me dorën e vet konsullin rus në qoftë se ky përpiqej të hynte në Mitrovicë”. Duke parë se Isa Boletini ishte një kundërshtar i madh i hapjes së konsullatës ruse në Mitrovicë, qeveria ruse ushtronte trysni në Portën e Lartë që ta likuidonte fizikisht prijësin shqiptar. Me gjithë presionet e vazhdueshme, vrasja e prijësit të shqiptarëve do të kishte pasoja të mëdha për Portën e Lartë.

Isa në Stamboll

Ajo i premtoi 3000 lira vetëm që ai të qëndronte me një anë. Pas përpjekjesh të mëdha, më në fund arriti që ta bindë kryetrimin që të nisej për në Stamboll. Më 4 dhjetor 1902 Isa Boletini shkoi në kryeqytetin e Perandorisë ku u takua me Sulltanin. Në pyetjen e Sulltanit pse nuk pajtohej me hapjen e konsullatës ruse në Mitrovicë, Isa Boletini i ishte përgjigjur shkurt: ”Kjo është çështje thjesht politike. Shqiptarët nuk mund të pajtohen që në zemër të atdheut të tyre, ku nuk ka asnjë rus, ta durojnë votrën e sllavizmit”. Kështu, gjatë kohës sa qëndroi në Stamboll (4 dhjetor 1902-21 shkurt 1906), edhe përkundër protestave që bënë figura të shquara të Lëvizjes Kombëtare në Kosovë për lirimin e tij, Porta e Lartë u përpoq ta mbajë të izoluar atje.

vijon

[fegi]

Vrasja e konsullit rus në Mitrovicë
Fazli Hajrizi
Kontributi i Isa Boletinit në organizimin e lëvizjes për çlirim kombëtar (3)
Megjithatë, Isa Boletini mbajti lidhje të forta, sidomos shpirtërore, me popullin e atdheun e tij. Fryma liridashëse kishte mbetur aty në zemrat e bashkatdhetarëve të tij. Kjo u dëshmua edhe më 29 mars 1903, kur u mblodhën me qindra luftëtarë shaljanë e të viseve të tjera të rrethit të Mitrovicës për të kundërshtuar vendosjen e konsullit rus Grigor Shqerbinit. Në një luftë të përgjakshme me forcat e garnizonit turk në Mitrovicë ranë dëshmorë në fushën e nderit mbi 300 luftëtarë shqiptarë. Ushtari Ibrahim Popovci nga rrethi i Gjilanit, duke e ditur se fajin kryesor për tragjedinë që pësuan vëllezërit e tij, e kishte konsulli rus, Grigor Shqerbin, e vrau me dorën e tij.

Kthimi në vendlindje

Këtë lajm të hidhur dhe krenar njëkohësisht ia përcollën disa bashkatdhetarë Isa Boletinit, por autoritetet turke ia pamundësonin kthimin në Kosovë, edhe përkundër kërkesave të njëpasnjëshme të tij dhe të atdhetarëve shqiptarë.

Isa Boletini u lirua më 21 shkurt 1906, ndërsa pesë ditë më vonë arriti në vendlindje, në Boletin, ku e vizituan jo vetëm paria e populli i Kosovës, por edhe përfaqësues të shteteve të Evropës. Nuk vonoi dhe sërish u vu në krye të lëvizjes antiosmane të Kosovës. Në fillim vuri kontakt me krerë të krahinave të ndryshme. Kështu, vetëm një muaj pas kthimit të tij në Kosovë, qindra fshatarë të rrethit të Vushtrrisë u ngritën kundër zbatimit të ligjit mbi taksën. Edhe popullata e Pejës u ngrit kundër Xhavit Pashës, komandant i trupave ushtarake turke në Mitrovicë, duke kërkuar largimin e tij të menjëhershëm nga Peja.

Injorimi i kërkesave turke

Autoritetet turke, për të qetësuar gjendjen, kërkuan ndihmën e Isa Boletinit, mirëpo kur panë se ai doli hapur në përkrahje të kërkesave të kryengritësve, u detyruan të lëshojnë pe para kërkesave të kryengritësve, duke e larguar Xhavit Pashën nga Peja. Pas këtij akti Isa Boletini kishte deklaruar: “Jam i kënaqur që gjeta rastin me i tregue Stambollit që jam njaj i vjetri”. Në këtë kohë (1907) turqit e rinj mbajtën një kongres ku vendosën që të bashkëpunojnë me kryengritësit shqiptarë me qëllim të përmbysjes së aristokracisë dhe tiranisë së sulltan Abdyl Hamitit II. Në shpejtimin e fillimit të kryengritjes xhonturke ndikoi deklarata e janarit 1908 e ministrit të Punëve të Jashtme të Austro-Hungarisë, Erental, sipas së cilës, me pëlqimin e sulltanit, Vjena do të fillonte me ndërtimin e hekurudhës në zonën e Mitrovicës. Nuk vonoi dhe në qershor të atij viti u arrit marrëveshja anglo-ruse mbi reformat e reja për Maqedoninë.

Kuvendi i Prizrenit

Fillimin e ndërtimit të hekurudhës në zonën e Mitrovicës e priti me shqetësim të madh edhe Isa Boletini, duke e konsideruar këtë si hap të depërtimit austriak në Vilajetin e Kosovës e të Manastirit. Për këtë arsye, shqiptarët që mbështesnin pa rezervë prijësit e tyre, pra edhe Isa Boletinin, sabotuan një ekskursion të parashikuar më 5 korrik nga shkolla austro-gjermane e hekurudhave në fshatin Saraishtë të rrethit të Ferizajt. Konsulli francez në Shkup, Krajevski, në raportin e tij pohonte se shqiptarët e krahinës së Mitrovicës e të krahinave të tjera, të ndarë në dy grupe të armatosura që arrinin në 15 000 veta, bllokuan hekurudhën nga Kaçaniku në Lipjan. Krerët e Prishtinës, Mitrovicës, Gjakovës, Vushtrrisë e Pejës, ishin mbledhur në Prizren, ku miratuan një irade në të cilën kërkonin nga Sulltani që t’i pritej rruga e ndërhyrjes së Austro-Hungarisë në Shqipëri.

Pjesëmarrësit

Në Kuvendin e Prizrenit u shtrua nevoja dhe kërkesa për organizimin të një kuvendi më të gjerë. Qyteti i Ferizajt ishte caktuar si vendi i mbledhjes së krerëve të shquar të Vilajetit të Kosovës, siç ishin Isa Boletini e Ferat Draga etj. nga Mitrovica, Bajram Curri, Sylejman Batusha etj. nga Gjakova, Murset Begu nga Pazari i Ri, Qerim e Mahmut Begolli nga Peja, Jahja Beu, Rasim Aga, Rasim Aga, Hasan Hysen Budakova etj. nga Prizreni, Mustafë Lita, Ramadan Zazkoci etj. nga Luma, Fuad Pasha, Zenel Alushi etj., nga Prishtina, Zejnullag Begu e Abdyl Kadriu nga Vushtrria, Murat Aga etj. nga Tetova, Jakup Begu, Ramë Pozharani e Islam Pira dhe Idriz Seferi nga Gjilani, Shaban Meklenica, Hasan Prishtina e shumë të tjerë. Njëri ndër organizatorët e Kuvendit të Ferizajt, i cili filloi më 5 korrik 1908, ishte edhe Isa Boletini, udhëheqës i forcave të armatosura të Mitrovicës. Më 8 korrik 1908, në Selanik, ku ishte epiqendra e komiteteve xhonturke, kishte arritur një raport nga Ferizaj, ku, ndër të tjera, thuhej se “shqiptarët, si lumenj, zbritën dhe po vazhdojnë të zbresin të armatosur nga malet. Isa Boletini qëndron si vigan midis atyre burrave”. Në saje të aktivitetit të Isa Boletinit dhe patriotëve tjerë, karakteri kombëtar i Kuvendit të shqiptarëve në Ferizaj dita-ditës vinte duke dalë në sipërfaqe.

vijon

[fegi]

Kontributi i Isa Boletinit në organizimin e lëvizjes për çlirim kombëtar (4)
Fazli HAJRIZI
Në këtë Kuvend u mblodhën udhëheqësit shqiptarë me ndikim nga gjithë Vilajeti i Kosovës dhe ishin më se 6000 veta.
Për rolin e Isa Boletinit në Kuvendin e Ferizajt bëjnë fjalë burimet austro-hungareze, italiane, turke, serbe etj. Rolin e tij për lidhjen e besës shqiptare e ka përjetësuar me vargje edhe këngëtari popullor.

“Isa Begu ja ka mbrri,

Kish manxerre me gjithë allti,

Kish manxerreme gjithë fishek,

I lumtë goja sa mire po flet:

- Kush t’jet shqyptar nuk do Hyrrjet!”

dhe

“N’nandë qytete na u hap zani,

Shpejt na u shkrue islihati,

Islihati sa shpejt u shkrue,

- Me dale gjaqet mej pajtue!

Reka besë gjashtë muej ka vnue!”

Kërkesat e Kuvendit

Konsulli Italian në Shkup, Augusto Stainer, në raportin e tij Nr. 316/116, më 15 korrik 1908, e cilësonte Isa Boletinin si “një nga udhëheqësit më të shquar shqiptar të Vilajetit të Kosovës”. Kërkesat e pjesëmarrësve të Kuvendit të Ferizajt, thekson Steiner, kishin karakter politik. Shqiptarët kërkonin të vetëqeveriseshin, pra kërkonin autonominë e Shqipërisë. Një delegacion i madh i shqiptarëve do të shkojë në Shkup me kërkesë që të shkarkohet valiu nga detyra, sepse vetëm ata (shqiptarët) janë të zot të tokës së tyre, duke mos lejuar që t’i qeverisin njerëzit të cilët janë të lidhur dhe bashkëpunojnë me të huajt në dëm të popullit shqiptar”. Më 18 korrik në Kuvendin e Ferizajt ishte lidhur “Besa” përmes së cilës ishte ndaluar hakmarrja dhe të gjitha armiqësitë e vjetra për gjashtë muaj e ardhshëm në mënyrë që të intensifikohet lufta kundër armiqve të huaj.

Gjendje e acaruar

Konsulli Italian Augusto Sanier, në raportin tjetër Nr. 325/120 të, midis tjerash, shkruante: “Pa marrë parasysh se si do të jenë rezultatet e Kuvendit të Ferizajt, është pozitive të përmend se janë lidhur dhe miqësuar të gjitha fiset shqiptare, prej të cilave shumë kanë qenë në armiqësi midis veti, por nuk ngurrojnë që t’i ndërpresin këto armiqësi personale dhe urrejtjen midis tyre për momentet të cilat janë me rendësi të madhe për ardhmërinë dhe interesat e tyre të përbashkëta”. Kuvendi i Ferizajt, aksioni më i madh i shqiptarëve të Kosovës prej kohës së Lidhjes Shqiptare të Prizrenit, përkoi me fillimin e revolucionit të turqve të rinj që shpërtheu më 3 korrik 1908 në kryengritjen e Resnjes. Komiteti xhonturk “Itihad ve Teraki” (“Bashkim e Përparim”) u përpoq që ta shfrytëzojë Lëvizjen Kombëtare Shqiptare dhe gjendjen e acaruar politike në Shqipëri. Turqit e rinj zhvilluan një agjitacion të gjerë në radhët e forcave të armatosura që ishin tubuar në Ferizaj, duke u premtuar pjesëmarrësve se, pas shpalljes së Kushtetutës së vitit 1876, popullit shqiptar do t’u sigurohej liria, barazia, vëllazëria dhe drejtësia. Në mesin e të tubuarve u paraqitën edhe disa oficerë të rinj, anëtarë të Komitetit të Turqve të Rinj “Bashkim e Përparim”, të cilët u përpoqën të marrin udhëheqjen e këtij tubimi, por nuk ia arritën dot. Isa Boletini, i cili kishte njohuri të mjaftueshme mbi politikën e turqve të rinj, pra, duke e njohur në thelb politikën e tyre demagogjike, nuk ushqente asnjë iluzion se shqiptarëve do t’u vinte ndonjë e mirë nën sundimin osman.

Si u komentua mbajtja e Kuvendit?

Edhe pse ai kishte pikëpamje të njëjta me Turqit e Rinj për sa i përket ndikimit të huaj dhe zbatimit të reformave, ekzistonte dallimi në raport me gjendjen kushtetuese.

Për Kuvendin e Ferizajt, siç theksuam më lart, flasin disa burime, mirëpo diplomacia e Vjenës ngjarjet atje i ka përcjellë më me vëmendje, meqë i konsideronte ato si të rrezikshme për interesat e saj. Çështja shqiptare, sipas Vjenës, e zinte vendin e parë në këto ngjarje. Nga bisedat e konsullit austriak në Shkup që pati më 21 korrik 1908 me komandantin e ri të Vilajetit të Kosovës, Hysni Remzi Pashën, dhe me të ngarkuarin për reformat në Shkup, Urbanskin, del se ky i fundit e injoronte plotësisht çështjen e Turqve të Rinj dhe njihte vetëm Lëvizjen Shqiptare. Edhe konsulli austro–hungarez në Mitrovicë, Zambur, i cili ndiqte me vëmendje ngjarjet që zhvilloheshin në Ferizaj dhe në gjithë Vilajetin e Kosovës, në raportin e tij Nr. 57, 20 korrik 1908, që i dërgonte Erentalit në Vjenë, ndër të tjera, i shkruante se organet e pushtetit osman, përballë kaosit të përgjithshëm dhe pasigurisë së oficerëve, nuk qenë në gjendje të ndërmerrnin çfarëdo mase për vendosjen e rregullit, madje ato mbaheshin vetëm formalisht.

Dimensionet mbarëshqiptare

Në gjithë territorin në veri të Kaçanikut, theksonte ai, situata ishte në duart e shqiptarëve dhe se organet e administratës shtetërore funksiononin kryekëput sipas diktatit të Kuvendit Shqiptar, ndërsa gjykatat e vjetra nuk vepronin fare. Tubimi i Ferizajt, që kishte më parë karakter lokal, mori dimensione më të mëdha, në të cilin morën pjesë shqiptarët e të gjitha anëve të Vilajetit të Kosovës. Këtu u mblodhën udhëheqësit shqiptarë me ndikim nga gjithë Vilajeti i Kosovës, ku ishin më se 6000 veta. Deri tash nuk kanë ardhur krerët nga qytetet: Sjenica, Plevla, Bjello Pola, Berani dhe Tërgovishta (Rozhaja). Fjalën më me influence e patën Hoxhallarët: Rexhep Efendiu (Voka) nga Tetova, Sherif Efendiu nga Prizreni, Paria e Shkupit, Myftiu, Xhemal Aga nga Prishtina, Zenel Begu nga Vushtrria, Isa Beu (Boletini) nga Mitrovica, Hasan Hysen Budakova dhe Mehmet Beu nga Peja, Bajram Curri nga Gjakova e të tjerë, të gjithë me ndikim të madh.

Vijon

[fegi]

Votimi i programit “Bashkim e Përparim”në Kuvend
Fazli Hajrizi
Kontributi i Isa Boletinit në organizimin e lëvizjes për çlirim kombëtar (5)
Lidhur me dallimet që ekzistonin midis shqiptarëve e Turqve të Rinj, konsulli Zambur në Mitrovicë raporton: “Më 20 korrik u arrit marrëveshja që shqiptarët të përkrahin luftën e Turqve të Rinj kundër absolutizmit Hamidian, por me kusht që t’u plotësohen kërkesat për vetëqeverisje. Isa Boletini e përkrahte nevojën e krijimit të një regjimi konstitucional në Perandorinë osmane, ku populli shqiptar do ta gjente interesin e vet. Me shpalljen e Kushtetutës do të krijoheshin mundësitë për fitoren e autonomisë së Shqipërisë”.

Dy rryma

Qëndrimi ndaj Turqve të Rinj krijoi në Kuvendin e Ferizajt dy rryma. Derisa Isa Boletini, Bajram Curri dhe atdhetarë të tjerë ngulnin këmbë për bashkëpunimin me Turqit e Rinj, pra për bashkim me Revolucionin me shpresë se, pas shpalljes së Kushtetutës, do të krijoheshin mundësitë për shembjen e arbitraritetit të aparatit administrativ, për mbylljen e burgjeve, për heqjen e tagrave e tatimeve, për zbatimin e reformave të mirëfillta, për largimin e oficerëve të huaj nga vendi, për zhdukjen e dominimit ekonomik dhe politik të shteteve të mëdha dhe, mbi të gjitha, do të hapeshin rrugët për fitoren e autonomisë së Shqipërisë, përfaqësuesit e rrymës së dytë që kryesohej nga Mehmet pashë Deralla, dhe përbënin pakicën, kërkonin që t’i qëndronin edhe më tej besnikë regjimit të vjetër absolutist të Sulltan Abdyl Hamitit II.

Mbresat për Isën

Autori turk Mehmet Ali Ayni pohon se Isa Boletini kishte qëndrim të vendosur për të bashkëpunuar me revolucionin e turqve të rinj. Në telegramin e 7 korrikut 1908, që iu dërgua Sulltanit, ku kërkohej rivendosja e Kushtetutës së vitit 1876 dhe thirrja e parlamentit me përfaqësues të popullit, në mesin e 180 nënshkruesve ishte edhe Isa Boletini. Edhe telegrami tjetër që iu dërgua më pas Sulltanit, e kishte shqetësuar aq shumë atë sa, siç thekson Ismail Qemali, “ai kishte lënë mbresa më të mëdha në mendjen e Sulltanit se vetë protestat e Fuqive të Mëdha”. Edhe pohimi i kryesekretarit të zyrës së pallatit, Tahsim Pasha, se Isa Boletini përkrahte revolucionin xhonturk, hedh poshtë mendimin e Bugumil Hrabakut dhe të pseudohistorianëve të tjerë serbë e turq (S. Kylçe e Y. H. Bajur) se gjoja në Kuvendin e Ferizajt, Isa Boletini i shtynte shqiptarët t’i shërbenin padishahut, pra t’i qëndronin besnikë Sulltan Abdyl Hamitit.

Lëvizja Kombëtare Shqiptare

Meqë Porta e Lartë u kishte premtuar shqiptarëve shumë herë të drejta kombëtare dhe asnjëherë nuk i kishte zbatuar në praktikë, Isa Boletini nuk u zinte besë parullave e premtimeve të turqve të rinj, këtyre halldupëve me fytyrë të rreme, të cilët propagandojnë bashkim e vëllazërim, ndërsa, si mbarojnë punët e veta, “ua shpërblejnë mirësinat e nderet tuj i trashue prangat e robnisë mbarë kombit shqiptar”. Me gjithë mosbesimin Isa Boletini kishte vendosur që të bashkëpunojë me turqit e rinj, i bindur, se me përmbysjen e absolutizmit, do të hapeshin rrugët për realizimin e interesave të Lëvizjes Kombëtare Shqiptare.

Meri Mills Petroik, presidente nderi e Kolegjit të Vajzave në Stamboll, në librin e saj “Ndodhina në Bosfor”, duke bërë fjalë për ngjarjet në Ferizaj, ndër të tjera, thotë: “Në korrik 1908, nja njëqind mijë shqiptarë (numër i stërmadhuar – F. H.) u mblodhën në Shqipërinë Veriore (Ferizaj) nën udhëheqjen e kryetrimit Isa Boletinit dhe vepruan që t’i japin fund tiranisë së Sulltan Hamitit; ata njëzëri votuan të kërkohej rivendosja e Kushtetutës në Turqi. Kështu fare papritur u shpall ligji i vendit, Kushtetuta e Mithat Pashës më 23 korrik 1908”.

Kërkesat e Kuvendit

Kuvendi i Ferizajt nuk e kishte shumicën për të votuar Programin e Komitetit “Bashkim e Përparim”, prandaj për këtë arsye u detyruan të presin ardhjen e përfaqësuesve të Shkupit. Fill pas arritjes në Ferizaj të 24 delegatëve nga Paria e Shkupit, u bë votimi i Programit “Bashkim e Përparim”, premtimet e të cilit ishin në përputhje me kërkesat e kahmotshme të Lëvizjes Kombëtare Shqiptare për mbrojtjen e tërësisë së vendit. Këto premtime gjetën mbështetjen e shumicës së pjesëmarrësve të Kuvendit. Kështu, qëndrimi i vendosur i Isa Boletinit, Bajram Currit e atdhetarëve tjerë në Kuvendin e Ferizajt, i mbështetur gjerësisht nga masat popullore, qe një ndër faktorët e rëndësishëm për fitoren e revolucionit xhonturk. Prijësit shqiptarë patën ndikim edhe gjatë përpilimit të Itifaknamesë (Rregullores për aleancë) me tetë nene që u aprovua më 23 korrik.

vijon

[fegi]

Gëzimi dhe zhgënjimi i shqiptarëve pas shpalljes së Kushtetutës
Fazli Hajrizi
Kontributi i Isa Boletinit në organizimin e lëvizjes për çlirim kombëtar (6)
Përpilimi i Itifaknamesë (Rregullores për Aleancë) kishte tetë nene dhe u aprovua më 23 korrik 1908.

Itifakname

Neni 1

Lutja dhe betimi për besnikëri ndaj sulltanit, mospërmbysja e të cilit garantohet.

Neni 2

Ka të bëjë me riaktivizimin e Kushtetutës së vitit 1876, për të cilën shprehen solidarësisht të gjithë të pranishmit.

Neni 3

Kushdo që e kundërshton qëllimin e shprehur në nenin 2, në qoftë se është fjala për individ, do të denohet me vdekje, në qoftë se dalin kundër qyteteve ose rretheve të tëra, do të digjen dhe asgjësohen.

Neni 4

Lidhet aleanca për Kushtetutë; ajo garanton individualitetin dhe shprehjen e lirë të mendimit. Në ligjet ekzistuese nuk do të bëhen kurrfarë ndryshimesh derisa të mbahet mbledhja e Parlamentit. Asnjë rreth nuk bën kurrsesi të punojë në krye të vet pa pëlqimin e tërësisë.

Mospërfillja e këtyre rregullave do të denohet sipas nenit 3.

Nëpunësit, të cilët do t’i luftojnë njerëzit ose idetë liberale, do të pushkatohen.

Patriotët nuk kanë se përse të frikësohen.

Neni 5

Kuvendi i tillë, si dhe çdo individ, në marrëveshje me ushtrinë, do të kujdesën për depërtimin e ideve liridashëse.

Neni 6

Askush nuk bën assesi të anulojë nenet e mësipërme, t’i paraqesë në mënyrë të rreme e të tjera. Çdo rast i tillë dënohet sipas nenit 9.

Neni 7

I vetmi qëllim i kësaj aleance të paraqitur këtu është ta formojë atë dhe zbatimin e saj të lirë, nuk synohen kurrfarë qëllimesh të tjera publike ose të fshehta.

Neni 8

Kërkohet urata e Perëndisë për marrëveshjen e mbërritur.

Shpallur në Ferizaj, 10/23 Temuz (korrik) 1324 (1908)

Me këtë kishte marrë fund Kuvendi i Ferizajt dhe njëkohësisht ishte shpallur Hyrrjeti (Liria) duke u kthyer në jetën e Perandorisë Osmane Kushtetuta e vitit 1876.

Kthimi në Boletin

Lëvizjen çlirimtare të shqiptarëve, pos xhonturqve, u përpoqën ta drejtonin në favor të vetin edhe forcat imperialiste austro-hungareze. Pas shpalljes së Kushtetutës (Hyrjetit) më 24 korrik 1908, Isa Boletini u kthye në Boletin. Turqit e Rinj e ftuan në Mitrovicë, ku i premtuan tituj, grada e pasuri. Gëzimi i madh popullor, si në gjithë Perandorinë Osmane, posaçërisht në provincat evropiane, ishte i papërshkrueshëm, sepse shqiptarët shpresonin se do t’u siguroheshin liritë politike dhe barazia e premtuar. Konsulli austriak në Mitrovicë, Zambur, në raportin që i dërgonte Baronit Erental, situatën në Vilajetin e Kosovës e vlerësonte të relaksuar dhe si me kënaqësi manifestohet liria e fituar, duke filluar nga oficerët, administratorët e gjer te populli. Sipas tij, njerëzit vëllazëroheshin në rrugë, “edhe atë muslimanët me të krishtjenët”. Zonja Edith Durham, e cila në këtë kohë gjendej në Shkodër, do të shprehej: “Atëherë gjithë Shqipëria e Veriut u trazua nga gëzimi. Myslimanët e të krishterët janë të bashkuar. Besohej se këtu ka depërtuar Evropa dhe se turku nuk do të sundojë më. Njerëzit vinin të veshur me rrobat e tyre më të mira dhe gostiteshin. Hynin në qytet duke thirrur “Rroftë Kushtetuta” dhe shtinin me pushkë”.

Tradhtia e turqve

Turqit e Rinj, ashtu siç kishte parashikuar Isa Boletini, posa morën pushtetin në dorë dhe u konsoliduan, iu kundërvunë me forcë Lëvizjes Kombëtare Shqiptare dhe kërkesës së saj për autonomi. Në gusht 1908, ata shpallën ligjin e ri mbi shërbimin ushtarak e pastaj edhe ligje të tjera antipopullore, si atë të rritjes së taksave etj., duke shkelur kështu premtimet për liri, barazi e vëllazërim. Marrëveshja që ishte arritur midis shqiptarëve dhe xhonturqve, pas Kuvendit të shqiptarëve në Ferizaj nuk zgjati shumë, meqë nuk ishte e bazuar në marrëdhënie të sinqerta. Të gjitha këto trashën prangat e robërisë, prandaj edhe rritën pakënaqësinë e masave në krahina të ndryshme, si në Mitrovicë, Pejë, Drenicë, Prizren etj., e cila u vu në lëvizje. Konflikti shqiptaro-turk ishte i paevitueshëm.

Turqit e rinj, duke e ditur se Isa Boletini ishte njëri ndër udhëheqësit kryesorë të kësaj lëvizjeje, në fillim u përpoqën ta vinin në shërbim të politikës së tyre, duke i premtuar grada, pasuri e ofiqe.

Metoda e presionit

Autoritetet lokale në fillim e morën me të mirë, e ftuan në Mitrovicë, duke shpresuar se ai do të shprehte besnikërinë ndaj regjimit të ri, mirëpo, kur u bindën se në këtë mënyrë nuk do të arrijnë ta shtrojnë, zbatuan metodën e presionit. Në gusht 1908, Turqit e Rinj arrestuan djalin e tij, Halilin, dhe nipin, Tafil Boletinin, të cilët ktheheshin në vendlindje nga Stambolli ku studionin. Ky veprim si dhe urdhëresa e kajmekamit të Mitrovicës, Hajdar bej Lekiqit, i cili ia kishte ndaluar që të lëvizë i armatosur, e bindën Isa Boletinin se regjimi i ri nuk e dallonte aspak nga ai i vjetri. Tashmë kuptoi se Turqit e Rinj përbënin një rrezik të madh për Lëvizjen Kombëtare Shqiptare, prandaj vendosi ta luftojë.(vijon)

[fegi]

“Nuk kërkoj të mirën time, por të mirën e vendit tim…”
Fazli Hajrizi
Kontributi i Isa Boletinit në organizimin e lëvizjes për çlirim kombëtar (7)
Që nga fundi i tetorit dhe gjatë muajit nëntor 1908, Isa Boletini kaloi nga një krahinë në tjetrën dhe, pasi u lidh me krerët e Pejës, të Prizrenit etj., nisi përgatitjet për organizimin e rezistencës antiosmane. Me iniciativën e tij u kërkua që të mbahet një kuvend tjetër në Ferizaj, ku do të shtroheshin probleme e kërkesa me karakter kombëtar. Turqit e rinj i ranë në gjurmë këtij plani, prandaj i morën të gjitha masat për ta parandaluar atë, duke kërkuar marrëveshje.

Tubimi në Ferizaj

Isa Boletini nuk pranoi kërkesën e autoriteteve turke. Ai u shpreh hapur se do të vazhdojë rrugën e luftës deri në arritjen e fitores. Në tetor 1908, mijëra shqiptarë, nën drejtimin e tij u tubuan sërish në Ferizaj me qëllim që pikërisht aty të fillojë kryengritja e armatosur. Pushteti osman ndërmori masa energjike dhe kishte arritur të parandalojë shpërthimin e kryengritjes. Edhe ky tubim nuk shpëtoi pa u evidentuar nga konsuj e diplomatë të ndryshëm. Kështu, konsulli Italian në Shkup, Augusto Stanieri, në raportin e tij nr. 611/208, të 21 nëntorit 1908, që i dërgonte Ministrisë së Punëve të Jashtme në Romë, ndër të tjera, shkruan: “Në lidhje me raportin tim nr. 602/206, shpejtoj të lajmëroj Ekselencën Tuaj se pas masave energjike që ndërmori qeveria turke, numri i shqiptarëve, të cilët ishin tubuar në demonstrate në Ferizaj, me qëllim të organizimit të kryengritjes, qenë të shtrënguar të shpërndahen. Batalioni gjuajtës, i cili posaçërisht ishte dërguar në Ferizaj, vazhdoi (…) në ndjekjen e famëkeqit (emër fyes, v. j.) Isa Boletini, i cili, siç e kam theksuar në raportin e përmendur, është nxitësi kryesor i këtij tentimi të lëvizjes kryengritëse”.

Sulmi në Boletin

Për të nënshtruar shpirtin liridashës të Isa Boletinit dhe Lëvizjen Kombëtare, më 20 nëntor 1908, Xhavit Pasha me 4 mijë veta: këmbësorë, kalorës dhe artileri, sulmoi Isanë në kullën e tij në Boletin. Isa Boletini kishte vetëm 200 luftëtarë rreth vetes. Pas dy ditësh forcat turke arritën të hyjnë në Boletin, por kryetrimi u kundërpërgjigj me ato pak forca që pati. Në këtë luftë të pabarabartë u vranë e u plagosën shumë luftëtarë nga të dyja palët. Ishte plagosur edhe Isa Boletini, i cili arriti që me luftëtarët e tij të tërhiqet pa humbje të mëdha, në fillim në Kutllofc e Tërstenë, pastaj në Drenicë e prej andej në Isniq. Tashmë ishte shpalosur flamuri i qëndresës ndaj regjimit xhonturk. Turqit e rinj, meqë nuk arritën ta likuidojnë fizikisht Isa Boletinin, në shenjë hakmarrjeje për 300 ushtarët e vrarë e qindra të tjerë të plagosur, plaçkitën dhe e dogjën kullën e tij. Xhavit Pasha u vu në ndjekje të tij, duke i djegur edhe kullën tjetër në Banjë të Drenicës. Veprimtaria organizuese e Isa Boletinit ishte rritur në një shkallë aq të lartë sa popullsia shqiptare e krahinës së Mitrovicës e më gjerë, e cila e njihte për prijës të vetin, nuk pranonte të paguante taksat e as të jepte ushtarë për perandorinë.

Marrëveshja

Isa Boletini hyri në lidhje bashkëpunimi edhe me prijës të krahinave të tjera për të organizuar një kryengritje të përgjithshme kundër sundimit osman. Në fund të janarit 1909, nga Peja shkoi në Lumë, ku u arrit marrëveshja për organizimin e luftës së përbashkët kundër xhonturqve. Pasi arriti një marrëveshje me krerët e Prizrenit, Gjilanit, Pozharanit etj., ai dërgoi përfaqësuesit e vet edhe në Malësinë e Mbishkodrës për të krijuar një lidhje edhe me popullsinë katolike. Personalisht ra në lidhje me Patër Engjëllin e Gjakovës, i cili kishte formuar një batalion prej 400 luftëtarësh kundër Turqisë. Një gjë të tillë e bëri edhe me Dibrën e Poshtme, me Komitetin “Kombi” të Bukureshtit etj.

Duke qenë se lëvizja shqiptare nën udhëheqjen e Isa Boletinit po zgjerohej dita më ditë, qeveria xhonturke mori të gjitha masat për parandalimin e saj, duke përqendruar forca të shumta ushtarake në Mitrovicë, Pejë, Lumë etj. Më 20 mars 1909, nga Mitrovica për në Pejë u nisën forca të mëdha të organizuara në katër batalione, të pajisura edhe me 16 topa. Në krye të këtyre forcave ishte emëruar Xhavit Pasha, i cili më 24 mars urdhëroi nisjen drejt Isniqit ku ndodhej Isa Boletini.

Dhuna e terrori turk

Edhe përkundër faktit se Isa Boletini u largua menjëherë në Bellajë me qëllim që t’i shmanget konfrontimit me ushtrinë turke ku mund të pësonte popullata vendëse e Isniqit, Xhavit Pasha me forcat e tij ushtroi dhunë e terror të paparë, madje edhe mbi gratë, fëmijët e pleqtë. Konsulli austro-hungarez në Mitrovicë, Zambur, në informacionet që ia dërgon Baronit Alois von Ehrenthal në Vjenë, ndër të tjera, thotë: “40 vendbanime të pasuesve të Isa Boletinit u bënë rrafsh me tokën”. Pas kësaj, kryeministri turk Hysen Hilmi Pasha i kërkoi Isa Boletinit që të shkonte në Anadoll ku i premtoi shtëpi, toka e pasuri. Përgjigja e Isa Boletinit ishte e shkurtër dhe shumë domethënëse: “Tash nuk kërkoj të mirën time, por të mirën e vendit tim!…”

vijon